TRAO DOI
XAY DI/NG c a QUAN LANH DAO CAP XLT 0 TRUNG KY THQI KY 1930-1945
TS TRAN TRQNG THO
T
rade khi Dang Cdng san Viet Nam ra ddi, cdng tic mdi, bien phip dau franh chdng khung d Trang Ky da hinh thanh mdt ca quan bd, xay dyng td chile va bau Xii uy Trung Ky lanh dao cap xii la Xir uy Trang Ky Ddng Duong Dang Cpng san Ddng Duong, gdm 5 ddng chi, do Cpng san Dang. Sau khi Ding Cpng san Viet Nam ddng chi Nguyen Phong Sac lam Bi tiiu. Sau Hpi dugc thanh lap, do Hgi nghj hgp nhat khdng chu nghj, Xii uy Trang Ky sap xep lai he tiidng td chirc tiuong tiianh lap co quan chi dao cap xii, Xir uy Dang frong xir; quyet djnh giai tan Tinh bg Vinh, Trang Ky Ddng Ducng Cpng san Dang giai the. tiianh lap 2 khu uy do Xir uy tiuc tiep ehi dao la Dang bp Trang Ky dat dudi sy lanh dao tiuc tiep Khu uy Vuih va Khu uy Ben Thuy, phan cdng cac ciia "4'a bp phdn I t / " ' gdm cac ddng chi Nguyen ddng chi phu frach hoac lam bi thu cac tutii.Phong Sac, Le Mao, do ddng chi Nguyen Phong Tir ngay 22 den 29 - 4-1931, Xir uy Trang Ky Sac, Uy vien Ban Chip hanh Trang uong lam tiidi, hpp Hpi nghj md rpng ban bien phap frien khai dung dau. Thing 4-1930, ''dia bpphdn T. If' Trung Nghj quyet Hpi Nghj lan thir 2 Ban Chap hanh Ky xuat ban bao Ngu&i lao khd de tuyen ttuyen chu Trang uong. Hpi nghj chii traang: ''sua dpi nhimg tiuong, ducmg ldi cua Dang, hudng din quIn chiing dieu sai ldm cii, ddnh do nhdng xu hudng bay dau tianh. Dudi sy lanh dao ciia ca quan nay, cac tru&c, ihiec hdnh cdc chi huy ldp trung vd thi hdnh ban chap hanh lam thdi tinh Vinh, Nghe An, Ha cho dimg vd mau mdn cdc Nghi quyet cua Trung Tinh..., lan lugt dugc td churc. uan^'^; kien toan lai Xii uy gdm 5 uy vien, cu
Thuc hien Nghj quyet Hgi nghj lan tiiu nhat Ban thucmg vu, cii Le Viet Thuat vao Ban Thudng Ban Chap hinh Trang uong (10-1930), til ngiy 22 vu thay cbo ddng chi Nguyen Diic Canh bj bat dlu den ngay 27- 12-1930, ddng chi Nguyen Phong tiiang 4-1931. Ban Thudng vu Xir gdm cac ddng Sac, Uy vien Trang uong Dang tiieu tap Hgi nghi chi Nguyen Phong Sac, Le Mao, Le Viet Thuat.
can bp Dang Trang Ky^ tai lang Song Lpc, huyen Thing 4-1931, do anh hudng ciia quan diem ve Nghi Lpc (Nghe An) de gdp y vao dy tiilo Luan lye lugng dch mang ciia Hdi ngM Trung uong (10- cuong Chuih ttj cua Dang, ban phuang hudng 1930), tiudc tinh hinh tiiyc din din ap, rapt bp phan
dang vien cd ngudn gdc xuit tiian til ting ldp tien bieu
* Hoc vien Chinh tii - Hanh chinh Quic gia Ho Chi Minh Men tiiai dp do dy, ddng cM Bi tiiu Xir uy Trung Ky
TAP CHl UCH S U D A N G - S O 10/2008 53
ra Chi tiu tiianh Dang vdi chu tiuong "Tri, phit, dig hdo ddo ldn gdc, tdc ldn re". CM tiij nay da llm cho mdt bd phan ding vien cd ngudn gdc xuat tiiln til tang ldp tren bj dua ra khdi d c chile vu ttong Dang, bj khai ml, hoang mang, dao ddng, tiiam cM mdt sd tiep tay cbo djch danh pha td chu'c Dang. Sai llm ti^en dly da kip tiicri dugc udn nan.
Thing 5-1931, ddng chi Le Mao, Uy vien Trang uong Dang, ijy vien Thudng vu Xii uy Trung Ky tten dudng cdng tic by sinh tt-en bd sdng Lam tiiudc dja phan ling Yen DQng Ha. Ddng chi Nguyen Phong Sac bj bat tai Ha Ndi va sau dd bj sit hai.
Trong tiidi gian niy bau bet cac xir uy vien bj bat, chi cdn lai ddng chi Le Viet Thuat.
