i 4
4
MEMPELA~ARI
P ~ O D U K S ~
ENZIM
SELULASE
DARl
4spergillus
--niger,
L 51/#RWL
P i -
11,264
DAN
Yrichoderma
virn'de
-.-- -1 9 8 s
FAKULTAS TEKNOLOGI PERTANfAN
ENSTITUT PERTANIAN BOOOR
Mar\liini, F. 190088, Mempela j a r i pro:iulrsi enzim s e l u l a s e
d a r i A s ~ e r g i l l u s L-51/ Ii'l<I:L A - l l , 26it d.an T r j c h o d z -
ma
v i r i d e . D i baviah bimbingan Lr. I r .M.
Ali~an i ' l i r a k a r t a -P e n e l i t i a n i n i b e r t u j u n n u n t u k m e m p e l a j a r i p r o d u k s i
enzim s e l u l a s e d a r i A s n e r a i l L u s 1,-5l/Nl?RL 8-11, 264
dan s e b a g a i pembanding digunakun Trichoderrna v i r i d e s e r t a
campuran
&.
,
i!
T
v i - r i d e , P a r a r i e t e v yang d i a m a t ia d a l a h pIH, bioinass k e r i n g , p r o t e i n f i l t r a t , s k t i f i t s s f i l -
t r a t enzim s e r t a a i f t i f i t a s enzirii pada h i d r o l i s a bagga.se.
Pertumbuhan lrapang
A.
&.g;2.
v i r i d e dan carupu-r a n
A.
niFer
i2,
v i r i d e d e n g a ~ ; media A n d r e o t i (19801,clan penggunaan 1aki;osa s e b ~ g a i sumber iiarbon, meraberil~an
h a s i l yang l e b i h ba.ik d i b a n d i n g dengan k a r b o k s i m e t i l s e l u -
l o s a . A k t i f i t a s s e l u l a s e t e r t i n g g i d i c a p a i pada v ~ a k t u
i n k u b a s i
4
ha.ri u n t u k2,
v'irj.de ; 8 h a r i u n t u kA.
dam 10 h a r i u n t u k campuran
A,
9.2.
v i r i d e ,F i l t r a t enzim s e l u l a s e d a r i
A,
nicer
;2.
v i r i d edan carupuran
8.
niF;ey
+2.
v i r i d e me~lunjulrkail a k t i f i t a st e r t i n g g i pada suhu 60°c. pIi opti~nuii! ~ & L i f i t a s s e l u l a s e
y a i t u
4,5
-
5.0
u n t u k enzim yang b e r a s a l d a r i2.
v i r i d e5.0
-
5.5
untuli enzim 25siA,
dan 5.0-
5.5
untulcRendemen enzim Icering k a s n r a d a l a h 0.0277 p e r s e n (w./v)
dengan a k t i f i t a s s p e s i f i k 3,08Lt9
C,U/
--
mg p r o t e i n u n t u k s e -l u l a s e d a r i
A.
ni.ger ; 0.0261. p e r s e n (w/v) dengan a l r t i f i t a ss p e s i f i k 10.0293 cxU/mg p r o t e i n u n t u k s e l u l a s e d a r i
x,
m-
d e
-
0.0293 p e r s e n (vi/v) dengari a k t i f i t a s . s p e s i f i k 6.L;83l-
9C
U/
mg p r o t e i n untulr s e l u l a s e d a r i carnpuranA.
