58 SO 02-2019 CHAU MY NGAY NAY.
LICH SU" - VAN HOA
TRIET LY GIAO DUC DAI HOC HOA KY QUA
"TAO DinVG TVONG LAI - VAI TRO CUA CAC VIEN DAI HOC HOA KY"
Le Van Tiing*
Tom tat: Bdi viet nay trinh bay nhieng quan diem the hien triel ly gido due dgi hoc duac Frank H. T. Rhodes de cap trong "Tao dung tucmg lai - vai trd cita cdc vien dgi hoc Hoa Ky " , qua do, gai md nhieng gdc nhin tham chieu vi phat trien gido due dgi hoc a nude ta hien nay.
TIT khoa: Giao due dai hpc Hoa Ky, Vien dai iioc Hoa Ky, piiat tridn giao due.
1. Dat van de
Su ra dai cua eac vien dai hoc Hoa Ky danh dau sir phat trien vuot bae eua nuoc My, chiing la bieu tuong cho pham chat sang tao My. Tac dong ciia giao due dai hoc len kinh te - van hoa la true tiep nhat trong tdt ca cac the che giao due, boi chiing tao ra nguon nhan luc vol trinh do, ky nang lao dong cao dap ling nhu cau phat trien kinh te, van hoa, xa hoi, nhu cung cap giao vien cho cac bac hoc pho thong, dong thai cung cap cac sang kien va giai phap cong nghe cho nen san xuat xa hpi, chay dua dan dau the gi6i. Neu nhu cac dai hoc Anh con mang nang truyen thong Oxford, Cambridge vai tinh thSn dao tao "cultivated men",
"learned" va "civil servant" con kha de dat voi tinh than Humboldt o Due, thi nguoi My da manh dan tiep thu tinh than nay. Nhung cai ten Michigan, Harvard, Cornell, John Hopkins da dinh dang
tinh chjt cua dai hoc Hoa Ky bang each ket hpp triet ly dao tao eiia Anh va truyen thong nghien ciiu khoa hpc cua dai hpc Diic voi cac thS chS dan chu hien tSn liic bay gio. Dai hpc Hoa Ky la noi san xuat ra tri thilc, ma tri thiic la ngu6n luc diu tau ciia tang truong kinh t i Vannevar Bush (1890-1974) trong bao cao Khoa hoc: Bien gidi vd tdn (1946) da vi viec nghien ciiu co ban nhu la chide may trp tim cho cac tiin bo cong nghiep, va dugc tap ra tir cac vien dai hpc.
Diln tiSn phat t r i k day soi dong do ciia dai hpc Hpa Ky dupe Frank. H.T.
Rhodes ban luan trong "Tao dung tuong lai - Vai tro eua cac vien giao due D^i hoe Hoa Ky" Voi y nghia do, bai via nay tim hieu mot s6 quan di6m eo tinh triet ly dupe Rhodes de cap trong cong trinh noi tren, qua do gpi mo mpt goc nhin tham chieu den giao due dai hoc Viet Nam hien nay.
* Tneang Bgi hoc Bong Thap
CHAU Mf NGAYNAY SO 02-2019 2. Mot so quan diem the hien triet ly giao due dai hoc ciia Rhodes qua
"T90 dung tyoTig lai - vai tro ciia cac vif n dai hoc Hoa Ky"
Thir nhat, sir Mnh thanh eda cdc vi^n dai hoc.
Rhodes danh hai chuong dau cua tac pham de giai thieu su hinh thanh ciia cac vien dai hpc Hoa Ky, danh gia vai tro ciia no vai Ijch su nuoc My; chi ro dac diem eua cac vien dai hpc nghien ciiu 6 My ngay nay ve quy mo, phong each, su dong dang. Rhodes cho rang, vice "Harvard hoa" cac vien dai hpc o My mot mat phan anh nhan thiic danh gia cao vai tro cua hoc thuat nhung thuc te da dua lai su giam siit ve chat lupng nghien ciiu va giang day. Han nua, a cac dai hpc nghien ciru, vai trp nang ne dat len nguoi giang vien, va dieu nay lam giam miic dp trung thanh cua hp trong cong viec. Rhodes ket luan: "Vien dai hpc nghien ciiu tao ra bau khong khi giang day va boi canh hpc tap dac thu, tap trung cao dp, doi hoi cao, thuc tien, chuyen nghiep hoa, mang dau kn ca nhan, va khong bao gio cham diit. Viec hpc da tra thanh cuoc tim kiem suot dai, su chuyen chu ky luong toi timg chi tiet da tra thanh mSc chuin. Nhung ket qua ma no mang lai co the chuyen hoa cac ca nhan va toan xa hpi"^.