Trong hoan canh djch tang cudng khiing bd, dieu kien boat ddng rat khd khan, can gap nit td chirc lai Xir uy. Thang 5-1931, Xii uy Trung Ky dugc cimg cd lai gdm d c ddng chi Le Viet Thuat, Nguyen Tiem, Nguyen Phuc, Nguyen Lgi. Pham vi chi dao cua Xii uy chii yeu d 2 tuih Nghe An vl HI Tuih. Trong cac ngay 13-8 va 31-8-1931, Xir uy Trang Ky giii tiiu cho Tuih uy Ha Tmh, Tinh uy Nghe An phe binh cac tinh uy khdng cuong quyet ttong "Thanh Ddn^' va "Thanh hpf^, yeu cau d c tinh uy tich cue chi dao cac huyen uy, tdng uy td chiic lai cac chi bg da bj pha va. Xii uy eung viet bai tten bao Chi dgo (Co quan cua Xii uy) yeu cau cac Ding bp "giu vung nin he ihPng to chiee cita Ddng, nhdt dinh dimg cho r&i ra mpi chiil ndo, phdi thuc hdnh chi huy vd sdn (dua vo sdn len ca quan chi huy) vd chi huy tap Intn^'^. Ngay 22-11-1931, Thudng vu Xir uy Trung Ky giri tiiu yeu ciu Tinh uy Nghe An "kien co hi cdc nen to chiee cua Ddng vd cdc hgi qudn chiing, cirang quyit loai trie nhihig he hc&ng bay ba vd di tich biet phdi, kich Hit khai chien chong hogt ddu chii nghia, khodch tieong phong tdo tu ve vd qudn chitng tanh ddu'*. Tdn tai den dlu nam 1932 thi Xu uy bj tan va.
Do khdng cdn Xir uy, cIc td chirc Dang d ; Trang Ky nhan dugc sy chi dao va giiip dd ciia i nhilu diu mdi. CIc tinh Bac Trang Ky til Thanh ^ Hoi din Quang Butii boat dpng dudi sy giup dd cua Ca quan Ddng Duang vien tg bg thupe Dang Cdng san Xiem; cae tinh Nam Trang Ky tir Khinh Hoa den Bmh Thuan nam dudi sy cM dao cua Xir uy Nam Ky rdi cua Lien dia phuang Chdp
Q
uy Nam Ddng Dieang .
Trong hoan dnh ca quan Trung uong cua Ding chua dugc khdi phuc, Trung Ky khdng edn co quan lanh dao tiidng nhat, cae ding bd d Trung Ky da chu ddng lap ra mdt sd ca quan chi buy cap lien tinh de lanh dao phong tiao each mang. Dau nam 1934, bdi nghi 5 tuih (Quang Nam, Quang Ngai, B'lnh Djnh, Phu Yen, Khanh Hoa) hgp tai tiidn Ha Trang (nay tiiudc xa Tjnb Ha, huyen Son Tjnb, tinh Quang Ngai) lap ra Ban Dja phuang Chip uy Trang Trung Ky', gdm d c ddng chi Nguyen Timg, Nguyen Lira, Pham Xuan Hoa, do Pham Xuan Hoi lam Bi tiiu.
Ban Dja phuang Chap uy Trung Trung Ky bat lien lac vl nhan sy lanh dao cua Lien dia phuang Chdp uy Nam Ddng Duang.
Sau Dai hdi E)ang lan tiiii nhit, vao tiiang 4-1935, tixing kM xue tien chuan bi d e dieu kien lap lai Xir uy, tiidng nhit d c Dang bd d Trung Ky, Thudng vu Tnmg uong giao nMem vu cbo Ban Dja phuong Chip uy Tnmg Trang Ky "die hi hgi nghi di hiep nMet luc lugng cpng sdn lodn Trung Ky vd td chuc xd iiy men, cdc ban cdn su cua xu z^)?''". Trade mat, tiieu tap hpi ngM dai bieu tiianh lap "Ban cdn su Trung Nam ciia Xic uy Trung l^', md rdng pham vi lanh dao d c tinh Trung vl Nam Trang Ky va tam tiidi dat dudi sy chi
dao tiuc tiep ciia Trung uong Dang. j Ngiy 23-4-1935, tiiyc Men chu tiuong tiien cua "
Thudng vu Trang uong Dang, Hdi ngM dai biiu dc j tinh Trung Trung Ky dugc td chirc tai huyen Dire Phi i ((>iang Ngai), cd sy tiiam gia ciia dai biiu Ban Chip •
54 TAP CHl UCH Sir O A N G - S O 10/2008
TRAO Ddl
hanh Tmng uong, ra quyet djnh giai tiie Ban Dja phuang Chap uy Trang Trung Ky, cir ra Ban CIn sy Trung Nam phu ttach d c Dang bp d Trung va Nam Tnmg Ky, gdm d c ddng cM: Nguyen Timg, Pham Xuan Hoi, Nguyen Luu, Le Phd, Vd Minh", do Pham Xuan Hoa, Bi tiiu Tinh uy QuIng Ngai phu tiach. Tuy nMen Ban d n su mdi boat ddng duge vai ngay tiii djch danh pha ac liet td chile Dang 3 tinh Quang Nam, QuIng Ngai, Khanh Hda Td chiic Dang d 3 tinh bj vo, bau bet cac d n bg lanh dao chu chdt bj bat Ban dn sy Trung Nam bj tan va. Do do cdng tac gay dyng lai Xir iiy Ttung Ky khdng ttiyc Men dugc.
