• Tidak ada hasil yang ditemukan

4.2 Saran

Banyak orang beranggapan bahwa karya sastra cerita rakyat (mite, legenda dan dongeng) hanyalah hiburan semata. Padahal karya sastra dalam hal ini cerita rakyat bukanlah hanya hiburan semata. Di sana kita bisa melihat nilai-nilai sosiologi yang perlu kita tiru dan kita terapkan dalam kehidupan kita sehari-hari.

Untuk itu penulis menyarankan :

1. Kiranya ditingkatkan kembali upaya mengangkat kembali cerita-cerita rakyat yang belum dibukukan.

2. Kiranya dilakukan penganalisaan terhadap cerita yang sudah dibukukan tetapi yang belum pernah dibicarakan.

3. Kiranya para peneliti memberikan perhatiannya terhadap karya sastra khususnya cerita rakyat.

4. Para mahasiswa, khususnya mahasiswa sastra daerah untuk lebih memperbanyak penelitiannya di lapangan.

DAFTAR PUSTAKA

Arikunto,Suharsini.1996. Prosedur Penelitian : Suatu Pendekatan Praktek. Rineka Cipta. Jakarta.

Bangun, Kabar.dkk.1993. Analisis Sosiologis Terhadap Cerita Si Baun Pejel di Tapanuli Selatan. Medan.

Damono,S.Djoko.1978. Sosiologi Sastra : Sebuah Pengantar Ringkas. Pusat Penelitian Pengembangan Bahasa dan Sastra Indonesia. Jakarta

Danandjaya, James. 1986. Folklor Indonesia : Ilmu Gosip, Dongeng dan Lain-lain. Grafiti Press. Jakarta.

Daryanto,S.S 1997. Kamus Bahasa Indonesia Lengkap. Apollo. Surabaya. Escarpit, Robert. 2005. Sosiologi Sastra. Buku Door. Jakarta

Fanani, Z. 2006. Telaah Sastra. Muhammadyah Universitas Press. Surakarta. Faruk, 1994. Pengantar Sosiologi Sastra. Pustaka Pelajar. Yogyakarta. Ginting, Herlina.1999. Folklor Batak.USU. Medan

Hardjana, Andre. 1991. Kritik Sastra Sebuah Pengantar.PT.Gramedia Pustaka Utama. Pradopo, D.R. 2002. Kritik Sastra Indonesia Modern. Gama Media. Jakarta.

Ratna, K, Nyoman. 2002. Paradigma Sosiologi Sastra. Pustaka Belajar. Yogyakarta.

--- 2004. Teori, Metode dan Teknik Penelitian Sastra. Pustaka Belajar. Yogyakarta.

---2005. Sastra dan Cultural Studies Refrensentasi Fiksi dan Fakta. Pustaka Belajar. Yogyakarta.

Semi, Atar. 1984. Kritik Sastra. Angkasa. Bandung

---1985. Metode Penelitian Sastra. Angkasa Bandung. Siahaan, E.K.dkk. Monografi Kebudayan Tapanuli Utara. Medan. Sibarani, Robert.1994. Metode Penelitian. USU Pers. Medan.

Sibarani, Harapan. 2003. Analisis Struktur dan Tinjauan Sosiologi. Terhadap Cerita Batu Horbo, Parhutaan, dan Batu Ilik yang terdapat di Desa Sitohang Kecamatan Silaen Kabupaten Toba Samosir. USU.Medan

Sihombing, T.M. 2000. Filsafat Batak. Balai Pustaka. Jakarta. Simamora, F. 1973. Turi-turian Pulo Simamora. Sidikalang.

Simanjuntak, M. 2007. Asal-usul Marga Simanjuntak : Suatu Tinjauan Sosiologi Sastra. USU. Medan.

Soekanto, Soerjono.1990. Sosiologi Suatu Pengantar. Raja Grafindo Parsada. Jakarta. Sorokim, Pitrikim. Ilmu Sosiologi. Balai Ichtiar. Jakarta.

