g e m e e n te s w a s en n o g is. W a t alles in s to e g e r u s is, om die W a g w a a r te neem b y die p o o r t v a n die W a a r h e i d en v a n die d u u r g e k o o p t e B r u id - kerk. M a n n e, d e u r wie se a r b e id die Kerk nie alleen bedien is m et W o o r d , S a k r a m e n t en allerlei ge e ste lik e v e r s o r g i n g nie, m a a r ook u itg e b r e i het tot v é r o o r die g r e n s e v a n die Unie.
* V e rg e ly k a l m a n a k o p g a w e s van, sê die j a a r 1890, 1910 en 1940 met t in e k a a r, en die u itb r e id in g is o p v allen d .
6. O p v o lle d ig h e id m a a k ek met dié o p s o m m in g geen a a n s p r a a k nie, ie,
— ek wil h ierm ee s le g s ’n a a n d u i d i n g gee v a n die feit, d a t die H e re God die ee ns b e g o n n e w e r k — d e u r die v a d e r s en m o e d e r s v a n o n s Kerk— in d e r- d a a d ryklik g e s e ë n het. En d a t die w a a r d e v a n o n s T e o l o g ie s e Skool vir o n s Kerk m oeilik o o r s k a t k a n w o rd . Die Skool het die Here, en d a a r d e u r oo k sy K e r k tro u ged ien g e d u r e n d e al die j a r e v a n sy b e s t a a n . D á á r v o o r , n a m e n s die h.h. K u ra to r e die h a r tlik e d a n k a a n die b r o e d e r s p ro fe sso re , s t u d e n t e en al o n s g e m e e n te s! M a a r , bo alles a a n Hóm, die G ew er van
alle d inge ! -
En nou . . . die T o e k o m s ? L a a t o n s v o o r t g a a n en v o o r tb o u ; g etro u w ees en bly a a n die Kerk, a a n o n s Volk en a a n die Here onse God, so la n k a s Hy o n s s p a a r ! D á n , geen noodL
B loem fonte in. I. D. K R O G ER .
S e p te m b e r 1944.
DIE TEOLOGIESE SKOOL EN ONS VOLKSLEWE.
T o e in o n s la n d teen die o p k o m e n d e L ib e ra lism e op kerklike gebied a a n die einde van die v y f tig e r en die b e g in v a n die s e s t i g e r j a r e v a n die v o rig e eeu heil g e s o e k is in g e v o e ls g o d s d i e n s , o p w e k k in g s d ie n s t e en P in k - S terbidure, het die G e re f o r m e e r d e volk sdeel ( d ie
Doppers)
h ie rteen o o r ges tel te r u g k e e r tot die G e r e fo r m e e r d e b elyd e n is. En toe d it vir hulle o n m o o n tl ik g e m a a k is om b in n e die d e s t y d s b e s t a a n d e kerklike v e r b a n d e tot die G e r e f o r m e e rd e b ely d e n is t e r u g te keer in alle o p sig te , nl. in leer, d ie n s en k e r k r e g e rin g , het dit g e k o m tot a f s o n d e r l ik e k e r k f o r m a s ie in 1859.D it w a s gee n n u w e k e r k s t i g t i n g nie, a l d u s die v a d e r s v a n die Geref.
A f s k e id in g in 1869 in hulle „ O p e n b a r e v e r k l a r i n g van o n z e A fs c h e id in g v an de Ned. Herv. Kerk in de Z.A. R e p u b lie k en v an de N ed. Geref. Kerk :in d e n O r a n j e - V r y s t a a t en K a a p K olonie,” m a a r ’n h e r s tig ti n g v an die Geref. K erk v o lg e n s die eie s t a t u t e v a n h ie rd ie Kerk. As re d e w a a r o m hulle tot h e r s t i g t i n g van die Geref. Kerk v o lg e n s die eie, h is to rie s e s t a t u t e d a a r v a n , g e k o m het in die S.A. Republiek, het die v a d e r s gen o e m d a t die d a a r b e s t a a n d e Kerk g e w e ie r het om G e r e f o r m e e rd te wees, en hulle op hie rdie m a n ie r bu ite die g e le e n th e id g e s te l het om die a a n g e b o d c hulp uit
die C h r is t e li k -G e r e f o r m e e rd e Kerk v an N e d e rl a n d , ( d e u r ds. D. P o s t m a a a n g e b i e d ) te geniet. Die G e r e f o r m e e rd e Kerk het s p o e d ig ook n a die V r y s t a a t en K a a p l a n d u itg e b rei. En uit hierdie k e r k f o rm a s ie het die Teol.
Skool v an die G eref. G em e en tes v a n S u id -A f ri k a tien j a a r la ter, nl. in die j a a r 1869, v o o r tg e k o m .
Die T eol. Skool w a s op 29 N o v em b e r, 1944, v y f - e n - s e w e n ti g j a a r oud. In J a n u a r i e 1945, g e d u r e n d e die s it tin g v a n die G e n e ra le S in o d e v a n die Geref. G em e en tes v a n S u id - A f r i k a op P o tc h e fs t ro o m , sal die v y f-e n - s e w e n t i g j a r i g e b e s t a a n v a n die T eol. Skool feestelik h e rd e n k w o rd . En dit is se k e r nie o n v a n p a s om nou in h e rin n e ri n g te b r in g w a t hierdie inrig- tin g vir die o p le id in g v an d i e n a a r s v a n die W o o r d in r die A f r i k a a n s e v o l k s le w e b eteke n het.
