• Tidak ada hasil yang ditemukan

Aminuddin, 1987.Pengantar Apresiasi Karya Sastra. Bandung : Sinar Baru Algesindo.

Darmono, Sapardi Djoko 1979. Sosiologi Sastra : Sebuah Pengantar ringkas. Jakarta: Pusat pembinaan dan pengembangan Bahasa Departemen Pendidikan dan Kebudayaan.

Endraswara, Suwardi. 2006. Metodologi Penelitian Kebudayaan.Yogyakarta: Gadjah Mada University Press.

Fananie, Zainuddin.2000.Telaah Sastra. Surakarta: Muhammadiyah

University Press.

Hargiyarto,Putut.2012.Ragam Bahasa Indonesia, Tata tulis daftar pustaka.

Lubis, Muchtar. 1981/1983. Tehnik Mengarang. Jakarta : PT. Kurnia Esa.

L. Tobing, Adniel. 1959. Sejarah Sisingamangaraja. Medan

Pradopo, Rachmat Djoko. 2001.“Penelitian Sastra dengan Pendekatan Semiotik”. Dalam Jabrohim dan Ari Wulandari (ed) Metode Penelitian Sastra. Yogyakarta : Hanindita Graha Widia.

Semi, M. Atar. 1993. Metode Penelitian Sastra. Bandung: Angkasa Raya.

Simanjuntak, Batara Sangti. 1977. Sejarah Batak. Medan

Semi, M. Atar. 1988. Anatomi Sastra. Padang: Angkasa Raya.

Semi, 1984. Kritik Sastra. Angkasa Bandung.

Semi, M. Atar. 1993. Metode Penelitian Sastra. Bandung : Angkasa Raya.

Sibarani, A 1979. Sisingamangaraja XII Pahlawan Nasional. Jakarta : P.T. Bona Tora Jaya-Yayasan Sisingamangaraja Perwakilan Jakarta.

Sumardjo, Jakob dan Saini, K.M. 1991. Apresiasi Kesusatraan. Jakarta: Gramedia.

Teeuw, A. 1984. Sastra dan Ilmu Sastra. Jakarta : Gramedia Pustama Utama.

Wellek, Rene dan Austin Warren.1989.Dasar-dasar Teori Sastra. Jakarta.

Lampiran 1 : Sinopsis Legenda

Turiturian Raja Sisingamangaraja XII

Dituruturian didokhon do adong opat anakni Toga Sinambela ima Tuan Na Bolas, Raja Parema, Raja Mogot Ni Ate dohot Raja Bona Ni Onan. Jala Bakara do molo goar ni huta Raja Sisingamangaraja parjolo sahat tu na pasampuluduahon.

Molo ditarombo ni halak Batak, buhabaju panggoaran do na patorushon dohot na paturehon sude naringkot nalaho siulahononton aha na hombar disada adat. Alani ma sahat tu sadarion nasa luat na marhuta di Bakara mangajokhon Raja Sisingamangaraja XII gabe Ompu Parlopuk manang Raja Ompu Pulo Batu Patuan Bosar Sinambela. Anggo Raja Ompu Pulo Batu Patuan Bosar on, lima ma parsonduk bolonna ima na mangalap boru ni rajai Simanjuntak, Situmorang, Sagala, Nadeak, dohot boru Siregar.

Sisingamangaraja XII, ima Raja napunasa Piso solam debata songon tanda ni harajaon manang Piso Gaja Dompak, dang sude jolma ba boi mangumpat piso on sian suhul na. Holan jolma na disonggopi sahala harajaon na sian Mulajadi Na Bolon lapatan na holan jolma na nungga disonggopi gabe raja do, jala piso on nungga gabe songon tean-teanan sian ompuna parjolo sahali ima Ompu Raja Manghuntal manang Sisingamangaraja I. Molo tataiti do sian pardompakan ni Raja Sisingamangaraja on, ibana do naboi pasadahon nang padamehon sude halak Batak na adong di Tano Batak.