Budc vao giai doan dau ttanh dan chii, d Trang Ky xult Men mot sd diu mdi lanh dao mdi. Dau nam
1936, mpt sd ddng cM tiidt khdi nha tii de qude nhu Phan Dang Luu, Le Duin, Nguyen CM Dieu, Bui San, Nguyen Khoa Van..., tta ve boat ddng tai d c tinh Quang Tri, Thira TMen- Hue. Cac ddng cM fim dch lien lac vdi nhau hinh tiianh diu moi cM dao chung dong d Hue, phan cdng tiianh hai nhdm cdng khai va bi mat, tiuc tiep lanh dao cac tinh khu vyc Trung Trung Ky; chap mdi vdi d c noi, khdi phuc va td chile lai eo sd Dang d d e dja phuong.
Cudi nam 1936, cac ddng cM boat dpng d Quang Ngai, Phu Yen da tiianh lap Ban d n sy lien tinh Ngai - Binh - Phii, gdm 5 ddng cM, do Nguyen Tri lam Bi Thu, lanh dao phong tiao dch mang eua 3 tinh Quang Ngai, Binh Djnh, Phii Yen.
Hgi ngM md rpng Ban Chap hanh Trung uong Dang (13 va 14-3-1937) chu tiuong tiianh lap Ban Lien tinh uy Thanh - Nghe - Tuih, nhung do khd khan ve cin bp nen chii tiuong dd khdng tiiuc Men dugc.
Trade tinh hinh Trang Ky van chua lap lai dugc mot ca quan lanh dao thdng nhat, Hgi nghi toin tbi Ban Chip hanh Trang uong (9 -1937), nhan djnh rang do Trang Ky chua cd dieu kien de thinh lap Xir uy, nen quyet djnh dat 3 tinh Tbanb - Nghe - TTnh nIm dudi sy chi dao ciia Lien Xu uy
Bac Ky va Bac Trang Ky. Ddng tiidi, lap mpt Uy ban lien tinh de lanh dao cac tinh cdn lai cua Trang Ky. Uy ban nay dat dudi sy lanh dao cua Trang uong. Tuy nhien, cbii ttuong lap mpt Ban lien tinh nhu fren khdng tiiyc bien dugc. Phong frao each mang d Trang Ky van chiu sy lanh dao til 3 dau mdi la Ban cdn su lien tinh Ngdi- Binh- Phu, Bp phdn cdc dong chi hoai dpng a Trung Ky va Lien Xic uy Bdc Ky vd Bdc Trung Ky.
Hpi nghj toan tiie cua Ban Trung uong Dang Cpng sin Ddng Duong ngay 29,30 - 3 -1938 frong kM ban ve cdng tie npi bd Dang da quyet djnh lap lai Xu uy Trung Ky, ddng thdi giai the Lien Xii uy Bac Ky va Bac Trung Ky, lap lai Xu uy Bac Ky, giao 3 tinh Bac Trung Ky (Thanh - Nghe - Tinh) cho Xir uy Trung Ky cM dao. Thyc bien chu tiuong dd, dlu tiiang 4 - 1938, Xir uy Trang Ky dupe lap lai'^, do ddng chi Nguyen Chi Dieu lam Bi tiiu. Xur uy ddng co quan d Hue. Den cudi nam 1938, ddng chi Nguyen Chi Dieu mat vi bj benh nang, ddng chi Le Duin dugc cir lam Bi tiiu Xu uy Trang Ky. Xii iiy tryc tiep lanh dao cac tinh Trung Ky. Xir uy ra td bao Ddn dudi danh nghia cdng khai la "ca quan ngon ludn ciia nhdm ddn bieu xd hpi', do dong chi Phan Dang Luu phu tiach.
Sau khi Xir uy Trang Ky dugc tii lap, theo chu ttuong ciia Trang uong Dang, Xu uy tiilnh lap cac Ban can sy de lanh dao cac tinh lien ke. Tiiang 5- 1938, dai bieu ciia 3 tinh Bac Trang Ky hgp hgi nghj thanh lap Lien tinh Thanh- Nghe- Tinh, do Dtitii van Di lam Bi tbu'\ Ban can sy lien tinh Ngai -Binh- Phu dugc md rdng thanh Ban can sy Nam - Ngai- Binh - Phii (lanh dao 4 Dang bp la Quang Nam, Quang Ngai, Binh Djnh, Phu Yen), gdm cac ddng ehi Pham Trang Mim, Nguyen Tri, Nguyen Chanh (Quang Ngai), Nguyen Van, Nguyin Tui (Bmh Djnh), Nguyen Thanh (Phu Yen). Thang 5-1939, Ban can sy Nam Trang Ky
TAP CHl UCH Sir DANG-Sd 10/2008 55
dugc thanh lap (lanh dao cac tinh eye Nam Trang Ky la Khanh Hoa, Nuih Thuan, B'mb Thuan vl Da Lat (Llm Vien), gdm 4 ddng chi, do TrIn Cdng Ximg llm Bi thu.
