PED O M A N W A W A N C A R A A. Identitas Responden Nama :... Jenis kelamin :... Waktu pelaksanaan:... B. Panduan Wawancara
1. Apa yang disebut tradisi punggahan dan kupatan di dukuh krangkeng sari ?
2. Apa tujuan mengadakan ritual tradisi punggahan dan kupatan yang ada di desa krangkeng sari?
3. Apa saja kegiatan yang ada dalam tradisi punggahan dan kupatan itu? 4. Makanan apa saja yang ada dalam tradisi punggahan dan kupatan ? 5. Siapa saja yang terlibat dalam tradisi punggahan dan kupatan di desa
krangkeng sari ?
6. Hal apa yang mendasari warga desa krangkeng sari melakukan ritual tradisi punggahan dan kupatan ?
7. Apa saja yang di baca saat tradisi punggahan dan kupatan itu ? 8. Adakah nilai-nilai yang terkandung dalam ritual tradisi punggahan
dan kupatan yang ada di desa krangkeng sari tersebut? Apa saja? 9. Bagaimana pengaruh masyarakat tentang nilai yang terkandung dalam
HASIL W A W A N C A R A
1. Nama : Amanah Jenis kelamin : perempuan
W aktu pelaksanaan : selasa 18-11-2014 (12:54 W IB) X : punggahan niku nopo m bah ?
Y : punggahan, munggahke leluhur seng neng kubur kwi, ben nyang
suargo.ngowo ketan gw o apem
X : lha nak kupatan nopo m bah ?
Y : nak jaman mbiyen jaren e bodone cah cilik- cilik seng w es mati
kwi, gowo kupat karo gedang. Iku jarene sgngomong w ong mbiyen hog.
X : lha kegiatane pas punggahan niku nopo mbah ? Y : zow kondangan koyo n e k mejed kae
X : lha kegiatane pas kupatan nopo mbah ?
Y : podo nek mesjid gae kondanga wong ram e okeh kae to
X : lha maem ane pas wonten punggahan niku nopo mawon mbah ? Y : maem ane y o kumu, ketan karo gedang, n ak gedang y o gedang
rojo, nak ra enek gedang sak-sak e, karo apem. Mko pangannan
kwi mau, dipangan bareng-bareng nek m ejid
X : atri e nopo mbah maeman niku wau ?
Y : nak apem e jar e ben tenanan, nak gedang raja temen ben tememen, nak ketan jare n e ben ora di ganggu setan,
Y : nak kupatan zow kupat to k karo gedang
X : lha arti e nopo mbah ku p a t kaleh gedang niku wau ? Y : nak kupat ja lo k ngapuro.... mboh rareti k o k
X : lha dasar e nopo mbah k o k wargo p riki taseh klasanakaken tradisi punggahan kaleh kupatan niku w au ?
Y : zow manut mbah-mbah biyen wae
X : seng di waos pas punggahan kaleh kupatan niku nopo mawon mbah ?
Y : seng diwoco yo koyo p as tahlilan kae, al ikhlas sakp ituru t e,
punggahan karo kupatan p o d o wae.
X :lha wonten mboten mbah nilai-nilai sen g terkandung wonten gen
tradisi punggahan kaleh kupatan ?
Y : zow mben podo bagas waras, seng wes m a ti amal e mben diterimo karo seng kuwoso
X : lha pripun mbah pengaruhipun masyarakat tumprap nilai-nilai
niku wau ?
Y : zow masyarakat iseh nindake tradisi pungghan karo kupatan
2. Nama : sutinah Jenis kelamin : perempuan
W aktu pelaksanaan : selasa 18-11-2014 (12:37 W IB)
: punggahan iku kanggo k u , ngunggahke leluhur, pas bulan ruwah tanggal selawe. ketan e kanggo debal, apem e kanggo gow
payungan, gedang e gow tekenan
: lha nak kupatan niku nopo mbokde ?
