Toµn cÇu ho¸
vµ nh÷ng vÊn ®Ò cña chÝnh trÞ hiÖn ®¹i
Lª Minh Qu©n (*)
Toµn cÇu ho¸, mµ cèt lâi lµ toµn cÇu ho¸ kinh tÕ, lµ sù t¨ng lªn m¹nh mÏ nh÷ng mèi liªn hÖ phô thuéc lÉn nhau gi÷a c¸c quèc gia, d©n téc trong qu¸ tr×nh vËn ®éng vµ ph¸t triÓn.
Xu thÕ nµy t¸c ®éng ®Õn mäi lÜnh vùc cña ®êi sèng x· héi, trong ®ã cã chÝnh trÞ. T¸c ®éng cña toµn cÇu ho¸ ®èi víi chÝnh trÞ hay lµ chÝnh trÞ trong ®iÒu kiÖn toµn cÇu ho¸, do vËy, lµ mét lÜnh vùc nghiªn cøu míi cña c¸c khoa häc chÝnh trÞ, trong ®ã cã ChÝnh trÞ häc.
1. Toµn cÇu ho¸, víi c¸ch nh×n nhËn phæ biÕn hiÖn nay, vÒ b¶n chÊt lµ qu¸
tr×nh t¨ng lªn m¹nh mÏ nh÷ng t¸c ®éng, phô thuéc lÉn nhau cña tÊt c¶ c¸c quèc gia, d©n téc trªn toµn thÕ giíi trong qu¸
tr×nh vËn ®éng vµ ph¸t triÓn
§ã lµ qu¸ tr×nh lÞch sö, nãi nh− K.
Marx, biÕn thµnh lÞch sö thÕ giíi. Toµn cÇu ho¸ ®ang lµm cho c¸c mèi liªn hÖ gi÷a c¸c quèc gia t¨ng lªn c¶ vÒ chiÒu réng lÉn chiÒu s©u trong nhiÒu lÜnh vùc,
®ang x¸c ®Þnh l¹i khung c¶nh thÕ giíi vµ rÊt cã ý nghÜa trong thêi ®¹i hiÖn nay.
Theo thuyÕt hiÖn thùc vµ hiÖn thùc míi, toµn cÇu ho¸ kh«ng lµm thay ®æi sù ph©n chia l·nh thæ cña thÕ giíi thµnh c¸c quèc gia d©n téc.Trong ®iÒu kiÖn toµn cÇu ho¸ tÝnh liªn kÕt kinh tÕ vµ x· héi cã thÓ lµm cho c¸c quèc gia phô thuéc nhau nhiÒu h¬n, nh−ng ®iÒu nµy kh«ng ¸p dông cho hÖ thèng c¸c quèc gia. C¸c quèc
gia vÉn gi÷ ®−îc cho m×nh chñ quyÒn vµ toµn cÇu ho¸ kh«ng lµm mÊt ®i cuéc ®Êu tranh giµnh gi÷ quyÒn lùc chÝnh trÞ gi÷a c¸c quèc gia. Toµn cÇu ho¸, do ®ã, cã thÓ
®ông ch¹m ®Õn ®êi sèng x· héi, v¨n ho¸
nh−ng kh«ng v−ît qua ®−îc hÖ thèng chÝnh trÞ cña c¸c quèc gia.(*)
Theo thuyÕt tù do vµ tù do míi, toµn cÇu ho¸ cã xu h−íng ®−îc xem lµ s¶n phÈm cuèi cïng cña sù biÕn ®æi l©u dµi cña nÒn chÝnh trÞ thÕ giíi. Quèc gia kh«ng cßn lµ nh©n tè trung t©m nh− tr−íc ®©y.
Cuéc c¸ch m¹ng khoa häc - c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, nhÊt lµ cuéc c¸ch m¹ng th«ng tin vµ liªn l¹c ®· lµm cho c¸c quèc gia kh«ng cßn khÐp kÝn nh− tr−íc ®©y. ThÕ giíi ®−îc xem gièng nh− mét m¹ng l−íi quan hÖ h¬n lµ c¸c m« h×nh quèc gia.
(*)PGS., TS. ViÖn ChÝnh trÞ häc, Häc viÖn ChÝnh trÞ quèc gia Hå ChÝ Minh
Toµn cÇu ho¸, tõ ®ã, ®· vµ ®ang h×nh thµnh mét trËt tù toµn cÇu míi, b¸o hiÖu sù kÕt thóc cña hÖ thèng c¸c quèc gia.