Raja Sisingamangaraja gabe sada doli-doli na mamboan sada sitiruon ima hagogoon dohot habisuhon na boi mangantusi sude aha na masa na adong di Tano Batak, pola do sudena na adong di Tano Batak gabe mangasahon hinagogo jala habisuhon Sisimangaraja i. Jala Raja Sisingamangaraja on tarbarita do sada jolma na

pistar dohot na burju, na marpangalaho nadengan tu sude bangso Batak. Dada holani na boi si tiruon sian Sisingamangaraja, boi muse do ibana gabe sada sipanindangion di halak Batak, jala parugamo do anggo Sisingamangaraja. Tudos tu hagogoon nai, gabe boido sisada ni roha saluhut raja ni bangso Batak lao mangalo Sibontar Mata.

Raja Sisingamangaraja parjolo sahali patuduhon na boi do ibana gabe sada panggomi ima ditingki porang na di Bahal Batu taon 1877, ditingki i mansai poso dope anggo Sisingamangaraja. Hinorhon parporangan i muse do na mambahen tano Bakara gabe sada luat na mansai posi pangkilalaanna, alai hinorhon i Sisingamangaraja gabe sada manisia na gogo, manisia na marsimalolong na marhillong jala dipatudos do ibana songon singa na dihabiari sude jolma. Sada tingki di parporangan heado Sisingamangaraja dihujur anakni bodil andora siamunna, alai hinorhon hagogoon ni Raja Sisingamagaraja anakni bodil na sian Sibontar mata i manghonai gabe tu ulos namangaliliti andorana do. Sihabiaron do anggo parange ni Ompu Parlopuk, alani ma gabe songon na manat do halak mangida ibana. Simalolong na tajom jala marsinondang, simangkudab nang sialap ikkauna molo mangkatai mansai posi jala boi mamboan hamatean.

Ditonga-tonga nanigomgomina ima angka pangulu balangna, holan pamatangna do nabolon jala namarbotohan nabalga. Molo dialithon tumtuman sutora malam tu simanjujung na, ima tumtuman sada sor tali ni harajaon mansai tongam marsahala ma ibana. Na tudos tu pamatangna dohot botohonna holan Ompu Raja Babiat do. Ala partudosan ima gabe hea do Ompu Raja Babiat disada tingki maralo dohot sibontar mata, pamatangni Sisingamangaraja molo andora na marsitarupon do sude, jala muse sitarupon nai marsuhar-suhar jala jogal-jogal sai songon imbulu ni aili. Anggo Sisingamangaraja sai songon ompungna na jolo do, na tubu do ibana

ditonga-tonga ni Tao Toba dohot dolok-dolok na timbo, bulung rata na mansai rata dohot mual na mamolus tudos mai songon alogo na mangulus. Songon na pinatudos na masa dipaporangan ni hinahansit natinaon ni Sisingamangaraja laho mangalo halak sibontar mata marrara do anggo pamatang na. Di pardalanan hangoluanna songon sada pangomgomi nadenggan do Sisingamangaraja jala muse gabe sada sipandaoni (hadatuon).

Sude nasa jolma na adong di tano batak diparhatutu rohana do anggo Raja Sisingamangaraja dang boi tombus anakni bodil pamatangna, holan sada do pantangna unang nian ibana hona mudar. Raja Sisingamangaraja manang tudia pe laho mangalakka sai martungkot do siganup ari, ima tungkot na sian mas jala na boi mangharorohon mual molo dipantingkon tu tano. Dang adong manisia na boi mamangke tungkot on, tudos songon habiaran laho marnida Raja Sisingamangaraja do jolma molo marnida tungkot i. Sisingamangaraja boi do mago sian jolo ni halak sibontar mata ditingki marporang manang dohot angka jolma na manghirim naeng pajumpang. Sada tingki dinamarporang Sisingmangaraja mangalo sibontar mata mauas do Rajai dohot angka na digomgomina dilulu rohana do naeng minum alai dang adong aek sitio-tio, dipantingkon Sisingamangaraja ma tungkotna tu tano na pir jala dang hatubuan manang aha, pintor haruar do marbahak-bahak mual sitio-tio. Di hagogoon jala habisuhon nai gabe taruli do halak i sude minum aek sitio-tio ala diboto Raja ido didia mata ni mual disi.

