MCH sCr vdi N H A TRUdNG
- ' _ »
NGHIEN CUU VA GIANG DAY LICH SUCHU NGHIA TUBAN THE KY XX TRONG CAC TRUfiTNG DAI HOC: M O T CACH TIEP CAN M A I
TRAN THI VINH*
T
he' gidi ngay nay da va dang thay ddi vdi td'c do bd't sQc n h a n h chdng, di d i u la cae nQdc tQ b a n p h a t trien. Trong bdi canh dd, cdng tac nghien cQu va giang day lich sQ p h a t trien cua chu nghia tQ ban, hdn luc nao he't ddi hdi phai cd sQ chuyen ddi cung nhQ sQ thich Qng e i n thid't vdi thQc tien. Chu nghia tQ ban, vdi tQ each la mot he thd'ng kinh te - chinh tri, xa hdi vdi be day lich sQ g i n nam the' ky, da trd thanh mot trong nhQng chu the quan trong trong tien trinh p h a t trien cua lich sQ n h a n loai. ThQc te' cho t h i y , vdi each tid'p can giao dieu, duy y chi chung ta se khdng the hidu dQdc ban c h i t va ly giai dQdc sQ p h a t trien cua chu nghia tQ b a n cung vdi nhQng chuyen ddi quan trong cua nd dQdi tac ddng cua cude each mang khoa hoc va cdng nghe.Cdng cude ddi mdi cua d i t nQdc da di dQdc chang dQdng mdt p h i n tQ the' ky, tuy nhien, cdng tac nghien cQu va giang day cac nganh khoa hoc xa hdi, dac biet la giang day ve chu nghia tQ ban cho dd'n nay v i n chQa theo kip yeu c i u thQc td'. Bai vid't nay se tap t r u n g vao p h a n tieh thQc t r a n g tinh hinh va de x u i t mdt each tid'p can mdi
trong nghidn cQu va giang day lich sQ chu nghia tQ b a n trong eae trQdng dai hoe nQdc ta.
1. NhiJng v a n d e d a t ra t r o n g n g h i e n cdfu v a g i a n g d a y ljch sii chii n g h i a tQ b a n t h e k y XX t r o n g c a c trQdfng dai h o c
Trong chQdng t r i n h lich sQ the' gidi can hi?n dai thudc cac nganh khoa hoc xa hoi d eae trQdng dai hoc, lich sQ p h a t tridn cua chu nghia tQ b a n the' ky XX chid'm mot vi tri dac biet q u a n trong. Nhin lai lich sQ cd the t h i y , cude each mang tQ san d i u tidn tren the' gidi - each mang tQ san H i Lan giQa thd' ky XVI, da md d i u mot thdi dai mdi trong hch sQ n h a n loai - thdi can dai.
Lich sQ the' gidi can dai t r e n thQc te gan lien vdi lich sQ hinh t h a n h va p h a t trien cua chu nghia tQ ban. Trai qua nhQng bQde p h a t trien t h a n g t r i m , chu nghia tQ ban da va dang trd t h a n h mdt trong nhQng chu the quan trong n h i t quye't dinh tidn trinh phat trien cua Uch sQ n h a n loai. Cho dd'n ngay nay, chung ta khdng the p h u n h a n mdt sQ t h a t la, chu nghia tQ ban hidn dai la mdt he
'PGS.TS. Khoa Lich sQ, TrQdng Dai hoc Su pham Ha Noi
Rghign curu va gidng day ljch si3r... 75 thdng ngay cang mang tinh toan c i u .
Trong lich sQ p h a t trien cua minh, chu nghia tQ ban da m a n g tinh the' gidi ke tQ sau khi eae cuoc each mang tQ san hoan thanh va chu nghia tQ ban xae lap d chau Au va B i c My. Tuy nhien, ke tQ thap nidn 90 cua the' ky trQdc, khi chu nghia xa hdi d Lien Xd va Ddng Au sup do, chQa bao gid chu nghia tQ ban lai mang tinh the' gidi d i y du va toan v?n nhii ngay nay, khi nd thvfc sQ chi phdi va bao t r u m nhieu qud'c gia d cac trinh do p h a t trien khac nhau, khdng loai trQ mot Itic dia nao. Chu nghia tQ ban vdi tQ each la mot chu the ldn, cd vi tri ngay cang cao trong nen kinh te' the' gidi cung nhQ trong cac linh vQc cua quan he qud'c td'.
Trong bdi canh dd, cdng tac nghidn cQu va giang day lich sQ ehu nghia tQ ban the' ky XX trong cac trQdng dai hoc nQdc ta, mac du da cd nhQng ddi mdi n h i t dinh, nhQng tren thQc te' cdn nhieu bat cap va chQa dap Qng d i y du yeu c i u cua tinh hinh mdi.
NhQng bat cap dQdc the hidn trdn cac linh vQc ly thuye't va phQdng phap tid'p can trong nghien cQu va giang day ve chu nghia tQ ban thd'ky XX.