Theo thuyÕt hÖ thèng thÕ giíi, toµn cÇu ho¸ chØ lµ mét hiÖn t−îng bÒ ngoµi, kh«ng cã g× míi, chØ lµ giai ®o¹n ph¸t triÓn cuèi cïng cña chñ nghÜa t− b¶n quèc tÕ, toµn cÇu ho¸ kh«ng ®¸nh dÊu b−íc chuyÓn vÒ chÊt cña nÒn chÝnh trÞ thÕ giíi. Tr−íc hÕt, ®ã lµ hiÖn t−îng do ph−¬ng T©y dÉn d¾t víi chøc n¨ng thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n quèc tÕ. Toµn cÇu ho¸ lµm s©u s¾c thªm sù chia rÏ gi÷a tÇng líp h¹t nh©n vµ tÇng líp b¸n ngo¹i vi.
Theo Steve Smith vµ John Bayles, ba lý thuyÕt trªn kh«ng m« t¶ ®−îc sù thËt cña toµn cÇu ho¸ mµ chØ nh×n toµn cÇu ho¸ tõ c¸c gãc ®é kh¸c nhau (2).
Toµn cÇu ho¸ b¾t nguån tõ sù ph¸t triÓn cña lùc l−îng s¶n xuÊt, tõ tÝnh chÊt x· héi ho¸ cña lùc l−îng s¶n xuÊt trªn ph¹m vi quèc tÕ, trong ®iÒu kiÖn t¸c ®éng m¹nh mÏ cña khoa häc - kü thuËt, c¸ch m¹ng khoa häc - c«ng nghÖ - ®Æc tr−ng lµ biÕn khoa häc trë thµnh lùc l−îng s¶n xuÊt trùc tiÕp, ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ, kinh tÕ thÞ tr−êng vµ kinh tÕ tri thøc. Toµn cÇu ho¸ g¾n liÒn vµ ®−îc bæ sung b»ng qu¸
tr×nh khu vùc ho¸. Khu vùc ho¸ lµ sù ph¶n
¸nh, sù ph¶n øng ®èi víi toµn cÇu ho¸, toµn cÇu ho¸ vµ khu vùc ho¸ lµ mét qu¸
tr×nh võa thèng nhÊt võa m©u thuÉn.
Toµn cÇu ho¸, cèt lâi lµ toµn cÇu ho¸
kinh tÕ, trë thµnh mét xu thÕ kh¸ch quan cña thÕ giíi hiÖn ®¹i. Xu thÕ nµy h×nh thµnh tõ ®Çu thÕ kû XX, ®Èy nhanh vµo hai thËp niªn cuèi cña thÕ kû XX vµ ph¸t triÓn m¹nh mÏ tõ ®Çu thÕ kû XXI. Cã nhiÒu ý kiÕn cho r»ng toµn cÇu ho¸ hiÖn nay lµ lµn sãng toµn cÇu ho¸ hiÖn ®¹i thø 3 vµ ®−îc b¾t ®Çu tõ nh÷ng n¨m 1980, cßn tr−íc ®©y lµn sãng toµn cÇu ho¸ hiÖn ®¹i lÇn thø nhÊt lµ tõ 1870 ®Õn 1914, lµn sãng toµn cÇu ho¸ hiÖn ®¹i thø 2 lµ tõ n¨m 1950 ®Õn 1980 (4, tr.5-7). Xu thÕ nµy t¸c
®éng ®Õn mäi lÜnh vùc cña ®êi sèng x· héi tõ kinh tÕ ®Õn chÝnh trÞ, v¨n ho¸, x· héi, an ninh quèc phßng v.v.. , cuèn hót tÊt c¶
c¸c c¸c n−íc, c¸c quèc gia trªn thÕ giíi, chi phèi nh÷ng biÕn ®æi cña t×nh h×nh thÕ giíi hiÖn nay vµ s¾p tíi. Toµn cÇu ho¸ dï ®−îc nh×n nhËn tõ gãc ®é nµo th× ng−êi ta ®Òu ph¶i thèng nhÊt víi nhau r»ng ®©y lµ mét qu¸ tr×nh kh«ng thÓ ®¶o ng−îc trong Ýt nhÊt mét vµi thËp kû tíi (6).