Thii hai, vi vi tri, vai tro cua vien dgi hoc
Rhodes khang djnh, giao due dai hpc CO vai tro nen tang cho su thjnh vuang kinh te quoc gia, cung cap cho
nhieu the he eo hpi vucm tai nhihig sir nghiep co y nghia, ca hpi phuc vu trong mpt xa hpi tu do, ca hpi tiep can nhihig kinh nghiem, khat vong, va nhirng thanh tuu phong phii ciia loai nguai, dao tao nhiing luc luong lao dSng, lam phong phii trai nghiem ca nhan, khai sang cong dong, khoi day luong tam xa hpi, trao truyen kha nang va cam hiing cho cac the he. Ong viet: "Cac vien dai hpc cua chiing ta ciing se tilp tuc djnh hinh kieu xa hpi ma chiing ta dang song, kieu quoc gia ma chiing ta hy vong tro thanh. Cac vien dai hpc khong chi CO moi chiic nang cung cap nhimg ky nang ky thuat tot nhat, ma eon mang the he moi den vai cong dong nhihig hpc gia CO kinh nghiem, de suy nghiem ve nhiing van de Ion lao eua cupc song va de doi dau vai nhirng thach thiic bao triim ciia xa hpi. Cac vien dai hpc trang bi tri thiic cho nhirng hpc gia tre tuoi de hp CO the dong mpt vai tro nang dong, CO trach nhiem, va duoe chuan bi ky lircmg trong viec giai quyet nhimg van de va nhihig thach thirc ay"'
Thii ba, vi cdc tinh chdt va die diim eda vien dgi hoc
Rhodes phan tich qua trinh chuyen d6i cua tinh chuyen nghiep. Ong cho rSng, cac vien dai hpc mpt mat van tiep tuc muc dich truac day, tiic la thite hien chire nang khai phong, mat khac thuc hien them hai chiic nang mai: dap ling nhu cau nhieu hon ve dpi ngu nhiing nha nghien ciiu va dao tao the he nhiing nha chuyen mon. Rhodes chi ro:
60 SO 02-2019 CHAU M9 N G A Y _ N A Y _
tinh chuyen nghiep co khuynh hirong khien sinh vien chuyen tir viec quan tam theo dufli hpc van sang tim viec lam; tinh chuyen nghiep khien ban than kien thirc bi coi la hang hoa, mpt san pham de mua va sii dung, nhu vay giao due danh mat chiic nang soi sang tu than; tinh chuyen nghiep thu hep anh huong ciia chinh cac nganh khai phong, va ket qua la lam giam boat dong thao luan ciia cong chiing va lam suy yeu hoat dong thuc hanh nghe nghiep; tinh chuyen nghiep khien giang vien khong con danh long trung thanh cua minh cho vien dai hpc; tinh chuyen nghiep thu h?p dieu timg la m6i quan tam chung lien quan den su phat trien toan dien ciia tvmg ca nhan sinh vien, phan anh vai tro "muc su" trudc day cua giang vien - th6 hien 6 cvim tir "thay mat bac cha me"; tinh chuyen nghiep lam mat di mpt tap hpp ngam y nhirng gia dinh luan ly timg cung cap mpt cai khung giao due cho chuong trinh giao due. Tir do, Rhodes kien nghi: nen diing lai de xem xet nhiing gia djnh, yeu cau va nhOng ket qua cua giao due chuyen nghiep; nen dua cac nganh khai phong voi nhiing moi quan tam rpng lan ve con nguai ma chiing the hien vao trong pham vi cac khoa hoc va chuong trinh chuyen nghiep; nen yeu cau tat ca cac uy ban tuyen dung giang vien va liy ban de bat phai co mpt hoac hai thanh vien khong thupc nganh hpc hay nganh nghe cu the cua ban do; nen dua ra nhiing sang kien khuyen khich hpp tie; cai thien
cac khoa hpc nhap mon. Tvr do, Rhodes de xuat giai phap khSc phuc s\f biet Ijp cua gidi hpc gia co dpc, nham kh6i phuc lai linh cgng ding. Mufin vay, theo ong, giang vien cSn thira nhan va thuc hien quyen va nghia vu eua minh vol tu each la thanh vien ciia cac vien dai hpc; vien dai hoc phai dung duong nhiing trai nghiem cua con ngucri vdi tat ca su phong phii, tim voc phong khoang, va tinh chat mo h6 cua no.