Sukapiring, Peraturen.2005. Pedoman Penulisan Karya Ilmiah. Fakultas Sastra. USU.Medan.

Teeuw, A. 1988. Sastra dan Ilmu Sastra. PT. Dunia Pustaka Jaya.

Wellek,Rene dan Austin Warren.1989. Teori Kesusastraan. Gramedia. Jakarta. Warneek, J. 2001.Kamus Batak Toba Indonesia. Bina Media. Medan.

DAFTAR INFORMAN

1. Nama : S. Simamora

Umur : 65 tahun Pekejaan : Pensiun PNS Alamat : Lumban Raja 2. Nama : P. Bakkara Umur : 45 tahun Pekejaan : Kepala Desa Alamat : Lumban Raja 3. Nama : S. Simamora Umur : 60 tahun Pekejaan : Petani Alamat : Sionggang 4. Nama : T. Purba Umur : 57 tahun Pekejaan : Pedagang Alamat : Marbun 5. Nama : S. Simamora Umur : 58 tahun Pekejaan : Petani

Alamat : Sosor Julu 6. Nama : T. Sihombing Umur : 40 tahun Pekejaan : Kepala Desa Alamat : Tipang 7. Nama : J. Purba Umur : 66 tahun Pekejaan : Petani

Alamat : Tipang Toruan 8. Nama : T. Purba Umur : 67 tahun Pekejaan : Petani

Alamat : Tipang Dolok 9. Nama : M. Manalu Umur : 69 tahun Pekejaan : Petani Alamat : Simanalu 10. Nama : D. Simamora Umur : 55 tahun Pekejaan : Petani Alamat : Sosor Julu

SINOPSIS CERITA DALAM BAHASA BATAK TOBA

Asal Pulo Simamora di Tipang

Ia Ompunta Siraja Sumba, gelarna Sumba Paduahon, ibana ma na marhuta parjolo na maringanan di Tipang dung mangalap boru ni Omputta Siraja Lontung sian huta Sabulan. Anak ni Ompunta Sumba na paduahon tubu ni Omputta boru Siraja Lontung ima Simamora dohot Sihombing na torus mangigani tano Tipang dohot mampartahantonsa sian na jolo sahat tu saonari. Jala mangihut parbagianan ni parjambaran ima songon angka golat parhaumaan, pargadongan, parhutaan ro di Pulo na dua na adong di Tipang. Ima Pulo Simamora na jonok tu Pulo Batu Gajah huta ni Simamora jala Pulo Sihombing na jonok tu Sirungkungon ima huta ni Sihombing.

Tung sada do roha nasida na marhahamaranggi marsiurup-urupan, marsitumpak-tumpakan di angka ulaon. Alai dung lam tu toropna angka pomparan nasida be gab marsipature hutana ma nasida jala masijaga hutana sian serangan ni angka musuh na ro sian luar.

Dibahen Simamora ma benteng pertahanan di Pulo Simamora dohot manjaga pintu masuk sian huta Batu Gajah ima huta Simamora di Tipang molo ro musuh sian Bakara. Sihombing ma manjaga ulo Sihombing dohot huta Sirungkungon molo ro musu sian darat dohot sian tao. Alai anggo di Gonting rap udur do nasida mangalo musu na ro sian Janji Raja. Adong do angka tanda paninggalan ni Benteng ima sahat tu saonari disi. Di Pulo Simamora adong do partinggal ni Benteng I ima tano nanilubangan gabe songon liang ro di

angka pargadongan. Di huta Batu Gajah adong do muse partading ni Bntng parhutaan na mangapit dalan tu Tipang na marbondar angka batu na bolonna sahat tolu meter timbo na humaliang huta i. alai anggo saonari ndang be hona inganan be huta i.

Suang songoni ma nang angka parhutaan na adong di tano Tipangrenta jala denggan do I dibagi nasidaasing ni parbagianan ni Si Pitu ompu ima Purba, Manalu, Debata Raja, Silaban, Hutasoit, Nababan, dohot Lumban Turuan.