Die T eol. Skool is g e b o r e uit die vrye beginsel. H ie ro n d e r v e r s t a a n o n s dit: d a t die kerke of g e m e e n te s g e r o e p e is v a n G o d s w e ë offi self te s o r g vir die b e d ie n in g van W o o r d en S a k r a m e n t e ; om self die stoflike m iddele te v e r s k a f om die o p e n b a r e g o d s d ie n s in s t a n d te hou en om self te s o r g vir die o p le id in g v a n die b e d i e n a a r s v a n die W o o r d .
In die v y ftig e r j a r e v a n die vo rig e eeu w a s t o e s ta n d e hee lte m a l a n d e r s a s v a n d a g . O ok w a s die v e r h o u d in g tu s s e n kerk en s t a a t heeltem al a n d e rs in S u id -A f r i k a a s w a t o n s dit v a n d a g ken. In die S.A. R epubliek w a s d a a r ’n s t a a t s k e r k — die Ned. Herv. Kerk— wie se li d m a a t s k a p n o o d - s a a k li k w a s vir die b e k le d in g v a n enige o p e n b a r e a m p in die R epubliek en wie se l e r a a r s d e u r die s t a a t o n d e r h o u is uit o p e n b a r e b e la s tin g g e ld e . Ook in die O r a n j e V r y s t a a t — hoew el d á á r geen offisiële s t a a t s k e r k w a s nie— is die le r a a r s d e u r die s t a a t b e soldig. E w eso in K a a p l a n d w a a r die Ned. G eref. Kerk in 1842 ’n eie o 'rdonnansie g e k ry het en die b a n d tu ssen kerk en s t a a t toe lo ss er g e w o r d het, is tot op d a a r d i e tyd ( e n d a a r n a ) die p r e d i k a n t s t r a k t e m e n t e n o g uit die s t a a t s k a s b e ta a l.
Die Geref. Kerk in S u id -A f ri k a het v a n a f sy s t i g t i n g in 1859 g e y w e r vir die vrye beginsel. Hy het g e s try vir die lo s m a k in g v an die b a n d tu ss en kerk en s t a a t . Hy het g e s tr y om, so o s ds. D. P o s t m a d it in F e b r u a r ie , 1869 u itg e d r u k het in ’n sk ry w e a a n die V o lk sb la d , „ d ie kerk v a n C o n - s ta n ty n ( d ie G r o t e ) geheel te v erlo o r en die Kerk v a n C h r is t u s t e r u g te vind, sow el in hierdie a s in a n d e r o p sig te, nl. in leer en v o r m .”
Uit hie rdie vrye beg in sel is die Teol. Skool v an die Geref. G em e entes van S u id -A f r i k a g ebore . R e eds in 1859 het die ou Geref. v a d e r s begin p r a a t v a n ’n eie opleiding. Hulle het b e s e f d a t hulle nié d a a r o p kon reken om p r e d ik a n te uit die b u ite la n d te bekom nie. Hulle het ook a a n g e v o e l hoe o n w en slik dit w a s om p r e d ik a n te te b e tre k v a n a f s ta a t s u n i v e r s i t e i t e w a a r die kerk niks te sê het nie, n e ts o o s die C h riste lik -G e re f. Kerk in N e d e r l a n d dit b e s e f het toe hy uit k r a g v an die vrye beg in sel g e k o m het
96
tot die o p r i g t i n g v a n ’n eie T eol. Skool in K a m p e n vir die o p le id in g van b e d i e n a a r s v a n die W o o r d .
En toe die k r a g t e n o g te min w a s om ’n Teol. S kool op te rig, het die tw ee p r e d ik a n te , di. O . P o s t m a en J. B eyer, met s te u n v a n die kerklike v e r g a d e r in g e , die o p le id in g tot die d ie ns v a n die W o o r d self te r h a n d g e n e e m te m id d e v a n hul m e n ig v u ld ig e w e r k s a a m h e d e , die een o p R u s te n - b u r g en die a n d e r op R e d d e r s b u r g . O p die S inode v a n 1866 is die e e rste tw e e p e r s o n e w a t só o pgelei is, kerkli k g e ë k s a m in e ë r en tot die d ie ns toe- g e l a a t , nl. di. N. J. R. S w a r t en S. D. V enter. T o e ds. D. P o s t m a in 1866 die b e r o e p n a die g e m e e n te v a n B u r g e r s d o r p a a n g e n e e m het, w a s die g r o o t b e w e e g r e d e d a a r t o e die feit d a t die g e m e e n te v a n B u r g e r s d o r p , in s a m e - w e r k in g m et die a n d e r Geref. g e m e e n te s in K a a p la n d , d it vir ds. P o s t m a m o o n t l i l ^ g e m a a k het om m eer ty d en k r a g t e te bestee a a n die o p le id in g a s w a t op R u s t e n b u r g m oontlik w a s. Só het die Teol. Skool tot s t a n d g e - kom w a t op 29 Nov. 1869 o p B u r g e r s d o r p g e o p e n is met tw ee d o se n te, nl.
di. D. P o s t m a en J. Lion C a ch e t, en m e t vyf stu d e n te .
