• Tidak ada hasil yang ditemukan

Suntingan Teks dan Aparat Kritik

Dalam dokumen BAB II ANALISIS DATA (Halaman 79-102)

Hasil akhir dari sebuah penelitian filologi tradisional adalah menyajikan teks naskah yang dipandang sebagai bentuk mulanya dan murni dari kesalahan, agar teks itu dapat dipahami sejelas-jelasnya oleh pembaca kemudian. Untuk membebaskan teks naskah dari kesalahan, serta teks dapat dipahami dengan mudah oleh pembaca kemudian, diperlukan tahapan filologis yakni penyuntingan teks (Edwar Djamaris, 1991: 18). Dalam rangka penyuntingn teks, langkah penting yang perlu dilakukan terlebih dahulu adalah transliterasi. Transliterasi atau alih huruf dalam pengertian filologis adalah “penggantian huruf demi huruf dari abjad yang satu ke abjad yang lain, lepas dari lafal bunyi kata yang sebenarnya” (kamus filologi, 1977: 3). Prinsip menurut kamus filologi tersebut tidak sepenuhnya dapat diterapkan, dikarenakan sistem penulisan antara aksara Jawa dengan aksara Latin berbeda. Dalam transliterasi teks manuskrip Jawa kali ini, digunakan Parama Sastra Gagrak Anyar Basa Jawa (Sry Satriya Tjatur Wisnu Sasangka, 2013) dan kamus Baoesastra Djawa (Poerwadarminta, dkk, 1939) sebagai dasar acuan dalam penulisan Suntingan teks ini. Pentransliterasian aksara Jawa yang menggunakan Sastra laku tetap ditulis sebagaimana ejaan dalam kaidah penulisan huruf latin pada umumnya, tidak ditulis rangkap konsonan, seperti halnya penulisan pada frasa Prawirèng ngayuda (aksara Jawa) diteransliterasikan pada ejaan latin Prawirèng ayuda dan lain sebagainya. Penulisan tersebut dilakukan karena kata-kata tersebut tidak mencirikan bahasa lama, untuk sistem penulisan aksara Jawa yang menunjukkan ciri-ciri bahasa lama

ditransliterasikan dengan tetap mempertahankan ciri bahasa lama tersebut, seperti kata Hyang, ywa dan lain-lain. Pengkecualian untuk kata tempat seperti kata Nglesanpura, Ngastina, Ngamarta, tetap ditulis apa adanya tidak dipisah berdasarkan etimologinya seperti halnya ng-Lesanpura dan lain-lain. Penulisan kata jadian yang terdapat dwi purwa salin swara seperti Kukuwu, ditulis sebagaimana mestinya pada ejaan latin yang berlaku yakni Kêkuwu, begitu pula dengan kata “mangsa” yang mana dalam aksara Jawa ejaan Sriwedari akan ditulis “mongsa”, akan tetapi pada penulisan latin menggunakan sebagaimana mestinya yakni ditulis “mangsa”.

Mengingat teks naskah dalam naskah SSMM ini menggunakan aksara Jawa (carik/tulisan tangan), maka hal ini sangat perlu dilakukan guna mempermudah pembaca kemudian dalam memahami isi teks tersebut, selain itu juga sebagai sarana bagi para peneliti dari bidang ilmu lain, dalam rangka meneliti teks ini secara lebih lanjut sesuai dengan ilmu yang ditekuni.

Teks naskah yang sudah melewati tahapan perbandingan selanjutnya ditentukan sebagai teks landasan suntingan. Teks terpilih sebagai teks landasan dikritisi sebagai mana mestinya, apabila terdapat varian ataupun segala bentuk kelainan bacaan yang diakibatkan ketidakcermatan penyalin dalam mentransmisi teks tersebut, selanjutnya dibenarkan atas dasar bacaan pada naskah sejenis, sedangkan bentuk mula pada teks landasan dimasukkan pada aparat kritik. Aparat kritik menurut Kamus Filologi adalah “Perabot pembanding yang menyertai penyajian suatu teks naskah” (1977: 5). Aparat kritik biasanya ditaruh pada bagian tersendiri, yakni pada bagian bawah setelah bacaan utama dibawah garis dasar berupa Footnote dengan disertai nomor urut dengan menggunakan angka Arab.