Adong do huma i marupa jolo, marupa bodil, marupa sihali aek dohot lan angka na asing. Songon i pe dibahen nasida alani poda ni tulang na doi ai nungga hea berena na dua on marsalisi alani horbo, gabe adong berena on parhorbo jolo dohot parhorbo pudi. Umbahen na pulik pe marhuta sian angka hahaanggina anak ni Omputta Tuan Sorba Ni Banua na marhuta ditoru ni dolok Imun songon on ma baritana.

Ia Omputta Sorba Ni Banua martunggane dua do ibana ( marimbang), tunggane boru na parjolo ima boru pasaribu jala na paduahon ima boru basopaet. Tubu ni boru pasaribu ima buha bajuna ima Simagot ni Pohan, paduahon Sipaet Tua, patoluhon ima Silahi Sabungan, paopathon ima Siraja Oloan, jala na palimahon ima Sihuta Lima. Tubu ni tunggane boruna boru Basopaet ima : buha bajuna margoar Sumba, na paduahon Hasibuan, jala na patoluhon margoar Nai Pospos. Omputta na paduahon on ma na jot-jot didok halak “ualu sada ama tolu sada ina”.

Leleng ma diparlelengan lalap ma di parlalapan, simbur mangadang ma angka na met-met ombuson ni pora-pora. Sai manginoni ma roha ni boru Pasaribu mangida boru Basopaet ima mulai sian hatutubuna sahat rodi na balga nasida ai tung asing do jala dorgis sian gelleng na lima i. dung mangodang be tubu ni Omputta boru Pasaribu si lima halak i

dohot tubu ni imbang na ima boru Basopaet si tolu halak i, didok Omputta boru ma tu Omputta doli Tuan Sorba Ni Banua asa di ajari anakna na ualu i latihan marporang, aik tung tompu ro musu asa diboto manjaga diri dohot manpartahanhon huta manang luat nasida i.

Las do roha ni Omputta Doli Tuan Sorba Ni Banua umbege usul ni Omputta boru ima boru Pasaribu i, alai di tingki nunga adong masa parmusuon luat tu luat angka panamun nang angka pangarampok pe. Diajari Omputta ma antong anakna na ualu i di bahen ma opat mangalo opat.

Dibuat ma sahalak tubu ni boru Pasaribu manambai tubu ni imbangna Boru Basopaaet asa boi opat mangalo opat. Dimulai na denggan do berengon latihan nasida i. ganti ni hujur tolong do dibahen jala podang na lampak ni alo-alo do dibahen. Sai di paberng-bereng boru Pasaribu do nasida molo latihan, alai songon mangiburu ma boru Pasaribu mamereng tubu ni imbangna i ai asing andul lumingkat jala ummalo manjaga dirina dohot lao manampulhon hujurna maradophonmusu berengon. Alai di husiphon tubu na lima i laos ninna ma : songon on ma bahen hamu, molo latihan hamu sogot hujur dohot podang situtuma pangke hamu. Lompashon hamu ma hujur muna i tu nasida jala tampulhon hamu ma podang muna i asa mate halak i na tolu ninna.

Jadi di na latihan nasida jala on ma latihan na parpudi nungga sinjata situtu dipangke tubu ni boru Pasaribu alai anggo sinjata ni anak ni Boru Basopaet tong do sinjata tiruan. Dinalatihan na parpudi on ndang ro be boru Pasaribu mamereng, ai nungga hirim rohana na mate tulunsa tubu ni imbangna i bahenon ni anakna na lima i. alai nang p so dialo anakna husip ni inana boru Pasaribu alo do tu roha nasida maksud ni inana i, ai dirajumi

roha nasida sisada mudar do nasidabo pe ina pangintubu di nasida paasing-asing, sada do amana ima Tuan Sorba Ni Banua.