G e b o r e en g ev o e d u it die vrye beginsel, het die Teol. Skool vir hierd ie b e g in se l g e s try , g e d r a d e u r die G eref. g e m e e n te s van S u id -A fri k a . Die
„ K e rk v a n C o n s t a n t y n ” het e g t e r nie m a klik in S u id - A f r i k a plek g e m a a k vir die „K e rk v a n C h r i s t u s ” nie. D a a r w a s so m s b a ie te ë s t a n d en baie mis 'v erstand, o p s e tlik of o n o p se tlik .. In die tro eb e le s e s tig e r j a r e in die S.A. R e p u b lie k is ds. D. P o s t m a en K o m m a n d a n t S. J. P. K ru g e r van R u s t e n b u r g h e r h a a ld e lik d a a r v a n b e s k u ld ig d a t hulle die b e s t a a n d e s t a a t s - k erk ( d ie Kerk v a n C o n s t a n t y n ) w ou o m v e r gooi om hulle eie kerk in die -
• plek d a a r v a n te sk uif!
D a t die b a n d tu s s e n k e r k en s t a a t in S u id -A f ri k a lo s g e m a a k is; d a t die „ K e rk v a n C o n s t a n t y n ” in o n s la n d v e rd w y n het en plek g e m a a k het vir die „ K e rk v an C h r i s t u s ” ( d i e vrye k e r k ) ; d a t die g o u e k e t tin g s w a t tog al ty d m a a r k e t t i n g s w a s , al w a s hul oo k v a n g o u d , a f g e h a a l is v a n al die k e r k f o rm a s i e s in S u id -A f ri k a , d it w a s in g ee n g e r i n g e m a te te d a n k e a a n die s tr y d v an die G eref. g e m e e n te s en die T eol. S kool w a t nie alleen k r a g - tig teen die v e r s la w in g v a n die k e rk a a n die s t a a t o p g e t r e e het nie, m a a r o o k p r a k t i e s die v r y e b e g in se l in k e r k en T e o l. S kool to e g e p a s en uitgeleei het.
H ierd ie seen het die s t i g t i n g en s t r y d v a n die Geref. g e m e e n te s in S u i d - A f r i k a b e p a a l d e li k vir die T r a n s v a a l m e e g e b r in g d a t die b a n d tu ss e n k e r k en s t a a t l o s g e m a a k en die kerk v a n die s t a a t v r y g e m a a k is. O n s noem dit o n o m w o n d e ’n seen hoew el so m m ig e n o g tr e u r o o r die feit d a t d ie „ K e rk v a n C o n s t a n t y n ” in o n s land nie m eer b e s t a a n nie. Im m ers, die K erk v a n C h r is t u s m a g g ee n a n d e r j u k g e d o o g nie a s die j u k v a n C h ristu s.
D a t in die V r y s t a a t en K a a p l a n d w a a r die b a n d ree ds lo ss er w a s , dit m e tte rty d oo k hee lte m a l o n tb in d is, is te d a n k e a a n die. d e u r w e r k in g en o o r w i n n in g v a n die vrye b e g in se l W a arvan die G eref. Kerk en sy Teol.
Skool v a n die b e g in a f v o o r s t a n d e r s w a s . En k r a g t e n s ons a f k o m s en t r a d i s ie sal elke p o g in g om die kerk w ee r a a n die s t a a t d ie n s b a a r te m a a k o p o n s o n v e rb id d e lik e te ë s t a n d stuit, o o k al s o u die tu ig w a a r m e e hulle ons v o o r die s t a a t s w a wil sp a n , v a n g o u d wees. W a n t o n s glp n o g altyd, s o o s ds. D. P o s t m a d it in 1869 u itg e s p r e e k h e t : „D ie g o d s d ie n s t, die in de w ereld h a a r o n d e r h o u d niet kan vinden, m o g e uit de w ereld v erd w ijn e n , w a n t die is niet uit G o d . ”
Aan die begin v an hierdie artikel het ek g e s ê d a t, toe in die se s tig e r j a r e by die M e to d ism e met sy g e v o e ls g o d s d i e n s en o p w e k k in g s d ie n s t e heil g es o ek is teen die s te r k o p d r in g e n d e Liberalism e, die Geref. volksdeel hier- te en o o r g estel het te ru g k e e r tot die Geref. belydenis. Die Teol. S kool is o p g e r i g d e u r die Geref. g e m e e n te s om m a n n e op te lei w a t die Geref. leer van h a r t e to e g e d a a n is, s o o s dit v e rv a t is in die D rie F o rm u lie re v a n E n ig - heid. Uit die N e d e r l a n d s e H oëskole w a t d e s ty d s ju is b o lw erk e w a s v a n die Liberalism e, kon die jo n g Geref. G em e en tes nie hul p r e d i k a n t e b e tre k nie. Uit S k o tla n d wou die Geref. v a d e r s v a n die A fs k e id in g geen p r e d i k a n t e hê nie, om rede s w a t voor die h a n d gelê het. Uit- die T eol. Skool van K am pe n kon hulle nie op die d u u r p r e d ik a n te bly o n t v a n g nie. Hierdie w eg is d e u r allerlei g r o o t b e s w a re g e d r u k . D ie e n ig ste u i t w e g w a s 'n eie opleiding. En so het dit gek o m tot die o p r i g t i n g v a n die T eol. Skool. En die Teol. S kool het ’n b o lw e r k g e w o r d vir die h a n d h a w i n g en v o o r tp la n - ting van die Geref. bely d en is in S u id -A fri k a . T o e a n d e r k e r k g r o e p e de facto die b a n d a a n die bely d en is lo ss e r g e m a a k het, het die Teol. Skool m a n n e o pgelei w a t met voile o o r g e g e w e n h e id , s o n d e r enige reserw e, die D o r d t s e o n d e r te k e n in g s f o r m u li e r o n d e rte k e n het en be s liste p r e d ik e rs w a s van die w a a r h e i d v a n die W o o r d v a n God, s o o s dit in o n s Geref. Belyde- n is s k rif te s a a m g e v a t is. T o e uit a n d e r k e r k g r o e p e die leus a a n g e h e f is:
nie die leer nie, m a a r die lewe, het die T eol. Skool v a s t e r posisie g a a n inneem by die Geref. leer en vir die Geref. g e m e e n te s p r e d i k a n t e o pgelei w a t le erv as w as. D eu r die g e r o e p d a t d a a r dooie o r to d o k s is m e g ek w e ek w o r d d e u r n a d r u k op die su iw e re G e re fo r m e e rd e leer te l a a t val, het die Teol. Skool hom g e d u r e n d e die v y f - e n - s e w e n ti g j a a r v a n sy b e s t a a n nie . van sy k o c rs l a a t a f b r i n g nie. Hy het k o c r s g eh o u en v o o r t g e g a a n om x m a n n e o p te lei vir die kerk w a t in hul p r e d ik i n g en h erd e rlik e a r b e id die G e r e f o rm e e rd e w a a r h e i d g e h a n d h a a f het. H ie r d e u r het die T eol. Skool k r a g t i g m e e g e w e rk om die G e r e f o r m e e rd e bely d en is vir o n s volk te b e w a a r toe L ib e ra lism e en M e to d ism e alles in hul vcrm oë g e d o e n het om o n s volk hie rdie bely d en is a f h a n d i g tc m a ak .
