• Tidak ada hasil yang ditemukan

Lokakarya dan Temu Wicara Program Perintisan Sarjana Penggerak Pembangunan Pedesaan Berorientasi Pembangunan Pertanian dan Agroindustri Pedesaan

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2017

Membagikan "Lokakarya dan Temu Wicara Program Perintisan Sarjana Penggerak Pembangunan Pedesaan Berorientasi Pembangunan Pertanian dan Agroindustri Pedesaan"

Copied!
43
0
0

Teks penuh

(1)
(2)

Prosiding i n i merupakan s a l & saku "keluaran" dari

Lokakarya clan T e m l ~ w i c n r a Program P e r i n - t i c a n S a r j ~ n a P e n g g s r a k Pembsngunan Pedesssn Berorienkasi Pembangunan P c r t ' a r r i a n dan Agrowinilta Pedeaarin, Bogor, 1

-

2 Agustus 1989. Dengan ditcrhi%knnnya prociding

kni

d i h a r n p k a n dapaL

m ~ n j a r l i ~ ~ j u k c - r n bagi pitjak-pihak yang berkepentingan.

.

D i s ~ r r r p i n g itu, pros i d i n g ini jugs marupzlkan b s n t ~ ~ k rryrata

hasil

kcrjacama n n t a r a

IPB

berigan Yayasan B i n a Tarunu Tani

Inclones ~ E X , Qan sekal i Bus merupakan program pengabdisn pad^

rnar;yurakai:,, kt-rususnyrx kepada petani dart masyarakat pedesaan.

Prosiding irii secara garis besar berisiknn perurnusan krasil lokakurya, muknlah-rrrnkulah Fang d i p r e s e n t a - s i k a n , d a n

diskusi yang hsrlangaung pada setiup session.

Akhirriya, proaiding

ini

akan bermanf aat ganda apabi l a

setiap psmbaca dapat memanifestssikan isinya secsra

Kepnda serliua p i h a k yung %el& membantu kelanc&rsn paIak8 af~h8Zl L ~ k ~ l i i a s y a dan penytJsrlnsn pros i d i ng

in

i

,

khususnyn Saudara F r e d i a n Tonny

kami

u ~ a p k a n terimakasih

Bogor, September 1999

Repala Pusst Pendidikan dnn Pelayansn Pada

Masxar&at

LPM

IPB,

(3)

KATA PENCANTAR

. . .

i

. . .

DAFTAR

IS1 i i

SAMCTJTfiN KETUP, PANLTIA PELAKSRNR

. . .

\r

SLrlMBLlTAtI 1jESk.N PEMBI1JA

VBTTI

. . . , . . .

is

Si9MUUTAl4 REi<TOR IPB

. . .

sii

SAMBrjTA1.7 BfE11TERI f\lEGhP,A PEMUDA

DAN

OLAI-fRRGt?

. . . .

svi i

EAt2Ilif.1 8,: LATAR DELRKANG DAM RASIL

-

I I . ffi!SIL LtOKAKARYA DAN TEMiJTilICmA

. . .

A .

11.-

1

. . .

2 . 1 .

Pokok.Fokuk

Femikirun A. 11-1

2 . 2 . Beberapa fmplikasi darn Saran Pcngem-

. . .

bangan Program

SP3

A.

1 1 - 3

1.

TOP

IK

:

PGLA

PELAT IIf

AM

PENGGERfiIC FEMBt'INGUEIA14
(4)

I

l

TDI'IIC: PEL12hNG PELUAMG PENGEhiBN4GhM USAHA EfCO1 f Old1 PEDESP,Afd

DhLAM

RliPICKR MEL.IDINAMI

SASIKAW

FEMBAWGUNAN

PEDESAAN

Maknl a h

P ~ r i ~ ~ r i l t i ~ a n ~ i i ~ ' ~ f!r; aha Ekorlonii Pecles aari I\f~trr inL(kal;l:z~r~ Dinarni

ka

Pernbangi.innrr

( o l e L S jarrtooe'oad Sad j a d )

. . .

B.

I f

- - I

P c r s i npnn S a s jarla Dalam Mer~gembarrgkur~

Usrihn Ekononri Pedesann

(oleh A ,

M.

S u e f u d d i n )

. . .

B.