2. ë khÝa c¹nh kinh tÕ, nh÷ng ®Æc
®iÓm næi bËt cña toµn cÇu ho¸ hiÖn nay lµ t¹o ra hµng lo¹t c¬ héi cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ ë mçi quèc gia, mçi khu vùc vµ toµn thÕ giíi
§ã lµ 1) gia t¨ng c¸c tËp ®oµn, c¸c c«ng ty xuyªn quèc gia (TNC), thóc ®Èy tiÕn bé khoa häc vµ chuyÓn giao c«ng nghÖ míi; 2) c¸c TNC vµ c¸c c¸c tæ chøc tµi chÝnh thÕ giíi ngµy cµng trë thµnh nh÷ng chñ thÓ chÝnh trong c¸c quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ; 3) ®Èy m¹nh tù do ho¸
th−¬ng m¹i vµ gia t¨ng nhanh chãng mËu dÞch, ®Èy m¹nh di chuyÓn vèn ®Çu t−, chuyÓn giao c«ng nghÖ vµ n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh; chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ, chuyÓn ®æi c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ, më réng thÞ tr−êng, ®a d¹ng ho¸ vµ chuyÓn dÞch c¬ cÊu xuÊt khÈu; më réng c¸c h×nh thøc tæ chøc ho¹t ®éng kinh tÕ quèc tÕ v.v... (4, tr.90-98); 4) ®Èy m¹nh xuÊt khÈu, gãp phÇn t¨ng thu nhËp ®Çu ng−êi (ë c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn); 5) n©ng cao kh¶ n¨ng n¾m b¾t th«ng tin, tri thøc míi, c¶i c¸ch hÖ thèng tµi chÝnh ng©n hµng, n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng vµ n¨ng lùc c¹nh tranh cña nÒn kinh tÕ, thóc ®Èy héi nhËp quèc tÕ; 6) T¨ng c−êng sù hiÓu biÕt, giao l−u, khuyÕn khÝch sù hîp t¸c v× môc tiªu ph¸t triÓn.
Tuy nhiªn, toµn cÇu ho¸ còng ¶nh h−ëng tiªu cùc ®Õn sù ph¸t triÓn cña nhiÒu nÒn kinh tÕ, nhÊt lµ nh÷ng nÒn kinh tÕ c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn. §ã lµ 1) t¨ng nî n−íc ngoµi, nÒn kinh tÕ thÕ giíi trë nªn phô thuéc nhau h¬n vµ dÔ cã
nh÷ng biÕn ®éng lan truyÒn, khã kh¨n trong kiÓm so¸t vµ kiÒm chÕ khñng ho¶ng tµi chÝnh; 2) t¨ng sù phô thuéc cña c¸c n−íc chËm vµ kÐm ph¸t triÓn vµo c¸c n−íc ph¸t triÓn, t¨ng møc ®é chªnh lÖch giµu nghÌo; 3) c¸c t¸c ®éng xÊu cña c¬ chÕ thÞ tr−êng, gi¶m thiÓu kh¶ n¨ng kiÓm so¸t mét sè ®iÓm nãng vµ c¹nh tranh c¸c nguån lîi; 4) c¸c nguån lùc tù nhiªn vµ m«i tr−êng bÞ suy kiÖt; 5) t¨ng quyÒn lùc cña ®ång vèn vµ g©y ra tæn thÊt quyÒn lùc cho c¸c chÝnh phñ vµ ng−êi lao ®éng; 6) t¹o ra nh÷ng tiÒm lùc to lín cho sù ph¸t triÓn cña thÕ giíi hiÖn ®¹i, nh−ng còng t¹o nh÷ng nguy c¬ ph¸t triÓn kh«ng ®Òu dÉn ®Õn nh÷ng th¶m ho¹ vÒ kinh tÕ vµ x·
héi trong ph¹m vi c¸c quèc gia vµ quèc tÕ.
Sè l−îng c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ, th−¬ng m¹i diÔn ra ngoµi nhµ n−íc lµm cho kh¶
n¨ng kiÓm so¸t ®èi víi kinh tÕ cña nhµ n−íc quèc gia ngµy mét gi¶m thiÓu.
ë khÝa c¹nh v¨n ho¸ - x· héi, toµn cÇu ho¸ ®ang chuyÓn ho¸ nh÷ng bé phËn d©n téc ®a d¹ng vµo mét nÒn v¨n minh nh©n lo¹i chung nhÊt, ®ång thêi chuyÓn ho¸ céng ®ång c¸c d©n téc trªn thÕ giíi vµo mét x· héi toµn cÇu. Do vËy, ng−êi ta
®· b¾t ®Çu nãi ®Õn nÒn v¨n ho¸ toµn cÇu.
ThÕ giíi ngµy cµng trë nªn ®ång nhÊt h¬n (more than homogeneuos). Sù kh¸c biÖt gi÷a con ng−êi víi con ng−êi ngµy cµng gi¶m ®i. Con ng−êi ®ang b¾t ®Çu “suy nghÜ toµn cÇu, hµnh ®éng ®Þa ph−¬ng”
(think globally and act locally). Trªn thÕ giíi ngµy nay ®ang xuÊt hiÖn sù m¹o hiÓm v¨n ho¸ (a risk culture) do ph¶i ®èi mÆt víi hµng lo¹t nguy c¬ x· héi vµ m«i tr−êng. Toµn cÇu ho¸ ®ang lµm n¶y sinh nh÷ng nguyªn t¾c øng xö ®−îc thõa nhËn chung trªn hµnh tinh vµ ®−îc thõa nhËn chung hoÆc do søc Ðp. Toµn cÇu ho¸ ®ang diÔn ra trong sù bÊt c«ng, bÊt b×nh ®¼ng, ph¸t triÓn vµ ph¶n ph¸t triÓn, ph©n ho¸
giµu - nghÌo ngµy cµng t¨ng lªn m¹nh mÏ, mµ cèt lâi hay gèc g¸c cña c¸c m©u thuÉn trªn vÉn lµ lîi Ých kinh tÕ.