n i z e r +X
T. v i r i d e .
-
Pada p e i l g u j i a d i t i f i . t r ; . s f l l t r a t enzim s e l u l a s e pada
h i d r o l i s a b a g g a s e , jumlah g u l n ?eredul:si y a c g d i b e b a s k a n
s e b a g a i h a s i l h i d r o l i s a meniilgli:.t dengan mairin l a n a n y a wdc-
t u h i d r o l i s a . Jumlah g u l a p e r e d u l t s i yang d i b e b a s k a n pada
~ ~ l c t u h i d r o l i s a 24 jam a d a l n h 1.3252 xi-g glultosa/ mg p r o t e i n
u n t u k enzim s e l u l a s e d a r i 8. n i g c r ; 3.2276 mg g l u k o s a
/
rngp r o t e i n u n t u k onziul s e l u l a s e d a r i
g,
viri..de dan 2.841 8 mgg l u k o s a /mg p r o t e i n u n t u k enzim ~ e l u 1 ; ~ s e d a r i campuran
A. n i a e r t
2,
v i r i d e .MEMPELAJARI PRODUKSI ENZIM SELULASE
DARI A s ~ e r ~ i l l ~ S n i a e r L-51/8RRL A-11, 264
DAN Trichoderma v i r i d e
Oleh
M A R W I N I
F. 190088
SKRIPSI
Sebagai s a l a h s a t u s y a r a t untuk memperoleh g e l a r SARJANA TMNOLOGI PWTANIAN
pada Jurusan TEKNOLOGI PANGAN DAN G I Z I F a k u l t a s Teknologi P e r t a n i a n
I n s t i t u
t
P e r t a n i a n Bogor1986
FAKULTAS TEKNOLOGI PERTANIAN
INSTITUT PERTANIAM BOGOR FAKULTAS TEKNOLOGI PERTANIAN
YiMPELAJARI PRODUKSI ENZIM SELULASE
D A R I A s p e r f : i l l u s n i g e r L - ~ ~ / N R R L A - 1 1 , 264
Dlui Trichoderma v i s i d e
SKRIPSI
S e b a g a i s a l a h s a t u s y a r a t untuk m e ~ p e r o l e h g e l a r
SARJANA TEKNOLOGI PERTANIAW
pada J u r u s a n TEEiCLCGI PANGAB DAN G I Z I , F a k u l t a s Teknologi P e r t a n i a n ,
I n s t i t u t P e r t m i a n Bogor
Oleh
Dilahix-ksn pada t a n g g a l 10 J u l i 1963 d i S o l o
.
KATA PENGANTARPu j i dan s y u k u r d i p a n j a t l ~ a n ke hadapan A l l o h SWT, ka-
r e n a hanya dengan bimbinganNya p e n u l i s d a p a t menyelesaikan
p e n u l i s a n s k r i p s i i n i ,
S k r i p s i i n i d i s u s u n b e r d a s a r k a n h a s i l p e n e l i t i a n
yang t e l a h d i l a k u k a n selama enam b u l a n d i Laboratorium M i -
k r o b i o l o g i Bangsal Percontohan dan Pengolahan Hasil Perda-
n i a a
/
AP-4 dan Laboratorium b l i k r o b i o l o g i J u r u s a n TeknologiPangan dan G i z i , I n s t i t u t P e r t a n i a n Bogor,
Ucapan t e r i m a k a s i h p e n u l i s sampaikan kepada:
1, D r , Is. M. Bman Wiraliartalrusuma MSc. s e b a g a i dosen pern-
bimbing yang t e l a h memberi f a s i l i t a s , bantuan dan bimbi-
ngan selama p e n e l i t i a n sampai t e r s u s u n n y a s k r i p s i i n i .
2. D r . Mulyono Yudoamidjoyo s e b a g a i Mepala,Bangsal Percon-
t o h a n dan Pengolahan Hasil P e r t a n i a n , IPB yang t e l a h me-
nyediakan semua f a s i l i t a s selaiila p e n e l i t i a n ,
3.
P a r a t e k n i s i Bangsal Percontohan dan Pengolahan H a s i lP e r t a n i a n , IPB yang t e l a h membantu menyadiakan p e r a l a t a n
untuk p e n e l i t i a n i n i .
4.
Ayah &an i b u yang t e l a h mengas~ih dan membimbing p e n u l i ss e j a k k e c i l dengan k a s i h sayang yang tuEus.
5.
Rekan-rekan d i J u r u s z n Telinologi Pangax1 danGizi,
IPEyang t e l a h nemberi b a n t u a n m o r i l yang s a n g a t b e s a r a r t i -
nya b a g i p e n u l i s .
Akhisnya p e n u l i s b e r h a r a p semoga s k r i p s i i n i berman-
f a a t b a g i p a r a pembaca.
H s l a m a n
KATA PEHGANTAR
...
iii
DAFTAR GAMBAR
...
d
DAFTAR TliiiEL
...
&%ADAFTAR LAMPIRAN
...
I
.
PmDAHULUAN...
I1
.
TIKJAUAN PUSTAKA...
A
.
KAPANG...
B
.
EIJZIM SELULASE...
...
C
.
PRODUIGI ENZIM SELULASE DARI I.IIKROBAD
.