Die feit d a t die T eol. S kool g e d u r e n d e v y f - e n - s e w e n ti g j a a r die G e- r e f o rm e e r d e b ely d en is te e n o o r allerle i a f w y k e n d e s tr o m in g e en g e e s te s - r ig tin g e in die k e r k l i k - g o d s d i e n s t i g e lewe in S u id - A f r i k a bly h a n d h a a t het, w a s nie s o n d e r v r u g nie. D ie Skool v a n o n s kerk het k r a g t i g g e a r b e i a a n die o p b o u en v e r b r e id i n g v a n die Geref. T e o l o g ie in S u id -A f ri k a . D a t d a a r v a n d a g in h e e lw a t b r e ë r k r in g a s dié v a n die G eref. G e m e e n te s w eer te r u g g e k e e r w o r d n a die G eref. b e lydenis, is vir geen g e r in g e deel te d a n k a a n die invlo ed v a n o n s T eol. SkooJ. Die b e g in s e ls w a a r v o o r die Skool so la n k g e s t a a n en g e s t r y het, is v a n d a g b e s ig om w e e r hul p a d te vin d na die h a r t v a n o n s volk. O n s w ee t d a t die s tr y d teen allerle i g e e s t e s s t r o - m in g e in o n s v o lk slew e n o g la n k nie op ’n en d is nie. M a a r o n s het goeie m oed en glo d a t G o d v a n die hemel o n s a r b e id en w o r s te li n g e m et sy se en s a l b e k ro o n .
' H oew el die G e r e f o r m e e r d e Kerk met w e ls la e g e s tr y het vir die vrye beg in sel en vir die l o s m a k in g v a n die d e s t y d s - b e s t a a n d e b a n d tu ss e n kerk en s t a a t , het hy n o oit die s t a n d p u n t a a n v a a r d a t die kerk s o o s ’n olie- d r u p p e l m oe s d r y f op die w a t e r s v a n die v o lk slew e nie.
Die b e d o e lin g w a s nie om die k e r k v a n die v o l k s l e w e los te m a a k nie.
Inteendeel, die k e r k m oes in die in n ig s te v e r b a n d met die volkslew e s ta a n . D it blyk al d a d e lik uit die a a n d a g w a t g e g e e is a a n die o p le id in g van m a n n e u it die volk tot die b ed ie n in g . W a a r die Ned. Herv. Kerk bv.
a f h a n k lik w a s v a n N e d e r l a n d om te v o o r s ie n in die b e h o e f te a a n p r e d i- k an te, het die G e r e f o r m e e rd e s d a d e lik die beleid g e v o lg om l a n d s e u n s op te lei vir die b ed ie n in g . Die G e r e f o r m e e rd e G e m e e n te s het v an die begin af
’n s te r k n a s io n a l e k a r a k t e r g e o p e n b a a r — n a s io n a a l, nie in p a r t y - p o l i t i t k e sin nie, m a a r in die g oeie sin d a t hulle i n n ig m e t die v o l k s l e w e en - b e s ta a n s a a m g e w e e f w as. E i e n a a r d i g is d a n o o k die o n d e r w e r p e w a a r o o r die e e rs te k a n d i d a t e tot die heilige d ie n s m oes p r a a t toe hulle d e u r die s in o d e v an 1866 g e ë k s a m in e e r is. K a n d i d a a t S. D. V e n te r het ’n to e s p r a a k gehou o o r die v r a a g : „ W a t is een R e p u b lie k ? ” N. J. R. S w a r t het die v e r g a d e - r in g t o e g e s p r e e k o o r die v r a a g : „ W a t is een M o n a rc h ic ? ” A. A. J. du C lerq C o e ts e e het die v r a a g b e h a n d e l : „ W e l k e r e g c e r in g s t a a t tu ss ch en R e p u b lik e in sc h en M o n a r c h a a l ? ” , terwyl J. S. J. V e n te r ’n t o e s p r a a k gehou het o o r die o n d e r w e r p : : „In w elke b e t r e k k in g s t a a t , v o lg e n s G o d s W o o r d , d e c h r is te lijk e kerk tot de w e r e ld lijk e r c g e e r i n g ? ” K r a g te n s tr a d i s i e en a a r d v a n die v o lk s g r o e p w a t h ulleself in h o o f s a a k in die v e r b a n d v an die G e r e f o r m e e r d e g e m e e n te s kerklik s a a m g e v o e g het, m oes die Teol. Skool v a n a f sy o p r i g t i n g ’n s te rk n a s io n a l e k a r a k t e r v erto o n . D it w a s a s o f die S kool en sy d o s e n te g e d u r i g in tu ïtie f a a n g e v o e l het w a t die r e g te n a s i o n a l e k o e r s w a s . Die S kool het h o m se lf nie alleen alty d d a a r b y g e v o e g nie, m a a r oo k g e d u r i g leiding g e g e e . O n s dink hier bvb. a a n die
E e r ste T a a l s t r y d en die „ G e n o o ts k a p v a n reg te A f r ik a n e r s . ” Die Skool w a s m a a r ’n p a a r j a a r o u d toe die G e n o o ts k a p o p g e r i g is. En w a a r die d o se n te v a n ’n a n d e r te o lo g ie se se m en a riu fn hulleself 6f a f s y d ig g eh o u het óf hulleself ak tief teen die s a a k v e rsit het, d a a r w a s die t o e d r a g va n s a k e in die k rin g e van die Teol. Skool o p B u r g e r s d o r p heeltem al a n d e r s . A n d e r s a s by a n d e r offisiële kerklike i n s t a n s ie s w a t die E e r ste T a a l b e w e g i n g b a ie ak tief b e s try het en hoon en s m a a d u itg e - s t o r t het o o r die v o o r s t a n d e r s v an A fr ik a a n s , het die Geref.