Ve mat ly thuye't, cd the tha'y mot thQc trang kha phd bid'n la each tid'p can giao dieu, duy y chi ve chu nghia tQ ban. Cach tie'p can giao dieu ve sQ p h a t tridn cua chu nghia tQ ban da khien cho ngQdi hoc khdng nhan thQc va ly giai dQdc mot each khoa hoe cac v i n de dat r a trong lich sQ p h a t trid'n ctia chu nghia tQ ban thd' ky XX. Sii phat trien cua chii nghia tQ b a n hidn dai trong nQa sau thd' ky XX, dac biet la trong hai thap nien cud'i the' ky XX da dat ra nhQng thach thQc dd'i vdi cac ly thuyet mang tinh kinh dien trQdc day cua Chu nghia Mac - Ldnin ve chu nghia tQ ban.
Cac luan diem cd ban eua Mac ve cac giai c i p trong xa hoi tQ ban, ve quan he sd hQu
tQ ban chu nghia, ne'u ddi chie'u vdi sQ p h a t trien cua chu nghia tQ ban ngay nay se t h i y rd nhQng ddi t h a y cd ban. Luan thuyet cua Mac ve giai c i p vd san trong Tuyen ngdn cua Ddng egng sdn (1848) da de cap de'n giai c i p vd san cdng nghiep vdi sQ menh lich sQ la "ngQdi dao md chdn chu nghia tQ ban" va "giai c i p vd san se pha huy hd't thay nhQng gi tQ trQdc den nay v i n bao dam va bao vd eho giai c i p tQ san" (1).
Trdn thQc td', toan bo nhQng nghien cQu cua Mae ve chu nghia tQ ban, ve quan he giQa cac giai c i p trong xa hpi tQ b a n x u i t p h a t tQ vide q u a n sat va p h a n tieh sQ van ddng cua chu nghia tQ ban trong thd' ky XIX. Tinh hinh da ddi khac trai qua nhiing bid'n thidn eua lich sQ trdn 160 n a m qua ke tQ khi Tuyen ngdn cua Ddng cdng sdn r a ddi.
S Q p h a t trien cua chu nghia tQ ban ciing vdi nhQng t i e ddng cuoc each mang khoa hoc va cdng nghe nQa sau the ky XX da d i n dd'n nhQng bie'n ddi sau s i c va toan dien ddi vdi nen kinh td' tQ b a n chu nghia ciing nhQ cd c i u giai cap xa hoi, dac biet la sQ hinh t h a n h giai c i p cdng n h a n hidn dai.
Nd'u nhQ giai c i p cdng n h a n truyen thd'ng, theo each goi cua Mac la "giai c i p vd san cdng nghiep", nhQng cdng n h a n dQng may trong cac n h a may, xi nghi?p (factory workers), la h? qua q u a n trong nha't ciia cuoc each mang cdng nghi?p thdi can dai thi giai c i p cdng n h a n hi?n dai la h$ qua eua cuoc each m a n g khoa hoc va cdng nghe nQa sau thd' ky XX. Trong bdi canh vai trd cua khoa hoc cdng ngh?, cua lao ddng tri dc ngay cang ldn, giai ca'p cdng n h a n hi?n dai cd nhQng dac diem mdi khac vdi nhQng dac trQng cua giai c i p cdng n h a n truyen thd'ng.
Ve kinh te', xa hoi, giai c i p cdng n h a n hi?n dai cd trinh do van hda, chuydn mdn nghiep vu cao hdn b a n , ddng thdi mQc sd'ng
76 Rghi6n curu Lich sJr. sg 8.2010 cung cd nhQng t h a y ddi cd ban. Do n h a n
thQc vai trd ngay cang trd nen quan trong cua ngudn n h a n iQc ddi vdi nen kinh te', ehinh phu cac nQdc tQ ban ngay cang quan tam hdn dd'n eac ye'u td' c i u t h a n h gia tri hang hda sQc lao ddng b^ng each nang cao c h i t iQdng cude sd'ng ciia ngQdi lao ddng.
Tinh hinh dd da d i n de'n nhiing thay ddi ldn ve t h a n h p h i n v i dac trQng cua giai c i p cdng n h a n hidn dai so vdi giai ca'p vd san cdng nghiep trong thdi dai cua Mac.
Theo cac n h a nghien cQu xa hdi hoc phQdng Tay, giai c i p cdng n h a n hidn dai trong cac nQdc tQ ban p h a t trien da p h a n hda t h a n h cac giai t i n g khac n h a u nhQ:
cdng n h a n cd t r i n g (white-collar worker), cdng n h a n cd vang (yellow-collar worker), cdng n h a n ed xanh (blue-coUar worker), cdng n h a n cd hdng/tim (pink collar-worker).
Tieu chi de p h a n loai dQa tren trinh do hoc v i n , ky nang, tinh chuydn nghiep, cdng vide dam n h a n va mQc t h u nhap h a n g nam.
Cdng nhdn cd trdng (hay cdn goi la cdng n h a n ed cdn) la t h u a t ngQ dung de ehi t i n g Idp nhQng ngQdi ed trinh do hoc v i n trdn dai hoc hoac dai hoc, ed ky nang chuydn mdn nghiep vu eao, ehu ydu lam vide trong cac van phdng vdi ty 1? lao ddng tri de, lao ddng sang tao cao, cd mQc thu n h a p h a n g nam tQ 62.500 USD dd'n trdn 100.000 USD.