11--11 Poluang dnn Pengembungan Ekonumi P e d e -

S aEi1-l

( o l e h Cunuwun Sumodiningrak)

. . .

B.

f 1 - 2 0

Makal~rh

Pengelnlangarl S~.iyiberdr;ryrt I n s a r i

i

Mas ya.- rakat Pedcsaatl

( o l e h S u i a i k r o Maskun)

. . .

E , I f 1 . I D i s k l - ~ a i

. . .

P e r u m u s ~ r n Ilu!;i

l

Diskusi B . i I f , 23

IV.

TOP

I N : F>ERA!lSER'rA PIEEBAGAf IP1STC?L.lSI / LEMCAGR

DRLRM

PROGRAM

PERINTISAN

SAzJANA PEl~i~?:7EP,AI.; PEMi3AF1GUP7hN PEDESRNJ Makcrl &r

Pcrnnserta E e r b a g n i I n s t a n s i / L e m b a a

Dalm Program Perintisan Ssrjana

Pcnggarak Pembmgunm Pedcsaon

( o l e h Jajah Koowara)

. . .

B. I V - 1

Diskusi

(5)

V .

TOPIK

TEMUWICARA:

PENGALAMAM NYATA D f i A h f

PENGEMBANG

AN

KEMRND

1

R I A N DAM

MEMCGERRKK~JM

MASYARAKAT

PEDESARN Mal:al aki

Perieal a s ~ ~ r r i N y n t a Dalam Perigembnn&uri Kcrr~nnd i

ri

an {Jan Mengger~clfkan

h f a s y n r a k u t Pcr-tesoan

. . .

{oleh

M.

l i a s i m Rrif

in)

Pengalamarl N y a t u

Dalrua

Peagcmbcangari Kernand i

ri

an Dan Mengger akkan

M u s y n r a k u t Pedesaan

. . .

(oleh Mttrlrtur Abbno)

: LAMPI RAN .- LAFIPIXAN

I .

P a s l i t . i u Lcrkakixrya d a n T e m u w i c a r a

. . .

2 . 3adwhl Acax-a

. . .

(6)

SAMBUTAN KETUA

PAMITXR PELAKSAMA

1. Y n n g M c 1 1 . i ~ klcrtt.(;.ri HzEnra Fernl.tcla clan OLnh Raga,

E a y ~ t k , , Z r . Akbar T a n j l ~ n g

2 .

Y

unri: i41.11. ia Mcil t-cri l.lr.tda Pr=rt;anian,

T dapa1; P r o f .

Dr.'.

Ir. . Syarif~.icrtctin B a h a r s y a h , hi. Sc.

3 . v 7

r ring ICurrri I-forrrra t.i Rekt-or 1ns.t. itut P e r t r t n i a n Eogor

Bnr~nk P r o f .

Dr..

Ir.

I I . Sit;rirlul~t A r s y s t d

4 . Y n r g ICanii EIbr.mat;i, Dirjen Psraclidikan Lunr. sekglah

Peml.tdu datl Olcllt Ragel, Depdikbi,td R I .

Bapak Prcrf

.

Dr.

W. P.

blapi-tuptilu

5 . Y a v g ICcvrii Ijormnti Bapak, Kekua LPM ZPD, a

Barsalir

Dr.

Ir.

El.

S j t r P r i Mar~gkuprawira, bcser-La s t a f

6 . Ynrie kkarni h r i r n r a t i P a r s Anggc~ta Pokju Program SF3, sertet Bar7ak y ~ e m h i c a r u , x~enlbatrss, moderator s e r G a s e 1 t ~ r t r h u n d a n g u n y a n g h a d i r pads s a u t

ini

7 . Yang Kami C i n t a i Bapuk dan I b u Dewan Pembina Y a y a s a n

D i r i a Tarl.tna. T a n i Indonsr;

ia,

s e r t n s e l t t r u h rekara-rekaa P a r i i t i a dam pengurusan D T T I .

A s s ~ r l u r n c l n l u i k l ~ r n .fir-.

Wb.

(7)

moril dan

rimt.ez'i1 d n r i K a n t o r Hegura Pemuda b a n O l u h

t e p a t, test~rrdnp Pengernhangari Sar j a n a Kepedezaan, s e h a a j ,

rcnlisasi dari ide/gngasnr~ Dewan Pembina

YBTTf

yang

d i k e b u u i B a p & P r o f . Dr.

ir.

