6.1 Kesimpulan
Berdasarkan hasil penelitian serta uraian pada pembahasan maka diperoleh kesimpulan sebagai berikut:
1. Modifikasi bagian sayap fyke net dengan menambahkan serambi dapat meningkatkan hasil tangkapan secara signifikan baik dari segi jumlah maupun berat.
2. Disain fyke net sayap dengan serambi meningkatkan hasil tangkapan berdasarkan jumlah individu dan berat ikan karang target dan tidak menunjukkan peningkatan signifikan terhadap jumlah hasil tangkapan ikan non-target yang umumnya berukuran kecil dan merupakan komponen tangkapan sampingan (by-cacth).
3. Hasil tangkapan ikan karang target dengan menggunakan fyke net modifikasi adalah dominan berdasarkan berat terhadap ikan non-target
6.2 Saran
Hasil penelitian menunjukkan beberapa kesulitan teknis dalam pengoperasian fyke net yang dimodifikasi yaitu bahan penyusun fyke nett lebih besar sehingga disarankan untuk mengganti bahan penyusun dengan bobot yang lebih ringan seperti pipa paralon yang diberi semen pengeras. Hasil penelitian menunjukkan kelemahan fyke net dari dimensi yang cukup besar untuk dilakukan operasi secara berpindah-pindah sehingga perlu penelitian lanjutan untuk merancang konstruksi yang dapat dibongkar pasang (portable). Selanjutnya penambahan ukuran mata jaring fyke net untuk memperkecil peluang tertangkapnya ikan karang target yang masih kecil.
DAFTAR PUSTAKA
Adrim. 1993. Pengantar Studi Ekologi Komunitas Ikan Karang dan Metoda Pengkajiannya dalam Kursus Pelatihan Metoda Penelitian Penentuan Kondisi Terumbu Karang. Puslitbang Oseanologi. LIPI. Jakarta. Hlm 1-7.
Allen, G.R. dan R. Swainston. 1984. The Marine Fishes of North-Western Australia. A Field Guide for Anglers and Divers. Western Australian Museum. Perth
Arifin, F 2008. Optimasi Perikanan Layang (Decapterus spp) di Kabupaten Selayar. Tesis. IPB. Bogor. Hlm 1-18
Atar HH, Olmez M, Bekcan S, Secer S. 2002. Comparison of Three Trap for Catching Blue Crap (Callinectes sapidus Rathbun 1896) in Beymelek Lagoon. Turkey. Turkish Journal Veteriner Animal Science, 26:1145-1150 http://www.tubitak.com/turk.jour/Anim.sci/26(2002).pdf [20 Februari 2008] Balik I, Cubuk H, Uysal R. 2003. Effect of Bait on Efficiency of Fyke-nets for Catching
Crayfish Astacus leptodactylus ESCh. 1823. Turkish Journal of Fisheries and Aquatic Sciences, 3:1-4. http://www.tubitak.com/turk.jour/Fish.Aqu/3(2003).pdf [20 Februari 2008]
Brandt, A. 1985. Fishing Caching Method of the World. Fishing News Book, Farnharm-Surrey, England. 418p
Chisnall BL, West DW. 1996. Design and Trials of a Large Fine-meshed Fyke Net for Eel Capture and Factors Affecting Size Distribution of Cacthes. New Zealand Journal of Marine and Freshwater Research, 30:355-364.
COREMAP. 2001. Kebijakan Nasional Pengelolaan Terumbu Karang di Indonesia. Coral Reef Rehabilitation and Management Program I. Jakarta. Hlm 8-21. Collins, M.R. 1990. A Comparison of Three Fish Trap Designs. Fish. Res. 9:325-332.