Cung vdi sQ p h a t trien cua each mang khoa hoe va cdng nghe, so' iQdng cdng n h a n cd t r i n g ngay cang tang. Cdng n h a n ed t r i n g va cdng n h a n cd vang chiem khoang 60%
iQc iQdng lao ddng trong cac nQdc tQ ban phat trien. Cdng n h a n ed t r i n g dQdc xd'p vao t i n g Idp t r u n g iQu (middle class), trong dd cd khoang 15% dQ(?e xd'p vao t i n g Idp trung iQu bae cao (upper middle class) vdi cude sd'ng k h a gia, dn dinh va cd sd hQu dQdi dang cd phid'u (2).
Cdng nhdn cdvdng \k t h u a t ngQ dung de chi nhQng ngQdi cd trinh d? dai hoc, cao d i n g hoac td't nghiep cac trQdng ky thuat, day nghe\.. cd ky n a n g lao ddng va tay nghe cao, ed mQc t h u n h a p h a n g nam tQ 32.500 USD de'n 62.500 USD. Theo each p h a n loai cua cac n h a xa hdi hoc My nam 2007 thi cdng n h a n cd vang bao gdm: phi cdng, dieu khien vien, ky t h u a t vidn, ky sQ cd khi, dien tQ, ky t h u a t vien mang, may tinh, y si... Cdng n h a n cd vang dQdc xep vao t i n g Idp t r u n g iQu bac dQdi (lower middle class). Cdng nhdn cd xanh \k thuat ngQ dung de chi nhQng ngQdi lao dpng trong cac n h a may, xi nghi?p, h i m md, cdng trQdng xay dOng, p h i n ldn la lao dgng chan tay, khdng ddi hdi ky t h u a t cao, p h i n ldn dQdc t r a iQdng theo gid (trong khi cdng n h a n cd vang va cd t r i n g dQdc t r a iQdng theo nam hoac theo t h i n g ) vdi mQc thu nhap h a n g n a m tQ 16.000 USD den 32.500 USD. Da sd' cdng n h a n cd xanh cd trinh do van hda tha'p, thQdng la td't nghi?p trung hoc phd thdng hoac eae trQdng day nghe.
Cdng n h a n ed x a n h chiem khoang 30% iQc iQdng lao ddng va dQdc xd'p vao t i n g Idp nhQng ngQdi lao ddng (working class).
Cdng nhdn cd tim Ik t h u a t ngQ diing de chi nhQng ngQdi lao ddng gian ddn, cd trinh do van hda t h i p , chu ydu lam vide trong linh vQc vd sinh mdi trQdng, lau chiii, qudt don... nhQng cdng vi?c ma theo quan ni?m truyen thd'ng trQdc day chi danh cho phu nQ. Cdng n h a n ed tim dQdc t r a iQdng theo gid, t h u n h a p h a n g n a m dQdi 16.000 USD, cd mQc sd'ng t h i p , nghdo khd va dQdc xep vao t i n g Idp dQdi day xa hdi (lower class).
Ty 1$ cdng n h a n cd tim chid'm khoang 10%
lijte iQdng lao ddng trong cae nQdc tQ ban p h a t trien (3). Cung vdi sQ p h a t trien manh me cua khoa hoc va cdng ngh?, sd' iQqJng cdng n h a n cd xanh va cd tim dang cd chieu
Rghign ciru va giing day l|ch sic.. 77 hQdng sut giam. Ddng thdi, mdt trong
nhQng nguyen n h a n quan trong cua sQ giam sut nay la do xu hudng thud mUdn n h a n cdng tQ ben ngoai (outsourcing), chu ye'u tQ eac nQde dang p h a t trid'n vdi gia nhan cdng re, dang ngay cang trd ndn phd bien ddi vdi cac nQdc tQ ban p h a t trien.
Nhin chung, nhiing chuyen bid'n quan trong trong sQ p h a n t i n g giai c i p cdng nhan hidn dai, dac biet la sQ h i n h t h a n h va phat trien t i n g Idp t r u n g iQu mdi (cdng nhan cd t r i n g va cdng n h a n ed vang) trong sd nhQng ngQdi lao ddng ddi hdi chung ta phai ed mot each n h i n mdi ve cd c i u giai c i p cdng n h a n trong xa hdi tQ ban hien dai.
Dd'i vdi giai c i p tQ san, thQc te lich sQ cho t h i y , ndi bd giai c i p tQ san ciing dien ra nhQng thay ddi to ldn ve quan he sd hQu.
Trong chu nghia tQ ban ngay nay, khai nidm sd hQu khdng chi gidi b a n trong vide sd hQu tQ lieu san x u i t nhQ trQdc d i y ma quan trong la sd hQu gia tri, sd hQu vd'n dQdi nhQng h i n h thQc da dang. Nd'u nhQ trong thdi dai eua Mac, quyen sd hQu, quyen sQ dung tQ lieu san x u i t g i n lien vdi nhau, thd'ng n h i t l i m mot trong mot chii sd hQu thi ngay nay chQc n a n g sd hQu ngay cang tach rdi chQc n a n g quan ly. Quan ly trdn thQc te' da trd t h a n h mot nghe quan trong trong xa hdi tQ ban, tao r a mdt t i n g Idp ky tri chdp bu bao gdm nhQng n h a n vidn quan ly ca'p cao cua cac cdng ty ldn, ddng thdi thu n h a p cua ho mot p h i n dang ke la do dia vi chu sd hQu trQc tid'p cd p h i n cua cdng ty. Day la t i n g Idp d i u sd tai chinh mdi ed a n h hQdng ldn ve kinh td', cd thd' iQc ve chinh tri d trong niidc va trdn quy md toan c i u . NhQng bid'n ddi neu trdn ddi hdi chung t a phai cd mot each tid'p can mdi trong nghidn cQu va giang day ed e i u gigd c i p xa hdi cua chu nghia t u ban the ky XX.