De nang cao sire chien dlu cua cac ding bg tiong Xir, thang 6-1939, Xir uy Trung Ky ra chi thi ve "Cong viec phdi ldm" day manh phong frao dlu franh, thuc day cdng tie xay dyng td chu'c Dang, lam frong sach ddi ngii dang vien.
Sau kbi chien franh the gidi nd ra frudc chinh sach khiing bd ciia chuih quyen thupe dja Xu' uy Trang Ky ddng d Hue pbai phan tin di d c noi. Le Duan (Bi thu Xir uy), Phan Dang Luu, Biii San...
vio Sai Gdn boat ddng. Lien tuih uy Thanh - Nghe - TTnh (Bac Trang Ky), Ban can sy Nam - Ngai - Binh - Phii (Trang Trang Ky), Ban can sy lien tutii Nam Trang Ky bi dinh pha.
Sau mpt tbdi gian tam lanh vao Sai Gdn, Biii San quay ve Trang Ky boat ddng. Ngay 15-2- 1940, Bui San tiieu tap mdt sd can bp d d c dia phuong hpp tai Thuan An phd biln NQTU 6; lap lai Xir uy Trang Ky'\ Xir uy mdi gdm cd Biii San, Hd Xuan Luu, Nguyen Diie Duong, Trin Hiiu Dye, Le Chuong, Tran Manh Quy. Xu' uy phan cdng cac xii uy vien va d n bp Xir uy di phu frIch, khdi phuc td chiic Dang d cac noi". Co quan Xii uy chuyen ra Vuih vao thang 9-1940. Sau dgt rli tiuyen don cua Thanh uy Hul, djch khiing bd ldn, nhieu can bg cua Thanh uy Hue, ciia Xu uy (frong do cd ddng chi Le Chudng) bj bit. Trade tinh hinh do, thang 8-1940, Xu uy td chile mot cudc hgp bd sung Tran Van Ngoan vio Xu uy, tiiam gia phu frIcb phong frao d Trang Trang Ky.
Tir giiia nam 1940, phat hien ra su khdi phuc cua td chuc Ding d viing BIC Trang Ky, ml tiude hit la Dang bp Nghe An, mat tham Phap da tiln hanh danh pha. Xir uy vien Xir uy lam thdi Trang Ky la Le Chudng bj bit ngay 2-8-1940 tai Thira
Thien, vl Nguyen Dire Duong, bj bat 16-11-1940 tai Dl Nang.
Mac dil bj djeh xilt chat cac bien phap ti-ln ap, d c ddng ehi frong Xii uy van bIm dia bin boat ddng. Sau khi dy Hpi nghj Ban Chap banh Trang uong lam tiidi (11-1940), fren dudng frd ve Nam Ky, Phan Dang Luu da gap BM San tai Vinh. Phan Dang Luu da cM tiij va hudng din Biii San bat lien lac vdi Trung uong d Bac Ky". Sau mdt nam giln doan. Ding bp Trang Ky ndi lai lien lac vcii Trung uong. vao cudi tiling 12-1940, theo chi tiij cua Trung uong, 3 ddng chi xii uy vien Trung Ky boat ddng tai Bac Trung Ky da hpp vl cir Hd Xuan Luu va Bill San di dy hdi nghj Trang uong. Thang Gieng 1941, bai ddng chi len dudng ra Bac".
Cung frong tiidi gian nay, dudi sy ehi dao cua Xir uy, 3 tuih Thanh- Nghe-Tinh tien hanh chap ndi khdi phuc lai Lien tinh uy Bac Trang Ky. Lien tutii uy gdm 3 ngudi la Tran Manh Quy (Xii uy vien phu frich Nghe An, Ha Tmh), HoIng Ddn va Nguyen Dire Cue (Nguyin Van Lutii). Tuy nhien.
Lien tinh uy chi tdn tai dugc mdt thdi gian rlt ngan thi Nguyen Due Cue bj bit d Vinh (ngay 9-1-
1941), Hoang Ddn bj bit tai Nghi Ldc (3-1941), Lien tuih uy khdng edn.
Sau cudc ndi day cua binh luih d Rang - Dd Luong (Nghe An) thang 1-1941 rdi cudc bao ddng giet ten chu ddn dien Sdng Con, ten bang tl Hd Dung Tii d Huong Son, HI Tinh (5-1941), chuih quyen thudc dia tang cudng khung bd, bit bd, pha vd nhieu td chirc Ding mdi bdi phye, nhit II d BIC Trang Ky. Cac co sd m bao vl tai lieu cua Xir uy Trang Ky va Tutii uy Nghe An bj phat hien. Mpt sd can bd phu tilch ca quan in loat ciia Xii uy bj bat hoac ra dau thu. Qua khai thac mdt eIn bg frong CO quan cua Xu' uy, mat tiiam Vinh bilt Bui San vl Hd Xuan Luu da ra Blc dl tiiam du HNTU 8. Do sy khai bao cua Nguyin Thanh Dien, rang
56 TAP CHi UCH SJOANG-Sd 10/2008
TRAO Ddl
ngay 30-5-1941, mat tiiam Phap tai Vinh da ddn bat Bui San va Hd XuIn Luu tai ga Ciu Giat (Nghe An).