: bar ba 'do wes sangang dino tho, sangang dino bar bodo kae terus kupatan, kupatan ki bodo kecil anak kecil seng wes mati,
jaren e wong biyen kok, y o w gae kupat, gae kupat lepet, gedang
: lha nak tujuan e kupatan kaleh punggahan nopo mbokde ?
: zow koyo seng tak om onge kwi mau
: lha kegiatannipun masyarakat wonten gen tradisi punggahan
kalian kupatan niku wau nopo mbokde ?
: zow kondanga kwi to, kondangan bareng-bareng gede cilik punggahan karo kupatan p o d o wae gae kondangan bareng-bareng
nek mejid
: lha seng terlibat gen tradisi punggahan kaleh kupatan sinten mawon mbokde ?
: zow kabeh nom tuo, n ak wong biyen p as kupatan iku seng radue
anak cilik mati ra podo m elu kupatan, n a k punggahan podo melu
kabeh.
: lha dasaripun masyarakat tasih klasanakaken tradisi kupatan kaleh punggahan niku nopo mbokde ?
Y : manut mbah-mbah biyen, tur ja re wong islam ki ra ninggalke
sedekah, wong NU, jenenge wong N U zow ra ninggalke kabeh
mau, jenenge leluhur wes mati zow kudu di bancaki
X : lha seng diwaos p a s tradisi punggahan kaleh kupatan niku nopo
mawon mbokde ?
Y : tahlilan sak rampunge, kupatan karo punggahan podo ae X : lha wonten mboten mbokde nilai-nilai seng terkandung wonten
gen tradisi punggahan kaleh kupatan ?
Y : mbuh, aku rareti... butoh manut wong tuo, mbokku karopakku
3. Nam a : parlan Jenis kelamin : laki-laki
W aktu pelaksanaan : selasa 18-11-2014 (13:45 WIB)
X : punggahan niku nopo pakde ?
Y : punggahan kwi sak ngertiku, munggahke leluhur, pas bulan
ruwah tanggal selawe.
X : lha kupatan nopo pakde ?
Y : n ak kupatan kwi sak ngertiku, riyaya kecil kanggo wong poso sawalan, utowo bodho kecil
X : tujuanipun punggahan niku nopo pakde ?
Y : ngunggahke leluhur, jalokke ngapuro leluhur, wulan ruwah iku ibarate merdeka, ora disikso, kringannake ahli kubur
: bodo kecil, bodone wong poso riyaya kecil, kan bare bodo let sidino disunahake p oso pitung dino, kwi riyoyone wong poso cilik
mau.ganjarane gede nak gelem klakoni poso m au nak ra ngelakoni
zow ra popo wong sunnah
: lha maemanipun p a s tradisi punggahan niku nopo mawon pakde ?
: salongzow sego, salongyow apem, gedang .n ak gedang kwi nak ono gedang rojo n ak ra ono sak-sake, pakanan kw i mau kanggo
shadaqoh nak menurut wong biyen gedang kw i mau kanggo tekenan, nak apem bungkus ki kanggo caping, neng nak apem e di buntel jare kanggo sepatu,
: m enawi kupatan , maemanipun nopo mawon p akd e ?
: zo w kupat kwi to, jar e wong biyen kupat kwi, kanggo lepat lepate ja lo k ngapuro. Kwi menurut mbah disik, n a k kanggo aku zow idep-idep kanggo shadaqah
: lha dasaripun warga priki taseh klasanakaken tradisi punggahan
kaleh kupan wau nopo pakde ?
: nak minurute aku, zow podo nerus ake tradisi leluhure mbiyen, punggahan karo kupatan zow p o d o wae ngono kwi
: lha seng d waos menawi klasanakaken tradisi punggahan kaleh kupatan nopo mawon pakde ?
X : kegiatanipun masyarakat wonten tradisi punggahan kalihan kupatan nopo maw on pakde ?