Agar memudahkan pemahaman pembaca terhadap Suntingan teks dalam naskah SSMM, teks disajikan secara horizontal menyamping (kanan) dengan menggunakan tanda sebagai berikut:

a. Tanda garis miring (/) sebagai pembatas tiap-tiap baris. b. Tanda garis miring dua (//) sebagai penanda akhir bait.

c. Titik-titik diikuti angka dalam kurung kurawal […1], […2], […3] dan seterusnya sebagai penanda pergantian halaman naskah.

d. Penomoran pupuh dengan menggunakan angka romawi, misal pupuh I Asmaradana.

e. Penomoran bait menggunakan nomor dengan angka Arab.

f. Angka Arab kecil diatas kata ataupun kelompok kata yang salah (¹˒²˒³) merupakan nomor urut kritik. Varian yang jumlahnya hingga satu bait atau lebih tidak dimasukkan pada aparat kritik, melainkan ditampilkan pada perbandingan bait.

g. Tanda * adalah tanda pembetulan berdasarkan pertimbangan linguistic. h. Tanda # merupakan tanda pembetulan berdasarkan konvensi tembang. i. Tanda @ adalah tanda pembetulan berdasarkan konteks ceritera j. Huruf „è‟ dibaca „Ɛ‟seperti kata dalam bahasa Indonesia “edisi”. k. Huruf „ê‟ dibaca „Ə‟ seperti kata dalam bahasa Indonesia “petani”.

I. ASMARADANA

1. Kunêng gantya kang winarni/ wontên gêmpalaning kandha/ kadya yèn sarêng lampahe/ nanging gênti kang carita/ paran yèn sinarênga/ wontên ratu kang pinunjul/ prajane ing tanah sabrang//

2. Agêng karatonirèki/ kêkutha Paranggubarja/ bisikanira sang katong/ Sang Prabu Jungkung Mardeya/ kasub kalokèng jana/ mandraguna ing prang pupuh/ sura sêkti ing ayuda//

3. Warnanya kalangkung pêkik/ taruna jumênêng raja/ sêmbada kaprawirane/ nênggih bêbala bacingah/ kang rong duman manusa/ ingkang saduman dityagung/ sami prawirèng ayuda//

4. Dene kang kinarya patih/ tilas ratune duk kuna/ Prabu Jaya Sukendrane/ kasor ing prang mring sang nata/ Prabu Jungkung Mardeya/ angabên kasuranipun/ kasor nungkul sabalanya//

5. Tinêtêpken dadya patih/ Sang Prabu Jungkung Mardeya/ apan trah wiku kinaot/ ing sabrang brêmana tapa/ marma gunaning aprang/ sêkti prawira pinunjul/ Sri Maha Jungkung Mardeya//

6. Pinrêdi sakaning alit/ diwasanira sang nata/ lêlana andon prang popor/ bêdhah praja tanpa rowang/ Nagri Paranggubarja/ gêmpur ing prang lajêng nungkul/ Sang Prabu Jaya Sukendra//

7. Sapunggawanira sami/ sadaya sinalin nama/ Prabu Jaya Sukendrane/ sinalinan namanira/ Patih Jaya Sudarga/ kinarya manggalèng pupuh [...2]/ dadya patih tur misesa//

8. Wuwuh kasantikanèki/ Kya Patih Jaya Sudarga/ mèh sami lawan gustine/ ing aprang têguh wêntala/ bisa ngambah gêgana/ asêmbada warnanipun/ dêdêg parusa berawa//

9. Dene punggawa gêng nagri/ pan sami santananira/ sakawan bupati jêro/ nênggih sami pêpilihan/ wasta Jaya Supana/ Jaya Pramana puniku/ katiga Jaya Pralaya//

10. Sakawan Jaya Kartèki/ bupati jro kang pinatah/ dene punggawa jabane/ sakawan gêgêdhugira/ nama Jaya Sêngara/ miwah Jaya Sukathèku/ katiga Jaya Supala//

11. Jaya Sudarma patnèki/ dene kang tunggu muwara/ bupati pasisir kabèh/ ing sungapan lan pabeyan/ kalih samya punggawa/ ingkang sêpuh namanipun/ Ki Tumênggung Juwalgita//

12. Dene namane kang rayi/ Dyan Wanènggati pan samya/ kalih pisan ingkang angrèh/ wadya pasisir sadaya/ sagung manca nagara/ dene têtêlukanipun/ sagung kang bala wraksasa//