3. Toµn cÇu ho¸ víi nh÷ng ®Æc ®iÓm nh− vËy ®ang lµm thay ®æi, ë nh÷ng møc
®é nhÊt ®Þnh, ®êi sèng chÝnh trÞ thÕ giíi Tr−íc hÕt, toµn cÇu ho¸ lµm thay
®æi trong ph©n phèi quyÒn lùc quèc tÕ.
Theo Ng©n hµng thÕ giíi, hai lÇn toµn cÇu ho¸ tr−íc ®©y - thêi kú cho ®Õn nh÷ng n¨m 1980 - ®· t¨ng quyÒn lùc cña c¸c n−íc giµu so víi n−íc nghÌo. Cßn trong toµn cÇu ho¸ hiÖn nay quyÒn lùc kinh tÕ ®· chuyÓn dÞch tõ c¸c n−íc c«ng nghiÖp sang c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn.
BiÓu hiÖn lµ Trung Quèc vµ Ên §é ®ang s¾p trë thµnh c¸c c−êng quèc kinh tÕ lín do t¸c ®éng cña toµn cÇu ho¸ mang l¹i.
Toµn cÇu ho¸ lµm thay ®æi c¸c mèi quan hÖ vÒ quyÒn lùc. ë møc ®é quan hÖ quèc tÕ, nã lµm thay ®æi quyÒn lùc cña c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn mét c¸ch t−¬ng ®èi trong t−¬ng quan víi c¸c n−íc ph¸t triÓn (4, tr.175-176).
Sù n©ng cao kh«ng ngõng vai trß cña c¸c quy chÕ, c¸c thÓ chÕ trªn nhµ n−íc trong qu¸ tr×nh héi nhËp ®¸p øng yªu cÇu cña sù hîp t¸c néi ngµnh vµ gi÷a c¸c ngµnh kinh tÕ. §iÒu ®ã ngµy cµng lµm thay ®æi nh÷ng nguyªn t¾c bÊt di bÊt dÞch tõ tr−íc tíi nay cña chÝnh trÞ nh− chñ quyÒn quèc gia vµ chiÕn l−îc ph¸t triÓn quèc gia. Sù tÝch tô nh÷ng sù kh«ng kiÓm so¸t ®−îc c¸c nguån vèn ng¾n h¹n xuyªn quèc gia t¹o ra nguy c¬ mÊt æn ®Þnh ®èi víi c¸c nÒn kinh tÕ thÕ giíi, khu vùc vµ quèc gia vµ lµm lung lay hÖ thèng chÝnh trÞ ë c¸c n−íc. C¸c TNC ngµy cµng Ýt phô thuéc vµo c¸c biªn giíi quèc gia vµ c¸c chÝnh phñ quèc gia. Do t¸c ®éng cña toµn cÇu ho¸, ranh giíi gi÷a c¸c quèc gia theo nghÜa truyÒn thèng ®ang mÊt dÇn, thÕ giíi ®ang trë nªn nhÊt thÓ ho¸ kh«ng chØ trong lÜnh vùc kinh tÕ mµ cßn trong lÜnh vùc kh¸c cña ®êi sèng x· héi do yªu cÇu kinh tÕ ®Æt ra.