Y : zo w kondangan n e k mejid kwi to
X : wonten nilai-nilainipon mboten pakde, gen tradisi punggahan
kalihan kupatan niku wau ?
Y : m boh rareti q, p oko ke zow tradisi e wong disik kw i mau, retiku zow shadaqah ngono mau
4. Nama : parsinah Jenis kelamin : perempuan
Waktu pelaksanaan : selasa 18-11-2014 (14:15 WIB) X : punggahan niku nopo mbah ?
Y : m erti leluhur e s en g wes sedho wektu e pas bulan ruwah, tanggal
selaw e jowo,... ngono, perlu di unggahake nyang duwur, mbuh gone ngendi,
X : kupatan nopo m bah ?
Y : kupatan kwi tradisi seng ditindakake pas bulan saw al tanggal wolu, bodho cilik bodhone cah cilik-cilik seng wes mati, utowo bodho gecil (gecilan), lha seng w o n g tuo-tuo lak w es bodho p a s tanggal siji sawal, n ak seng cilik-cilik bodhone tanggal wolo,... ngono.
X : tujuanipun punggahan niku wau nopo mbah ?
Y : gae merti leluhur e seng wes sedho (bapak m bok sen g wes sedho) X : lha tujuanipun kupatan nopo m bah ?
Y : zow podo seng tak omongke mau, kriyayani cah cilik-cilik seng wes ninggal
X : lha kegiatanipun masyarakat w onten ing tradisi punggahan kaleh kupatan nopo?
Y : zow bancakan neng mejid kwi to
X : lha p as kegiatan punggahan kaleh kupatan niku seng dipun waos nopo mbah ?
Y : zow moco surat ikhlas kwi to, tahlilan. Dadi ikhlas seng shadaqah dadi di tompo karo gusti Allah terus diparingke karo
seng di shadaqahi mau,... iku jare n e seng wong ngomong biyen X :maemanipun punggahan nopo m aw on mbah ?
Y : shadaqoh e iku ketan, gedang, apem. jarene w ong biyen munggah nyang duwur iku rekoso, apem sen g di bungkus gae sandal, gedang
kanggo teken, ketan kanggo payong, mulane ketan kwi ombo gae payung,.. iku mau critane wong biyen
X : lha maemanipun p a s tradisi kupatan nopo mbah ?
Y : zow gae kupat kwi, gae bancakan kanggo bodho, ketan iku artine slametan. Mko terus dipangan bareng-bareng
5. Nama : KH. Fahrudin (tokoh masyarakat) Jenis kelamin : laki-laki
Waktu pelaksanaan : selasa 18-11-2014 (16:10 WIB)
: punggahan iku zow nalurine w ong biyen kanggo memperingati
poro arwah seng wes sumare,... ngunggahake leluhur istilah e,
kanthi lantaran gae shadaqohan sego utowo ketan, ketan ben
kraket karo leluhur e ben ojo ngantik lali, di kirimi pandongo
lantaran tahlil, terns ono apem seng artine ja lok pangapuro nang gusti Allah (affun) nak coro sak iki zow ngafuw unjalok ngaporo
nek gusti allah, mogo-mugo para arwah leluhure kwi khusus e
mbah-mbah eyang mu kwi diparingi ngapuro. Ono memeh gedang, nak ono gedang raja lha kwi ngalamate mugo-mugo dadi wong sing mulyo,.. rojo artine lak mulyo to, dadi mugo-mugo arwahipun mbesok mulyo,.
: kupatan nopo pakde ?
: ngetok ake shadaqoh nganggo kupat, kwi ngalcu nak kawulo-kawulane kowe kabeh kwi duweni lupu,.. kupat songko tembung ngaku lepat, sak katah e kalepatan mugo-mugo di paringi
pangapuro sakjerone bodho pitu n g dino utowo bodho gechil, bodho gechil iku bodhone wong seng gelem nindakake
poso pitung
dino berturut-turut ono ing bulan sawal, mulane do gau kupat kwi ngaku yen kawulane podo dwe kalepatan
: ingkang terlibat wonten tradisi punggahan kaleh kupatan niku
sinten mawon pakde?