S y a r i f l ~ d ( i i n Bnhars;).ah, M. Sc. 4 . Loknl:ur.ya c?an Tcrn1.1 Wicara ini d i r o f i c a n n k a n &&an

Pr-1Tcja Pcisai., d a r i Progrnrn SP3, serta dnri Lcmbagu

pemer iri tah dari lcrnbagu swadaya, pemudn d a n rnahasiswa

dengan j u r n l a h p e s e r t a s e k i t a r 137 orang,

6 . O u t p u b dari Lok'akarya d a m Ternu Vicaru ini diharapkon

akan m e n j n d i u c u a n / p e g s n g a n b a g i para s a r j a n a yang i k u t i

dalam program S F 3 . Sebagai s t ~ m h a n g s i h pemikiran k i t a

sehugai saLah sakti a l t e r n a t . i f yang s a n g a t t e p a t 1.1nt.rzk

m e n . j a w a l s a l u h satu m a s a l u h besar yang dil-iadayi E a n g s a

t.crdidilc dalairr flal irii para zcrr j a u a ,

(8)

herkurnpu2 ~ k a n

lahir

sua-t;u

kunsep operas

ional

yang k u u l

itati

f

unL4~k

dapat

di

jadikan

Acuan/Pegangarj

untuk

kit^

samu-sama

mensukseokm

Program

SP3.

Bapilrk

Menkeri serta

s e l u r u b .

Madisin yang

kami

horma-ti,

Seandainya dalam pelaksanaczn Lokakarya

dan

Temu Wieara

isri,

terdapat kckurarrgan,

baik

yung disengaja mallpun

tidak atas

nama pariikia mc.i?yampailtan permohonat?

maaf

kami,

yang

a

rebesar--besarnya.

Melalwi

kcsenpatan

ini pula

aLas

nama

panitia

rnenyarnpaikan penghargaan

d a n

ucapan

terima kasih

kami yang

setinggi-tlnggirwu

kepada

semua

pihak yang telah

memberikan

cluktmgun mori l dan

materi

1,

khuausnya kepada Menpora, Menmtid

p e r t a r i i u n , dan Rektor

IPB

sehingga

acara ini dapat

terlaksana.

Bapak MenLeri dan Hadirin yang Kami

hormati.

Zzirikanlah kami,

sel~ik1.r

panltia peldcsana

memohon

kesediaan kepada:

I .

Bapak

Ir.

H e

Abd. Pttteh

akas

Nama

Dewan

Pembina

YBTTI

u r i t ~ & d a p a t

niemherikan sambukan dnlarn

Lokakarya

ini.

n

.

Bapak

Rekeor

IPB u n t u k dapat

memberikan

sambutan d a l a r a

acsra Lokakarya i n i .

3 . Kchaclapan yang

rnulin

Bapak Munteri Muds Pertanian untuk
(9)

O l a h Raga u n t u k d u p a t merr~berikan pengarahan, s e r t a acknligus membuka oecara rasmi acara Lokaknrya d a n Temu

Wicara i n i .

Seltian l a p o r u n d a r i F a n i t i n , T e r i n r a k a s i h , i?aFJilakjii Tat-tf iq Walklidaya Ass. Wr, Tib.

Jakarta, 1 Agustuz 1099

(10)

SAHDUTAN DmAN

PEMBINA

YBTTI

---.---

Yth.

Menteri Megara Pemuda d n n O l n h Raga

Bapak

Ir.

Akhar

Tanjung

Yth. Menkeri Muda Per+;amiar~ R I

Saps!; P r o f .

Dr.

Ir. S jarifl~ddin B n h a r s j a h

Yth. Dirjen Pendidikan L u a r S e k o l a h , Pemuda d a n O l a h Raga Depdikbud

RI, B E F R ~

Prof. Dr.

.

W.

P.

Napitupulu

Y t h . Rektor l n s t i t u t P e r L a n i a n Bogor

( I P B )

Bapak Prof. Dr.

Ir.

. Si-tanala Arojad

Y t A . I b u

Dr.

I T .

Jus%ika S. Bakarz j a h ,

M.