BEBERAPA ASPEX l?ERihJENTASI DALPJI PRODUICSIENZIM SELULASE
...
I11
.
BAHAN DAN METODE PENELITIPJJ...
A
.
BAHAN...*.*.*..
B
.
IrnTODE PENELITIAN ...em...C
.
PROSIDUR...
...
D
.
ILNALISAE
.
PERLAKUAN...
I V
.
M S I L DAN PEf-fBAHASAN...
...
A
.
PENELITIAM PENDAHULUANB
.
PENELITIAN LAIJJUTAN...
1
.
P e n g a r u h pH d a n S u h u T e r h a d a p A k t i f i t a sF i l t r a t Enzim S e l u l z s e
...
2
.
pH Optimum A l r t i f i t a s E ' i l t r a t Enzim...
S e l u l a s e
Ealaman
3 .
Suhu Optimum A k t i f i t a s f i l t r a tEnzim S e l u l a s e ...eaase
47
4.
P r o d u k s i Enzim S e l u l a s e K e r i n g K a s a r...
51
5.
P e n g u j i a n A k t i f i t a s F i l t r a t Enzirn S e l u l a -s e Pada H i d r o l i s a Baggase
...
...
56
V. KESIMPULAN
DAN
SARAN...
59
A. KESIMPULAN
...
59
B. SARAN
...
GO
DSFTAR PUSTAKA
...
6 2DAFTAR GAMBAR
Gambar 1.
Gambar 2.
Gambar
3*
Gambar
4.
Gambar
5.
Gambar
6.
Gambar
7.
Gambar 8.
Gambar
9.
Gambar 10.
Gambar 11.
IIalaman
A s p e r g i l l u s dengan bagiail-
b a g i a n yang m e n j a d i c i r i n y a
...
4
T r i c h o d e r m a v i r i d e dengan b a g i a n -
...
b a g i m yang m e n j a d i c i r i m y a
5
Pengelotppokan e-izim s e l u l a s e b e r d a s a r -
k a n s p e s i f i t a s s u b s t r a t
...
8
Mekanisme h i d r o l i s a s e l u l o s a s e c a r a
e n z i m a t i s
...
1 0Skema t a h a p - t a h a p h i d r o l i s a s e l u l o s a
s e c a r a e n z i m a t i s
...
11....
Model r e g u l a s i b i o s i n t e s a s e l u l a s e
16
...
P r o s e s d e l i g n i f i k a s i h a g g a s e
24
P r o s e d u r pembuatan enzim ~ e l u l a s e
k e r i n g k a s a r
...
27Skema l e n g k a p p r o d e d u r p e n e l i t i a n
....
28
P r o s e a u r a n a l i s a p r o t e i n (Lowry e t a l . ,
1 9 5 2 )
...
+ e e e . e e . . . . w 30P r o s e d u r p e n g u j i a n a k t i f i t a s enzim s e -
l u l a s e ( M s n d e l s e t a l . , 1 9 7 6 )
...
31Gambar 12. P r o f i l pH ; b i o m a s s ; p r o t e i n dan a k t i -
f i t a s f i l t r a t enzim s e l u l a s e d a r i
psoer-
p i l l u s n i g e r p a d a karbiiilcsi.meti1 s e l u l o s a
dan l d c t o s a
...
35
Gambar
13.
P r o f i l pB.; b i o m a s s ; p r o t e i n dai? a k t i f i -t a s f i l t r a t enzim s e l u l a s e d a r i T r i c h o - derma v i r i d e pada k a r b o k s i m e t i l s e l u l o s a
dan l a l c t o s a
...
36
Gambzr
14.
P r o f i l pH ; b i o m a s s ; p r o t e i n dan d k t i f itas f i l t r a t enzim s e l u l a s e d a r i campuran
A. + 'I-v i r i d e pada k a r b o k s i m e t i l '.
-
Gambar
15.
Hubungan pI1 dan suhu pada a l r t i f i t a sf i l t r n t e-zim s e l u l a s e
...
43
Gambiir
16.
A k t i f i t c i s f i l t r a t e ~ , ~ i u b s e l u l a s e padasuhu 60 C , pada b e r b i i a g ~ i pi!
...
115
Gambar
17.
A k t i f i t a s f i l t r a t enziiil s e l u l a s e p a d apH 5.0 dengan b e r b a g a i suhu
...