HÖ thèng thÓ chÕ cña trËt tù kinh tÕ vµ chÝnh trÞ míi cña thÕ giíi ®ang h×nh
thµnh: 1) Tr−íc hÕt, ®ã lµ nhu cÇu vÒ x©y dùng vµ cñng cè hÖ thèng luËt ph¸p chung, tµi ph¸n chung cho tÊt c¶ c¸c n−íc
®¸p øng c¸c yªu cÇu vÒ ph¸t triÓn th−¬ng m¹i. 2) Víi viÖc chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng, hÇu hÕt c¸c n−íc cã nÒn kinh tÕ chuyÓn ®æi ®Òu tõng b−íc c¶i c¸ch hÖ thèng luËt ph¸p cho phï hîp h¬n víi c¸c quy ®Þnh chung cña luËt ph¸p quèc tÕ nh»m thu hót ®Çu t−. 3) Qu¸ tr×nh c¶i c¸ch ph¸p luËt ë c¸c n−íc hiÖn nay, vÒ c¬
b¶n, ®−îc tiÕn hµnh theo h−íng t¨ng c−êng nh÷ng sù can thiÖp cÇn thiÕt cña nhµ n−íc, më réng c¸c quyÒn hµnh ph¸p, thay ®æi mét sè quyÒn lËp ph¸p; xÝch l¹i gÇn nhau gi÷a nhµ n−íc víi x· héi, c«ng ph¸p víi t− ph¸p; gia t¨ng quyÒn lùc cña c¸c tæ chøc t− nh©n, c¸c TNC, c¸c tæ chøc quèc tÕ, c¸c tæ chøc phi chÝnh phñ v.v..; 4) C¸c Nhµ n−íc quèc gia cã xu h−íng t×m kiÕm sù ®ång thuËn vµ thèng nhÊt trong
®a d¹ng. §i t×m nh÷ng kinh nghiÖm, nh÷ng tri thøc - nh÷ng gi¸ trÞ cã tÝnh phæ qu¸t, trong ®ã cã nh÷ng gi¸ trÞ trong chÝnh trÞ, phôc vô môc tiªu ph¸t triÓn lµ xu thÕ chung cña c¸c n−íc hiÖn nay.
Sù ®a d¹ng ho¸ c¸c chñ thÓ n¾m gi÷
vµ thùc thi c¸c c¬ cÊu quyÒn lùc quèc tÕ.
Tham gia vµo ®êi sèng chÝnh trÞ ë c¸c n−íc vµ trªn thÕ giíi hiÖn ®¹i lµ c¸c nhµ n−íc d©n téc - c¸c chÝnh phñ, c¸c tæ chøc quèc tÕ chÝnh thøc, c¸c tæ chøc x· héi c«ng d©n vµ c¸c TNC. Céng ®ång quèc tÕ ngµy cµng thõa nhËn vµ ®¸nh gi¸ cao ho¹t ®éng cña c¸c tæ chøc phi chÝnh phñ nh− lµ nh÷ng bæ sung cho nh÷ng g× mµ c¸c thÓ chÕ qu¶n lý cña c¸c chÝnh phñ hay liªn chÝnh phñ kh«ng víi tíi ®−îc.
H×nh thµnh c¸c qu¸ tr×nh qu¶n lý cã tÝnh toµn cÇu (qu¶n lý toµn cÇu) víi nh÷ng ®Æc ®iÓm míi lµ: chñ thÓ sö dông quyÒn lùc qu¶n lý më réng ra cho c¸c tæ chøc liªn chÝnh phñ vµ phi chÝnh phñ; c¬
së vµ tÝnh chÊt qu¶n lý toµn cÇu mang tÝnh ®ång thuËn, tù nguyÖn; qu¶n lý chuyÓn d©n chñ vµ mÒm dÎo; ph¹m vi
qu¶n lý më réng sang qu¶n lý ®a ngµnh, khu vùc, liªn khu vùc vµ toµn thÕ giíi;
h×nh thµnh chÕ ®é qu¶n lý ®a trung t©m,
®a cÊp ®é.
Toµn cÇu ho¸ ®ßi hái më réng vµ d©n chñ ho¸ tæ chøc vµ c¬ chÕ ho¹t ®éng cña c¸c tæ chøc kinh tÕ vµ chÝnh trÞ quèc tÕ vµ khu vùc. H×nh thµnh c¸c tæ chøc chÝnh trÞ míi víi c¸c hÖ thèng thÓ chÕ chÝnh trÞ - ph¸p lý thÝch hîp. VÒ c¬ b¶n c¸c c¬ cÊu vµ c¬ chÕ quyÒn lùc cò ®Òu cÇn ph¶i cã sù thay ®æi.
Trong chÝnh trÞ thÕ giíi hiÖn ®¹i xuÊt hiÖn nh÷ng kh¸i niÖm míi nh−: chÝnh trÞ thÕ giíi (world politic); chÝnh thÓ toµn cÇu (global polity) víi c¸c phong trµo x· héi vµ chÝnh trÞ xuyªn quèc gia vµ sù b¾t ®Çu chuyÓn giao sù phôc tïng ®èi víi nhµ n−íc thµnh sù phôc tïng c¸c tæ chøc nöa nhµ n−íc, c¸c tæ chøc xuyªn quèc gia vµ quèc tÕ; x· héi toµn cÇu vµ v¨n ho¸ toµn cÇu.