13. Ratune dadya pangarsi/ anama Kala Pramuka/ pra bupati sesorane/ catur punggawa rasêksa/ anama Wil Prakêmpa/ Wil Pradêksa kalihipun/ katiga Kala Pragangsa//

14. Lawan Prakênca prajurit/ kapat prakosèng ayuda/ sabên bupati sawiyos / ditya sèwu balanira/ namung rêkyana patya/ ingkang bê-[...3]bala rongèwu/ lyan prajurite sang nata//

15. Mantri jro ingkang sinêlir/ marang Sri Jungkung Mardeya/ sèwu pêpilihan Kabèh/ ingkang sumêdhêng taruna/ trahing winani samya/ kang sêmbada warnanipun/ kang nate sumêngka ing prang//

16. Duk samana sri bupati/ Jungkung Mardeya supêna/ kang katingal jroning sare/ nambut silaning akrama/ antuk putri Cêmpala/ Wara Srikandhi ranipun/ warnanya ayu utama//

17. Cahyane anuksmèng sasi/ galak ulat liringira/ tuhu musthikaning wadon/ gandhang tur raga karana/ sang nata duk tumingal/ jroning guling rangu-rangu/ kacaryan tyase sang nata//

18. Lagyarsa pinurwèng rêsmi/ kagyat wungu dènya nendra/ sang prabu ngungun driyanê/ supênane kang kacipta/ tan antuk dhahar nendra/ anggung rangu kapirangu/ ngênglêng ing supênanira//

19. Dhasare sri narapati/ dèrèng andarbèni garwa/ amung jêjamahan bae/ ngungun tyasira sang nata/ sigra mêdal ing jaba/ nimbali pêpatihipun/ wus prapta ing ngarsanira//

20. Ngandika sri narapati/ hèh apa sira miyarsa/ nagri Cêmpalarêjane/ bisikanira narendra/ iya prabu Drupada/ adarbe putri pinunjul/ wijile anglir Supraba//

II. MIJIL

1. Kyana patih matur awotsari/ dhuh gusti sang katong/ pan kawula miyarsa wartine/ lamun nagari ing Tanah Jawi/ wastanipun gusti/ Cêmpa- […4]la Rêjèku//

2. Inggih Prabu Drupada nrêpati/ darbe putri kaot/ Rêtna Wara Srikandhi namane/ Tanah Jawa kasub ing sabumi/ Punapa karsaji/ dene tuwan dangu//

3. Mèsêm angandika sri bupati/ hèh ya patih ingong/ sun jarwani sira sayêktine/ mau bêngi patih sun angipi/ katêmu dyah luwih/ warnanira ayu//

4. Tinandhinga wanodya sabumi/ kabèh pasthi kasor/ nuksmèng sasangka bapa cahyane/ katonira bapa jroning guling/ marang tilam mami/ ngunggahi maringsun//

5. Sun takoni ratuning rêspati/ balaka maring ngong/ lamun putri Cêmpala rêjane/ pêparab Rêtna Wara Srikandhi/ marma tinggal nagri/ umarêg maringsun// 6. Dhasar nêdya mawongan mring mami/ ature maringong/ pan pasaja awantah

sêmune/ yèn anaa ingsung ora pangling/ pawakane ramping/ sêdhêng dêdêgipun//

7. Pidêgsane aruruh rêspati/ rada kaduk sêmon/ kadya kilat thathit ing liringe/ raga karana solah mantêsi/ salêlewanèki/ têka nganyut-anyut//

8. Gonas-ganès nènès saprak ati/ wilêd ing pasêmon/ lathi rêngat sêdhêp mêmanise/ yèn wacana kadya madu gêndhis/ myang cahyane ugi/ sumunar umancur//

9. Jro supêna kacaryan ningali/ duk lagya patêmon/ ing asmara durung kong-[…5]si olèh/ nulya kagèt ingsun sêlak nglilir/ rasane tyas mami/ bapa maksih kuwur//

10. Kadi maksih anèng ngarsa mami/ cumanthèl ing panon/ pan gumantung ing tyas ingsun bae/ yèn tan klakon mondhong sang rêtnadi/ tan wurung ngêmasi/ ingsun wayang wuyung.