Se.

Y t h . Bapak Baji O j o n Tahyan C

Vkk. P n r n undangun dnn peserta L i ~ k a k a r y a

Aa:;alnrtbr~' alaikum W r

.

lJb,

Perkentrnkanl ah kariii m~nyrsmgaikan oepertah clue p a t a h k a t a

akas nama Yayasan Binu Taruna Tani Indonesia pada Acarn

Pembukaaa Lokrakarya yang herrnakna d a n membahag iakan i n i

.

Lolirakarya dan Temu Wicara Program P e r i n t i n a r r

Sar

j a n a Penggerak Pernbarzgurlan P e d e s a a n Berorienkasi P e r t a n i a n Terpa-

du d a n Agroindustr i P e d e s a a n %erlaksana berka.); ker jasama YBTTI dengan I n s t i t u t P e r t a n i a n Bogor

dan

didukurig o l e h ICantor M o n t e r i Negarn Psmuda d a n OLah Raga s e p t a d i d t ~ k u n g olcti

Dir

j e n Diklmspora Depdikhud, dengarr harapan senroga ke

depan l a b i h terjnlin l s g i kerjasama yung lebih intensip.

(11)

perlcscrtlri rt.tal.l para pernttda derjgan h a r a p a n akan men jadi pcmuda

y'ang mnnd

i

r i y E L ~ G rrranrp1.l menc irzt;aknn

l

~rpungnn politer

j a a n

u n t u k

di

rinya dun taar;yakukut s.;ekitasnyn. O l e t i a@bbb i , ) ; ~ yayasan b i s u dijadikun tempat b e r h i m p u n generasi muda yang berminat

dan t e r t a r i k t e r h a d a p masalah--,masaluh p e r t a n i m c l s l a m arki yang s'aluas-- l u a s r r y a .

Dalam r n e r c a l i s a s i k a n misinya, saat i n i yayasarr t e l a h

I

rnemiliki 3ima lembaga yang b e r s i f a t operasional, y a i t u : 1. P u s a t Pengembangan Ekonomi Pedesann

2.

Pusat Pcndidikan

dan

L a t i h a n P e r t a n i a n 3 . P u s a t Pengembangun Lndustri Pedesaan 4. P u s a t PerigcrnLnngnr1 Koperasi

5. P u s a t l r ~ f ornrazi Kcrrnorliti P e r t a n i a n .

Yoyctsczn U i a a Tarutaa Tani Itlrlrrrrlesia s e n a r l t ; i n s o msrsgil.tuti

pcrlcernttangnn i n f r:rrranr; i pexrrbarlgt~rlar~ k h u s u s n y a pentbangunan

Pcrtnnlan d a n Agroinudstri Pedesann. Pelaksanaan Lokakarya

(12)

T u j u a n d n r i . . lul:nkarya irri untuk mernperoletl rljrnusan 8 . t ~ ~ Ironsepr;i ;.'~tnG L a r s i f r i C o p e r u s i o n e i l yung dnpaC r l i j a d i k s n

ref e r e n s i bagi para .sar j m i f , ' p ~ ~ m i ~ d i l yar?g &an rrrengah<Ji

~crnbougi.lnan pedcsaan . S e r t n rl,imu:;an i n i d ihal.apkarl dapat;

~ u l u mcnjadi rcfcrcnsi b a g para pemnndu progrctm d i l a p u n g u n .

Pada kc:;e~rl~crtrnn i r l i kurmi rrrr~r-~yarfipctik~~j p e n g h a r g a m a

k t I : I , kepacla K a n t ; r ~ r Mcr~por.a, Marrrrrt.grj

pc=rt;nn inn, D i r j r ~ n Dikl~.tspr~rct, d u n Rckt;or Iri..;.t.i t;i-it; ~ e l - ~ t ~ n i on

Bagor. :'jerrifzsga ksrjiis~tnln pintisan i n i b i s a 1 e b i h

c l i t ingkihbt~nn Ingi dirrrcloa mcndrltang. Dan karni mengharaphtan

i z t ~ l u u e t . e l a h r;fi?lcouiulyr* ucr-rra lokrtkaryci dan C,emt.j wiearu. irli

udn ~ s sclarr j1.r i t;ns.a dalrim pelakanaarr program

pcr,io t;it;arr r;a=lr.jctr~c?. ~-'criggcr.r+. peatbniigi.ir~nr1 pec_lcr;auri s c p s r L i

d i ? ilia kkirrs~f:,*~t k e r e jo kcs j n gernnn.LarAan dnn evaf uani

.