Ngay 19-7-1941, djch bat Tran Van Ngoan tai Hue.
Ngay 16-8-1941, sau nMeu tiiang tiuy liing, djch bat dugc Tran Manh Quy tai Yen Thanh (Nghe An).
Ngay 19-8-1941 djch pha co quan an loat ciia Xii uy d Hung Nguyen (Nghe An). Ngay 9-9-1941 Tran Him Dye bj bat tai Ninh Thuan.
Nhu vay, den dau thang 9-1941, ciing vdi sy do vo hang loat td chirc ca sd Dang d Nghe An, Ha Tinh, CO quan cua Xu uy Trang Ky bi danh pha, cac ddng chi xir uy vien bj bat (trir ddng chi Le Chudng vugt ngue ngay 20-4-1941 ve boat ddng d Quang Tri).
Sau HNTLT 8 (5-1941), Trang uang dat co quan d viing ven Ha Npi va dat dudng dly lien lac vdi Dang bd Trang Ky. Dd la dudng day lien lac Ha Npi - Vinh - Quang Tri - Hue do Nguyen Thj Quang Thai, Pham Thj Ha (tiic Chau), Phan Thj Lgi, Le Thj Nhdng (Mc Nam) phu frach.
Vio thing 8-1941, Traang Van An dugc Tinh uy lam tbdi Quang Nam cir ra Bac Trang Ky de bat lien lac vdi Xu uy xin chi thj boat dpng. Den Quang Tri, Traang Van An biet Xir uy da vd va theo su hudng dan cua Le Thj Nhdng ra Bae bat lien lac vdi Trang uong. Tai Chem, Traang Van An da gap dugc cac ddng chi Trang uong, bio d o tinh hinh Dang bg Trang Ky. Ddng chi Hoang Van Thu chi thj cho Traong Van An frd ve bat lien lac vdi cae ddng chi Le Chudng, Traong Hoan lap lai Xu uy Trang Ky.
Thang 9-1941, Traang Van An hgp vdi Le Chudng, Traong Hoan tai co quan Tuih uy Quang Trj d Gia Dang (Trieu Phong). Ba ddng chi da lap ra Xu uy llm tfidi Trang Ky, do Le Chudng lam Bi tfiu. Do phong tiao d QuIng Tri va Bac Trung Ky dang bj djch dinh pha, co quan Xir uy dugc dat tai La Thg (Dien Ban, Quang Nam). Ngay 14-6-1942
Thudng vu Xii uy lam tiidi ra ldi hieu tiieu keu ggi d c cMen si cdng san, cMen si cuu qude, hay giir vilng tinh tiian, cbinh ddn lai to chirc Dang, lap cM bp mcii, chap ndi lai lien lac, chdng khung bd... Xir uy giii lien lac vdi Trung uong qua dudng dly bi mat, nhan dugc nhirng tai lieu cM dao quan frpng cua Dang, nhin ban ra va giri di d c noi.
Ngay 15-2-1942, Traong Van An bj bit tai Vinh. Trong thang 5 va 6-1942 dudng day lien lac cua Xu uy vdi Trang uong bj phat bien, cac lien lac vien hi bat' . Giila nam 1942, djch phat hien thay sy phuc bdi cua phong frao each mang d Quang Nam nen td chuc limg sue, bat bd can bp, tiiet phi CO sd each mang. Hau het cac xir uy vien, can bp ciia Xu uy, Tirtii uy Quang Nam bj bat. Xii uy Trang Ky lap lai chua day 1 nam lai bj va.
Cudi nam 1942, Le Him Kieu, mpt can bp cua Dang bd Thanh Hoa bat dugc lien lac vdi Thanh uy Ha Npi, qua do bat mdi dugc vdi Trang uong.
Dau nam 1943, Bi thu tinh uy Thanh Hoa la Le Tat Dac ra Bac Ky gap ddng chi Hoang Van Thu nhan nhiem vu bat lien lac vdi cac tinh mien Trang de lap Xii uy mdi. Thuc hien chi thj dd, Tinh uy Thanh Hoa da cu can bd vao Nghe An de bat mdi.
Tuy nhien, luc nay tuih binh Nghe An ciing nhu d c tinh mien Trang cdn rat khd khan, td chirc Dang blu nbu chua lap lai dugc, hien tiigng bieu lam, nghi ky lan nhau rat phd bien, viec chap ndi khdng thanh, viec tbuc bien chu tiuong cua Trang uong lap lai Xu uy khdng thyc hien dugc.
Tu giira nam 1942 frd di d Trang Ky khdng xay dyng dugc ca quan lanh dao cap xu. Sy thieu vang mot CO quan lanh dao thdng nhat, lien lac vdi Trang uong bi gian doan la nhimg nguyen nhan hIng dlu cua sy kem phat trien ve mat td chirc cua Dang bd Trang Ky. Phan ldn cac co quan lanh dao cap tinh d Trang Ky phai lap di lap lai nhieu lan ma van khdng tdn tai dugc.
TAP CHl UCHSUOANG-SO 10/2008 57
Sau ngay 9-3-1945, nhilu can bd thoit khdi d c nha tii dl qude d Budn Ma Thudt, Ly Hy, Phan Rang, Tra Ke... vl til cae frai giam dja phuong frd ve bd sung vao lye lugng lanh dao cho Trang Ky.