11. Mati ngarang kalurung ngranuhi/ linglung anglêlamong/ ngênglêng binglêng ingsung tanpa sare/ bapa nuli parintahna aglis/ mring sagung bupati/ lan pra mantrinipun//

12. Samêktaa kapraboning jurit/ bapa karsaningong/ ingsun tindak mring tanah Jawane/ karsa nglamar mring Wara Srikandhi/ kya patih wotsari/ nêmbah sarwi matur//

13. Yèn kenginga sampun nyarirani/ paduka sang katong/ mring cêmpala pan kawula bae/ ingkang nglamar mring sang raja putri/ paduka narpati/ eca angadhatun//

14. Ing karaton agêng padukaji/ lan Cêmpala katong/ sing pamanah ulun jêng pamase/ langkung nistha yèn tindak pribadi/ ngasorkên kang pasthi/ panjênenêngan prabu//

15. Lampahipun pan kirang prayogi/ kawula kemawon/ gusti nuwun tinuding lampahe/ pan anglamar mring sang raja putri/ kados-kados gusti/ ramanta sang prabu//

16. Ing Cêmpala lajêng anampèni/ ing panduka katong/ masa dadak nampik sang pamase/ yèn nampika ngupados punapi [...6]/ de paduka gusti/ ratu gung pinunjul//

17. Miwah tanpa lawan ing ajaurit/ sudibya kinaot/ mandra guna sura sêkti dhewe/ bandha bandhu sugih baranadi/ asugih prajurit/ lan wadya gung-agung//

18. Dhasar pêkik paduka narpati/ dèrèng darbe katong/ pramèswari kang luwih warnane/ masa dadak nampik padukaji/ yèn nampik sayêkti/ kawula kang ngrêbut.

19. Anggêmpura kalawan ing jurit/ ing Cêmpala katong/ datan wande karêbut putrine/ nuntên katur paduka narpati/ gumujêng sang aji/ sarwi ngandika rum// 20. Iya bênêr aturira patih/ Cêmpala sang katong/ agolèka mantu apa bae/ yèn

nampika marang jênêng mami/ satêmêne patih/ bapa karsaningsun//

21. Sun tuturi sawadine yêkti/ ana karyaning ngong/ marma ingsun anindaki dhewe/ aywa tanggung praptèng tanah Jawi/ ngiras maro kardi/ laladan prang pupuh//

22. Anêlukkên ing satanah Jawi/ sagung para katong/ tanah Jawa sumêmbaha kabèh/ lamun ana ingkang duwe putri/ sun karya paminggir/ amung sang rêtnayu/

23. Ingkang dadya jêjênênging padmi/ hèh patih dèn gupoh/ undhangana wadyaningsun kabèh/ ingsun arsa budhalan tumuli/ marang tanah Jawi/ patih nêmbah mundur//

24. [...7]Nulya mêdal rêkyana apatih/ saking ngarsa katong/ angundhangi pra dipati kabèh/ asamêkta kapraboning jurit/ myang wadya pasisir/ kèn samêkta prabu// 25. Miwah sagung kang bala rasêksi / samêktèng palugon/ wus samêkta wadya

sadayane/ nulya têdhak wau sri bupati/ nitih rata rukmi / busana mas murub// 26. Sampun prapta pasisir sang aji/ lampahira katong/ sang aprabu wus numpak

palwane/ sawahananira sri bupati/ wus kamot sakoci/ amancal sang prabu// 27. Saking Paranggubaja nagari/ sagung wadya katong/ sampun numpak ing pêrau

kabèh/ tan kawarna lami nèng jaladri/ cinêndhak wus prapti/ ing muaranipun// 28. Ing pasisir nagri tanah Jawi/ labuh jangkar katong/ sigra minggah maring

dharatane/ lawan sagung wadyanira sami/ manusa raseksi/ mudhun saking prau//

29. Minggah marang dharatan sang aji/ lan sawadya katong/ sri narendra wus antuk wartane/ lamun ana Cêmpala nagari/ Drupada narpati/ darbe putra ayu// 30. Wus diwasa apan dèrèng krami/ warnanya kinaot/ rêtna Wara Srikandhi parabe/

langkung suka sang nata miyarsi/ nulya sri bupati/ aparentah gupuh//

31. Kinèn karya pasanggrahan dadi/ sawadya wus kamot/ [...8] rina wêngi ingkang nambut gawe/ pan ambanjêng pakuwon pasisir/ sangking gungirèki/ wadyanya sang prabu//

32. Kadya mêndhung pakuwon pasisir/ sinawung saking doh/ pakuwone sang aprabu dhewe/ kang pinindha-pindha jroning puri/ dinulu tulya sri/ lir pendah kadhatun//