A k t i i r ZtaLa, :;elarriz~t; d n r ~ s u p - r ; . ~ .a -.= b e r l ofcakarya sehingga

tjcrlar t~cnsri. nicnghns i f kan rurrrusan yang s e s u a i dengan kcadsan

d i l apclrlgnrl s e t ~ i r ~ g g a rrinrif na.l;~lya d a p n t c3 i r-asnknn of etl s c m L l n

J k c J:tug :ri ZririG k.er-f i b n t ; secur-a 1 g

(13)

SAMBUTAN REKTOX IPB

---I---__----

Y t h . Bapak Mentari Megara Pernuda don Olnh Raga

Ykh. Bapak Menteri Muds P e r t a n i a n

Yth. Dewan Pembina Yarasan Biria Turuna Tani Indorjesia

Yth.

P a r a

Peserta Lokakarya dan Hadiran Sekalian

Sar jnna Penggerak Perfibangunan P s d e s a a n Berorienkas i

F ' e l r ~ t ~ a n g t ~ r r F'c.r*,.car-~ i u n dnn Agt-ol iindu~3j;r.i Pcdesaan " p w Q i k a r j

irri

.

P,dnlntr rrierupakarj ketior:rratan bagi IPB u n t u k menjadi tuan

ruauki penyelengguraan Lokakarya yang pen%ing i r i i , dan a t s s

r t a m s c l u r u h sivitas akudcmika IPB saya mcrjyampaikan selamat datang kepada h a d i rin sekal ian.

Kami di I n s % i % u t F'ertanian Bogor sienyambut dengan hati -

haki d n n p c n u h perhatian program nasional pengerahan Sarjnna

Penggernk Pembnngunan P e d e s a a n (SF"3) ynng t e l ~ h dicanangkan

o l e h Sapak Menteri Pamuda dan O l a h Raga. A d a beberapa n l a s u n n~erigapa kami bersikap demikian.

(14)

kurtssp psmbangunan podesaan yang d i c e t i ~ a k a n , akarl t ; e k a p i

nnrripnknya t - i d n k wdn korisep yang s e s u a i clan berlaku s e e a r a

bcrnrl j a k

mar-,

j u d i desa--do%& yang dupn2; berksrfih.ang ses2ara

a i , Sixit; i r;J;

i k

menun j u k k a n t-lahwu pembang'utlan innal kita teluk~ Lerhasi

l

niengarigkat peri kehidupan rat;yad fsa:iy&; dalsrn kururr w a k t ; i ~ d a r i tahl.rn 1976 sarnpai fF187, baik F;ecara mt.it1nl; aruupurt nisbi r a k y a t

Indonesia

y a r g dikated~r.ikan

dalarri kelonlpok rriiskin telah b e r k u r a n g dengan sangatz ny-st;&.

Akan tetapi r e r k c m t n n g a n d i p e d e ~ a a r r nampaknya tidak secepat

~ ~ c r k c r i ~ b n n d o n yang kcr j a d i di koba-kota s e h i n g g a duiam jangkn

waktu lama u k a n k c r j a d i k e s e n j a n e a n Fan$ semakin besar an2;nr.n Zcotn 3atl def;.ii.

D J lain pihnk k i t . & rrtelitiat bshwa desa nlempunya pot;cnsi uang dapaC dikeinbangknn jika d i t e n g a r ~

i

dengan tepaL. Dengar) a n g e a r a n bahvta i k l l m pemhnngunari d i pedesaan s u d a h ads a t a i ~

paling sed i k i t ; dapnt d lkarnbangkan, apakah dengan masukan

sar jarfa ke p e d o s u n n otomatis akan mejawab masalah-masalah

utama yang kita hadapi, seperti memajukan desa d a n nenambah

Lapartgsn

ker

ja r l i desn, yang t e n t u n y a n e r u p a k a n kriteria

k c l e r h a z

i

larl program

i n i

, Jawabannya k s n t u fa ja

Lidak.