Andorang menet Sisingamangaraja sai mangihuthon amana do manang tudia laho, jala Sisingamangaraja sada jolma na mansai bisuk situtu, ala sian menet nungga diajarihon parsiajaran dibale partungkoan sian guruna, sahat tu namagodang ibana sai olo mangihuthon pangajaran ni amana. Di tingki haposoonna laho holan na laho do

ibana tu sada luat na marlapatan naeng marguru laho padimposhon hamaloonna dohot hagogoonna, pabalgahon botohonna, nang pahothon haporseaonna dinamandalani parporangan i. Sisingamangaraja dang hea dang marguru nangpe ditonga ni parporangan. Alani tangkas ma haidaan hinamalo ni Sisingamangaraja nang habisuhonna naung sikkop do ibana mangalo parporangan halak gurila, na mansai posi. Nungga godang situtu bangso batak i dipapunggu halak sibontar mata disada tombak dibahen songon hatoban jala di sisusahehon dang marimba dakdanak dohot na matua.

Hinahansit jala hinalungun sian parporangan i pola do godang angka ina na marujung ngolu ina na naeng manubuhon ianakhon na marujung ngolu ala ni marsahit kolera jala muse gok do halak i diallangi angka babiat ditombak i. Nang pe songon ni godang ni parungkilon laho siboluson di parporangan i sai tong do ibanaSisingamangaraja marguru laho paradehon sude na hombar tu anakna Sutan Nagari, buha bajuna on nunga dipaborhat mamboan barita tu sude raja asa rap nasida lao mambunu dohot pamatehon si bontar mata ima halak bolanda i. Nang pe ibana di sada luat marguru sai huhut do ibana manurathon barita na napaboahon jala na mandok isini barita i : “sahata ma hamu raja-raja, porangi ma Bolanda i, Bolanda i bunu hamu ma Sibontar mata i...Bunu hamu ma soridalu...”

Tung pe godang raja-raja na adong ditano batak on sai asing do anggo Raja Sisingamangaraja. Godang do pangalaho ni si Sisingamangaraja na gabe sada pangalaho sitiruon laho paturehon sude nadigomgomanna na di luatna, lumobi ma lao patuduhon pardompakkanna. Dibahen do ibana sai songon sipangido-ido namarpahean na maribak nang sipatu naung sega, ido dibahen sada dalan lao pajumpanghon ibana dohot tu sude angka na ginonggomanna, jala di uhum Sisingamangaraja do angka

manisia disada luat molo direhei na marbaju na maribakribak i. Molo mamolus Raja Sisingamangaraja sian sada luat, dang boi begeon na adong na hahurangan manang na adong manisia na gabe hatoban na dipasung, molo tung pe adong na ingkon di palua do saluhut na.

Hinorhon ni ima molo ro Sisingamangaraja tu sada luat sai songon na haroroan tondi porbadia do saluhut jolma. Manang na didia pe adong halak na marbadai sai siboan dame do ibana. Ima Sisingamangaraja sada raja na dihabiari saluhut musuna, na disomba saluhut soridaluna. Alai nang pe songoni, dang sae saluhut halak batak mangasahon goar ni Sisingamangaraja. Songon di huta Dairi ima luat harajaon ni Ompu Raja Babiat, di luat on Raja Sisingamangaraja dang napola dibotohon hagogoonna sai holan songon halak naro mardalani do ibana disi. Molo di luat on godang do tong jolma na mandok Sisingamangaraja ro tu Dairi holan alani namartabuni do tu jabu ni tulangna manang hula-hulana sian Sibontar mata, na boi taruli mangan dohot minum sian Ompu Raja Babiat. Rodisi songon ima muse Ompu Raja Babiat pe tong do jolma na malo jala marhabisuhon mangalo musu, na boi manombus hujur anakni bodil, jala mansai gopas situtu do ibana molo dipaporangan, laos didok angka Sibontar mata do Ompu Raja Babiat si godang roha alani malona paoto-otohon musuna. Dang holan alani i, Sisingamangaraja tong do mansai manat mangida jala mambahen sada pambahenan tu Raja Ompu Raja Babiat, alani partuturan na manjou bere do Ompu Raja Babiat tu ibana. Dituruturian didok muse do anggo Sisingamangaraja marhula-hula do tu Raja Ompu Babiat, ala dainang pangintubu ni Raja Sisingamangaraja XII boru Situmorang ima marga ni Ompu Raja Babiat na sian Dairi.