Rhodes ciing cho ring, hai ddc diem ndi bdt cua gido diic dgi hoc My la su cam ket lau ben doi vdi hoat dong nghien ciiu va su hien dien dang ke ciia giao due sau dai hpc va dao tao chuyen nghifp.
Thii tit, ve quan diem sur pham cua nguai gidng vien, Rhodes luan chiing cho quan diem xem day hpc nhu mpt thien chiic dao dire. Theo do, nguM giang vien cin nhan manh nhimg tinh hu6ng nghien ciiu n6i bsit, tinh thin cpng tac va nhiing kinh nghiem thuc hanh true tiep trong giang d^y; danh gia dira tren nhung gi sinh vien thuc sir hpc dupe; nguoi giang vien cin trd thanh huin luyen vien, hudng din vien va dong vai tro bmh miu; nguoi giang vien cin co nhimg pham chit; su tinh thong, dam me mon hpc, sir tan tuy, long nhiet thanh, su nhay cam, sir cong bang, tinh khach quan, syt chinh trvre va cam ket ca nhan, coi day hpc nhu mot thien chiic dao diic, la ngudi truyen cam hiing, chuyto hoa va ciiu chudc (tiic xem giao due la "liy ra" chii khong phai "nhet vao").
CHAU Mi NGAY NAY SO 02-2019 Thir ndm, ve muc lieu cua gido due dgi hoc, Rhodes de xuat va trinh bay bay pham chit can cd d mpt ngudi cd giao dye. Cu the: tinh than edi md vdi ngudi khac, vdi kha nang lang nghe, doc, quan sat, va phSn tich mot each than dao, kha nang noi va viet mpt each rd rang, chinh xac; su tir tin va long ham hiiu bilt, cimg vdi nhimg ky nang can thiet de dat dupe chiing; y thiic ve sir can doi va ve boi canh trong the gidi tu nhien va xa hpi; niem yeu thich su phong phii va da dang cua nhOng trai nghiem va nhung the hien cua con ngudi; miic dp tinh thdng ve mat tri thirc va niem dam me trong linh vuc ma minh lira chpn, vdi y thiic ve nhiing gia dinh, npi dung, nhiing loi tu duy, va nhiing moi quan he cua nd; cam ket ddi vdi trach nhiem cdng dan, bao gdm su ton trpng va kha nang sdng hda hop vdi ngudi khac; y thiic ve phuang hudng, vdi ky luat tu giac, nhiing gia tri ca nhin, va mot niem tin dao diic can thiet de cd the theo duoi phuang hudng dd.
Thir sdu, ve ddu tir cho gido due dgi hgc, Rhodes lam ro nhftng nghich ly cSn nudi duong nhu mot cam ket ciia cac vien dai hpc, do la: nghien ciru cd quyen tu do va ddc lap trong viec tim hieu nhimg nd ciing the hien bdn phan va su tin thac ddi vdi cdng chung;
nghien ciiu phat sinh tir sir td md ca nhan nhung nd phu thudc vao su hd tra cua cong chung; nghien ciiu lien quan den nhihig phat kien rieng tu, nhung nd mang lai tri thiic chung; nghien ciru
ddi hdi sir hieu bilt ca nhan nhung nd mang lai loi ich cho toan xa hpi; nghien ciru mang lai kien thiic ca ban nhung nd tap ra nhiing ung dung thuc te.