Aknri tekapi mel ihuf; r\rlari:c.a kesempatan un.t;uk itu d i t a n g a n i ~lengari sebuik--baikny.sr. Dulam h a 1 ini masalah pertma yang

perlu j c l u s a d a l a h apa peranan utama yang diharapkan bagi

(15)

G ~ I '

aria

yarag ukcrn tcr jt.in di dc:;o .ter.:;ebu t;. Apakah rrlcrekn dc~lnrrr iircnggersrkkrtr~ pcrnbarlgt.inlar3

per..esoan

setagai pendorOng

. .

penggerak tersebut masing.-.masing ndn gunarryu,

akan

te%api '

menurut; kcma% kami bcn.tuk keduo, yuiku sebagai yenarik y u r ~ g , secara nynta mcngernbangkun/melskukan usnhaikegiatan ekonomi .akun l e t z i h bermtinfuu-t dcln mempunyai durnpuk yang febil-i besnr.. S e t e l a h pcrbnnan t,l.tnrnn s a r jana penggcrak pembrtngurran in

i

d i

'tetapkzm, maka rneriurut h e m a t

kami

,

terwtama t ~ n t u k perarj an

3 pernlinuan)

,

y a i t ~ t pnda s n a t sarjana k e r s e b u t mulai mengemtaagkan u s a h a f k c g i a l a n p r o d u k t

i

f d

i

pedesaan yang terrt;uns.n 1iurt.i~ s e s t ~ a i dengan poLensi ctesa, ( 3 ) Tahap

I I I

(tahuyr pcngernbarrgar~), yaitu s a a t setelah selesainya Trrtsap

I I,

dimarla u:;nhailicgiatarl ekorlorni produkti

f

s u d a h akan

beroperesi secara ruar.jcJiri.

(16)

atr t arn l n i n pangetnhr.[ail,ft;e2;eralnpi Inri p r o d u k t i

f,

Z:ewim~aswwo:;~La~rr~ f1ar.i d i s i p l in ker ja, B e n t u k dart inteas

it&..;

psrrthelxtlcrn tergarli;l.itig crlnri l a t a r Lrf2iaknng k e ~ a r janaaa dnrl

mirr:tl; rr~a:;irig,.rr~usir~g u a r . j c ? n n ,

Dalnrri Tahup

11.

( p e r c ~ l ~ i n u a n ) , derigan ~ u p s r v , i s i .tefiaga-.-

t . ~ r i i - l & . ? . ah

1

i d a n \ q i ru.;wask.e~ rncraka d i h i rfib irlg men(;cnt)Jangkan

keg i~r.l:ni.~,'i.~:>uk~a yang scsucri L n i k c1ar.i asr.lcJ: t;&n i s , ,

p i 1r i n s t i t 1 . i ~ i d a n pcmger~al~tt-1 L e r h a d a p k n i tzginya

?eug:'cm ber1:)ayai aspcl; l > i + ~ ; r i i l j .

D ~ \ l r t ~ i i T : i h ~ t x j I

I I

( ~~er~gt~rnfr~artgac~ 1 , (2 iprj.rI~rkan p e m f : , i n n ~ ~ ~ ~

r l a l ~ 1 . 1 ctcngan

I

crrtlaga leint~ugct perjyo<i ,ii a darln,

i r i z L i L.t.is

i

~ ~ c i t t a : ~ ~ ~ r : ~ r i ~ Z ~ I I :5c!-x&airiya.

Mad i rcta VELD& Terkjormu.t,

I i u r i gnm?:~urun sirigkat d i a t a s kanii irrgin menyatnketr~

bn"ilrc.a Frogr.am Surjmia Penggerak Pembangunnrr Pedesaan yurrg

Laik

<-Ian nkaa berhasil jika d i b a n g a a i dengun

baik.

Olch

karcrru it41 knmi m&ny..ambut baik Lokakarya i n i , Sentoga

l okakarya i n i d u p a t rnerumuskan c a r a - - c a r a i t i n d a k a n yane 12. ix~t:r 3ukan t.tnt.trk rncrtsukseskan r t.crsebut;. A t a s

kcpr2rcayuarr Bsipokt hlcr~pora clan Bapak Mcrdter i Ml,ida Pcrt;ar; i an

tcr irnalias i E 1

.

licy3ada Pnnit in Pcnyclehggarn says uciipliat;
(17)

p f 2 ~ > ~ c l c m g g ~ r i t ~ r i ~ Loltnkarya dun Terril-twicnra ini

.