33. Anglir pura wangunan pan asri/ pasebane kaot/ ngarsa wuri warata lêmahe/

34. Nulya karya sêrat sampun dadi/ parentah sang katong/ kinèn gambar marang sarirane/ sampun darbe sang nata kang nyungging/ sing sabrang nagari/ ginambar sang prabu//

35. Nèng lêpiyan tan sewahing warni/ miwah ing pasêmon/ wus ngêblêgi sang Nata warnane/ wusnya dadya sinungkên mring patih/ lan surat narpati/ ngandika sang prabu//

36. Suratingsun aturêna dhingin/ ing rama sang katong/ yèn wis titi iya pamaose/ nuli gambar aturna tumuli/ supayane patih/ jêng rama sang prabu//

37. Ing Cêmpala ywa mamang ing galih/ mulat gambar ingong/ masa wandea pinaringake/ gambaringsun mring putra sang putri/ miwah ibu sori/ bangêt sarjunipun//

38. Sayêktine andulu sang putri/ marang gambaringong/ maksih anom tur pê-[...9]kik warnane/ kaya-kaya tyasira sang putri/ mulat gambar mami/ kasmaran andulu//

III. ASMARADANA

1. Aja liya kang nampani/ ngamungna natèng Cêmpala/ layang miwah gambaringong/ aja sira kaya bocah/ dèn awas dèn prayitna/ patih sandika wus mundur/ sapraptanira ing jaba//

2. Lajêng anapak wiyati / satunggal tan mawi bala/ kunêng gantya winiraos/ Sri Narapati Cempala/ enjang duk sinewaka/ ing pancaniti supênuh/ sagunge kang pradipatya//

3. Kang munggèng ngarsa narpati/ Rahadyan Drêsthajumêna/ rêkyana patih jajare/ sri naranata ngandika/ marang rêkyana patya/ hèh ta Patih Candrakètu/ paran wartane ing jaba//

4. Ki patih matur wotsari/ wontên narendra lêlana/ saking sabrang pinangkane/ nagrine Paranggubarja/ Prabu Jungkung Mardeya/ ambêg narendra pinunjul/ balane tanpa wilangan//

5. Kêkuwu pinggir jaladri/ ing warti maksih jêjaka/ kalangkung pêkik warnane/ ratu abala bacingah/ manusa lawan ditya/ pakuwon pindha kadhatun/ banjêng pinggiring samodra//

6. Jêjêl munggèng kanan kering/ pakuwone pra dipatya/ radi wiyar lun-alune/ pinindha pura wangunan/ mawi taratag rambat/ nanging wadyabalanipun/ tan wontên gêndhak sika-[...10]ra//

7. Dhatêng abdi dalêm siti/ malah sami amrasanan/ kados yèn sae sêdyane/ Sang Prabu Jungkung Mardeya/ praptaning tanah Jawa/ alon ngandika sang prabu/ ana èmpêre turira//

8. Wus karasa ing tyas mami/ Sang Prabu Jungkung Mardeya/ dènya ngajawa marene/ kêrigan sawadyanira/ saka praboning yuda/ jumujuk nagaraningsun/ pantês lamun darbe karsa//

9. Iya marang nini putri/ sêmune yen tinampika/ ratu sabrang panglamare/ sayêkti ngrabasèng yuda/ anggêmpur ing Cêmpala/ mangkono sarapatipun/ praptane nagara ingwang//

10. Ngandika dèrèng dumugi/ sri bupati ing Cêmpala/ kasaru wau praptane/ Ki Patih Jaya Sudarga/ anjog saking ngawiyat/ lajêng nunggil dènnya lungguh/ awor sagung pra dipatya//

11. Sêrate maksih pinundhi/ kawistarèng sri narendra/ Candrakètu muwus age/ andangu ing karyanira/ matur lamun dinuta/ nênggih marang gustinipun/ Sang Prabu Jungkung Mardeya//

12. Kang kêkuwu nèng pasisir/ kinèn ngaturkên nawala/ sawusnya katur ature/ kinèn ngirit marang ngarsa/ praptèng byantara nata/ sêratira sampun katur/ winaos sinuksmèng driya//

13. Bêbukane atur tulis/ Sang Prabu Jungkung Mardeya/ ing sabrang ratu kinaot/ ingkang abala bacingah/ kutha Paranggubarja/ ingkang wirutamèng kewuh/ kang sudibya ing ayuda//