Hoc thuyd't cua V.Lenin ve chu nghia de qud'c trong t i e p h i m ndi tieng "Chu nghia de qud'c, giai doan tot ciing eua chu nghia t u ban" ( x u i t ban n a m 1916) ciing gap phai nhQng thach thQc trQdc thQc tien p h a t trien eua chu nghia tQ b a n nQa sau the ky XX. Trdn ed sd q u a n sat thQc tien van dpng cua chu nghia tQ ban trong thdi dai de qud'c ehu nghia trong nhQng n a m cudi the ky XIX, d i u thd' ky XX, trong t i c p h i m nay, Ldnin da tdng kd't n a m dae trQng cd ban cua chu nghia de' qud'c, ddng thdi k h i n g dinh r i n g , chu nghia de' qud'c la chu nghia tQ ban doe quyen, la chu nghia tQ ban giay chet, thdi nat, la ddm trQdc eua each mang vd san. Trdn thQc te, q u a n diem cua Ldnin da dQdc lich sQ kiem chQng b i n g t h i n g ldi cua Cach mang xa hdi chu nghia T h i n g MQdi Nga n a m 1917, b i n g thQc tien cua phong trao each mang the gidi sau Cach mang Thang MQdi cung nhQ t h i n g ldi cua chu nghia xa hdi va phong trao giai phdng dan tdc sau Chid'n t r a n h thd' gidi thQ Hai.
Tuy nhien, nhQng bid'n chuyen to ldn cua chu nghia tQ b a n ke tQ sau t h a p nidn 1970 dQdi t i e ddng cua cude each mang khoa hoc- cdng nghe va dae bi?t la sQ sup do cua chu nghia xa hdi d Ddng Au va Lidn Xd trong t h a p nidn 1990 da khieii cho khdng it ngQdi ban khoan ve sd' p h a n cung nhQ trien vong lich sQ cua ehu nghia tQ ban. Nhieu ngQdi dat ra cau hdi, vi sao "chu nghia tQ ban giay mai ma khdng chd't", "dem trQdc cua cich mang vd s a n se cdn kdo d i i den
khi nao"?.
Ve phUcfng phdp tie'p can, cd the t h i y mdt thQc t r a n g k h a phd bie'n la each tid'p can ddn chieu trong cdng t i c giang day lich sQ chu nghia tQ b a n thd'ky XX. ThQc td'cho t h i y , trong mpt thdi gian dai, cdng tac giang day lich sQ the gidi d eac trQdng dai hoc nQdc ta chiu a n h hQdng nang ne tQ h ?
73 RghiSn curu Lich sJr. sg 8.2010 thd'ng hoc t h u a t eiia Lien Xd cu ve ca ndi
dung va phQdng p h a p giang day. Vide giang day lich sQ chu nghia tQ ban the' ky XX khdng n i m ngoai thQc t r a n g nay. Mac du dpi ngu cae chuydn gia, cie n h i nghien cQu da d i u tQ nhieu cdng sQc de bien soan lai he thd'ng giao trinh, s i e h chuyen khao, sach giao khoa ve lich sQ the' gidi, tuy nhidn chung t a v i n cdn t h i y day dd, trong mot sd' giao trinh, s i e h giio khoa nhQng quan diem giio dieu, cQng n h i c , thidu sQc thuyd't phuc ve ehu nghia tQ ban hidn dai, c h i n g b a n nhQ khai nidm ve "chu nghia tQ ban muc rudng, thdi nat", hay quan diem ve "tdng k h u n g hoang cua chu nghia tU ban" ma Stahn dQa r a tQ giQa thd' ky trUdc.
Ddng thdi, sinh vien cua chung ta cdn thieu hut nhQng hieu bid't cd he thd'ng cac hoc thuyd't kinh te' chinh tri ve chu nghia tU ban, cung nhU nhQng thdng tin da chieu ve lich sQ chu nghia tQ ban thd' ky XX. Tinh hinh dd ddi hdi mdt each tid'p can mdi ddi vdi nhQng ngQdi lam cdng tac nghien cQu va giang day lich sQ chu nghia tQ ban the' kyXX.