48
Gambar 18. Realcsi p e n g u r a i a n s e l u l c s a membentuk
g l u k o s a dengan k a t a l i s enzim yzng me-
merlulran e n e r g i E, dan
E.
dan t a n p ak a t a l i s enaim denkan @nei?gi
El
...
49
Gambar
19.
A k t i f i t a s f i l t r a L enzim s e l u l a s e p a d as u b s t r a h b a g g a s e 1 p e r s s n , pada pi1
4.8
$uhu 6 0 C dan w ~ h t u h i d r o l i s a 1
,
1 2i 4
4
MEMPELA~ARI
P ~ O D U K S ~
ENZIM
SELULASE
DARl
4spergillus
--niger,
L 51/#RWL
P i -
11,264
DAN
Yrichoderma
virn'de
-.-- -1 9 8 s
FAKULTAS TEKNOLOGI PERTANfAN
ENSTITUT PERTANIAN BOOOR
Mar\liini, F. 190088, Mempela j a r i pro:iulrsi enzim s e l u l a s e
d a r i A s ~ e r g i l l u s L-51/ Ii'l<I:L A - l l , 26it d.an T r j c h o d z -
ma
v i r i d e . D i baviah bimbingan Lr. I r .M.
Ali~an i ' l i r a k a r t a -P e n e l i t i a n i n i b e r t u j u n n u n t u k m e m p e l a j a r i p r o d u k s i
enzim s e l u l a s e d a r i A s n e r a i l L u s 1,-5l/Nl?RL 8-11, 264
dan s e b a g a i pembanding digunakun Trichoderrna v i r i d e s e r t a
campuran
&.
,
i!
T
v i - r i d e , P a r a r i e t e v yang d i a m a t ia d a l a h pIH, bioinass k e r i n g , p r o t e i n f i l t r a t , s k t i f i t s s f i l -
t r a t enzim s e r t a a i f t i f i t a s enzirii pada h i d r o l i s a bagga.se.
Pertumbuhan lrapang
A.
&.g;2.
v i r i d e dan carupu-r a n
A.
niFer
i2,
v i r i d e d e n g a ~ ; media A n d r e o t i (19801,clan penggunaan 1aki;osa s e b ~ g a i sumber iiarbon, meraberil~an
h a s i l yang l e b i h ba.ik d i b a n d i n g dengan k a r b o k s i m e t i l s e l u -
l o s a . A k t i f i t a s s e l u l a s e t e r t i n g g i d i c a p a i pada v ~ a k t u
i n k u b a s i
4
ha.ri u n t u k2,
v'irj.de ; 8 h a r i u n t u kA.
dam 10 h a r i u n t u k campuran
A,
9.2.
v i r i d e ,F i l t r a t enzim s e l u l a s e d a r i
A,
nicer
;2.
v i r i d edan carupuran
8.
niF;ey
+2.
v i r i d e me~lunjulrkail a k t i f i t a st e r t i n g g i pada suhu 60°c. pIi opti~nuii! ~ & L i f i t a s s e l u l a s e
y a i t u
4,5
-
5.0
u n t u k enzim yang b e r a s a l d a r i2.
v i r i d e5.0
-
5.5
untuli enzim 25siA,
dan 5.0-
5.5
untulcRendemen enzim Icering k a s n r a d a l a h 0.0277 p e r s e n (w./v)
dengan a k t i f i t a s s p e s i f i k 3,08Lt9
C,U/
--
mg p r o t e i n u n t u k s e -l u l a s e d a r i
A.
ni.ger ; 0.0261. p e r s e n (w/v) dengan a l r t i f i t a ss p e s i f i k 10.0293 cxU/mg p r o t e i n u n t u k s e l u l a s e d a r i
x,
m-
d e
-
0.0293 p e r s e n (vi/v) dengari a k t i f i t a s . s p e s i f i k 6.L;83l-
9C
U/
mg p r o t e i n untulr s e l u l a s e d a r i carnpuranA.