Edinger EN, Jompa J, Limmon GV, Widjatmoko W, Risk MJ. 1998. Reef Degradation and Coral Biodiversity in Indonesia: Effect of Land-based Pollution, Destructive Fishing Practices and Changes Overtimes. Mar.Poll.Bull. 36: 617-630
FAO. 1975. Catalogue of Small Scale Fishing Gear. Fishing News Books, Farnharm Surrey, England. 191 p
FAO. 1995. Code of Conduct for Resposible Fisheries (CCRF).p1-9
Furevik DM. 1994. Behaviour of Fish in Relation to Pots in Marine Fish Behavour in Capture and Abundance Estimation. Edited by A Ferno and S Olsen. Fishing News Book.28-44
Gebhard S. 1979. Types and Operation of Inland Commercial Fishing Gear. Idaho Dept. of Fishing and Game Volume 059 Article 05. http://www.Idhfg.org/vol.059 atc.05.pdf [13 Maret 2008]
High WL, Ellis IE. 1973. Underwater Observation of Fish Behaviour on Trap. Helgollander Wiss Meeresunter 24:341-347 http://www.aktuellt.fiskericerhet.sc/ helgollander.Wiss.Meer/vol.24.pdf [13 Januari 2008]
Holzman R, Ohavia M, Vaknin M, Genin A, 2007. Abundance and Distribution of Nocturnal Fish Over A Coral Reef During The Night. Mar.Ecol.Prog.Ser.342 pp.205-215 (http://www.repositories.cblib.org/postprint/3260 [14 Januari 2009] Hobson ES. 1973. Diel Feeding Mogrations of Tropical Reef Fishes. Helgolander
Wissenschaftliche Meeresuntersuchungen 24: 361-370.
Husain AA, 2000. Keanekaragaman Ikan Karang di Taman Laut Nasional Takabonerate, Sulawesi Selatan. Torani, Vol. 10 (2): 61-68
Jompa J, Husain AA, Yanuarita D, Tahir A. 2000. Sumber Daya Alam Kepulauan Spermonde, Sulawesi Selatan: Harapan dan Tantangan. Prosiding Konferensi Nasional II Pengelolaan Sumberdaya Pesisir dan Lautan Indonesia. Pusat Studi Terumbu Karang Universitas Hasanuddin. Makassar. Hlm 176-187
Jones RJ. 1997. Zooxanthellae Loss as a Bioassay for Assessing Stress in Corals. Marine Ecology Progress Series 149: 163-171.
http://en.wikipedia.org/wiki/Cyanide fishing.html [27 Maret 2008]
Kusen JD, C Rotinsulu, Crawford BR, Emor CD. 2000. Preliminary Impacts of the Community-Based Marine Sabctuary in Blongko Village, North Sulawesi. Prosiding Konferensi Nasional II Pengelolaan Sumberdaya Pesisir dan Lautan Indonesia. Universitas Hasanuddin, DELP & Proyek Pessisir, Makassar: hlm 948 Mawardi W, 1998. Studi Tentang Pengaruh Pemasangan Net Leader Terhadap Hasil
Tangkapan dan Tinjauan Tingkah Laku Ikan Karang pada Alat Tangkap Bubu Sayap di Teluk Belebuh Lampung. Tesis. IPB. Hlm 1-12.
Nybakken, 1988. Biologi Laut Suatu Pendekatan Ekologi. Penerbit Gramedia. Jakarta. Hlm 321-332.
Pratt VR. 1996. The Growing Threat of Cyanide Fishing in the Asia Pacific Region and the Emerging Strategies to Combat it. Coastal Management in Tropical Asia, 5:9 11. http://en.wikipedia.org/wiki/Cyanide fishing.html [27 Maret 2008]
Schneider JC, Merna JW. 2000. Manual of Fisheries Survey Methods II.Michigan Departemen of Natural Resources, Fisheries Special Report. Michigan.p1-http://michigandnr.com/publication/.../ifr/ifrhome/manual/SMIchapter03.pdf [2 April 2008]
Setiasih N, 2002. Metode Reef Check sebagai Alternatif Pemantauan Terumbu Karang di Indonesia. Prosiding Konperensi Nasional III Pengelolaan Sumberdaya Pesisir dan Lautan Indonesia. Denpasar. Hlm 96-111
Spotte S. 1992. Captive Seawater Fishes Science and Technology. A Wiley Interscience Publication. John Wiley & Sons.Inc. New York. p1-25
Sukmara A, Siahainenia AJ dan Rotinsulu C. 2001. Panduan Pemantauan Terumbu Karang Berbasis Masyarakat dengan Metoda Manta Tow. Proyek Peisir-CRMP Indonesia. Jakarta. Hlm 9-12.
Versteegh E, 2003. Migration in Tropical Reef Fish. Departement of Animal Ecology and Ecophysiology University of Nijmegen. Nijmegen. p11-13
Wheaton FW, Lawson TB. 1985. Processing Aquatic Food Products., John Wiley & Sons. 1985.p25-27.