2. Can CO niQt e a c h t i e p c a n mdi t r o n g n g h i e n cufu v a gi^ng day chii n g h i a tQ hkn the ky XX dr c a c trQdrng dai h o c
TrUdc he't, e i n cd mot cich tid'p can khach quan, mang tinh p h a t trien, tinh sang tao trong c i e v i n de ly luan ve ehu nghia tQ ban. Trong mot thd' gidi dang ddi thay tQng ngay, tQng gid, nhQng each tid'p can mang tinh giio dieu, cQng n h i c , duy y chi cung nhQ sQ cham tre trong chuyen ddi se khdng the dem lai kd't qua mong mud'n, tham chi cdn p h a n t i e dung. V i n de dat r a ddi vdi nhQng ngQdi lam cdng t i c nghien cQu va giang day chu nghia tQ ban hidn dai la c i n phai dQa trdn nen tang ly luan ciia Chu nghia Mac - Ldnin, can cQ vao tinh hinh thQc tien de dQa ra nhQng p h a n tich
phu hdp vdi thQc te' khach quan. NhQng luan thuye't ciia Mac va Lenin ve chu nghia tQ ban hoan toan chinh xae va da dUde thQc te kiem chQng trong sudt the' ky XIX va trong p h i n ldn thdi gian cua the' ky XX.
Tuy nhien, ca Mac va Lenin khdng the ganh v i e dQdc nhiem vu dQa r a cau t r a ldi s i n cho nhQng v i n de nay sinh sau khi cac dng qua ddi 50 nam, 100 n a m hay nhieu hdn the' nQa. Nhiem vu dat r a cho cac the' he h a u sinh la phai tim r a nhQng each tie'p can mdi de n h a n thQc va ly giai cac v i n de tren cd sd nen t a n g phUdng phap lu^n ciia cac t i c gia kinh dien cua Chu nghia Mac- Lenin.
Ban t h a n cac n h a kinh dien cung khdng coi ly thuye't cua minh nhQ mot c i i gi do da hoan thien, b i t bie'n ma ludn ddi hdi cd sQ bd sung, van dung va p h a t trien sang tao trong nhQng dieu kien lich sQ cu the. Bdi le, ly luan mau xam, cdn cay ddi mai mai xanh tQdi" va ngay ca cac n h a ly luan ciing khdng bao gid coi hoc thuye't cua minh la nhQng cau t r a ldi van nang cho moi tinh hudng cua cuoc sd'ng. Sau khi Tuyin ngdn cua Ddng cdng sdn dQdc cdng bd' l i n d i u tien n a m 1848, trong ldi tQa vid't cho ban tie'ng DQc xua't ban nam 1872, Mac va Anghen da chi r a r i n g bat cQ d dau, b i t cQ luc nao vide i p dung nhQng nguydn ly eung phai tuy theo h o i n canh lich sQ eu the va do dd khdng nen qua cau n? vao nhQng bi?n phap each m a n g ndu r a d cudi chQdng II (cua Tuyen ngdn). Hai dng cung cho r i n g , ngay ca luc nay, nd'u phai vid't lai thi ve nhieu mat cung phai vie't k h i c di vi dai cdng nghiep da cd nhQng bQde tid'n he't sQc ldn trong vdng 25 n a m qua. C i e n h i kinh dien da ly giai ly do eac dng khdng sQa lai la vi Tuyen ngdn \k mot tai lieu ma chung tdi khdng cd quyen sQa lai (4). N a m 1895, trong ldi d i n cud'n Ddu tranh giai cdp d
Rghign curu va giing day Hch siJr... 79 Phdp, khi ndi dd'n quan die'm "chu nghia tQ
ban se hi qudt sach r i t nhanh" da dUa ra tQ trQdc cuoc each m a n g n a m 1848, Angghen cho r i n g , lich sQ eho t h i y , chung ta va t i t ca nhiing ai ed cung suy nghi vdi chung ta deu khdng dung ea. Lich sQ cho t h i y rd rang, tinh hinh p h a t trien kinh te' cua lijc dia chau Au luc ba'y gid edn xa mdi chin mudi tdi mQc cd the quet sach nen san x u i t tQ ban chu nghia (5). Ngay ca cac nha kinh dien ddi khi eung cd nhQng d i n h g i i khdng phu hdp vdi tinh hinh thQc td', nhQng v i n de la d chd ho da n h a n h chdng nhin n h a n lai va ludn ludn tin tQdng vao xu the' p h a t ' trien t i t ye'u eua lich sQ.
Lich sQ cho tha'y, chii nghia tQ ban da hdi sinh tQ "cdn giay chd't" m i Ldnin chi ra trong nhQng nam d i u the' ky XX. B i n g kha nang dieu chinh dung luc va dung each, b i n g nhQng chuyen ddi quan trong ve phUdng phap quan ly, ve dan ehu va phap che', chu nghia tU ban c h i n g nhQng da vQdt qua dQdc "bude dudng cung" ma cdn tim each kdo dai tudi tho cua minh. Chung ta ban cdn nhd, ehi hdn 5 nam sau khi Lenin qua ddi, cuoc dai suy thoai kinh td' thd' gidi bung nd t h i n g 10-1929 da hoc Id nhQng mau t h u i n vd'n ed eua ehu nghia t u ban ddng thdi la mot ldi tuydn eao ve the chd' cu cua chu nghia tU ban. Trong lich sQ p h i t trien cua chu nghia tQ ban, khung hoang chu ky la hidn tQdng thQdng xuydn x u i t hidn nhQng cuoc dai suy t h o i i 1929-1933 cho t h i y ly thuye't thi trQdng tQ dieu tid't cua kinh td' hoe truyen thd'ng eua giai c i p tQ san da m i t hidu iQc, ddi hdi phai tim ldi t h o i t mdi. Trong bdi canh dd, sU dieu chinh cin thie't n h i m tang cUdng sQ can thiep cua ehinh phu vao nen kinh te, ma My la nQde di d i u vdi Chinh sach mdi (New Deal) ciia Tong thdng F. Roosevelt, da giup cho chu nghia tQ ban vUdt qua dQdc cuoc khung
hoang tdi te n h i t trong ljch sQ p h a t trien cua minh. Quan diem cua Lenin c i n phai dUde ly giai trdn cd sd phdp bi?n chQng duy vat, tren quan diem p h i t trien de t h i y dUde tinh lau dai, tinh phQc tap cua xu the phat trien t i t ye'u cua lich sQ.