Trong khdng khi ca nude chuan bj tdng khdi nghia cac ddng chi bat tay ngay vio cdng viec tap hgp lye lugng, td chile d c cudc dau franh di ddi vdi xay dyng, chan cbinh, thdng nhat td chile Ding . Hau bet cac co quan lanh dao cap tinh deu do cac ddng chi d dja phuong, dac biet la cac ddng chi frong tii ra chu dgng tbanb lap.
Su phat frien cua phong frao cleh mang va su khdi phuc td chire Dang d cac dja phuang da dat ra yeu cau phai cd co quan lanh dao thdng nhat cho toan xii.
Vdi chu tiuong giiip Ding bd Trang Ky thdng nhat ve mat tu tudng vl td chuc, sau ngay Nhat dao cbinh Phap, Trang uong Dang da chi djnh "Uy ban thong nhai Ddng Trung Ky" gdm 3 ddng chi, la Minh (Le Tit Die -TG), Dan (Nguyen Xuan Linh - TG), Lanh (Td Hihi -TG). Uy ban cd nhiem vu "lua chgn vd chdp lgi cdc mdi vd hgp hpi nghi til bi dang sua soan eupc hpi nghi thong nhdt lodn xii'' . Ngay 27-3-1945, Uy ban ra ldi keu ggi d c ddng chi cdng san Trang Ky "Thdng nhdt Ddng bp Trung Ky, thdnh ldp xicuy... thdnh thuc xoa hit nhimg xich mieh giiea cd nhdn.... cuang quyet gat hit nhimg thdi dp hodi nghi do du... hit sice tdy trie nhdng xu hu&ng biet phdi dia phicang"^\ Uy ban da cii can bd di cac dja phuong
thyc hien nhiem vu Trang uong giao phd nhung ket qua rit ban cbl, ml nguyen nhan chutii vln II sy nghi ngd lan nhau giua nhimg ngudi cdng san.
Do khong lien lac dugc vdi Trung uong, Xu uy lai khdng cdn, vdi tinh tiian tich cue, cbii ddng phdi hgp, mdt sd tinh da tii lien he vdi nhau ban bien phap hanh ddng chung. Vao tiling 6-1945, d c ddng cM d
3 tinh Ninh Thuan, B'mb Thuan va Lam Vien da td chile mdt cudc hgp tai lang Van Phude (Ninh Thuan) cir ra Ban hen lac cua 3 tinh. Sau cudc hgp niy, d c ddng cM d Lam Vien bj djch bat, nen tiiyc te Ban lien lac khdng cdn.
Cung tiong tiidi gian nay, Tinh uy Quang Nam - Da Nang va Quang Ngai da hgp ban, lap ban lanh dao chung cua 2 tinh. Thing 7-1945, dai bieu cac tinh QuIng B'mb, Thua Thien, QuIng Nam, Da Nang, Binh Djnh, Khinh Hoi vl Quang Ngai da nhdm hgp tai thdn Vmh Lpc, xa Tinh Bien (Son Tjnb, Quang Ngai) cii ra Ban lien lac chung, lay QuIng Ngai lam trung tam cho phong tiio cac tinh Trung va Nam Trung Ky.
Thing 7-1945, frong chuyen cdng tie d e tinh Trung Ky de tiuyen dat chii ttuong mdi cua Ding, mdi dai bieu di dy Hdi ngM Tan Trao, tiien khai cdng He cua Ban van ddng tiidng nhit Ding bp Trung Ky, ddng cM Td Hilu da phin cdng ddng cM Tran Huu Due, vira tiioat tii Budn Ma Thudt vl chuin bj dja diem hpp dai bieu d c tinh tim Trung Ky dl lap lai Xii uy. Dja diem dugc chgn II ling My Thd (Trang Lye, Le Thuy, Quang Binh) la noi ddng ca quan cua Tinh bd Viet Minb Quang Binh. Cdng viec dang tiln banh tiu Nbat diu bing, d e dja phuang tiln banh Tdng khdi ngMa Hdi nghi lap Xii uy phii hoan lai.
Hgi ngM toan qude ciia Dang d Tin Trao da biu ddng cM Nguyen CM Thanh vao Ban chip hinh Trang uong, ttue tiip llm Bi tiiu xii uy Trang Ky.
E)ln ngay 31-8-1945, dudi sy ttieu tap cua Uy ban tiidng nhit Trang Ky dai biiu ciia 19 tinh, tiilnh d Trang Ky da hpp tai Hul biu ra Xir uy Trung Ky gdm d c ddng cM Nguyen CM Thanh (Bi tiiu). To Hihi (Phd Bi tiiu), TrIn Hiiu Dye, Nguyin Van Ngpc. Sy tii lap Xii uy Trang Ky till Men ro quyit tim tiidng nhit cua d c ddng cM mien Trung eiing nhu mdi quan tim ciia Trung uong E)ang ddi vdi Dang bd Trang Ky.