Barita taringot haroro ni Raja Sisingamangaraja XII na mamboan pusaha jala na patorushon harajaon jala na marsihundul di hoda na bontar sar tu saluhut luat songon tu luat Tapanuli, molo ro ibana mamboan hata na posi alani harohaon na hurang boido ibana manegai saluhut na adong di sada luat. Boi do Sisingamangaraja habang molo dung nangkok tu hoda na i ima Si Hapas Pilih. Molo dung sahat ibana di sada luat songon di onan Laguboti, rap di parronai do ro alogo na mangulus sai songon alisungsung, sai sude ma saluhut halak i marhusipi didok ma: ”ido ibana Raja Sisingamangaraja”.

Raja Sisingamangaraja dang na holan marbisuhon molo di tingki parporangon, ibana targoar do sada na malo diparadaton dohot parugamo.

Dung hira-hira sude tano Bakara i manabu ampe tu adopan ni Si bontar mata borhat ma Sisingamangaraja dohot sude dongan tubu na laho martabuni tu Dairi, luat harajaon ni Raja Ompu Babiat ima hula-hula ni Raja Sisingamangaraja. Di luat on ma ibana martabuni laho mamereng tano hatubuan nai disegai angka musu. Dung simpul 30 taon leleng ni parporangan i di Tano Batak, ro ma Christoffel dohot sude soridalu na angka Si gurbak ulu tu tano batak laho patujolohon siulahononna di nasa pambahenan na tudos songon diharajaon na ima na naeng mambunu jala manangkup saluhut jolma na mamboto inganan partabunian ni Sisingamangaraja.Dinasahali tingki parporangan tung mansai posi situtu do parburuon ni Sibontar mata tu Sisingamangaraja, parporangan nahinorhon sian sordalu ni Raja Ompu Babiat on posi jala borhit. Mansai godang do barita diparporangan i, barita na paritahon hamatean ni bangso batak. Jala di parporangan na borhit on do tong dipasahat Sisingamangaraja natorasna tu Raja Ompu Babiat tulangnai asa diboan jala diungsihon tu huta Lintong ima sada luat na denggan, alai molo sordalu nai sai tongtong do martombak laho

mangalo musu. Dung dilaonlaon ni ari, sude soridalu dohot Ompu Raja Babiat tartangkup hohom ma ampe tu Sibontar mata.

Mansai borhit do anggo pangkilaan ni Sisingamangaraja di tingki parlaho ni tulang nai, alai nang pe songoni sai huhut do Sisingamangaraja mandalani pangkilaan i di haserepon ni roha sahat tu inganan na parsatongkinan di Salak. Dibagasan parukkilon ni roha na mansai tumatangis do sude dongan sabutuha niSisingamangaraja borhat tu Sikucapi manadingkon Dairi dohot Salak laho patorushon pardalananna mangalului inganan na dumengan. Saleleng dipardalanan sai tongtong do Sisingamangaraja dohot natoras na, parsonduk bolon na, boruna, rodi anakna na metmet di dongani angka pangulu balangna. Sian saluhut pangulu balangna holan Sutan Nagari anakna buha baju ido na asing sian saluhutna di bagasan pardalanan i. Dipartingkian na mamolus sai holan na di ihuthon si Christoffel do Sisingamangaraja, sahat tu sada tingki di bagasan habot ni roha jala na tarilu-ilu do Raja Sisingamangaraja mangadopi dongan sabutuha na diborngin parsirang. Alana ikkon do ditabunihon inongna, parsonduk bolon na, boru dohot anakna baoa na mansai metmet sian bagas ni parporangan i tu inganan na dumenggan.