n i z e r +X
T. v i r i d e .
-
Pada p e i l g u j i a d i t i f i . t r ; . s f l l t r a t enzim s e l u l a s e pada
h i d r o l i s a b a g g a s e , jumlah g u l n ?eredul:si y a c g d i b e b a s k a n
s e b a g a i h a s i l h i d r o l i s a meniilgli:.t dengan mairin l a n a n y a wdc-
t u h i d r o l i s a . Jumlah g u l a p e r e d u l t s i yang d i b e b a s k a n pada
~ ~ l c t u h i d r o l i s a 24 jam a d a l n h 1.3252 xi-g glultosa/ mg p r o t e i n
u n t u k enzim s e l u l a s e d a r i 8. n i g c r ; 3.2276 mg g l u k o s a
/
rngp r o t e i n u n t u k onziul s e l u l a s e d a r i
g,
viri..de dan 2.841 8 mgg l u k o s a /mg p r o t e i n u n t u k enzim ~ e l u 1 ; ~ s e d a r i campuran
A. n i a e r t
2,
v i r i d e .MEMPELAJARI PRODUKSI ENZIM SELULASE
DARI A s ~ e r ~ i l l ~ S n i a e r L-51/8RRL A-11, 264
DAN Trichoderma v i r i d e
Oleh
M A R W I N I
F. 190088
SKRIPSI
Sebagai s a l a h s a t u s y a r a t untuk memperoleh g e l a r SARJANA TMNOLOGI PWTANIAN
pada Jurusan TEKNOLOGI PANGAN DAN G I Z I F a k u l t a s Teknologi P e r t a n i a n
I n s t i t u
t
P e r t a n i a n Bogor1986
FAKULTAS TEKNOLOGI PERTANIAN
INSTITUT PERTANIAM BOGOR FAKULTAS TEKNOLOGI PERTANIAN
YiMPELAJARI PRODUKSI ENZIM SELULASE
D A R I A s p e r f : i l l u s n i g e r L - ~ ~ / N R R L A - 1 1 , 264
Dlui Trichoderma v i s i d e
SKRIPSI
S e b a g a i s a l a h s a t u s y a r a t untuk m e ~ p e r o l e h g e l a r
SARJANA TEKNOLOGI PERTANIAW
pada J u r u s a n TEEiCLCGI PANGAB DAN G I Z I , F a k u l t a s Teknologi P e r t a n i a n ,
I n s t i t u t P e r t m i a n Bogor
Oleh
Dilahix-ksn pada t a n g g a l 10 J u l i 1963 d i S o l o
.
KATA PENGANTARPu j i dan s y u k u r d i p a n j a t l ~ a n ke hadapan A l l o h SWT, ka-
r e n a hanya dengan bimbinganNya p e n u l i s d a p a t menyelesaikan
p e n u l i s a n s k r i p s i i n i ,
S k r i p s i i n i d i s u s u n b e r d a s a r k a n h a s i l p e n e l i t i a n
yang t e l a h d i l a k u k a n selama enam b u l a n d i Laboratorium M i -
k r o b i o l o g i Bangsal Percontohan dan Pengolahan Hasil Perda-
n i a a
/
AP-4 dan Laboratorium b l i k r o b i o l o g i J u r u s a n TeknologiPangan dan G i z i , I n s t i t u t P e r t a n i a n Bogor,
Ucapan t e r i m a k a s i h p e n u l i s sampaikan kepada:
1, D r , Is. M. Bman Wiraliartalrusuma MSc. s e b a g a i dosen pern-
bimbing yang t e l a h memberi f a s i l i t a s , bantuan dan bimbi-
ngan selama p e n e l i t i a n sampai t e r s u s u n n y a s k r i p s i i n i .
2. D r . Mulyono Yudoamidjoyo s e b a g a i Mepala,Bangsal Percon-
t o h a n dan Pengolahan Hasil P e r t a n i a n , IPB yang t e l a h me-
nyediakan semua f a s i l i t a s selaiila p e n e l i t i a n ,
3.
P a r a t e k n i s i Bangsal Percontohan dan Pengolahan H a s i lP e r t a n i a n , IPB yang t e l a h membantu menyadiakan p e r a l a t a n
untuk p e n e l i t i a n i n i .
4.
Ayah &an i b u yang t e l a h mengas~ih dan membimbing p e n u l i ss e j a k k e c i l dengan k a s i h sayang yang tuEus.
5.
Rekan-rekan d i J u r u s z n Telinologi Pangax1 danGizi,
IPEyang t e l a h nemberi b a n t u a n m o r i l yang s a n g a t b e s a r a r t i -
nya b a g i p e n u l i s .
Akhisnya p e n u l i s b e r h a r a p semoga s k r i p s i i n i berman-
f a a t b a g i p a r a pembaca.