Rhodes dua ra nh&ng canh bao vh vai trd cua cac vien dai hpc hay la bdn ph^nphuc vu cong chung, cu thi: kiln thiic va ky nang ma cac vien dai hpc cd the cung cap se khdng dam bao ngudi ta cd dupe nhiing giai phap ddi vdi nhihig van de bite thiet nhat cua xa hdi; cdng tac phuc vu cdng chiing do cac vien dai hpc thuc hien, mac dii quan trpng, phai dua tren nhftng mong dpi ciia nhirng giang vien va nhirng nhan vien tham gia va cd su phan cdng ro rang, va nd phai c6 ngdn khoan tai tra, nhiing khich le, va tudng thudng dung; boat dpng hudng ra cdng chiing khdng duac lech hudng khdi nhiem vu trung tam ciia cac vien dai hpc, dd la giang day sinh vidn mpt each cd hieu qua; cac vien dai hpc nen tra giiip va cd van trong nhftng chuong trinh hudng ra cdng chung, nhung khdng dupe thuc hien mot each dpc doan hay theo kilu chi dao.
Thir bay, ve irng dung cong nghe thong tin trong gido due dgi hpc, Rhodes da ban luan ve vai trd cua cdng nghe thdng tin trong cac vien dai hpc d Hoa Ky. Theo dng, cdng nghe thong tin cd vai trd: lam cho viec hpc va kha nang ghi nhd dupe cai thien; pham vi chuong trinh hpc dupe md rpng; sir ca nhan hda va tinh linh ddng dupe tang cudng; vai trd giang day hieu qua hem; sir tuang tac nhdm trd nen manh me han;
62 SO 02-2019 CHAU MY NGAY NAY, kha nang truy cap nhung thdng tin thilt
yeu dupe md rdng. Sir tac ddng cua cdng nghe thdng tin se tao ra mdt md hinh dai hpc mdi vdi nhiing dac diem:
nhan manh muc tieu cung cap kha nanj.
va ky nang; khdng bi gidi ban; chuong trinh hpc dupe ca nhan hda, vdi su lua chpn khdng han che; dua hen su phat kien ciia sinh vien; cho phep cd thdi khda bidu linh boat; liy sinh vien la trung tam; tiet kiem chi phi; lien quan den s\r lira chpn mang tinh chat ca nhan nhimg khda hpc hay chuong trinh hpc cu the tir nhieu ca sd giao due canh tranh nhau; cho phep lap lai bai trinh bay nhieu lan va cd tinh tuong tac cao.
ThA idm, ve qudn tri dgi hoc, Rhodes cho ring, sir lanh dao hieu qua ddi hdi vien trudng phai vua la ngudi biet lang nghe, vua la giang vien, lam ro, don gian hda, va dinh ro ban chat ciia cdng tac quan tri, sir phan chia trach nhifm va qua ttinh ra quylt dinh.
Rhodes ttinh bay mot sd dac diem ciia cac vifn d^i hfc mdi nhu: cac vi$n dai hpc thanh cdng se duy tti quyln tu tti dai hpc, su dpc lap sinh ddng ciia tap thi giang vien, va quyen tu do hpc thujt manh me, nhung se hudng su quan tti cpng ddng, cdng tam, va manh me va su 1 Jnh dao day dan than va cd tinh chat quyet dinh ciia vien trudng; cac vi?n dai hpc thanh cdng se nhan duac su hd tto ciia tu nhan ngay cang Idn nhiing yeu ciu vl nang lire chiu trach nhiem trudc cdng chiing va su cam ket doi vdi xa hpi ngay cang tang; cac vien dai hpc
thanh cdng se cim r l t?i khudn vien dai hpc nhung cd dinh hudng qudc tl; cac vien dji hpc thanh cdng se ddc l?p vl mat hpc thuat nhung la doi tac ttong nhimg quan he cd tinh xiy dimg; cac vien dai hpc thanh cdng se dua tren tri thuc nhung liy sinh vien la tt^ng tam, dinh hudng nghien ciiu nhung tap frung vao viec hpc tap; cac vien dai hpc thanh cdng se phiic t^p ve mat cdng nghe nhung phu thudc vao cpng ddng; cac vien dai hpc thanh cdng se chii y den chit luong nhung hieu qua ttong quy ttinh thuc hi|n; cac vi|n dai hpc thanh cdng s6 cd yeu cau cao ve mat chuyen mdn nhung cd su hiiu bilt diy du vl cac khia canh nhan ban.