Di na latihan parpudi nasida marsongot na i Si Raja Oloan ma sian nasida sian tuu ni boru Pasaribu lao manambai tubu ni boru Basopaet si tolu halak i asa pas opat mangalo opat. Alai tubu ma dio roha na so pasautonna sangkap ni inana i. di nalatihan i nasida jonjong ma ibana songon panonton nang pe naung ditiop ibana hujur dohot podangna. Di mulai nasida ma antong na latihan on dilompashon Simangot Ni Pohan ma antong hujurna tu anggina na tolu i alai pintor sigop do ditangkup anggina i hujur na dilompashon ni hahana i, laos songon i muse ma nang hujur ni lompashon ni Si Paettua nang Silahi Sabungan tong do pintor di tangkup angka anggina hujur na lompashon na i. jadi ro muse ma Sihuta Lima dilompashon ma hujur na muse dompak anggina na tolu i, alai anggo on disi ditangkup dibalikkon ma laos di lompashon ma muse tu Sihuta Lima laos hona ma ibana.

Marnida namasa i dipeakon Si Raja Oloan ma hujur dohot podang na di lojongi ma tu anggina Sihuta Lima, dihaol ma anggina i diparesoma luha na. tuani ma ninna rohana ai ndang pola bagas hape luhanai, sipi do parhonana. Laos dohot do muse angka anggina tubu ni si Basopaet mandopothon Si Raja Oloan na manghaol anggina na hona lompas i, alai anggo hahana na tolu nari mandao-dao do nasida alani biarna. Jadi di na rap i nasida , ima Siraja Oloan dohot anggina na tolu i tubu ni imbang ni boru Pasaribu dipompomi ma Sihuta Lima asa pinda sian Tipang tu Dairi jala naso ibana marbarita tu hahana na mangolu dope ibana. Laos dilehon halak i na opat ma bohal di ibana dohot ubat lao mangubati luha na i.

Dung dos roha nasida songon i didapothon nasida ma muse hahanai Simogot Ni Pohan, Sipaettua dohot Silahi Sabungan jala didok ma tu nasida na tolu naung mate anggo Sihuta Lima. Laos didok Si Raja Oloan ma :hamu angka dahahang dohot angka anggiku, tolu hamu dahahang jala tolu hamu anggiku, ahu nama songon anak pangallung di hamu, ahu nama di tonga-tonga ai nungga mate Sihuta Lima. Alani si dohononku sian on tu joloan on di hita na pitu tung so jadi be hita marsalisi. Unang pola mabiar hamu angka dahahang naung di lompashon hamu hujurmu tu anggita jala na so lomo do roha ni nasida mambaloshon na binahrn muna i, aut sura dibahen songon na tu Sihuta Lima, da nungga dohot hamu mate?

Ipe salpu ma angka naung salpu na denggan I ma tapareak. Anggo Siraja Oloan ndang pola mabiar ibana maradaphon anggina na tolu on do ibana. Mulak ma nasida sian inganan latihan nai jala dung sahat di huta di paboa nasida namasa i tu natorasna boru Pasaribu.

Alai tagan di tongan dalan dope nasida na pitu nungga martahi nang nasida lao mangaranto mangalului huta nasida be asa jut roha ni boru Pasaribu jala asa unang adong dalan na mambahen tahi na humurang di tonga-tonga nasida. Dung di boto boru Pasaribu naung mat anak hasian na i marangguk bobar ma ibana ala tos ni rohana ai dirimpu hian do anak ni imbang na i na mate hape apala tubuna jala anak hasian nai do na gae mate.

Mulai sian i di goari hahana anggina ma Si Raja Oloan anak paiopat gabe si parhata oloan. Sihuta Lima pe nungga sahat ro di Dairi jala ibana tong do hipas. Mambuat boru ma ibana tubu ma anakna dibahen ma goarna : Sihahan maroar Maha, sipaidua margoar Sambo jala sipaitolu margoar Pardosi. Saut so marserak pomparan Tuan Sorba Ni Banua tu

desa na ualu songon naung ditahi nasida di na mulak sian latihan. Sibagot Ni Pohan lao ma on tu Balige jala marhuta ma ibana disi. Sipaettua marhuta di Laguboti. Silahi Sabungan marhuta ma on di Silalahi Na Bolak. Si Raja Oloan marhuta ma on di Bakara dohot Pangururan. Si Sumban gelar Sumban na paduahon marhuta ma Tipang dohot Bakara. Si Sobu gelar Hasibuan marhuta ma on di Sigaol dohot Silindung. Sipespsa gelar Naipospos marhuta ma on di Bakara dohot Sipoholon. Ia tano Bakara maringanan do dison keturunan ni si tolu ama sahat ro di sadarion.