4. T¸c ®éng cña toµn cÇu ho¸ ®èi víi c¸c thÓ chÕ vµ c¬ chÕ chÝnh trÞ quèc gia
Tr−íc hÕt, toµn cÇu ho¸ ®ang t¸c
®éng m¹nh mÏ ®Õn nh÷ng gi¸ trÞ cã tÝnh nÒn t¶ng, truyÒn thèng cña chÝnh trÞ ®ã lµ vÊn ®Ò ®éc lËp, chñ quyÒn cña c¸c d©n téc, c¸c Nhµ n−íc quèc gia. HÖ thèng tæ chøc vµ thùc thi quyÒn lùc quèc gia cã nguy c¬
bÞ thu hÑp vµ suy yÕu tr−íc søc Ðp cña c¸c hÖ thèng vµ c¬ chÕ quyÒn lùc bªn ngoµi.
Sù gia t¨ng kh«ng ngõng vai trß vµ quyÒn lùc cña c¸c thÓ chÕ quèc tÕ, mµ tr−íc hÕt lµ c¸c thÓ chÕ kinh tÕ quèc tÕ do c¸c n−íc ph¸t triÓn chi phèi dÉn ®Õn thu hÑp c¸c quyÒn ®éc lËp, tù chñ cña c¸c Nhµ n−íc quèc gia. NhiÒu quyÒn hµnh vèn thuéc Nhµ n−íc quèc gia ®ang tõng b−íc chuyÓn sang c¸c thÓ chÕ quèc tÕ vµ khu vùc. §éc lËp, chñ quyÒn quèc gia ®ang gi¶m dÇn tÝnh tuyÖt ®èi vµ chØ cßn tÝnh t−¬ng ®èi.
§a d¹ng ho¸ c¸c chñ thÓ n¾m gi÷ vµ thùc thi quyÒn lùc quèc gia. ë ®©y quyÒn lùc nhµ n−íc cã nh÷ng thay ®æi nhÊt ®Þnh
theo h−íng ngµy cµng suy gi¶m do cã sù xuÊt hiÖn vµ c¹nh tranh ngµy cµng râ rÖt gi÷a c¸c chñ thÓ quyÒn lùc cò vµ míi. ë møc ®é chÝnh trÞ trong n−íc, toµn cÇu ho¸
lµm thay ®æi c¸c quan hÖ quyÒn lùc gi÷a chÝnh phñ, giíi kinh doanh vµ x· héi c«ng d©n (4, tr.175).
Toµn cÇu ho¸ x©m thùc vµ lµm xãi mßn c¸c thÓ chÕ nhµ n−íc quèc gia.
Tr−íc sù thay ®æi qu¸ lín cña hÖ thèng kinh tÕ thÕ giíi, Nhµ n−íc quèc gia ngµy cµng bÞ thu hÑp vµ khã cã thÓ kiÓm so¸t
®−îc toµn bé nÒn kinh tÕ. Gi¶m thiÓu quyÒn lùc cña nhµ n−íc d©n téc, thu hÑp ph¹m vi vµ hiÖu qu¶ t¸c ®éng cña nhµ n−íc quèc gia. Toµn cÇu ho¸ cßn tÊn c«ng vµo chñ quyÒn quèc gia, lµm xãi mßn nÒn v¨n ho¸ vµ truyÒn thèng d©n téc, ®e do¹ sù æn ®Þnh vÒ kinh tÕ vµ x· héi (5).
Trong ®iÒu kiÖn toµn cÇu ho¸, Nhµ n−íc quèc gia vÉn tiÕp tôc lµ nh÷ng ®¬n vÞ qu¶n lý quèc gia chñ yÕu nhÊt trong trËt tù toµn cÇu. Nh−ng Nhµ n−íc ®ang ph¶i ®−îc thay ®æi vÒ c¸c m« h×nh tæ chøc, vÒ néi dung vµ ph−¬ng thøc ho¹t
®éng. TÝnh tù chñ trong ®iÒu tiÕt vÜ m«
cña nhµ n−íc quèc gia gi¶m xuèng do cã sù rµng buéc bëi c¸c yªu tè bªn ngoµi. Sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña x· héi c«ng d©n toµn cÇu ®ang lµm t¨ng nhu cÇu vµ kh¶
n¨ng tù qu¶n cña ng−êi d©n, gi¶m thiÓu vai trß cai trÞ cña Nhµ n−íc. Sù ®a d¹ng ho¸ c¸c h×nh thøc qu¶n lý, mét mÆt, ®ßi hái ph¶i tiÕp tôc ph¸t huy vai trß cña Nhµ n−íc quèc gia, mÆt kh¸c, ®ßi hái ph¶i më réng ph¹m vi vµ c¸c h×nh thøc qu¶n lý cña c¸c tæ chøc quèc tÕ, tæ chøc phi chÝnh phñ, c¸c phong trµo x· héi, c¸c lùc l−îng xuyªn quèc gia.