Vdi each tiep can khach quan, khoa hoc va mang tinh p h a t trien, chung ta se n h a n t h i y v i n de m i u chd't trong vide chu nghia tQ ban vQdt qua dQdc "cdn giay chd't" la sQ dieu chinh quan trong n h i t trong vide ket hdp giQa tQ ban doe quyen vdi ehinh quyen n h a nQdc. Day ddng thdi cung la dac trQng cd ban cua chu nghia tQ ban ddc quyen nha nQdc. S Q kd't hdp nay da md rdng chQc n a n g quan ly xa hdi cua n h a nQde tQ san, khie'n cho ehinh phu trd t h a n h trong tai sidu giai c i p , ddng thdi t a n g cQdng k h a nang duy tri sQ dn dinh cua xa hdi tQ ban. Ne'u nhQ trong cac giai doan trQdc day cua chu nghia tQ ban, n h a nQdc chi ddng vai "ngQdi gac cd'ng", gidi b a n trong vi?c bao v? cac dieu kidn ben ngoai cua phQdng thQc san x u i t tQ ban chu nghia, khdng can thiep vao kinh td', thi dd'n nay n h a nQdc da t h a m gia vao vi?c dieu tid't nen kinh td' va md rdng chQc nang quan ly xa hdi. S Q can thiep cua n h a nQdc da lam eho ehu nghia tQ ban, ngoai
"ban tay vd hinh", edn ed them "ban tay hQu hinh" de lam diu di nhQng mau t h u i n giai c i p xa hdi. Trong linh vQc p h a n phdi, thdng qua vide xay dQng ehinh sach thue, che' do phuc ldi xa hdi va h? thd'ng bao hiem xa hdi, trong mot chQng mQc n h i t dinh da lam cho nhQng ngQdi t h i t nghidp, nhQng ngQdi sd'ng dQdi mQc ngheo khd ed dQdc sQ dam bao tdi thieu cho cuoc sd'ng. Trong linh vQc chinh tri, the chd' dan chu tQ san da tao ra mot chid'c 'Van giam ap" khie'n eho nhQng b i t man xa hdi ed dieu kien dQdc bdc Id de t r a n h sQ tich tu m a u t h u i n d i n tdi nhQng cuoc bung nd xa hdi.
80 RghiSn cum Lich sJr. sg 8.2Q1Q ThQ hai, c i n cd c i c h tie'p can da chieu
de hieu b a n c h i t va ly giai dQdc sQ p h a t trren cua chii nghia tQ b a n the ky XX. Khao sat thQc td' eho t h i y , sinh vidn khoa Lich sQ cac trQdng dai hoe cdn tbid'u h u t kid'n thQc ve nhQng hoc thuye't kinh te' chinh tri cd ban ve chu nghia tQ ban. Khdng it sinh vien dai hoc, t h a m chi hoc vien cao hoc khi hoc ve lich sQ p h a t trien cua chu nghia tQ ban ma khdng bid't dd'n Adam Smith, cha de eua ly t h u y e t kinh te' hoe ed ban cua ehii nghia tQ b a n cung nhQ nhQng ly thuye't cd b a n nha't cua kinh td' hoc tQ san hi?n dai ve chu nghia tQ ban. Ben canh kinh td' chinh tri hoc mac xit, de hieu quy luat van h a n h va p h a t trien cua chu nghia tQ ban, ngQdi hoc c i n phai n i m dQdc nhiing l u a n thuyet kinh te' hoc cd b a n ciia Adam Smith, ly thuye't cung-ciu cua J o h n Ma5Tiar Keynes, trQdng phai kinh te' ao va chu nghia tQ do mdi... NhQng thdng tin mdt chieu cung vdi each tid'p can giio dieu se khdng the giup cho chung t a xay dQng cd sd ly thuyd't cd tinh phQdng p h a p luEln de tim hieu b a n c h i t eua chu nghia tQ b a n trong bdi canh h a n g loat va'n de mdi nay sinh chQa cd ldi giai dap.