Tarbagi tolu do tano Bakara : Partopi Tao bagian habinsaran Sian Sigeduk sahat ro di Aek Silang marbalok tano ni Simamora ima tano ni Sinambela Simanullang.

Mulai sian Batu Hotang Sionggang taripar aek Simangira tu pangonjaran sahat tu Aek Silang marbalok tu tano Marbun ima tano ni Simamora. Iatano ni Marbun ima sian Harungguan Lumbanbatu sahat tu topi Tao maralok tu Simamora dohot Sinambela ima tano ni Marbun.

Mulak ma mus saritaon taringot tu Pulo Simamora na di Tipang. Pulo Simamora terletak di Danau Toba Negeri Tipang. Bentuk ni pulo on songon bulan satonga, balgana hira-hira 3000 meter humaliang, timbona sian permukaan Danau Toba hira-hira 300 meter. Na tubu saonari disi riarsam dohot sanduduk di topi Tao deba adong mangga. Na debanari di pinggir Pulo i arah utara adong do sada liang panisioan ni pardengke boi do masuk solu tu bagasan molo nak aek pasang. Di liang i ma didok digosokkon Simamora palangkina (omas) tu batu asa gabe omas di ida halak batuna i. di punsu Pulo Simamora ima dibahen benteng pertahanan pangintipon molo ro musu sian Bariba Tao. Balga ni benteng na 40

meter humaliang berbntuk opat suhi jala adong do 50 x 30 cm, denggan do marpintu kaluar masuk benteng ni Simamora on.

Laos adong do parit batu bokas pargadongan na disi huroa sanga do ompui marhuta manang margadongasa adong tamba ni bohalna. Jala dipunsu ni Pulo i adong do tano na hira-hira ganjangna 50 x 80 meter bohangna di parsintongaan ni na rata ima benteng prtahanan ni Simamora na jolo. Huta Batu Gaja ma benteng pertahanan di darat molo ro musu sian arah Bakara, di hapit huta do dalan i ala adong tolu huta ni Simamora disi ima :huta ni Purba ima di toru dalan di topi Tao, huta ni Manalu dohot Debata Raja di atas ni dalan. Ingkon sian i do dalan masuk tu Tipang molo ro sian Bakara. Huta Batu Gaja on ma benteng pertahanan ni Simamora na sian darat Bakara.

Na tolu huta on hira saripa do rumangna, ganup huta marparit batu bolon martindi-tindi pola sahat tolu meter timbona. Balga ni sada batu na tarsusun adong do 300 kg sahat tu 500 kg, olo do ra sampe marribu batu dipakke asa boi sada huta. Jadi molo tolu huta songon i boha ma dibahen manghindat batu tu ginjang asa denggan marsusun atik pe batu godang do disi ida on. Ganup-ganup huta denggan do marpintu panjagaan, molo borgin di tutup doi jala di jaga na jolo, alai saonnari ndang adong be mangingani huta i holan batu martindi-tindi nama deba dapot ni ida ipe holan di ulu ni huta nama deba nungga gabe pargadongan.

Ia Pulo Sirungkungon ima Pulo Sihombing ima benteng pertahanan ni Sihombing laos di huta Sirungkungon do hutana alani do na didok halak gabe Pulo Sirungkungon ala hira rapat do pulo I dohot huta Sirungkungon. Molo logo ni ari na ganjang, boi do mardalan on tu Pulo i ndang pola marsolu. Dao ni Pulo Simamora tu Pulo ni Sihombing hira-hira

2500 meter, bentuk na marganjang sian Utara tu Selatan, ima bentng ni Sihombing na ro sian Tao dohot sian darat. Alai molo ro musu sian darat Janji Raja di gonting ma rap Simamora. Dohot Sihombing rap manjaga mampartahanton tano Tipang. Di Pulo Simamora on ma na jolo disada liang na di gosokkon Simamora palangki tu batu asa gabe palangki batu didok tiga-tigana. Tung mansai holip do inganan i jala boi do solu masuk tu bagasan.