Toµn cÇu ho¸ ®ang lµm thay ®æi c¸c cÊu tróc quyÒn lùc vµ c¬ chÕ qu¶n lý (cai trÞ) x· héi, ph−¬ng thøc sö dông c¸c quy t¾c (rules) vµ sö dông quyÒn uy (authority) theo lèi truyÒn thèng. Nhµ n−íc quèc gia ngµy cµng gi¶m ®i ®éc
quyÒn tèi cao, ®éc quyÒn kiÓm so¸t vµ
®éc quyÒn xÐt xö - nãi chung lµ quyÒn gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò quèc gia cña m×nh.
Trong ®iÒu kiÖn toµn cÇu ho¸, c¸c chÝnh phñ ®ang ®øng tr−íc nh÷ng yªu cÇu ®æi míi ngµy cµng m¹nh mÏ, ngµy cµng kh¾t khe theo nh÷ng h−íng chñ yÕu nh−: chÝnh phñ chi phÝ Ýt, chÝnh phñ chÊt l−îng, chÝnh phñ chuyªn nghiÖp, chÝnh phñ ®iÖn tö, chÝnh phñ trong s¹ch vµ ®−îc ng−êi d©n tin dïng.
Th«ng qua toµn cÇu ho¸ nhiÒu n−íc ph−¬ng T©y m−u toan thùc hiÖn chñ nghÜa ®¬n ph−¬ng, b¸ quyÒn, chñ nghÜa tù do míi trong quan hÖ quèc tÕ, h×nh thµnh thÞ tr−êng thÕ giíi do ph−¬ng T©y
¸p ®Æt vµ khèng chÕ. Th«ng qua toµn cÇu ho¸ nhiÒu n−íc ph−¬ng T©y can thiÖp, x©m l−îc c¸c n−íc kh¸c d−íi c¸c chiªu bµi “d©n chñ”, “b¶o vÖ nh©n quyÒn”,
“nh©n quyÒn cao h¬n chñ quyÒn”, “chèng khñng bè”, “chèng vò khÝ h¹t nh©n” v.v..
Toµn cÇu ho¸ trong ®iÒu kiÖn lîi thÕ thuéc vÒ c¸c n−íc t− b¶n hµng ®Çu lµ tiÒn ®Ò ®Ó c¸c n−íc nµy khèng chÕ can thiÖp vµ lËt ®æ ë c¸c n−íc kh¸c.
5. Toµn cÇu ho¸ t¸c ®éng ®Õn viÖc gi¶i quyÕt c¸c mèi quan hÖ d©n téc - giai cÊp - quèc tÕ
Toµn cÇu ho¸ lµ mét cuéc ®Êu tranh gi÷a c¸c lîi Ých mµ chñ thÓ c¸c lîi Ých nµy lµ c¸c giai cÊp, quèc gia, d©n téc vµ toµn x· héi. HiÖn nay trong mèi quan hÖ gi÷a lîi Ých giai cÊp vµ lîi Ých d©n téc cã sù
®iÒu chØnh vµ ë ®©y lîi Ých d©n téc næi lªn nh− hÖ gi¸ trÞ chñ yÕu trong c¸c øng xö chÝnh trÞ toµn cÇu. VÊn ®Ò −u tiªn hµng
®Çu cña c¸c nhµ n−íc quèc gia lµ lµm thÕ nµo ph¸t triÓn kinh tÕ ®−îc th«ng qua héi nhËp quèc tÕ mµ vÉn b¶o ®¶m ®−îc æn ®Þnh chÝnh trÞ, gi÷ g×n ®−îc b¶n s¾c v¨n ho¸, b¶o vÖ ®−îc ®éc lËp, chñ quyÒn.
Trong ®iÒu kiÖn toµn cÇu ho¸, cã hai xu h−íng chÝnh trÞ vËn ®éng ®ång thêi vµ rÊt m¹nh mÏ - võa hîp t¸c võa ®Êu
tranh - lµ: 1) xu h−íng liªn kÕt l¹i ®Ó cïng nhau gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò hoµ b×nh, æn ®Þnh, hîp t¸c vµ ph¸t triÓn gi÷a c¸c n−íc; 2) xu h−íng cñng cè ®éc lËp, chñ quyÒn, toµn vÑn l·nh thæ quèc gia cña m×nh vµ cïng víi nã lµ xu h−íng ®ßi quyÒn ®éc lËp vµ tù quyÕt. C¸c d©n téc
®Òu ®Ò cao ý thøc ®éc lËp d©n téc, tù lùc tù c−êng, ®Êu tranh chèng l¹i sù Ðp buéc vµ ¸p ®Æt tõ bªn ngoµi.