Kerk en die Teol. Skool v a n die begin* af b a i e s im p a ti e k h ie rteen o o r g e s t a a n en a k tie w e ste u n verleen. P ro f. C a c h e t w a s een van die leiers van die E e rste T a a l b e w e g i n g w a t die s a a k ged ien en b e v o rd e r het met al die g e n ia le g a w e s w a a r o o r hy beskik het. Dit is d a n ook geen toeval d a t die T a a l m o n u m e n t op B u r g e r s d o r p te s t a a n gek o m het nie. D á á r w a s dit op sy plek w a n t B u r g e r s d o r p en die Teol. Skool w a s s o o s die M e k k a van die d e s ty d s e A frik a n e r d o m . Die Teol. Skool w a s v a n die -begin a f ’n s te rk b o lw erk teen die d e n a s io n a lis e r i n g s - en a n g l is e r i n g s p r o s e s s e w a t op die A fr ik a n e r v o lk l o s g e la a t is. B a ie hoon en s m a a d moes d a a r v e rd u u r w ord, m a a r dit het die Skool nie van sy k o e rs a f g e d w in g nie.
G e d u r e n d e die tw ee de G o u d o o rl o g (1899— 1902) moes die Teol.
Skool baie verdiiur, ju is o m d a t dit alty d die A f r i k a a n s - n a s i o n a l e b e g in - sels v o o r g e s t a a n en g e d r a het. Dit blyk duidelik uit die s o b e re r e la a s van die lo tge valle van die Skool g e d u r e n d e die d r i e j a r i g e o o rlo g w a t deur prof. C a c h e t in sy re k to r a l c v e r s la g teen die einde v a n 1902 a a n d ie K u ra to r e v e r s k a f is. Die E n g e ls e o w erheid kon niks teen p r o f e s s o r e en stu d e n te bew y s nie, m a a r het intui'tief a a n g e v o e l d a t die k r in g van die Skool hulle nie g o e d g e s in d w a s nie en het tot allerlei o n d e r d r u k k e n d e m a a tr e ë ls die to e v lu g g ene em om die Skool te belem m er. Dit is alleen a a n G o d s g e n a d e te d a n k e d a t die Teol. Skool d e s ty d s nie heeltemal o n t- wortel is nie.
Aan die begin van 1905 is die Skool v e r p l a a s van B u r g e r s d o r p na P o tc h e fs t ro o m . V erskillende fa k to r e het tot die v e r p l a s i n g m e ege w e rk.
Een h iervan w a s die b eh o e fte om die v e r e n g e ls i n g s p r o s e s in die v o o r - . in a lig e S.A. R epubliek teen te werk. Ds. P. P o s tm a , d e s ty d s v o o rs itte r van die K u ra to r iu m , en s a a m met dr. J. D. du T o it k r a g t i g e v o o r s ta n d e r van die v e r p la s in g v a n die Skool na P o tc h e fs t ro o m , het h ie rv a n g e t u ig in 1909: „ N a den o o r lo g — toen de T r a n s v a a l g r o o te n d e e ls v e r w o e s t w a s — en d e s t i j d s het o n d e r w i j s o n d e r het E n g e lsc h e B e s tu u r g ro o te n d e e ls E n g e ls c h w a s — toen o p e n b a a r d e zich noch k r a c h tig e r het i d e e : — de T h e o - lo gische S c h o o l ' m o e t v e r p l a a t s t w o rd e n n a a r d e T r a n s v a a l om hier éen k r a c h t i g b o lw e r k v o o r het b e s ta n d v an t a a l en volk te v o r m e n .” ( G e d e n k - b o e k d e r G eref. Kerk in Z u id - A f rik a , 1909, bis. 136). Die g e s o n d e n a -
sio n a le r ig tin g van die skool is so w elb e k e n d d a t dit nie n o d ig is om v e rd e r h ie ro o r uit te wei nie. In die tw ee d e T a a l s t r y d w a t n á die tw ee d e G o u d o o r l o g g e v o e r is, h e t 'd r . J. D. du T o i t ( T o t i u s ) ’n leidende a a n d e e l gene em . O n s p le k ru im te l a a t o n s nie toe om b e s o n d e r h e d e hier te vêr- m eld nie. D it is ook nie n o d ig nie. O n s weet alm a l d a t die o u d s t e te o lo gie se p r o f e s s o r v a n P o tc h e fs t r o o m ’n b es ielen d e d r y f k r a g w a s in die tw e e d e T a a l b e w e g i n g en v a n d a g no g s t u u r en r ig tin g gee. Van w a t t e r n a s i o n a l e b e te k e n is sy w erk is— d in k o.a. a a n B y b e lv e rta lin g en P s a l m - b e ry m i n g — sal die verre toe kojus ee rs ten voile l a a t v e r s t a a n .