Di bagasan lomos ni roha na mansai hansit do soripadana, dohot dainang pangitubu nang songon ni boru na manghaol laos mangummai Sisingamangaraja. Huhut maraburan ilu ma nasida saluhutna marpungu di borngin i, laos dirimangi rohana ma na holan anakna Sutan Nagari, Patuan Nagari dohot soridalu nama dongan na di bagasan tombak parburuan maralo musu i. Alai udutni i dohot do boru hasian ni Raja Sisingamangara tu tombak dangadanga i laho marporang. Dung salpu na hatuluson ni roha diparsirangan on, pintor ro do si bontar mata laho manangkup saluhut na dongan sabutuha ni Sisingamangaraja.Ditangkup ma natorasna laos

marujung ngolu ma ibana di adopan ni Sibontar mata, alai anggo parsonduk bolon na dohot boru na nadua i na mansai metmet dope boido haruar sian panangkupon i tu ramba na adong di luat i. Dang gok marpiga ari pintor dapot nimusu ma muse soripada ni Sisingamangaraja dohot boru na, laos dibunu ma parsonduk bolon nai sai songon na pamatehon pinahan do dibahen nasida tu ibana. Ia boruna nadua nai diboan halak sibontar mata ma tu luat na dao. Ala na sai marsingorngor lomos dibagas pusupusu ni Raja Sisingamangaraja dang diparhitei roha na pangkilaan i, sai tong tong do ibana marporang di tombak pangungsian.

Hasigopan ni parlangkaan nang pusupusu na nungga be gomos dibagasan roha, na ingkon do marporang ibana padalanhon uhum di halak sibirong mata, bangso na mansai hihaholongan. Boru Lopian na mansai tongtong mandongani amana i di parporangan sai di dongani sada pangulu balang ima na margoar Tor Na Ginjang, sada pangulu balang na mansai marholong niroha tu boru Lopian, sahat tu na marujung ngolu ibana di abara ni pangulu balang nai. Alai rodi sadarion indada sahalak pe umboto boado ujungni pardalanan ni pangulu balang on.

Di tingki manogot ni ari, mansai lambok do pangombus ni alogo i. Dohot matani ari na manondangi ditingki i ima na pasahathon Christoffel dohot sordalu tu luat Sibongkare. Dilotloti do Sisingamangaraja dohot pangulu balang nai sahat tu luat ni harajaon Ompu Halto. Sude do angka bangso batak i dipapungu si bontar mata di sada luat jala disungkuni do halak i ganup marsada sada manang didia do inganan ni Sisingamangaraja. Mansai godang situtu do sian nasida di posah jala dibunu ala so dipaboa hasintongan na. Marnida i, pintor ro do Ompu Halto manjumpangi Christoffel jala dipaboa ibana ma molo ibana do napunasa luat i. Marnasib nauli do dihilala si

Christoffel ala dirippu rohana nanaeng pasahathon dirina nama Ompu Halto tu ibana diparro nai manjumpangi ibana.

“DidiaSisingamangaraja?” ninna sordalu si gurbak ulu ima manungkun tu Ompu Halto. Di bakara ninna Ompu Halto mangalusi dohot lambok ni roha. Di sungkun si gurbak ulu ima muse ibana disoarana na manonggaki “Didia Sisingamangaraja?”, pintor ninna Ompu Halto ma mangalusi “Sambor nipim parjehe!”. Gabe diposah hatoban ni si bontar mata ma ibana, ditunjang, ditumbuk, jala dipopor dohot hau ni rotan mallo nasa balga ni mata pat ni jari-jari. Alai dang nanggo dihilala ibana hansitna apala saotik, ala hagogoon jala balga ni sahala na binoanna sian parguruan hadatuonna tingki di Barus.