: lha m enawi kegiatan punggahan kaleh kupatan niku ingkang dipun waos nopo mawon p akde ?
: zow di lantari tahlilan kwi, podo kumpul bareng nek m asjid
: lha nilai-nilai nipun punggahan nopo pakde ?
: zow ben p o d o kelingan karo leluhur e njalukke ngapuro, kerono
ngetokke shadaqoh, sakp erlu nggunggahke leluhur e
: lha pengaruhipun masyarakat kalian nilai-nilai niku w au nopo pakde ?
: zow masyarakat iseh nindakake tradisi kwi mau
: lha nilai-nilainipun kupatan nopo p a kde ?
: zow ben p o d o kelingan sukur-sukur gelem nindakake p o so pitung dino
: lha pengaruhipun masyarakat kalian nilai-nilai niku w au nopo
pakde ?
: zow nalurine masyarakat, tetep iseh nindakake tradisine kwi mau, soal e tradisi kw i mau apik
: dasaripun masyarakat tasih klasanakaken tradisi punggahan
kaleh kupatan nopo pakde ?
: zow m elu-m elu keyakinane wong biyen kwi to, m elu-melu wong
6. N am a : rohmat (tokoh masyarakat) Jenis kelamin : laki-laki
W aktu pelaksanaan : rabu 19-11-2014 (06:10 W IB) X : punggahan niku nopo p a k ?
Y : ngunggahke leluhur. Nggunggahke amalan seng baik
X : kupatan ?
Y : mengakui kalo semua manusia itu mempunyai kesalahan, bahasa jawane ngaku salah utowo ngaku lepat
X : tujuanipun punngahan nopo pak?
Y \tujmnnya zo w melestarikan tradisi ulama dulu X : tujuanipun kupatan ?
Y : tujuane zow, memperingati orang-orang yang berpuasa pad a hari ke dua bulan sawal sam pai hari ke enam
X : kegiatanipun masarakat ketika pelaksanaan punggahan apa pak ?
Y : mengeluarkan shadaqah, berupa tumpeng, kupat, apem, ketan, pisang dan lain-lainnya Piranti atau sarana yang telah dibuat
tersebut kemudian dibawa kemasjid untuk di makan bersam a-sama, Yakni p a d a malam tanggal 25 m w a h sehabis sh a la t isya
Setelah sh a la t isya ’para warga berkumpul di serambi masjid,
selanjutnya salah seorang warga memimpin ritual punggahan,
tausiyah y a n g berkaitan dengan tujuan dilaksanakanya ritual punggahan, kemudian dilanjutkan dengan tahlilan.
X : kegiatanipun masarakat ketika pelaksanaan kupatan apa p a k ?
Y : setiap rumah membuat kupat dan pirantinya, terus dibawa
kemasjid didoakan mudah-mudahan dalam kupatan sawalan bisa meningkatkan amal yang baik
X : siapa saja ya n g terlibat dalam tradisi punggahan dan kupatan ?
Y : yang terlibat zow seluruh masyarakat y a n g ada
X : dasarnya apa pak kok masyarakat masih melaksanakan tradisi
punggahan dan kupatan ?
Y : mengikuti ulama terdahulu, walaupun di dalam al-Qur,an tidak ada, namun tetap melaksanakan tradisi tersebut karena tradisi tersebut bagus
X : apa saja y a n g di baca ketika pelaksanaan tradisi punggahan dan
kupatan ?
Y : zow tahlilan karo moco doa selamet
X : adakah nilai-nilai yang terkandung dalam tradisi punggahan dan
kupatan.