58 TAP CHl UCH Sir O A N G - S O 10/2008
TRAO Ddl
Qui ttinh dau tianh xay dung co quan lanh dao cip Xu d Trang Ky (1930-1945) diin rlt gian khd, chju nhieu tdn tiiat, mang dam dau an nd lye ciia nhimg ngucri cpng san Trang Ky va sy quan tam cM dao cua Trung uong Dang. Tinh binh xay dung ca quan lanh dao ciia Dang cap xir d Trung Ky tiidi ky nay ciing cbo tiiay day ciing la qua tiinh dau ti:anh ttong npi bp nhihig ngudi cdng san d Trung Ky ve viec doan ket, tiidng nhat lanh dao tten dja ban. Tuy bj gian doan, song Xir uy Trung Ky cd vai ttd quan ttpng frong xay dung lye lupng each mang, tiidng nhat luc lugng lanh dao tt-en dja ban ttong nhimg nam 1930-1932, 1938-1942, cQng nbu frong cdng cupe xay dung va bao ve chuih quyen, chuan bj khang chien chdng tiiyc dan Phap sau nay.
1. Dang Cong san Viet Nam: Vdn Kien Ddng Todn /fl/7, CTQG, H, 2002, T2,fr237
2. Tham du hpi nghj co 10 dong chi: Nguyen Phong sic, Le Mao, Nguyen Diic Canh, Le Viet Thuat, Nguyen Hiiu Thieu (Bi thu Tinh uy Ha Tinh), Nguyen Lien (tiic Dam, tiic Tiing - sau phan boi Dang - TG), Bi thu Tinh uy Nghe An. Xem: Mat tham Vinh, Ho so cua Le Viet Thuat, Bien ban hoi cung lan thir nhit (14-12-1931), Tai lieu luu tai Vien Lich sir Dang.
3. Nghi quyet an ciia Xir uy Trung Ky khuech dai hpi nghi (tii 22 den 29^1931), Tai lieu Cue luu frii Van phong Tmng uong Dang, Suu tap XUTK DV11, ST 18.
4. Dang Cong san Dong Duong, Biic thu ciia Xu uy Tmng Ky giri cho cac cap Dang d Ha Imh ( Dang bp Nghe An an dat 1931), Tai lieu luu tai Vien Ljch sir Dang.
5. Chi dao - Co quan chi dao ciia Xir bo Tmng Ky, so 8 (17-8-1931). Tai lieu luu tai Vien Lich su Dang
6. Thudng vu Xu uy, Tha giri cho Tinh bp Nghe An (22-11-1931), Tai lieu luu tai Vien Ljch sir Dang
7. Co quan Ddng Duong Vien tiu Bp do mptsdcanbp lanh dao cua hai tinh N ^ An va Ha Tinh lanh nan khiing bo cua thuc dan Phap sang Xiem lap ra vao nam 1932
8. Lien dja phuong Chip uy Nam Ddng Duong do mpt so can bp boat d5ng dNam Ky \ap thang 2-1934, lanh dao cac Dang bp dNam Ky, Nam Tmng Ky va Cao Mien
9. Trong Bao cao giri Quoc te cpng san (20-12-1934) Ban Chi huy d ngoai gpi day la Xu uy Nam Trung ky, Xem Vdn kien Ddng Todn lap, sdd, T.4, fr. 184
10. Dang Cong san Viet Nam: Vdn kien Ddng Tocm ldp,T.5,\r.2\5
11. Le Qief local des Services (te Police et de Suiete en Annam, Hue, 15 Mai 1935, L'Oiggnisation du M Communiste dans le CaitiE -Annam et de les qaations entiqiises (27 Avril 14 Mai), Tai lieu luu tai Vien Ljch sir E)ang 12. Xem: Dang Cpng san Viet Nam: Vdn Men Ddng Todn lap, CTQG, H, T.6, tr. 370, 388; Cdng van mat s6 144SS ciia Chanh d m Trung Ky (ngay 144-1938), Tai lieu luu tai Vien Ljch sir Dang Thong cao ciia lien tinh Dai hpi dai bieu BSc Tmng Ky giri cac huyen uy, phu uy va cac doig chi, ngay 29-5-1938. Tai lieu luu tai 'Vien Lich sir Dang, (mpt so cong tiinh viet Xir uy Trung Ky lap lai vao 1937)
13. Theo mpt so tai lieu: Dinh Van Di da bi mat cung cap tiiong tin cho mat tiiam Phap, song chua bj ta phat hien. Xem Ban Chap hanh Dang bp Nghe An, Lich sic Ddng bp Nghe An, tap 1 (1930-1954), Nxb chinh fri quoc gia, H.1998, fr.l37; Nguyen Due Duong, vu phan Dang cua Dinh Van Di thdi ky each mang dan chu (1936-1939), Ha Npi, ngay 20-8-1990, Tai lieu luu tai Vien Ljch sir Dang; Mot so y kien cua dong chi Le Duin ve -viec xac djnh su phan boi ciia Dinh Van Di (phat bieu ngay 6-10-1973 tai HaNoi), Tai lieu luu tai Vien Ljch sir Dang; Cuoc toa dam lay hoi ky ve giai doan 1936-1939 cua hpc vien lop 18 thang Trudng Nguyen Ai C)u6c (Nhom Tmng Bp), ngay 6-6-1963, Tai lieu luu tai Vien Ljch sir Dang.