Whitelaw AW, Sainsbury KJ, Dews GJ, Campbell RA. 1991. Catching Characteristics of Four Fish Trap Types on the North West Shelf of Australia. Aust. J. Mar. Freshwater Res. 1991, 42: 369-382.
Yasri, I. Dan S. Yusuf. 2001. Coral Reefs Species for Aquarium Trade; their potential, facts and possible solution. Prosiding Intern. Seminar on Sustainable Production on Marine Ornamental Aquarium. Universitas Hasanuddin. Makassar
55 Lampiran 1. Komposisi hasil tangkapan Fyke Net
No. Spesies Famili Nama
Indonesia
Nama Lokal Persentase
Jumlah Berat Jumlah Berat
1 Apogon exostigma Apogonidae Capungan Beseng 62 886 23,05 8,41 2 Plotosus lineatus Plotosidae Sembilang karang Samelang batu 35 1165 13,01 11,06 3 Lethrinus lentjan Lethrinidae Lencam matahari Katamba 2 378 0,74 3,59 4 Lethrinus ornatus Lethrinidae Lencam sikuda Katamba bogo 4 724 1,49 6,87 5 Secutor indicus Leioghnatidae Pepetek Bete-bete 65 923 24,16 8,76 6 Lutjanus gibbus Lutjanidae Kakap Jenaha Bambangan 1 420 0,37 3,99 7 Lutjanus bengaliensis Lutjanidae Kakap Bengali Bate-bate 5 877 1,86 8,32 8 Lutjanus decussatus Lutjanidae Tanda-tanda batu Bate-bate batu 2 367 0,74 3,48 9 Lutjanus sebae Lutjanidae Tanda tanda karang Baba Bangko 3 484 1,12 4,59 10 Parupeneus indicus Mullidae Biji Nangka Tiko-tiko 2 83 0,74 0,79 11 Upeneus vittatus Mullidae Kuniran Tontong 24 740 8,92 7,02 12 Upeneus tragula Mullidae Kuniran coklat Tontong 10 447 3,72 4,24 13 Epinephelus fasciatus Serranidae Krapu merah Sunu eja 1 160 0,37 1,52 14 Epinephelus merra Serranidae Krapu balong Sunu batu 1 172 0,37 1,63 15 Myripristis pralinia Holocentridae Brajanata merah Sulo-sulo 23 878 8,55 8,33 16 Sargocentron diadema Holocentridae Brajanata strip Sulo-sulo 16 540 5,95 5,13 17 Plectorhinchus orientalis Haemulidae Raja bau lurik Kaneke 1 310 0,37 2,94 18 Pentapodus trivittatus Nemipteridae Pasir-pasir strip Botto 1 21 0,37 0,20 19 Pentapodus caninus Nemipteridae Pasir-pasir mahung Botto kassi 2 86 0,74 0,82 20 Scolopsis Nemipteridae Pasir-pasir sidemo Cilala 5 679 1,86 6,45 21 Scarus oviceps Scaridae Kakatua Laccukang 4 195 1,49 1,85 Total 269 10535 100,00 100,00
Lampiran 2a. Komposisi hasil tangkapan Fyke net berdasarkan Famili
No Famili
Persentase
Individu Berat(g) Individu Berat
1 Leioghnatidae 65 923 24,16 8,76 2 Mullidae 36 1270 13,38 12,06 3 Plotosidae 35 1165 13,01 11,06 4 Lutjanidae 11 2148 4,09 20,39 5 Nemipteridae 8 786 2,97 7,46 6 Lethrinidae 6 1102 2,23 10,46 7 Serranidae 2 332 0,74 3,15 8 Haemulidae 1 310 0,37 2,94 9 Apogonidae 62 886 23,05 8,41 10 Holocentridae 39 1418 14,50 13,46 11 Scaridae 4 195 1,49 1,85 Total 269 10.535 100,00 100,00
Lampiran 2b. Komposisi hasil tangkapan Fyke net berdasarkan kategori ikan karang
No. Famili Kategori
Persentase
Individu Berat(g) Individu Berat 1 Apogonidae non-target 62 886 2 Holocentridae non-target 39 1.418 3 Scaride non-target 4 195 4 Leioghnatidae non-target 65 923 Sub Total 170 3.422 63,20 32,48 4 Plotosidae Target 35 1.165 5 Lethrinidae Target 6 1.102 7 Lutjanidae Target 11 2.148 8 Mullidae Target 36 1.270 9 Serranidae Target 2 332 10 Haemulidae Target 1 310 11 Nemipteridae Target 8 786 Sub Total 99 7.113 36,80 67,52 Total 269 10.535 100,00 100,00