Y : nak kupatan, satu menjaga ukuwah islamiyah setelah puasa pada bulan ramadhan, ingat nak manusia mempunyai kesalahan, ngaku lepat mengakui kesalahan, setelah kita melaksanakan ibadah puasa, kita memohon ampunan. Sawalan iku artinya
dipertahankan. Terus nak punggahan, nilai-nilai seng terkandung zow,.. meningkatkan amal kita melalui shadaqah, ingat ora n g ya n g
sudah meninggal di doakan supaya amalnya diterima dan
kesalahannya diberi maghfirah atau ampunan oleh Allah SWT, X : bagaimana pengaruh masyarakat tentang nilai itu tadi pak?
Y : tradisi tersebut masih berjalan, masyarakat sangat antusias, ja di tidak usah ada pengumuman nak p as tanggal selawe bulan ruwah dan hari ke delapan bulan sawal masyarakat sudah menyiapkan
makanan-makanan untuk di bawa kemasjid
7. Nama : KH. tohir ( sekertaris desa) Jenis kelamin : laki-laki
Waktu pelaksanaan : rabu 19-11-2014 (11:00 WIB) X : tradisi punggahan niku nopo p a k ?
Y : tradisi yang dilakukan dan ada kaitannya dengan keagamaan seng isine punggahan itu, sebuah tradisi yang dilakukan oleh umat
islam ketika bulan sya ’ban memasuki bulan ramadhan pertanggal
satu itulah yang dinamakan punggahan
X \kemudian apa ya n g dimaksud dengan tradisi kupatan p a k ?
Y : kupatan itu peringatan atau ritual yang dilakukan oleh umat
islam ketika hari ketujuh sehabis lebaran idul fitri
X : tujuan mengadakan tradisi punggahan itu apa p ak ?
Y \sesuai dengan hadis nabi bahwa ketika bulan ramadhan itu datang pintu surga di buka, pintu neraka ditutup, dan seluruh
setan dibelenggu dan seluruh setan dikutuk oleh Allah SWT,
kemudian dengan h a l tersebut y a n g dimaksud dengan punggahan, oleh karena hadits tersebut bahwa mulai tanggal satu ramadhan
ketika ramadhan datang kemudian pintu surga dibuka, pintu
neraka ditutup itu maksudnya, Allah SWT membebaskan
keringanan kepada seluruh orangyang telah dimakamkan dikubur atau m ati itu dibebaskan dari seluruh siksaan dari Allah SW T
: kemidian apa ya n g dimaksud kupatan pak ?
: kupatan itu adalah sebuah tradisi yang dilakukan oleh umat is lam dalam rangka untuk mungadakan sebuah ritual selamatan itu
kaitannya dengan bodo kecil menurut orang ja w a adalah untuk
memberikan kesempatan kepada anak kecil ketika sudah selesai
pu a sa pada tanggal dua sampai tujuh
: kegiatan apa saja dalam tradisi punggahan apa p ak ? : tid a k lain dan tidak bukan kegiatan punggahan dan kupatan adalah untuk memohonkan ampun kepada orang ya n g telah
meninggal dunia, sebagai hari aw al orang islam ya n g masih hidup untuk menjalankan ibadah puasa
'.kegiatan apa saja y a n g ada dalam tradisi kupatan p a k ?
: melakukan sebuah perm ohonan selamat kepada Allah SW T dengan sarana ya n g dipakai dengan antara lain kupat, oleh istilah
ya n g digunakan adalah pisang raja, kacang itu un tuk memberikan kesenangan kepada anak kecil
X : makanan apa saja tang terdapat dalam tradisi punggahan dan
kupatan pak?
Y : seperti yang saya bilang tadi kalo punggahan biasanya hanya
ada sebuah ritual atau sebuah permohonan kepada Allah SW T
karena punggahan itu dilakukan untuk orang-orang yang akan
menjalankan ibadah p u a sa pada khususnya itu biasanya ada
sebuah perlakuan khusus di banding dengan perlakuan-perlakuan lain utamanya kaitanya dengan masalah persiapan untuk sahur dimalam hari pertama, itu hubunganya dengan ora n g yang akan
menjalankan ibadah puasa
X : siapa saja yang terlibat dalam tradisi punggahan dan kupatan p a k ?