T i p e r e n d v an die n a s i o n a l e k a r a k t e r van die T eol. Skool is o.a. twee s t a a l t j i e s w a t ek hier wil v e rh a a l. Die e e rste w a s met die U n ie d a g v ie - rin g s v a n 1910. D it w a s d a a r d i e d a g ’n g r o o t o k k a s ie in P o tc h e fs t ro o m . Die I m p e r ia le r e g im e n te w a t t o e n te r ty d o p P o tc h e f s t r o o m g e s ta s i o n e e r w a s , het d a a r d i e d a g 'n g r o o t en s k it te r e n d e o p t o g gereël, met ’n b l a a s - o r k e s v o o ro p , en d 'a a r a g te r ’n p r o s e s s ie v a n k a n o n n e w a t s a l u u t s k o t e sou s-kiet. V e r d e r w a s al die g e b r u ik lik e im p o n e r e n d e m ilitêre p a r a f e r n a l i a te e n w o o r d ig . Al die sk o le het a a n die p r o s e s s ie dee lge nee m , elkeen o n d e r sy eie v a a n d e l . Die le erlin g e d e s ty d s w a s m e estal k a m p k in d e r s en o o r- lo g s w e s e . M et g r o o t H o s a n n a - g e r o e p is U n i e d a g gevier en die kon- silia s i e g e e s het trionif gehou. O p die M a rk p le in is 'n tw e e ta lig e d a n k - s e g g i n g s d i e n s g ehou. O n d e r al die g e s k itte r het die T eol. Skool ook g e s k itte r — d e u r sy a f w e s i g h e id . Die Skool kon nie s a a n i feesvier nie, j n a a r w a s s o o s een w a t in sti lte g e r o u het. .
T o e jin goi'sm e in 1915 tot k o o k p u n t a a n g e s t o o k is, moes die Teol.
Skool in P o t c h e f s t r o o m d it o n tg e ld . D a a r w a s g e v a a r d a t die Skool g e p l u n d e r en a f g e b r a n d kon w ord. S n a g s m oes d a a r w a g g e s t a a n w ord en ’n hele k o m m a n d o van s t u d e n t e en in w o n e r s is g ev o rm om die g e b o u e te beskerni. H ierd ie h a a t teen die Skool het sy o o r s a a k hierin gevind d a t die u l t r a - l o j a l i s t e b e s e f het d a t die k o e rs en r ig tin g van die Skool C h r i s t e l i k - N a s i o n a a l is:
W a t die v o lk s o n d e r w y s betre f, het die Teol. Skool van die begin af g e p le it en g e w e r k vir C h r is t e li k - n a s io n a l e o n d e rw y s . Van die s ti g tin g van die Skool a f a a n w a s die p l a n . v a n die ou v a d e r s ’n i n r ig ti n g w a t nie alleen p r e d i k a n t e oplei nie, n ia a r ook j o n g m a n n e in a n d e r k u n d ig h e d e b e k w a a m m a a k . Dit w a s nie so a s o f d a a r nie e ld e r s g e le e n th e d e w a s om hierdie a n d e r k u n d ig h e d e n ia g tig te w o rd nie en d a t die Skool om hierdie r e d e ’n g e le e n th e id m oes hied om dit te verw e r f . M a a r die rede w a s d a t die ou v a d e r s in stin k tie f a a n g e v o e l het d a t die g e e s en koers v a n die a n d e r in r ig ti n g s w a t o p le id in g in d a a r d i e k u n d ig h e d e g e b ie d het, nie 'n C h riste lik e en n a s io n a l e l e w e n s b e s k o u in g b e v o r d e r het nie. Hulle wou nie m a a r o n d e r w y s e r s en prok^ureurs en d o k te r s hê nie, m a a r hulle wou
die r e g te m a n n e hê— nia n n e met die r e g te le w e n s- en w ê re ld b e s k o u in g . Van die begin a f het hulle gewil d a t die Teol. Skool sal s t a a n vir ’n eie b e g in s e lk o e r s in die o n d e r w y s . Hierdie b e g in s e lk o e rs w o rd a a n g e d u i as die C h r is te lik -n a s io n a le . En die Teol. Skool w a t self uit hierdie beginsel g eleef en g e g r o e i het, het g e d u r i g g epleit en g e s try vir C h r is t e li k -n a s io n a l e v o lk so n d e rw y s. O n l a n g s is op ’n k o n g r e s d e u r ’n h o o g l e r a a r v a n ’n a n d e r kerk v e r k l a a r d a t a a n die „ D o p p e r s ” op P o tc h e fs t ro o m die eer g e g e e moet w o rd d a t hulle na die E ngelse o o r lo g die e e r s te w a s om die s a a k van C.N.O. a a n te pak. S o o s een m a n het hulle hulself te w eer g estel teen die gee s v a n die ty d, o m d a t hierdie gee s nie alleen die volk sou d e n a s ro n a li- se er nie, m a a r ook sou o n tk e rste n .