Trong thdi dai bung nd eua cdng nghe thdng tin va internet, b i t cQ ai cung cd the iQdt web h a n g ngay va truy cap nhQng thdng tin da chieu ve nhiing v i n de quan t i m . Vdi tQ khda capitalism (chu nghia tQ ban) khi truy cap Google, chi trong vai giay, chung t a se cd trdn 28 tridu kd't qua cd lien quan. Rieng ddi vdi tQ capitalism in XX century (chu nghia tQ ban thd' ky XX),
cd tdi trdn 8 trieu kd't qua. Trong sd' dd, h i n g loat c i e cdng trinh nghien cQu cua cie n h i khoa hoe d eic trQdng dai hoe danh tieng d chau Au va B i c My da chi r a nhQng mat tich cQc va ca nhQng mat tidu cQc ve lich sQ p h i t trien eua chu nghia tQ ban:
Giio sQ Roger B. Butter, Dai hoc Nebraska - Lincoln la mdt thi di^. Trong chuydn de nghien cQu Gidng dgy vi lai nhudn cda chii, nghia tu bdn (Teaching the Benefits of Capitalism), trong khi dQ b i o r i n g vdi td'c d? p h a t trien nhQ hien nay, chu nghia tQ ban cd the xda bd hoan toan nghdo ddi vao nam 2100, Butter ddng thdi v i n cho r i n g lich sQ p h a t trien cua chu nghia tQ ban la
"nhQng gi x i u xa n h i t trong lich sii nhan loai, dd la vide sQ dung lao ddng tre em, p h a n biet chung tdc, chie'n t r a n h va d nhiem mdi trQdng" (6). Dd cung chinh la x u i t p h a t diem cua cie cdng trinh nghidn cQu cua dng ve chu nghia tQ ban. Trong sd b i n g chuc trieu t r a n g tQ lieu dd ed khdng it nhQng chuyen khao, bao cao, bai vid't phan anh khach quan, khoa hoc nhiing v i n de cdt ldi trong sQ p h a t trien ciia chu nghia tQ ban. Trong tinh h i n h dd, v i n de dat ra ddi vdi cdng t i e giang day d dai hoe khdng the la b a n che' hay bQng bit thdng tin, ma la hQdng d i n phQdng p h i p xQ ly thdng tin va dinh hQdng cho sinh vien de ho hieu rd va ly giai dQdc thQc cha't cua chu nghia tQ ban.
ThQ ba, c i n x i y dOng mdt website v l nghien cQu v i giang day chu nghia tQ ban cho cie trQdng dai hoe. Muc tieu cua trang web n i y l i n h i m eung ca'p cac ngudn thdng tin da chieu, cap n h a t nhQng v i n de va ket qua nghidn cQu ve ehii nghia tQ ban d trong va n g o i i nQdc. ThQc te'cho t h i y , de tr^ giup eho cdng t i e nghien cQu va giang day lich sQ trong cac trQdng hoe tQ cac c i p phd thdng dd'n dai hoc p h i n ldn c i e nQdc trong khu vQe va trdn the' gidi, h a n g loat cac trang web da dQdc thie't lap, md rdng v i p h a t huy hidu qua tich cQe. Cac t r a n g web nay dQdc ket ndi vdi h a n g n g a n website khac n h a u giup cho h a n g trieu lUdt ngUdi cd the truy cap b i t cQ lue nao, d ba't ky dau
Rghign curu va giing day lich sJr... 81 ve nhQng v i n de lich sQ ma minh quan
tam. Trang web Teaching History with Technology ciia cae trQdng dai hoe d Hoa Ky la mot trong sd' dd. Khi truy cap vao dia ehi nay, chung t a cd the khai t h i c nhQng ngudn tQ lieu vd cung phong phu tQ cae t i i lieu gd'c, cac chuydn khao, bai bao, cdng trinh nghien cQu ve lich sQ the' gidi ndi chung va lich sQ chii nghia tQ ban ndi ridng. Dae biet, t r a n g web nay dQdc kd't ndi vdi trdn 1000 t r a n g web ve giang day lich sijt. Giao vidn lich sQ cd the khai thac tQ trang web nay mot ngan h a n g khdng Id cie bai giang, giao an sQ dung cdng nghe thdng tin ve cie linh vQc lich sQ the" gidi va lich sQ chu nghia tQ ban cung nhQ lich sQ nQdc My ndi ridng (7). Vide xay dQng mdt website ve nghien cQu giang day lich sQ chu nghia tQ ban se tao dieu kidn t h u a n ldi trong vide hd trd va dinh hQdng eho cdng t i c giang day ve chu nghia tQ b a n trong cac trQdng dai hoc d nQdc ta. Cdng vide nay ddi hdi sQ tham gia va cdng sQc eua cie chuydn gia, can bd giang day, n h a khoa hoc va ca cac the he sinh vidn trong cie trQdng dai hoe.