57 Lampiran 3a. Komposisi hasil tangkapan Fyke net Tipe A (sayap dengan serambi)
No. Spesies Famili
Persentase Kategori Individu Berat Individu Berat 1 Apogon exostigma Apogonidae Non-target 37 514 18,41 5,82 2 Myripristis pralinia Holocentridae Non-target 19 689 9,45 7,80 3 Sargocentron diadema Holocentridae Non-target 10 388 4,98 4,39 4 Scarus oviceps Scaridae Non-target 4 195 1,99 2,21 5 Plotosus lineatus Plotosidae Non-target 35 1165 17,41 13,19 6 Secutor indicus Leioghnatidae Non-target 38 551 18,91 6,24 7 Lethrinus lentjan Lethrinidae Target 2 378 1,00 4,28 8 Lethrinus ornatus Lethrinidae Target 4 724 1,99 8,19 9 Lutjanus gibbus Lutjanidae Target 1 420 0,50 4,75 10 Lutjanus Bengaliensis Lutjanidae Target 5 877 2,49 9,93 11 Lutjanus decussatus Lutjanidae Target 2 367 1,00 4,15 12 Lutjanus sebae Lutjanidae Target 3 484 1,49 5,48 13 Parupeneus indicus Mullidae Target 2 83 1,00 0,94 14 Upeneus vittatus Mullidae Target 21 638 10,45 7,22 15 Upeneus tragula Mullidae Target 9 384 4,48 4,35 16 Epinephelus fasciatus Serranidae Target 1 160 0,50 1,81 17 Epinephelus merra Serranidae Target 1 172 0,50 1,95 18 Pentapodus trivittatus Nemipteridae Target 1 21 0,50 0,24 19 Pentapodus caninus Nemipteridae Target 2 86 1,00 0,97 20 Scolopsis Nemipteridae Target 4 539 1,99 6,10 Total 201 8835 100,00 100,00
Lampiran 3b. Komposisi hasil tangkapan Fyke net Tipe A (sayap dengan serambi)
berdasarkan Famili Jumlah Persentase Kate Jumlah Persentase Indi Berat (g) Indi Berat (g) Indi Berat (g) Indi Berat (g) No. Famili vidu vidu gori vidu vidu
1 Apogonidae 37 514 18,41 5,82 2 Holocentridae 29 1077 14,43 12,19 Non- 108 2337 53,73% 26,45% 3 Scaridae 4 195 1,99 2,21 target 4 Leioghnatidae 38 551 18,91 6,24 5 Lethrinidae 6 1102 2,99 12,47 6 Plotosidae 35 1165 17,41 13,19 8 Lutjanidae 11 2148 5,47 24,31 Target 93 6498 46,27% 73,55% 9 Mullidae 32 1105 15,92 12,51 10 Serranidae 2 332 1 3,76 11 Nemipteridae 7 646 3,48 7,31 Total 201 8835 100 100 201 8.835 100,00% 100,00%
Lampiran 4a. Komposisi hasil tangkapan fyke net Tipe B (sayap tanpa serambi)
No. Spesies Famili Kategori
Persentase Individu Berat (g) individu Berat 1 Apogon exostigma Apogonidae Non-target 25 372 36,76 21,88 2 Myripristis pralinia Holocentridae Non-target 4 152 5,88 8,94 3 Sargocentron diadema Holocentridae Non-target 6 189 8,82 11,12 4 Secutor indicus Leioghnatidae Non-target 27 372 39,71 21,88 5 Upeneus vittatus Mullidae Target 3 94 4,41 5,53 6 Upeneus tragula Mullidae Target 1 71 1,47 4,18 7 Scolopsis Nemipteridae Target 1 140 1,47 8,24 8 Plectorhinchus orientalis Haemullidae Target 1 310 1,47 18,24
Total 68 1.700 100,00 100,00
Lampiran 4b. Komposisi hasil tangkapan fyke net Tipe B (sayap tanpa serambi) berdasarkan famili dan kategori ikan karang
No. Famili Persentase Kate Persentase Famili gori Kategori