D a a r w a s baie te e n k a n tin g in die a f g e lo p e v y f- e n - s e w e n ti g j a a r . D a a r w a s ook baie m is v e rsta n d . D a a r w a s ook baie w a n v o o r s te llin g s van w a t die Teol. Skool en die Geref. Kerk in hierdie v e r b a n d v o o r g e s t a a n het. D a a r is ook nie alty d helder o n d e rs k e ie tu ss e n die beg in sel van C h r is t e li k - n a s io n a l e o n d e r w y s en ty d e lik e sk o o lp o lit ie k nie. En al na g e l a n g die sk o olpolitie k d a n hierdie, d a n d a a r d i e vorm a a n g e n e e m het, is die b eginsel d e u r t e e n s t a n d e r s en b e s tr y d e r s d a a r m e e vere ense lw ig. Nou eens is d a a r gepleit en g e s try vir „vrye sk o le ,” d.w.s. skole, vry v a n alle s ta a t s b e m o e i i n g ; ’n a n d e r keer vir „vrye skole met s t a a t s u b s i d i e ” ; nou ee ns vir „ k e r k s k o le ,” o n d e r behe er van die k e r k r a d e ; d a n w eer vir „ o u e r - sk o le ,” o p g e r i g en behe er d e u r g r o e p e van g e l y k g e s i n d e o u e r s. So w a s d a a r n o g a n d e r vo rm e van skole w a t in die loop van die a f g e lo p e 75 j a a r v o o r g e s t a a n is. Dit w a s e g te r m a a r net w isse le n d e skoolpolitiek w a t d a n hierdie, d a n d a a r d i e vorm a a n g e n e e m het. In en o n d e r d it alles het die Teol. Skool en die mense van die Geref. G em e en tes v a s g e h o u a a n die b e g i n s e l : C h r is t e li k - n a s io n a l e o n d e r w y s vir die A frikanervolk. In eie boesem w a s d a a r wel m e erm ale verskille o o r die o n d e rw y s p o litie k w a t op
’n b e p a a l d e ty d s t ip g e v o lg moes w ord, m a a r nie oor die beg in sel nie.
D eu r g e d u r i g die pleit te voer vir C h r is t e li k - n a s io n a l e o n d e r w y s het die Teol. Skool s o o s ’n k o n se n sie van die A frik a n erv o lk gew e rk. En ons m a g o n s s e lf hie rm ee vlei d a t die g e s o n d e o n d e rw y s b e g i n s e l w a t die Teol.
Skool vir d r ie k w a r te e u v o o r g e s t a a n het, d e u r w e r k in die breë g e le d e re van d ie 'v o lk . Dit is v a n d a g nie m eer net ’n „ k km ipie D o p p e r s en H o ll a n d e r s ” w a t o p tre e vir die beginsel van C h r is t e li k - n a s io n a l e v o lk s o n d e rw y s nie, m a a r die b eginsel het in b a i e b r e ë r k r in g ree ds w e e rk l a n k gevind.
Met d a n k b a a r h e i d kan g e t u ig w o rd d a t die T e o l o g ie s e Skool ook v a n d a g n o g d ie selfd e C h r is t e li k -n a s io n a l e koers hou. Die s tr y d van prof.
dr. C. J. H. de W e t vir ’n C hristelike B o e re p u p b lie k het in die l a a s t e j a r e a s ’n k r a g t i g e w c k r o e p gedien. Aan die „A liw a lse M a n if e s ” w a t in 1942 die lig ges ien het, is die ar b e id v a n al d rie te o lo g ie se p r o -
f e s s o r e ten k o ste gelê, in m e d e w e r k in g met a n d e r e . H ierdie m a n if e s verto lk die g e e s van die B oe re volk en toon du id e lik d a t die T e o l o g ie s e Skool ook le id in g wil g e e in die s tr y d v a n die volk. T e r a f - slu i tin g w o r d e nige a a n h a l i n g e uit die g e n o e m d e m a n ife s g e d o e n om te s t a a f w a t so p a s v a s g e s te l is.
( I ) O P R O E P . 4 O n s wil nie ’n r e p u b lie k hê nie—
w a a r i n die n a a m van G od A lm a g tig wel in die g r o n d w e t s t a a n , te r- wyl v e r d e r in die w e t g e w i n g geen re k e n in g met Sy g e b o d g e h o u w o r d nie;
w a a r i n ’n to e v a llig s a a m g e g o o i d e s te m m e m e e r d e rh e id sal a a n w y s wie d ie g e s a g sal u ito e fen ;
w a a r i n v r e e m d e lin g e w a t hier ’n b e tre klik k o rte tyd v erto e f het en b e s ig is om o n s volk uit te buit, s t e m r e g s a l hê;
w a a r i n m in iste rs, w a t self p a r le m e n t s le d e is, die r e g e e r m a g sal u it
oefen en d u s r e g te r s o o r hul eie w erk sal w ee s;
w a a r i n die g r e n s ly n tu ss e n die s e u n s van die land e n e r s y d s en nature l en k le u rlin g a n d e r s y d s u ltg e w is s a l w o r d ;
w á a r i n o p n u u t met v r e e m d e s ta a t s t e l s e l s g e ë k s p e rim e o te e r sa l w ord, terw yl die g r o n d g e d a g t e s van ’n eie, h i s t o ri e s - g e w o r d e B o e re -re p u b lie k v e r o n a g s a a m w o rd ;
w a a r i n die kerk v a n C h r i s t u s a a n b a n d e gelê w o rd s o d a t dit nie die voile R a a d v a n G od m a g v e r k o n d ig nie;
w a a r i n ’n sk o o ls te ls e l v a n k r a g is w a t wel C h ristelik en n a s io n a a l heet, m a a r in w ese h u m a n is ti e s en o n n a s i o n a a l is;
w a a r i n die k a p ita lis m e , o n d e r die skyn van v o o r u itg a n g , h o o g ty vier, terw yl die volk van die la nd a a n ’n p r o s e s v a n v e r a r m i n g o n d e r w e r p w o r d ;
w a a r i n v a n w e ë ’n w y d g e o p e n d e in im ig r a s ie d e u r ’n m e h g e lm o e s van m e n se s a a m g e g a a r w o r d s o n d e r b e s k e r m in g vir die o o r s p r o n k l i k e 'o n t g i n - n e rs v a n die land.