Trong ®iÒu kiÖn toµn cÇu ho¸, c¸c m©u thuÉn giai cÊp, d©n téc biÓu hiÖn d−íi nh÷ng h×nh th¸i míi. §ã lµ c¸c quan hÖ giµu - nghÌo, Nam - B¾c, bãc lét - bÞ bãc lét, trung t©m - ngo¹i vi, toµn cÇu ho¸ - chèng toµn cÇu ho¸, khñng bè - chèng khñng bè. §ång thêi, toµn cÇu ho¸
cßn lµ nh©n tè gãp phÇn thóc ®Èy ph¸t triÓn chñ nghÜa d©n téc cùc ®oan, h×nh thµnh vµ truyÒn b¸ nh÷ng t«n gi¸o míi, lµm s©u s¾c thªm vµ xuÊt hiÖn míi nh÷ng m©u thuÉn d©n téc, s¾c téc.
Toµn cÇu ho¸, mét mÆt, trë thµnh nh©n tè thóc ®Èy qu¸ tr×nh h×nh thµnh b¸ quyÒn trong nÒn chÝnh trÞ toµn cÇu, mÆt kh¸c, ®ang t¹o ra nh÷ng tiÒn ®Ò vµ
®éng lùc thóc ®Èy qu¸ tr×nh d©n chñ ho¸
x· héi trªn ph¹m vi toµn cÇu, t¹o ra kh«ng khÝ d©n chñ vµ hîp t¸c trong quan hÖ quèc tÕ, gãp phÇn h×nh thµnh trËt tù thÕ giíi ®a cùc, c«ng b»ng vµ b×nh ®¼ng h¬n. §Êu tranh chèng toµn cÇu ho¸, chèng tiªu cùc trong toµn cÇu ho¸ trë thµnh cuéc ®Êu tranh v× mét trËt tù kinh tÕ vµ chÝnh trÞ míi c«ng b»ng vµ b×nh
®¼ng h¬n (1).
Toµn cÇu ho¸ liªn quan ®Õn trËt tù thÕ giíi, ®Õn khu vùc ho¸, ®Õn vÊn ®Ò thÕ giíi ®¬n cùc hay ®a cùc, ®Õn quan hÖ toµn cÇu ho¸ víi chñ quyÒn quèc gia, ®Õn c¸c vÊn ®Ò c¨n b¶n trong quan hÖ quèc tÕ, ®Õn ph¸t triÓn thÕ giíi ®−¬ng ®¹i, ®Õn tiÒn ®å cña c¸c quèc gia, d©n téc trªn thÕ giíi, ®Õn tÝnh chÊt vµ néi dung cña thêi
®¹i. Toµn cÇu ho¸ t¸c ®éng ®Õn cuéc ®Êu tranh v× hoµ b×nh, ®éc lËp, d©n chñ vµ CNXH trªn ph¹m vi toµn thÕ giíi.
Tµi liÖu tham kh¶o
1. Francois Houtart, Francois Polet. L' autre Davos - Mondialisation des resistances et des luttes. (Mét §a vèt kh¸c - Toµn cÇu ho¸ nh÷ng cuéc chèng ®èi vµ ®Êu tranh).
L’Harmattan, Paris - Montreal, 1999, p.138. (T¹p chÝ Th«ng tin KHXH, sè 1,2000).
2. John Baylis & Steve Smith. The globalization of world politics - An introduction to international relations. Second edition. Oxford University Press Inc., New York.
Fisrt published 2001.
3. Menshikova D.M. Makro- ekonomicheskoe regulirovanie v uslovijakh globalizacii (§iÒu tiÕt kinh tÕ vÜ m« trong ®iÒu kiÖn toµn cÇu ho¸). T¹p chÝ Mü vµ Canada - 2005 (Nga), sè 4, st. 90- 98, (T¹p chÝ Th«ng tin KHXH sè 8,2005).
4. Ng©n hµng thÕ giíi: Toµn cÇu ho¸, t¨ng tr−ëng vµ nghÌo ®ãi - X©y dùng mét nÒn kinh tÕ thÕ giíi héi nhËp.
Nxb V¨n ho¸ - Th«ng tin, H.: 2002.
5. Robert J. Samuelson. Globalization Duals Power (Thanh g−¬m hai l−ìi cña toµn cÇu ho¸). The International Herald Tribune, 3/1/2000, p.1 - 3.
(T¹p chÝ Th«ng tin KHXH, sè 6,2000).
6. Toµn c¶nh thÕ giíi n¨m 2020. Th«ng tin nh÷ng vÊn ®Ò chÝnh trÞ - x· héi, Sè 26+27/2005, ViÖn Th«ng tin Khoa häc - Häc viÖn ChÝnh trÞ quèc gia Hå ChÝ Minh.