3. Nhirng gia tri tilp c|n cho giao due dai hgc Viet Nam: goc nhin tham chieu
Tit sau Chiln tranh thi gidi thii hai, giao due dai hpc Hoa Ky da md tung canh cfta vdi tinh thin ddn chao diy hung khdi "Vao day dl Idn len ttong s\r thong thai, ra di de phuc vy tdt han cho dat nude va ddng loai ciia bzm".
Mac du khdng phai mpi dai hpc Hoa Ky diu tdt, nhung chu nghia da dang va "tinh thin Tay tiln", su phong phii vl each tilp can, muc tieu, phuang phap dao tao, hinh dang va nhimg xu hudng tri tue cua nd khd long danh mit tinh chit thirc tien lin khai phdng diing nhu cau ndi "gift cho ddi chaii diing tren mat dit, nhung cai diu phai cao tan tren may". Khdng qua dl ndi
CHAU MY NGAY NAY SO 02-2019 63 dai hpc la may phat dien cho nin kinh
te, bdi le, ngudn nang lupng ma nd cung cap khdng ngftng duac tai sang tao thdng qua "tao dung tuang lai".
Dai hpc Viet Nam sau mdt thdi ky
"dai chiing hda", sd lupng dai hpc tang len nhanh ehdng dang dan di vao xu hudng tich cyc. Cdng tac phan luong ngudi hpc dang phat huy tac ddng tich cyc, lan dau tien (nam 2018), sd lupng chi tieu tuyen sinh cua cac dai hpc nhieu ban sd luong thi sinh dang ky xet tuyIn vao dai hpc.
Tuy nhien, cdn khdng it thach thiic dat ra cho su phat triln cung nhu vai trd ciia dai hpc d Viet Nam. Quy hoach mang ludi dai hpc van chua phat huy hieu qua ttong su phu hpp vdi quy hoach phat trien kinh te - xa hdi, vdi hpi nhap qudc te. Su ddng dang ve sii mang chua tao dupe ngudn nhan luc dap irng nhu ciu phong phu cua xu the khdi nghiep va canh tranh kinh te. Ddi mdi quan tri dai hpc va tu chii gap nhieu khd khan dp sy ehdng lan ve chu the chu quan, mdi quan he gifta tnmg uong va dia phuong, su diing ding trong viec tu nhan hda dai hpc. Viec cham ddi mdi chuong trinh va phuong phap dao tao, viec dau tu ngudn lye cho nghien ciiu va giang day d cac dai hpc con han che. Viec chay theo sd luong cdng bd khdng gan vdi ddi mdi dao tao de dap ling xu the lao dpng dang cd xu hudng gia tang.