ThQ tu, vi phQdng phap, cd the t h i y , giang day lich sQ chu nghia tQ ban la mdt v i n de khd va phQc tap, n h i t la trong bdi canh hien nay. PhQdng phap giang day qua n h i n manh vao ghi nhd kien thQc se d i n den tinh t r a n g t h u ddng, n a n g ve ghi chdp vdi muc tidu ehinh la nhd lai nhQng thdng tin da hoc khi lam bai thi. Vide giang day chu nghia tQ ban b i n g phQdng phap ldi thdi, mang t i n h ap dat, tbid'u tinh khoa hoc, nang ve tuyen truyen se khdng the mang lai ke't qua mong mud'n. Tren cd sd nhQng ddi mdi ve ndi dung giang day ve chu nghia tQ ban, e i n sQ dung eic phQdng phap nghien cQu va giang day theo hudng hidn dai hda va mang tinh hieu qua eao, giup eho ngUdi hoc cd mQc do lUu giQ kie'n
thQc cao n h i t , k h a n a n g tid'p can va xQ ly thdng tin, k h a n a n g s i n g tao va thich Qng vdi thQc tien dang thay dd'i h a n g ngay hang gid. Vdi phQdng phap tiep can mdi, e i n hQdng d i n de ngQdi hoc p h i t huy nang iQc ehu ddng trong vide n h a n thQc mdt cich t o i n dien ca m a t tich cQc va tidu cQc, ca tiem nang va gidi b a n cua chu nghia tQ ban. Lich sQ chu nghia tQ ban cho t h i y , chu nghia tQ b a n cd k h a nang dieu chinh de thich Qng vdi nhQng chuyen bie'n ben trong va bdn ngoai, sQc sd'ng cua nd khdng the d i n h g i i t h i p . Ddng thdi, cung c i n phai n h a n thQc dQdc r i n g , kha nang dieu chinh thich Qng cua chu nghia tQ ban la cd dieu kien va khdng phai la vd b a n . Vi?c danh g i i qua eao hoac phdng dai qua mQc nang iQc eua ehu nghia tQ ban la sai l i m , tham chi cd hai.
Ngay nay, cang hdi n h a p s i u v i o the gidi, cdng cude cdng nghi?p hda, hi?n dai hda d i t nQdc cang ddi hdi nhQng hieu bid't sau sic, rdng ldn hdn ve the' gidi, ve chu nghia tQ ban cung nhQ xu the" p h i t trien cua thdi dai. Trong bdi canh hidn nay, chung ta phai cha'p n h a n mot thQc td' la chu nghia tQ ban van chiein va se tiep tue chie'm Qu the t r e n nhieu linh vQc ciia nen kinh te va ehinh tri toan c i u . Lich sii p h i t trien cua chu nghia tQ b a n the ky XX cho tha'y, chu nghia tQ ban cd k h a nang dieu chinh, thich Qng vQdt qua suy t h o i i , khiing hoang de tiep tuc p h a t trien. Chung ta da, dang v i se cdn phai sd'ng chung lau dM vdi cae nQdc tQ b a n chu nghia. Trong mdt thd' gidi toan c i u hda, vide nghien cQu, t h a m khao va t a n dung k i n h nghi?m cua cie nQde tQ ban p h a t trien, nhQng nQdc da di trQdc chung ta h a n g t r a m n a m trong q u i trinh cdng nghi?p hda, l i mot trong sd' nhQng vi?c lam c i n thiet. Ddng thdi, cung c i n n h a n thQc rd nhQng thudc t i n h tidu
82 Rghign ciiru Lich sJr. sg 8.2010 cQc cung nhQ nhQng gidi h a n cua chii
nghia tQ ban. Chi cd n h a n thQc mot each khoa hoc, toan dien, da chieu ve chu nghia tQ ban mdi ed t h e cd c i c h Qng xQ dung d i n
ddi vdi chu nghia tQ ban, vdi tQ each la mot he thd'ng k i n h td'-chinh tri ddng vai trd quan trong trong nen k i n h te, ehinh tri thd'gidi.
CHU THICH
(1). C.Mac va Ph. Angghen. Tuyen ngdn ciia
Ddng Cgng sdn.
http://www.marxists.org/vietnamese/marx- engels/1840s/phan_01.htm
(2). William Thompson, Joseph Hickey. Society in Focus. Boston, MA: Allyn&Bacon. Pearson (2005), tr. 47, 49.
(3). Danis Gilbert. American Class Structure:
In an Age of Growving Inequality. Belmont, CA.
Wadsworth, 2002.
Http://en.wikipedia.org/wiki/American_lower_class
(4). C.Mac va Ph.Angghen. Todn tap. Tap 18.
Nxb. Chfnh trj Quoe gia. Ha Ngi, 2002, tr. 128.
(5). C.Mac. Ddu tranh giai cdp d Phdp.
http://www.marxists.org/vietnamese/marx- engels/1850s/dautranhgcphap/index.htm
(6). Roger B. Butter. Teaching the Benefits of Capitalism. University of Nebraska-Lincoln http://www.hillsdale.edu/images/userImage8/afol80 m/Page_628
(7). Teaching http://thwt.org
History with Technology.
NHIN LAI QUAN HE
P H A P- VIET NAM - TRUNG QUOC.
(18). P.Vial: Les premieres annees au Tonkin.
Paris 1889, tr. 366.
(19). Tham khao Ch. Fourniau: Sdd. tr. 92.
(20). Bg ho sd nay dugc lUu giut tai Bg Ngo^i giao Phap va Trung tam LUu trii Dong DUdng (Archives central de I'lndochine) cl Ha Ngi. Sau nam
(Tie'p theo trang 15)
1954, ho sd ve bien gi6i cl Ha Ngi dUdc chuyen ve Trung tam Lifu trut hai ngoai (Centre des archives d'Outre mer) cua Phap cl Aix en Provence. Ngay nay, mgt phfin ho sd nay con dugc lUu giii b Trung tam lUu trii ngo^ giao cl Nantes (Centre des archives diplomatiques de Nante). NSm 1997, ta sifu tim them mgt so' manh ban do ho^ch djnh va cim moc bien gidi.