14. Ingkang prawira nom pêkik/ sura sêkti mandraguna/ katura paduka katong/ Cêmpala ingkang pinudya/ kang ambêg santabudya/ martèng tyas lêgawèng kalbu/ wiyose prapta kawula//

15. Saking sabrang angajawi/ kabêkta dening supêna/ katarik ing tyas wirage/ katingal jroning supêna/ putranta sang lir rêtna/ Wara Srikandhi pukulun/ prapta ing Paranggubarja /

16. Tan mawi cèthi satunggil/ jumujug tilam kawula/ jro supêna wèlèh-wèlèh/ lajêng kagarwèng kawula/ milamba nuntên bidhal/ sowan ing paduka prabu/ anuwun dèn abdèkêna//

17. Ing putranta sang rêtnadi/ jro Pura Paranggubarja/ katura mring sang lir sinom/ sêdyamba saking nagara/ inggih sampun pratignya/ suka lêburèng prang pupuh/ yèn botên kalampahana//

18. Mondhong putranta sang putri/ mantuka aran kewala/ sawadya kawula kabèh/

rèhning padukasang nata/ dèrèng nate tumingal/ anênggih ing warni ulun/ pun

Patih Jaya Sudarga//

19. Sampun kawula bêktani/ lêpiyan gambar kawula/ sêrat titi pamaose/ Ki Patih Jaya Sudarga/ ningali pamaos-[...12]nya / ing nawala sampun putus/ lajêng ngaturakên gambar//

20. Mèsêm dènira nampani/ sri narapati Cêmpala/ lajêng binuka gambare/ sang prabu ngalêm ing driya/ mring Sri Jungkung Mardeya/ tuhu pêkik warnanipun/ sêmbada maksih taruna//

21. Sang prabu ngandika aris/ hèh Patih Jaya Sudarga/ antinên sawêngi mangko/ ingsun patih durung bisa/ kalamun wangsulana/ marang layange gustimu/ nini putri wus diwasa//

22. Bênêre nganggo tinari/ nampèni kalawan ora/ mring gustimu panglamare/ sayektine nora kêna/ wong tuwa kang gêgampang/ hèh ta patih Candrakètu/ si Patih Jaya Sudarga//

23. Gawanên wismanirèki/ aja kongsi kakurangan/ sawêngi ing pangrêksane/ Ki Patih matur sandika/ wusnya dhawuh narendra/ kondur tumamèng kadhatun/ bubar sagung kang sewaka//

24. Dutèng sabrang wus kinanthi/ mring Candrakètu binêkta/ mantuk marang ing dalême/ rinêngga sinuba-suba/ asrining pasugata/ wauta ingkang ngadhatun/ sri narapati Cêmpala//

25. Pinêthuk ing pramèswari/ sawusnya tata alênggah/ sang prabu ngandika alon/ nutur lampahing caraka/ ingkang mundhi nawala/ sarta lawan gambaripun/ Sang Prabu Jungkung Mardeya//

26. Ratu[...13] prawira nom pêkik/ kêkutha Paranggubarja/ wus kêkuwu sabalane/ anèng muwara Cêmpala/ praptane pan anglamar/ marang sutanira iku/ patihe ingkang dinuta//

27. Lah iki layange yayi/ lawan gambare paringna/ mring nini putri dèn age/ pramèswari dèn abisa/ maripih ing sutanta/ apan ingsung wus panuju/ mring Prabu Jungkung Mardeya//

28. Kapindhone yen tinampik/ nora wurung dadi aprang/ wong sabrang abot yudane/ ratune amandraguna/ abêbala bacingah/ kang dadi panujuningsun/ dene wus nora kuciwa//

29. Mêngkua mring nini putri/ sanadyan silih anaa/ ing tingkah dir diksurane/ pan wus watake wong sabrang/ adi gung adi guna/ dene warnane abagus/ sun watara sutanira//

30. Samangsane aningali/ gambare Jungkung Mardeya/ kaya yèn rêsêp atine/ pramèswari matur nêmbah/ lêrês paduka nata/ kawula inggih panuju/ tumingal ing gambarira//

31. Sang prabu ngêndika malih/ yayi dèn bisa kewala/ maripih amrih kênane/ marang tyase sutanira/ pramèswari gya mentar/ umanjing mring taman santun/ gambar sri nata binêkta//