TAPCHlUCHSUOANG-Sd 10/2008 59
14. Tham du Hpi nghi cd Biii San (Thiia Thien), Nguyen Diic Duong ( N ^ An), Tr^ Van Ngoan, Hd Xuan Luu, Tran Manh Quy, Tr§n Hilu Due (Quang Trj)....
15. Biii San, Ho Xuan Luu, TrIn Manh Quy phu tiach 3 tinh Blc Tnmg Ky; Le Chuong, Ngi^en EXic Duong Tr§n Van Ngoan, H6 Ty a Tnmg Tnmg Ky (Binb-Trj- Tbien va Quang Nam) Tr§n Huu Due phu tiach Nam Tmng Ky (Ngai - B'mh - Phii - Khanh - Ninh - Binh Thuan) tii d6 phat tiien len Tay Nguyen. EXmg chan d Ninh Thuan, Tran Hiru Due cimg cac dong cW dja phuong ra bao Chien thdng lam co quan tuyen tiuyen cua Xir uy Tmng Kyd mien Nam Tnmg Ky. Thang 10-1940, bao Chiin thdng, ra so dau tien tai ca so in d ray Song Quao (Ninh Thuan), phat hanh den cac tinh Ninh Thuan, Binh Thuan, Khanh Hoa...
16,17. Siiete Vinh, Declaration de Ho Xuan Luu, iaite a Vinh, le 31 Mai 1941, Tai lieu luu tai Vien Lich sir Dang
18. Service de Police en Annam, Note No 5065/C, a Messieurs Commissaires de la Surete en Annam, Parti Communiste Indochinois- Repression, Hue, le 11 Juin 1942, Tai Heu luu tai Vien Lich sir Dang; Sd mat tiiam Trung Ky, bao d o ve viec ban ap nhitng boat dpng cpng san d Bac-Trung- Nam xir Trung Ky-frong tiiang 6-1942 (Ban tiich dich), Tai lieu luu tai Vien Lich sir Dang.
19. Thong ke tii cac cdng tiinh lich su dang bp cac tinh til Thanh Hoa den Binh thuan, tiuoc ngay no ra Tong khdi nghia, a Trung Ky CO 11 tinh uy lam thdi hoac ban can sy, ban van dpng tiiong nhit phu tiach phong tiio d 11 tinh, thanh pho.
20. Dang Cpng san Viet Nam: Vdn Men Ddng Todn rap, CTQG, H, T.7, fr.402.
21. Cue luu tiii Van phong Trung uong Dang: "Thu cua Uy ban thong nhit Tmng Ky keu gpi dong chi cpng san tiung Dang bp mau thong nhit lai", Tgp chi Lich sic
£)dng,s6 8-2000, fr 3-5.
VAI TRO CUA DANG VIEN VA TO CHlTC DANG O KHU v y c MNH TE TIT NHAN 0
THANH PRO HO CHI MEVH HIEN NAY (Tiep theo tang 49)
Cd rit nhieu co sd Doan va Hdi tiianh nien d d c quan, huyen boat ddng tich eye, ludn II canh tay ' die lye ciia Dang; gdp phin tiiuc diy sin xuat kinh doanh phat tiiln, dua lai hieu qua kinh te cao va tao j ra nhilu phong frao de Myen ttuyen dudng ldi, : chinh sleh cua Dang den cac doanh nghiep tu nhan. \ Ching ban, d Quan 10, den nam 2006 da lap 10 cM ; doan, ttong do 2 chi doan ca sd tiiudc Quan doan va ; 8 chi doan tiiudc doin Phudng vdi 90 doan vien; da i lap 47 chi hdi tiianh nien vdi 597 hdi vien. 0 Thu \ Biic, cac doanh nghiep tii nhan Men nay cd 7 chi i doan vdi 55 doan vien vl 17 chi hdi tiianh nien vdi ; 484 hdi vien. d quan 9, tinh den tiiang 7 - 2006, • Quan doan da xay dyng dugc 9 cM doan vdi 95 doan vien, 37 chi hdi tiianh nien vdi 810 hdi vien d cac doanh nghiep tir nhin. C) quan 3, den tiiang 6 - 2007, cac doanh nghiep tir nhan da tiilnh lap dugc \
12 chi doan tiianh Men vdi 240 doan vien, ttong do ; cd 15 ngudi la ddi Mgng Dang; quan ciing da tiianh I lap dugc 32 chi hdi tiianh nien vdi 450 hdi vien, rieng 6 thang diu nam 2007 lap dugc 8 chi hgi tiianh nien vdi 146 bdi vien.
NMn chung, nhiing doanh ngMep nao cd dang i vien lam chu doanh nghiep, chu doanh ngMep ludn | khuyen kMcM tao dieu kien cbo Cdng doin, E)oan I tiianh Men va Hdi tiianh Men boat ddng, titi d c id : chile nay boat ddng manh va cd Meu qui, gdp phin ; dac lye vio qua ttinh sin xuat kinh doanh vl sy phat :
ttien cua doanh ngMep. ^
60 TAP CHl UCH Sir OANG-Sd 10/2008