Besinning oor die wet wat die rigting van die lewe moet aandui, verskaf dus die dinamiese element aan die Westerse filosofie. Vroeg in die geskiedenis van Westerse denke (500 vC) heers 'n filosofiese tendens waarna Vollenhoven as "subjektivisme" verwys. In die tyd van sintese denke (versoening van heidense Griekse filosofie met Bybelse denke) in patristiese en Middeleeuse filosofie, word die idee van God en sy wet teruggebring in die filosofie.
Trouens, die oplossing van die reformatoriese denkers van die vorige eeu is voor die hand liggend. Vir Woltjer lei dit tot 'n verheffing van die mens se denk- en wetenskapvermoë (vgl. Klapwijk, 1980:544). Hiermee is genoeg gesê oor die hooftrekke van die regsbeskouing van die eerste grondlegger van die reformatoriese filosofie in die twintigste eeu.
Hy antwoord soos volg: (1) Die Skepper is die lewende God, die Soewereine in die absolute betekenis van die woord. Die idee van ’n grens geld dus wel in die rigting van die skepping tot God, maar nie die omgekeerde, nl. Die wet gaan van Goduit en is terselfdertyd die innerlike bestaans- moontlikheid van die skepping(Troost, 1992b:121).
Die kritiek van ’n hedendaagse verteenwoordiger van die reformatoriese denke op die wetsidees van sy
Deur die geskiedenis van die reformatoriese filosofie speel die vraag na orde, wet, norm en waarde dus op een of ander manier 'n rol. Die aanhaling toon onder andere dat Hart reeds in 1984, soos Troost later (vgl. hierbo), beide 'n goddelike en 'n kreatuurlike idee van die wet onderskei. Hy plaas groot klem op die menslike reaksie op God se wette en daarom die moontlikheid van verskillende interpretasies (vgl.
Sy verwerping van rasionalistiese absolutisme beteken volgens hom nie dat hy tot die ander uiterste van irrasionalistiese relativisme val nie (Hart. Volgens hom (in ooreenstemming met die Skrif) is God se wette bloot instrumente om die mens tot liefde te beweeg, wat ook die maatstaf is. van die wet is Sy "relativisering" van die belangrikheid van die wet (ten minste in die tradisionele sin) gaan gepaard met 'n nuwe visie van die Wetgewer.
In Hart (2000) se bydrae tot 'n bundel oor die filosofie van Dooyeweerd toon hy aan dat, ondanks sy kritiek op die rasionalisme, Dooyeweerd self nog nie heeltemal daarvan vry was nie. Hierdie buite-Bybelse filosofie het 'n besondere invloed gehad op Dooyeweerd se visie van die goddelike skeppingsorde, oftewel die idee van die wet. Dooyeweerd glo egter verkeerdelik dat die skeppingsorde die onveranderlike wil van 'n soewereine, onveranderlike God is.
Die bundel bevat onder meer die lesings wat (in 1992) by 'n konferensie in Toronto gelewer is oor 'n strategiese faset van reformatoriese denke, naamlik die skeppingsordinansies of God se skeppingswette. Hare is ook van mening dat hy (en ander) nie bloot die koningskap van God vir 'n ander "metafoor" kan verruil sonder om 'n belangrike faset van die Skrif self te verraai nie. Eerstens vra hulle ook die vraag van Hart (wat argumenteer dat deernis orde oortref) of ons ooit lyding sou kon voel as daar geen orde was wat geskend is en die lyding veroorsaak het nie.
Die spanning tussen konserwatisme en relativisme hang af van hoeveel menslike verantwoordelikheid beklemtoon word in die positivisering van God se wette – 'n vraag wat ons later in meer besonderhede sal bespreek.). Belangriker as die spesifieke vrae aan Hart is die algemene kritiek wat tydens die konferensie ontstaan het oor die idee van die skeppingsorde.
Die belangrikste probleme in verband met die idee van
Hierbo (vgl. 3.4.2) is alreeds na Klapwijk verwys, wat sê dat die gebrokenheid van die skepping soms sulke afmetings kan aanneem dat ’n beroep op wet en orde nie voldoende is nie. Ook die Chaplins vestig die aandag daarop dat die lyding in die wêreld nie uitsluitlik in terme van rebellie teen God of ongehoorsaamheid aan sy wette verstaan mag word nie. Volgens Wolterstorff word die verlossingswerk van Christus nie voldoende in die leer van die skeppingsorde verreken nie.
Beklemtoning van die skepping – ’n sterk kenmerk van die reformatoriese filosofie – kan ’n mens se siening van die sondeval en verlossing demp. 5.1.5 'n Vreugdelose lewe van verpligtinge en skuld Hierdie kritiek op Chaplin sluit aan by wat reeds onder par. Verwant daarmee is die vraag hoe ons kan weet dat ons die wet opstel.
Reg en liefde kan egter volgens sy gespreksgenote nie geskei word nie – die skeppingsorde kulmineer juis in liefde. Die ander is dat alhoewel die wet bedoel was as 'n middel van liefde, dit nie 'n kwessie is dat liefde deur die wet beperk word nie. Die wet as 'n limiet bereik sy limiet wanneer ons verder gaan as die wet deur dit te oortree.
Hart (1995b:127) states the connection between law and love even more sharply in the following statement: "Love is the core of all the law. Love is not an element next to others, but rather that which pursues all the law. When Jesus interprets the law as 'in sum' God's call to love, I take it that love is the proto-call of the law.