S O ’N R E P U B L I E K W IL O N S N IE HÊ N IE ! O n s w il ’n re p u b lie k hê—
w a a r i n die o p p e r g e s a g v a n G od ten voile en in alle v o lk s a a n g e le e n t-
h ede e rk e n sa l w o r d ; . ■
w a a r i n die s t e m r e g s a l to e k o m a a n die seun v a n die la n d met uit- s lu i tin g v a n alm a l w a t a a n ’n b u it e l a n d s e tu is te hul hiirt v e r p a n d ;
w a a r i n die s t e m - v a n die volk a s m iddel die g e s a g d r a e n d e p r e sid e n t sal a a n w y s ;
w a a r i n die V o lk s r a a d a s v e r t e e n w o o r d i g i n g van die v o lk s b e la n g in- d e r d a a d vir die volk in s y v e r s k ille n d e s k a k e r i n g e by die o w e r h e id sal i n tr e e ; .
w a a r i n ’n sk o olstelsel sa l b e s t a a n w a t in g e e s en r ig tin g geheel en al C h ristelik en n a s i o n a a l sal w ees en w a t vir o u e r s en o w e r h e id hul regte sa l w a a r b o r g ;
w a a r i n die v o lk s a rn io e d e o p g e h e f s a l w o r d d e u r d o e l m a t ig e beheer o o r en d i e n s b a a r s t e l l i n g v an die ry k d o m m e v a n die la n d ;
w a a r i n d e u r ’n su iw e re d is trib u s ie w e s e a a n die boere r e g m a tig e p ryse vir hul p r o d u k te g e w a a r b o r g en a a n elke a r b e id e r ’n m e n s w a a r d ig e b e s t a a n v e r s e k e r sa l w o rd .
SO ’N R E P U B L I E K W IL O N S HÊ!
M a g o n s T e o l o g ie s e Skool koershou, so o s d e u r die v a d e r s v a n die s t i g t i n g b e g e e r ;
„ G E R E F O R M E E R D EN N A T I O N A A L .”
D a n is o n s vol m oe d vir die toekom s!
P o tc h e fs t ro o m . J. V. C O E T Z E E .
WETENSKAPLIKE BEOEFENING VAN DIE TEOLOGIE AAN DIE TEOLOGIESE SKOOL.
Hierdie a rtikel kan, w ee n s v ersk illen d e o o r s a k e w a t hier nie genoeni hoef te w o rd nie, s le g s ’n v lu g ti g e te ru g b lik in die verle de wees, om d a n na te s p e u r w a t die m o o ntlikhede vir die to e k o m s is.
W a t o n d e r die te rm „ w e te n s k a p l i k ” v e r s t a a n m oet w o rd , is nie so m a klik oni te sê nie. Die o p v a t tin g e sa l verskil. A rg ite k te hoef nie alm al e e n d e r s te bou nie. W a t in die alg e m e e n v e r la n g w ord, is ’n hegte, wel- slu iten d e g r o n d s l a g , ’n styl w a t m e todie s die r e g te lyne volg en ’n kritiese g e b r u i k m a k i n g van die v o o r h a n d e n ia teria al.
En w a t die n a a m „ t e o lo g i e ” betre f, dit is vir o n s geen g o d s d ie n s - w e t e n s k a p of b e s t u d e r i n g van een of a n d e r enipiriese versk y n se l of selfs u itb o u i n g v a n ’n d e n k b e g in se l o p g o d s d ie n s tig e geb ied nie. Die teologie is vir ons die s i s t e m a tis e r in g van die g e o p c n b a a r d e k c n n is van G o d so os v e r v a t in die Heilige S krif a s principiuni unicuni the ologia e.
Die n a a s t e doel m et die s t i g t i n g v a n die T eol. Skool w a s nie die w e te n s k a p lik e b e o e f e n in g v a n die teologie a s s o d a n i g nie. In ’n o n m id d e l- like n o o d t o e s t a n d m oes voorsien w o r d : d a a r w a s m a n n e n o d ig om die v a k a n te g e m e e n te s te bedien. D a a r o m het prof. D. P o s t m a al met die o p le id in g v a n d i e n a a r s v o lg e n s a rt. 8 K.O. op sy verre to g te d e u r die land begin. H ierd ie o p le id in g is toe op v a s te voet b e s te n d i g d e u r die s ti g tin g van die S kool te B u r g e r s d o r p in 1869.
M a a r d it wil nie sê d a t die p r a k ty k e k sklusie f die doel b e h e e rs het nie.
P ro f . D. P o s t m a en prof. J. Lion Cachet, die e e r s te dose nte, so o s hulle in