Tft dd cd thi thiy ring, de phat ttien dai hpc d Viet Nam cung nhu phat huy
hieu qua ciia chung cin: tilp tuc quy hoach lai mang ludi cac trudng dai hpc, chii trong phan tang dai hpc, hoan thien cac quy dinh phap ly ve quan ly va quan tti dai hpc, chii trpng su phii hop gifta quy hoach mang ludi dai hpc vdi quy hoach phat trien kinh te - xa hdi. Khuyen khich sy da dang ve su mang de dap ling yeu cau khach quan cua phat triln kinh tl nhieu thanh phan va ddn dau xu the lao ddng. Tiep tyc day tu cd trpng diem vao cac co sd giao due dai hpc cd kha nang canh tranh, dan dau. Ddi mdi chinh sach thu hiit dau tu vao phat trien giao due dai hpc theo hudng hoan thien cac quy dinh phap luat ve dau tu cho giao dye dai hpc, tang cudng hon nfta tinh ty chii va giai trinh cua cac dai hpc, khuyen khich hem ntta tu nhan dau tu vap phat ttien giao dye dai hpc, cd che tai du manh de chim diit boat dpng nhung trudng dao tao khdng dap iing nhu ciu xa hdi. Chii trpng phat ttien chuong trinh dao tjo theo chuan qudc te, coi ttpng van dyng cac phuang phap dap tao dai hpc hien dai, khuyen khich nang cap cac vien nghien ciiu, cac cdng cy, thiet bi thi nghiem, thuc hanh d cac dai hpc. Tang cudng sy ket ndi gifta dai hpc va khu vyc cdng, cac dpanh nghiep. Internet, kit ndi van vat va cdng nghe cao, vuon uom khdi nghiep tnrdc sau se la mdi trudng, la
"d sinh thai" cua dai hpc, do vay can cd CO che khuyen khich cac dai hpc din than vao xu the tat yeu dd.
64 SO 02-2019 CHAU M Y N G A Y N A V _ 4. Ket luan
La nha lanh dao, nha hoach dinh phat trien giao due dai hpc My, trong "Tao dung tucmg lai - Vai tro cua cdc vien dai hoc My'\ Rhodes da dira ra mpt ban tuong trinh da dien cac ve cac chieu canh phat trien va ca nhftng thach thuc cua cac dai hpc My. Voi viec khang dinh tinh chuyen nghiep va tinh cong dong, bdn phdn phuc vu, Rhodes da chi ra cac "nguyen ly cua trai tim" dai hpc My, nhiing nguyen ly chi phoi sir sinh thanh, nhung thach thiic va vai tro tao dung tirong lai ciia chiing. Cac y tuong do thirc su khong nhieu, ciing nhu "Cdc cong dung cua dai hoc " cua Clark Kerr,
"Pham chdt ciia nhung nhd gido icu tu "
ciia KenBain hay "Nghia vu hoc thuat"
cua Donald Kennedy, nhung da phan anh dupe biic tranh nhieu mau sac ve dai hpc My, m6i y tuong trong do co thi xem la nhung gia tri, nhiing niem tin - tuc nhihig tri8t ly giao due, cac tae dung khoi gpi, tham chieu cho phat trien giao due dai hpc 6 nuae ta hien nay •
Tdi lieu tham khdo:
1. Robert H. Bellah (Chii bien), Van hoa va tinh each cua ngudi My, Bdn dich cua Chu Tien Anh va Pham Kiem Ich, Nxb. Khoa hgc xa hgi. Ha Ngi, 1990.
2. D6 Lgc Diep (Chu bien). My - Au - Nhat:
Van hoa va Phat triin, Nxb. Khoa hgc xa hgi, Ha Npi, 2003.
3. Le Van Tiing, Triet ly gido due My, Nxb.
Tong hgp TpHCM, 2016.
4. Alan Greenspan, "Vai tro then chot cua giao dye trong nhn kinh te quoc dan". Ban djch ciia Mai Dien, Tai li^u phuc vu nghien ciru, Tin nhanh so 53, Vi?n Thong tin Khoa hgc xahgi, 2004, tr.l-lO.
5. Ben Wildavsky, Cuoc canh tranh chdt xam vT dgi. Ban djch cua To Di?u Lan, Nxb. Tri thiic & Dai hgc Hoa Sen, Ha Noi, 2012.
Chu thich:
1. Frank H.T. Rhodes, Tao dimg ttfcmg tai - Vai tro ciia cdc Vi^n dgi hoc Hoa Ky, Ban djch ciia Hoang Khang, To Di?u Lan, Le Luu Dieu Diic, Nxb. Van hoa Sai Gon, 2009, TP H6 Chi Minh.
2. Frank H.T. Rhodes. Sdd. tr.95.
3. Frank H.T. Rhodes. Sdd, tr.25.