In die volgende woorde kom die verskil tussen wet en liefde nog duideliker na vore: "Liefde vervang nie die wet nie of staan nie in kontras met die wet nie. Al hierdie debat het beslis bygedra tot 'n duideliker beeld van die reformistiese visie van die reg.
Hoe daar weer koers in die norme- en waardekrisis kan kom
Volgens die Skrif beteken wet sonder genade die wraak van die Here (Rom dit openbaar en bevorder sonde en is verdoemend. Laastens vestig Gilkey die aandag daarop dat nie net ongehoorsaamheid aan die goddelike wette nie, maar veral die menslike verdraaiing van orde daartoe lei dat dit ’n instrument ter onderdrukking en vernietiging van die lewe word. Historisme lei slegs tot normatiewe relativisme wanneer ’n mens die verskil tussen die menslike positivering of uitwerking van die grondnorme (God se wette) en die grondnorme self verontagsaam.
Veral antieke en moderne sekulêre (rasionalistiese) denke het gemeen dat niks buite die bereik van menslike rede en wetenskap is nie. Daarom is twee dinge belangrik: (1) Ons kan net probeer om die ordelike werking van die skepping te ken – nooit die skepping self nie – en nooit die goddelike orde self nie. 2) Uit die gereelde funksionering van geskape dinge moet die mens wette/norme probeer aflei. Aan die een kant geloof, want in ons ondersoek na die skepping sal ons patrone of reëlmatighede ontdek wat in wette/norme geformuleer kan word.
Dit moet altyd gebeur vir 'n spesifieke geleentheid of sosiale verhouding in die lig van die sentrale liefdesgebod (Matt. 22:37-40). Veral in die geval van die normatiewe skeppingsorde (God se wette wat spesifiek vir mense bedoel is), bly die risiko van subjektivisme (dit wil sê die formuleerder van die visie van die norme self is deurslaggewend). Dit in linguistiese vorm in die Bybel, veral die inhoud van die wet, die liefdesgebod en die implikasies daarvan.
Vanuit die wettigheid van die skepping kan ons wette formuleer; in die Heilige Skrif kan ons dit lees; in die lewe van Christus kan ons dit sien. Soos voorheen verduidelik, moet 'n mens norme formuleer vanuit die wettige werking van geskape dinge in die lig wat die Skrif verskaf. Voorbeelde is geregtigheid op die gebied van die staat, getrouheid in die huwelik, voogdyskap op ekonomiese gebied, ens.
Voorbeelde van goeie rekeninge is die arm weduwee se twee munte (Mark of 'n kerk se sendingbegroting. Die norme van die Ou Testamentiese patriargale samelewing, waarvolgens mans oor vroue geheers het en poligamie beoefen is, geld vandag nie meer nie. Vir elke veld moet daar 'n etiek, soos 'n mediese etiek, omgewingsetiek, besigheidsetiek en nog baie meer.
Sedes speel ook ’n rol by hoe ’n huweliksluiting plaasvind (tradisioneel, in die kerk of voor ’n verteenwoordiger van die gereg).
Terugblik en resultaat
Die beginsels of uitgangspunte behoort egter ’n mens se doeleindes te bepaal – anders heilig die middele maklik die doel. en sy konstante skeppingsorde wat vir die hele skepping geld. Dit het dus geblyk dat die status of gesag van wette, norme en waardes nie bepaal kan word in isolasie van ’n mens se hele werklikheidsvisie of ontologie nie. Só byvoorbeeld hoe ’n mens die verhouding en verskil tussen God, wetsorde en geordende skepping moet beskou.
Postmodernistiese filosofie het jonger reformatoriese denkers laat besef dat "wet en orde" nie die probleme van lyding en die gebrokenheid van die skepping volledig kan aanspreek nie. In die lig van die irrasionalistiese karakter van die laat-modernistiese denke, ontstaan die vraag of die vaders van reformasie gedink het – ten spyte van hul kritiek daarop – onder die invloed van modernistiese rasionalisme nie te sterk oor God se skeppingsorde gefilosofeer het nie. Daarom moet in plaas van die tipiese reformatoriese klem op die skepping en die skeppingsorde ook groter klem gelê word op God se verlossingswerk in Christus.
Vandag is daar waarskynlik ook 'n duideliker besef dat selfs die idee van 'n probleem met die goddelike orde wanaangewend kan word vir onderdrukking. Aan die een kant dié van modernistiese rasionalisme (wat ook vroeëre reformatoriese denkers kon beïnvloed het), wat gelei het tot 'n dogmatiese denkwyse. Aan die ander kant, irrasionalisties getinte postmodernisme (wat moontlik sy stempel op sommige jonger reformatoriese denkers afgedruk het), wat sterk relativistiese neigings toon.
Sy eie gevolgtrekking was dat norme, waardes en sedes wel feilbare, tydsbeperkte mensewerk is, maar terselfdertyd 'n reaksie op God se wetswoorde is. Die Gees van God en sy woord van die wet word daarin vergelyk met 'n stroom water wat van Hom (in die tempel) na 'n droë woestyn vloei. Dit sink nie geleidelik in 'n barre landskap in nie, maar word voller, sterker, dieper.
Hy maak die steriele water van die Dooie See vars sodat dit weer lewe kan onderhou. In die eens droë omgewing langs die rivier groei nou groen bome wat nie net skadu verskaf nie en – twaalf keer per jaar. dit dra nie vrugte nie, maar sy blare het ook genesende kragte.