Y : orang-orang islam y a n g senang akan datangnya hari puasa
kemudian kalo hubungannya dengan kupatan itu ad a kaitannya dengan permohonan kepada Allah S W T ya n g jiga untuk
memberikan kesempatanan kepada anak-anak k ec il tadi, sehingga disebut bodo kecil
X : apa saja yang dibaca pada saat tradisi punggahan dan kupatan p a k ?
Y : yaitu sebuah perm ohonan kepada Allah SW T kalo untuk
punggahan otomatis menggunakan dzikir tahlil begitu juga untuk kupatan oleh orang-orang islam ju g a membaca dzikir dan tahlil
X : nilai-nilai yang terkandung dalam tradisi kupatan dan punggahan apa saja p ak ?
Y : punggahan maupun kupatan itu tadi, berkaitan dengan punggahan berarti sebuah situasi ya n g terkait dengan
ramadhan.bahwa ramadhan itu orangjawa mengatakan
punggahan karena m emang yang tadinya kemungkinan disiksa
oleh Allah dialam kuburnya pada hari ramadhan terlepas dari
seluruh siksaan maka dinamakan punggahan
X : bagaimana pengaruh masyarakat tentang nilai yang terkandung
dalam tradisi punggahan dan kupatan p a k ?
Y : karena itu sebuah tradisi yang telah dilakukan oleh nenek
m oyang kita maka itu tidak dianggap melanggar dan bertentangan dengan nilai-nilai syariat maka tetap dilakukan sampai sekarang, itu kaitannya dengan tradisi yang ada hubungannya dengan punggahan dan kupatan
Keteraangan :
X : Peneliti Y : R esponden
DOKUMENTASI
PEM ERIN TA H A N KABUPATEN B O Y O LA LI K EC A M A TA N KARANGGEDE
D ESA GROG O LAN
A la m a t: Dk. Krangkeng sari RT. 04 RW. 02, Ds. Grogolan Kec. Karanggede, Kab. Boyolali
No. Kode Desa :
Grogolan , 23 Desember 2014
S urat k eteran g an penelitian
Yang bertanda tangan dibawah ini adalah kepala Desa Grogolan, dengan ini menyatakan b ah w a:
Nama : Y usuf Faizal Nim : 11110120
Sekolah : STAIN SALATIGA
Alamat : Dukuh Krangkeng Sari 04/02 Desa Grogolan Kecamatan Karanggede Kabupaten Boyolali 57381
Benar-benar telah melakukan penelitian kegiatan tradisi punggahan dan kupatan di Desa Grogolan untuk memeperoleh data guna penyusunan skripsi dengan judul “ NILAI-NILAI PENDIDIKAN ISLAM DALAM TRADISI PUNGGAHAN DAN KUPATAN PADA MASYARAKAT DUKUH KRANGKENG SARI DESA GROGOLAN KECAMATAN KARANGGEDE KABUPATEN BOYOLALI TAHUN 2014 “
Semoga surat keterangan ini dapat digunakan sebagaimana mestinya
Grogolan, T3 Desember 2014
DAFTAR R IW A Y A T H ID U P
Yang bertanda tangan dibawah ini, saya
Nama : Yusuf Faizal
Tempat tanggal Lahir : Boyolali, 28 Mei 1992 Jenis kelamin : Laki-Laki
Kewarganegaraan : Indonesia
Agama : Islam
Jenjang Pendidikan : 1. SDN Grogolan, lulus tahun 2004 2. MTsN klumpit, lulus tahun 2007 3. MAN Suruh, lulus tahun 2010 Demikian daftar riwayat hidup ini dibuat dengan sebenar-benamya.