Dijouhon do panjouan Ompu Halto tu ibana nang pe so marsonduk bolon jala so marpomparan. Ala boido ibana pamasahon hasahiton ardom sahit na tudos songon gadam tu sude musu na. Dang na sahit gadam na binahen ni Ompu Halto alai ardom na mamboan hamatean. Jala pintor malum do ardom ni musui molodung ditijuri ibana. Di sungkun pangulu balang ni si bontar mata ma muse Ompu Halto dibagasan jat ni roha, ninna ma didia Sisingamangaraja? ninna ibana ma mangalusi sungkun- sungkun nai ndang di ida matangku, alai di ida mata ni rohangku, sai songon ido didok Ompu Halto molo disungkun tu ibana inganan ni Raja Sisingamangaraja XII.

Dang na olo ibana margabus, manang boha pe hasintong taringot tu inganan partabunian ni Raja Sisingamangaraja, ai holan sian partondion do diboto ibana saluhutna i. Alai nang pe songon i sai tongtong do dihujurhon anakni bodil i tu ibana, ai so porsea halak i tu hatorangan nai.

Di tingki i, Raja Sisingamangaraja nungga be diungsihon tu huta Simatabo. Dungkon opat hali bulan tula di luat Sibongkare. Huta Sibongkare do inganan na pinillit ni Ompu Halto, huta na dame na di luat Lobu Sierge. Sada luat na mansai godang tubu hau ni tarutung dohot ambasang, ima na mambahen angka pangulu balang si bontar mata marlomo ni roha molo ro tu luat on. Ditona ni Ompu Halto, dang na boi halak i pagalakkon api di Lobu Sierge na mambahen timus tu loloan ala mabiar gabe dibereng musu. Jala muse dang na boi halak i mangan dohot jagal ni babi (pinahan lobu), ingkon do mangallang dengke na diparmasak duahon. Mansai ura do jumpangon dengke di huta Sibongkare, alana aek Sisira dohot aek Ardoman jonok tu luat i. Diparngoluan siapari diallang halak ima dengke boyom, dengke na ditutung jala dipaalit tu bulung ni suhat. Boido martolu-tolu minggu leleng na dengke i, molo dibahen muse tu bulung langge dohot bulung ni motung.

Sai tongtong Ompu Halto dohot Raja Sisingamangaraja marhusip jala mardemban di bot ni ari, sai marhusip do ibana tu Ompu Halto naung leleng gabe parguruan ni hadatuon nai. Dang na boi taralonta halak si bontar mata i Ompu ninna Sisingamangaraja tu Ompu Halto. Tutu doi ninna ninna Ompu Halto mangalusi. Alai dang boi pasoonta partombakon paporangan on sahat tu haujunganna. Dang na olo au molo ingkon do dipadege-dege si bontar mata tano batak on Ompu ninna ibana ma muse. Gabe diingot Ompu Halto ma hamasaon na adong di Kalasan Hulu na ujui. Parporangon na mambahen saluhut ni bangso batak na adong di luat i gabe ungkap do sude tu si bontar mata. Alai ibana Ompu Haltorajaihutan sai tongtong do marhabot ni roha marporang mangalo musu ditingki parporangan i.

Dung dilaonlaon ni ari, Raja Sisingamangaraja nungga be mangantusi pargulaton na marmula sian si bontar mata i sian taon 1876 sahat tu sadari

parporangan i, parporangan na mambahen sude tano batak gabe ingkon do ampu tu hadaulaton ni si bontar mata. Ido na mambahen saluhut bangso batak gabe marbada jala margurilla di partombakan hamatean. Marsiurupan do halak i saluhutna laho mambahen singkop ni parporangan i. Ditingki ima ro pangulu balang si bontar mata tu huta Kalasan Hulu sian huta Barus. Nungga mansai pistar situtu Ompu Halto mangaripari luat na mardolok-dolok on. Dison ma muse diposah jala dipamate Ompu Halto, dijolo ni alaman ido dibunu si bontar mata i ibana.

Mansai hansit do pangkilaan ni Ompu Halto dibahen si bontar mata. Diihothon

Dokumen terkait