Indiv idu Berat (g) Indi Berat Indi Berat (g) Indi Berat vidu vidu vidu
1 Apogonidae 25 372 36,7 6 21,88 non- 2 Holocentridae 10 341 14,7 1 20,06 target 62 1085 91,18% 63,82% 3 Leioghnatidae 27 372 39,7 1 21,88 4 Mullidae 4 165 5,88 9,71 5 Nemipteridae 1 140 1,47 8,24 Target 6 615 8,82% 36,18% 6 Haemullidae 1 310 1,47 18,24 68 1700 100 100 68 1700 100 100
59 Lampiran 5. Komposisi hasil tangkapan Fyke net Tipe A dan Tipe B
No. Spesies Nama Lokal
Fyke net A dengan serambi Fyke net B tanpa serambi
Individu Berat (g) Individu Berat (g) 1 Apogon exostigma Capungan 37 514 25 372 2 Plotosus lineatus Sembilang karang 35 1165 - - 3 Lethrinus lentjan Lencam matahari 2 378 - - 4 Lethrinus ornatus Lencam sikuda 4 724 - - 5 Secutor indicus Pepetek 38 551 27 372 6 Lutjanus gibbus Kakap Jenaha 1 420 - - 7 Lutjanus Bengaliensis Kakap Bengali 5 877 - - 8 Lutjanus decussatus Tanda-tanda batu 2 367 - - 9 Lutjanus sebae Tanda tanda karang 3 484 - - 10 Parupeneus indicus Biji Nangka 2 83 - - 11 Upeneus vittatus Kuniran 21 638 3 94 12 Upeneus tragula Kuniran coklat 9 384 1 71 13 Epinephelus fasciatus Krapu merah 1 160 - - 14 Epinephelus merra Krapu balong 1 172 - - 15 Myripristis pralinia Brajanata merah 19 689 4 152 16 Sargocentron diadema Brajanata strip 10 388 6 189 17 Pentapodus trivittatus Pasir-pasir strip 1 21 - - 18 Pentapodus caninus Pasir-pasir mahung 2 86 - - 19 Scolopsis Pasir-pasir sidemo 4 539 1 140
20 Scarus oviceps Kakatua 4 195 - -
21 Plectorhinchus orientalis Raja Bau Lurik - - 1 310 Sub Total 201 8.835 68 1.700
Total Individu (ekor) 269 Total Berat (g) 10.535
Lampiran 6a. Jumlah dan berat hasil tangkapan Fyke net tipe A dan B terhadap ikan target dan ikan non-target
Lampiran 6a. Komposisi hasil tangkapan Fyke net Tipe A dan Tipe B Berdasarkan Ikan Karang Ekonomis.
No. Spesies Nama Lokal
Fyke net A sayap
dengan serambi
Fyke net B
Sayap tanpa serambi Individu Berat (g) Individu Berat (g) 1 Lethrinus lentjan Lencam matahari 2 378 - - 2 Lethrinus ornatus Lencam sikuda 4 724 - - 3 Lutjanus gibbus Kakap Jenaha 1 420 - - 4 Lutjanus bengalensis Kakap Bengali 5 877 - - 5 Lutjanus decussatus Tanda-tanda batu 2 367 - - 6 Lutjanus sebae Tanda tanda karang 3 484 - -
7
Epinephelus
fasciatus Krapu merah 1 160 - -
8 Epinephelus merra Krapu balong 1 172 - -
9
Plectorhinchus
orientalis Raja Bau Lurik - - 1 310
Sub Total 19 3.582 1 310 Total Individu 20 Total berat (g) 3892 Persentase 95,00 92,03 5,00 7,97 Tipe Fyke net A dengan serambi Fyke net B tanpa serambi Total
Persentase Persentase Kategori Indi vidu Berat (g) Indi vidu Berat Indi vidu Berat (g) Indi vidu Berat Indi vidu Berat (g) Non-target 108 2337 53,73% 26,45% 62 1085 91,18% 63,82% 173 3.422 Target 93 6498 46,27% 73,55% 6 615 8,82% 12,28% 99 7.113 Total individu (ekor) 201 68 269 Total berat (g) 8.835 1700 10.535
61 Lampiran 7. Uji F Hasil Tangkapan Fyke Net
Uji F Hasil tangkapan fykenet berdasarkan jumlah individu
F-Test Two-Sample for Variances 95%