Songon on ma turi-turianna:

Di na mangoli Omputta Simamora tu boru ni hula-hula Lubis nasian Bakara Pardolok Julu mansai las do roha ni simatuana mamereng pangalaho dohot rupa na pe mansai uli. Tung bangkol do simatuana marsuru helana Simamora on mangula gabe dijujui ma helana on martiga-tiga. Songon on mai hela Simamora, ai hubreng ndang adong bakatmu mangula ba martiga-tiga ma hamu ninna. Toho do na nidok I nian amang, alai aha ma pokkohu ninna.

Adong ma hela holan on do si dohononku, molomartiga-tiga iba porlu do ingoton hata ni natua-tua, holit mula ni adong ninna si matuana. Tamba ni hela betak boha songon na lunda sipata tiga-tiga porlu ingotonmu, “pangkalna ingkon mulak”. Hatop langkuna do husorna jala langkuna do utangna ninna simatuana muse.

Sai marpingkir ma Simamora on ahama tiga-tigangku di masa onan na boi annon hatop mulak pangkalna bahenon ni panuhor. Dapot ma masa onan mansai las ma rohana ai nungga di boto be na hatop boi mulak pangkalna. Dijalo ma modal na sian simatuana jala

dituhorhon mai tu jangung sude. Dipamasuk ma jagung tinuhorna i tu soluna jala dung gok borhat ma ibana tu onan tu bariba ni huta nai.

Dung sahat ibana tusi ro antong angka panuhor na adong di onan i jala laos disungkun ma ibana manang sadia arga sapangkal jagung on. Ooo… lae sadia sapangkal jagung muna on?. Ro ma ibana mangalusi ia tuhorna lae mura do panggkal na ma asal mulak ninna. Marsiberengan ma angka panuhor i sama nasida, dipatangkas ma sahali nai, boha do arga na didok hamu lae?

Masiaduma panuhor i masibuat di ibana be jala saluhut nasida masipipil jagung na be. Jala dung sidung dipipil be na ibana ba di paulak ma pangkalnatu ibana jala huhut ma didok : nion ma lae tuhor ni jagungmu mulak ma pangkal mu ninna. Laos lao be ma panuhor i martata suping ala las rohana di balga ni angka pangomoanna.

Mulak ma Simamora tu huta ni simatuana, dung dipamasuk ibana angka pangkal ni jagung i tu soluna. Dung sahat ibana dipasahat ma angka pangkal ni jagung i tu simatuana. Longang ma simatuana marnida helana i, laos disungkun ma : ai boasa pola boan on mu hela pangkal ni jagung on mulak ai so porlu i di hita, hepeng tuhor ni jagung i do porlu di hita ninna simatuana.

Jadi ro ma ibana mangalusi, ai hamu do amang mandok pangkal na ma asal mulak, ninna hamu jadi pangkalna ma huboan, anggo hepngna tinggal dope dihalak i. jadi ala na didok helana on na tinggal dope hepng i dipanuhor, dipaborhat simatuana ma muse ibana maronan dimasa onan di masa onan di minggu naro na. dilehon ma pokkokna, dituhorhon ibana ma i muse tu eme di gohi ma soluna borhat ma ibana. Dung hira-hira hos ni ari sahat ma ibana di bariba, hira-hira jonok tu topi pasir ibana pintor marsihusipan ma angka

panuhor i mandok : nungga ro be amanta partiga-tiga jagung sinamasahi beta ma tatomu ai nungga ra di boan laba di hita ninna.

Jadi dung sahat Simamora tu pasir pintor di sungkun nasida do manang aha di boan

Dokumen terkait