IV. SINOM

1. Wauta ingkang winarna/ Kusuma Wara Srikandhi/ ing uni sa-[...14]undurira/ saking nagri Dwarawati/ kêkuwu taman sari/ anggung dènira nahênkung/ manungku ingkung rimang/ kakênan kunjana kingkin / kênèng onang mangunêng tyas mangunêngan//

2. Anggung wuyung mawuyungan/ angunêng tyas poyang-paying/ yayah kadya kaprêyangyang/ kayungyun sruning wiyadi/ marang Radèn Prêmadi/ satriyadi

ambêg sadu/ widigdyèng priyêmbada/ pamrêdinirèng kênyadi / lir sadpada ngudi maduning kusuma//

3. Kusuma putri Cêmpala/ tan antuk dhaharan guling/ solahira anèng taman/ lir kênèng guna piranti/ ing tyas tan antuk aring/ anggung rangu kapirangu/ saparan karungrungan/ wirangrong ngarang ngranuhi/ kambuh-kambahing tyas wimbuh-kawimbuhan//

4. Barubah kadya ginubah/ tyase rantas rontang-ranting/ katon ing sasolahira/ duk ana ing Dwarawati/ ginagas ing tyas wingit/ tan lyan kang pinarandulu/ namung Sang Dananjaya/ gumantung tung-tunging ati/ wus cumanthèl anèng padonira netya//

5. Dhuh lae-lae wong ika/ baya nora aningali/ marang ing dhêdhayohira/ duk kêmbên lukar sapalih/ wonga-wonga mèh kengis/ gêlung lukar tan kaetung/ pijêr ngênglêng tumingal/ dènira liling-liniling/ mendah baya nèng langêning pagulingan//

6. […15] Sumakèhan duwe garwa/ pinunjul yang-yanging bumi/ ingayap ing pasamuan/ tan ana dèn kalingsêmi/ sanggone dènya linggih /dinuga nèng pangkonipun / liling-liniling gantya / mulung gantyan saking lathi/ limang dina durung kumon gone bênggang//

7. Kaya mimi lan mintuna/ konthal-kanthil akêkinthil/ anggung kanthèt kêkanthètan/ marang patirtan kinanthi/ apa ta amêmengin/ wong agung mring dhayohipun/ pantês lamun emana/ garwane lumakwèng siti/ saparane anèng ngêmbanan kewala//

8. Mangkana sang rêtnaning dyah/ duk lagya wungu aguling/ uyang ing sarira siram/ lênggah maksih ngore wèni/ sinêratan mring cèthi/ rema rawuh ing jêjêngku/ mêmak cêmêng sinawang/ muyêk ngendra wila wilis/ sarirane alus risak sawatara//

9. Labêtira tajin dhahar/ rarasing sarira kadi/ pradapa sore sinêmpal/ anglêlêntrih èsmu wilis/ lir layoning apsari/ tingal kocak èsmu balut/ labête tajin nendra/ liring galak èsmu lindri/ cahya mancur pindha banguning kartika//

10. Pan sarwi anganggit sêkar/ gambir sinawung malathi/ jarijyalus ngrayung ngraras/ kanaka ngudayaning ri/ jangga anglung rês-[…16]pati/ tuhu lamun karya wuyung/ raja putri Cêmpala/ dènira anganggit sari/ anggung dènya sinawang sawang nèng asta//

11. Sarwi mèsêm angandika/ sapa ta pantêse iki/ biyang ingkang anganggoa/ goningsun anganggit sari/ gambir lawan malathi/ rênyêp-rênyêp rayung-rayung/ ni êmban matur nêmbah/ pantês-pantêsipun gusti/ rayi dalêm Rahadèn Drêsthajumêna//

12. Wong agung pêkik sêmbada/ sasolahe ngrêspatèni/ sang rêtna mèsêm ngandika/ ya bênêr aturirèki/ nanging pangrasa mami/ pan maksih kuciwa biyung/ ingkang pantês nganggoa/ ing panganggit ingsun iki/ iya amung pamadyanirèng pandhawa//

13. Kinalungakên nèng jangga/ mendah si dènya rêspati/ bok êmban matur alatah/ inggih lêrês-lêrês gusti/ tuhu Rahadèn Prêmadi/ wong agung baguse nulus/ sang dyah mèsêm ngandika/ upama biyang kang nganggit/ pinangkua apa pantês mring wong ika//

14. Bok êmban matur anêmbah/ kados lamun nyamlêng gusti/ lir sotya munggèng

Dalam dokumen BAB II ANALISIS DATA (Halaman 79-102)