A(serambi) B(tanpa serambi)
Mean 14,36 4,86 Variance 71,17 8,90 Observations 14,00 14,00 df 13,00 13,00 F 8,00 F Critical one-tail (95%) 2,58
F-Test Two-Sample for Variances 99%
A(serambi) B(tanpa serambi)
Mean 14,36 4,86 Variance 71,17 8,90 Observations 14,00 14,00 df 13,00 13,00 F 8,00 F Critical one-tail 3,91
Uji F Hasil tangkapan fykenet berdasarkan berat individu
95 %
A(serambi) B(tanpa serambi)
Mean 631,04 121,43 Variance 48.060,46 8.223,65 Observations 14,00 14,00 df 13,00 13,00 F 5,84 P(F<=f) one-tail 0,00 F Critical one-tail 2,58 99%
A(serambi) B(tanpa serambi)
Mean 631,04 121,43 Variance 48.060,46 8.223,65 Observations 14,00 14,00 df 13,00 13,00 F 5,84 P(F<=f) one-tail 0,00 F Critical one-tail 3,91
Uji F Hasil tangkapan fykenet berdasarkan jumlah individu ikan target
F-Test Two-Sample for Variances Taraf kepercayaan 95 %
A(serambi) B(tanpa serambi)
Mean 9,357 2,357 Variance 46,247 11,324 Observations 14,000 14,000 df 13,000 13,000 F 4,084 P(F<=f) one-tail 0,008 F Critical one-tail 2,577
F-Test Two-Sample for Variances
Taraf kepercayaan 99 % %
A(serambi) B(tanpa serambi)
Mean 9,357 2,357 Variance 46,247 11,324 Observations 14,000 14,000 df 13,000 13,000 F 4,084 P(F<=f) one-tail 0,008 F Critical one-tail 3,905
Uji F Hasil tangkapan fykenet berdasarkan berat ikan target
F-Test Two-Sample for Variances
Taraf kepercayaan 95 %
A(serambi) B(tanpa serambi)
Mean 503,514 70,500 Variance 57.534,047 12.382,885 Observations 14,000 14,000 df 13,000 13,000 F 4,646 P(F<=f) one-tail 0,005 F Critical one-tail 2,577
F-Test Two-Sample for Variances
Taraf kepercayaan 99%
A(serambi) B(tanpa serambi)
Mean 503,514 70,500 Variance 57.534,047 12.382,885 Observations 14,000 14,000 df 13,000 13,000 F 4,646 P(F<=f) one-tail 0,005 F Critical one-tail 3,905
63
Uji F Hasil tangkapan fykenet berdasarkan jumlah individu ikan mayor
F-Test Two-Sample for Variances
Taraf kepercayaan 95%
A(serambi) B(tanpa serambi)
Mean 5,000 2,500 Variance 18,615 8,731 Observations 14,000 14,000 df 13,000 13,000 F 2,132 P(F<=f) one-tail 0,093 F Critical one-tail 2,577
Uji F Hasil tangkapan fykenet berdasarkan berat ikan mayor
F-Test Two-Sample for Variances Taraf kepercayaan 95 %
A(serambi) B(tanpa serambi)
Mean 127,57 50,93 Variance 10.411,34 2.428,69 Observations 14,00 14,00 df 13,00 13,00 F 4,29 P(F<=f) one-tail 0,01 F Critical one-tail 2,58
F-Test Two-Sample for Variances Taraf kepercayaan 99%
A(serambi) B(tanpa serambi)
Mean 127,57 50,93 Variance 10.411,34 2.428,69 Observations 14,00 14,00 df 13,00 13,00 F 4,29 P(F<=f) one-tail 0,01 F Critical one-tail 3,91
Lampiran 8. Contoh Ikan Hasil Tangkapan Fyke Net Selama Penelitian
Epinephelus fasciatus
Epinephelus merra
65
Lethrinus lentjan Lutjanus gibbus
Scolopsis sp
Pentapodus caninus
67
Plectorhincus orientalis Secutor indicus
Upeneus vittatus
Upeneus tragula
69
Apogon exostigma
Myripristis pralinia
Sargocentron diadema Scarus oviceps
Lampiran 9. Foto-foto kegiatan selama penelitian
71 Proses Pengoperasian Alat