H s l a m a n
KATA PEHGANTAR
...
iii
DAFTAR GAMBAR
...
d
DAFTAR TliiiEL
...
&%ADAFTAR LAMPIRAN
...
I
.
PmDAHULUAN...
I1
.
TIKJAUAN PUSTAKA...
A
.
KAPANG...
B
.
EIJZIM SELULASE...
...
C
.
PRODUIGI ENZIM SELULASE DARI I.IIKROBAD
.
BEBERAPA ASPEX l?ERihJENTASI DALPJI PRODUICSIENZIM SELULASE
...
I11
.
BAHAN DAN METODE PENELITIPJJ...
A
.
BAHAN...*.*.*..
B
.
IrnTODE PENELITIAN ...em...C
.
PROSIDUR...
...
D
.
ILNALISAE
.
PERLAKUAN...
I V
.
M S I L DAN PEf-fBAHASAN...
...
A
.
PENELITIAM PENDAHULUANB
.
PENELITIAN LAIJJUTAN...
1
.
P e n g a r u h pH d a n S u h u T e r h a d a p A k t i f i t a sF i l t r a t Enzim S e l u l z s e
...
2
.
pH Optimum A l r t i f i t a s E ' i l t r a t Enzim...
S e l u l a s e
Ealaman
3 .
Suhu Optimum A k t i f i t a s f i l t r a tEnzim S e l u l a s e ...eaase
47
4.
P r o d u k s i Enzim S e l u l a s e K e r i n g K a s a r...
51
5.
P e n g u j i a n A k t i f i t a s F i l t r a t Enzirn S e l u l a -s e Pada H i d r o l i s a Baggase
...
...
56
V. KESIMPULAN
DAN
SARAN...
59
A. KESIMPULAN
...
59
B. SARAN
...
GO
DSFTAR PUSTAKA
...
6 2DAFTAR GAMBAR
Gambar 1.
Gambar 2.
Gambar
3*
Gambar
4.
Gambar
5.
Gambar
6.
Gambar
7.
Gambar 8.
Gambar
9.
Gambar 10.
Gambar 11.
IIalaman
A s p e r g i l l u s dengan bagiail-
b a g i a n yang m e n j a d i c i r i n y a
...
4
T r i c h o d e r m a v i r i d e dengan b a g i a n -
...
b a g i m yang m e n j a d i c i r i m y a
5
Pengelotppokan e-izim s e l u l a s e b e r d a s a r -
k a n s p e s i f i t a s s u b s t r a t
...
8
Mekanisme h i d r o l i s a s e l u l o s a s e c a r a
e n z i m a t i s
...
1 0Skema t a h a p - t a h a p h i d r o l i s a s e l u l o s a
s e c a r a e n z i m a t i s
...
11....
Model r e g u l a s i b i o s i n t e s a s e l u l a s e
16
...
P r o s e s d e l i g n i f i k a s i h a g g a s e
24
P r o s e d u r pembuatan enzim ~ e l u l a s e
k e r i n g k a s a r
...
27Skema l e n g k a p p r o d e d u r p e n e l i t i a n
....
28
P r o s e a u r a n a l i s a p r o t e i n (Lowry e t a l . ,
1 9 5 2 )
...
+ e e e . e e . . . . w 30P r o s e d u r p e n g u j i a n a k t i f i t a s enzim s e -
l u l a s e ( M s n d e l s e t a l . , 1 9 7 6 )
...
31Gambar 12. P r o f i l pH ; b i o m a s s ; p r o t e i n dan a k t i -
f i t a s f i l t r a t enzim s e l u l a s e d a r i
psoer-
p i l l u s n i g e r p a d a karbiiilcsi.meti1 s e l u l o s a
dan l d c t o s a
...
35
Gambar
13.
P r o f i l pB.; b i o m a s s ; p r o t e i n dai? a k t i f i -t a s f i l t r a t enzim s e l u l a s e d a r i T r i c h o - derma v i r i d e pada k a r b o k s i m e t i l s e l u l o s a
dan l a l c t o s a
...
36
Gambzr
14.
P r o f i l pH ; b i o m a s s ; p r o t e i n dan d k t i f itas f i l t r a t enzim s e l u l a s e d a r i campuran
A. + 'I-v i r i d e pada k a r b o k s i m e t i l '.
-