Semoga a t n s r i d h r j T u t ~ a r i Ycti>g E1ati.r~ Ezo, Lulc~rknrya i n i bertlusi

1

rfierlcnpai

k ~ - ~ , j L l ~ i l * l ~ { > ~ J ~ ~ C ~ ~ ~ L I ~ ~ L I L ' Q C \ S ~ K ~ : ~ ' C ~ .

Aka..; pcrfict.t.inn Cc~pcrk l:lapnl;, I b u iF_trj d u n Saudnra--T>aadzra

:;ckolicin z a y n 1-tcaplcftr1 %crirnakczrr;ill.

(18)
(19)

SAMBIITAP? MENTE:ZZI. NEGARA Z'EMUDA . DAN OI,'AEZ RAGA

.---.---.----.-.---"---

Ar;sal~rrrru'c!lczik~.in~ Wr. Wh.

Fadn ke..;emprltr,rtn Fang' teramnt berb~zhagia irr i

,

s e p a n t ; a s n y a l a h kika rnemanjs%fcan pu j

i

syt~ktrr keharlirari T u h m " Yang Mnha Esa, krtrona F~f5rka-t; rachrnat; d e n taufik-Mya ls1-i I r i t a

dapat, barl;arntr dan berI:i,irnpl.~l disr.tasana p n g i h a r i yang cerah

j. t-I i .

1-1x1 i r d i tcngnh - tcngafi Snudarn-saudara para pakar, ah

l

i

,

f;coritis;.i dan para yrnktisi

dnri

herbagai b i d a n @ i l r n u , yang

cebugian hesar dnri b i d n n g ilnru peslanian, t;erlttnlsh member-i

Iroti:~hrcg ion t;arrjcrtd i r i , A p a I ~ ~ g i d i t ~ i n l b a r saIal3 sukt.8

pt?rgi.irl.~an k i n g g ' j tcrpnndat-rg di tanair air, d i dalan s a h u a k

forum ilmiah, l r ~ k a k a r y u tentang Program R i n t i s a n S a r j a n a Fenggcrak Pcmharigunan d i Fedesaan.

Madirln

Y%h.

Mari i n i kita a k a n mengikuti lokakaryn d a n %emu wicara t e n t a n g program Sarjana Penggerak Pembangunan di Pedesaan, s u a t u p r o y e k r i r l t i s a r ~ y~crrg akan kita selenggarakarr puda Pol. i ta V i n i , clan ~ c r s t u k angkrrtnn pcrtarna, e a h u n 1989,~'?990 i n i , te?:ih nrernnsl~ki masu pelatihan cli seluruh daerah d i

(20)

I n c l o r i c s i e t dcngarl rnelibalkan s e l i i t a r 800 orang s a r j s n u d u r i

bcrbagz~i 1 - l i s i p l i t ~ i1ni1.t.

.

, J c ~ ~ r ; r ' t . i yarig r;t.iilol.~ s u y a luyrurlian kcgluda Bag)& Pl.e:;idur1,

pndn sctrxt Hnkc.~r~ kidorig Iiesra, rircf a l u i berbagni pert.cmtla~~ d ~ t n tukrkurl r;.c~rf.uh ~ ' I i 1 i p t ~ i . t :;edernikiirri 11.4as r l r l ~ t l r f l & i ~ t llrur;.sa,

pr.~-f6r.:uri i r ~ i t c l n h k i L a ~rrl-tfr~i :;c jak t~t.tlai3 J t - t r l i 1089 y c k ~ ~ g

Ictj,r.c, i J I . k i - r;clekr-;i dun

L

L : i r ~ ,:;ail2 riicrical:i.~p pt.,.lu.t;ihcuj r . i l.:cla~;, c J i fay:angnn (_f;rm

;If>nyusurierrJ s l.tciayakar4, dibarengi d e r ~ g a n p c n e r jur,&fj

r;rrrjanrr k c clesn -dcr;o, yarig irzsya Allah aknrl be~.langsung'

akkrir 'Ir~ri?nn Abust-cts 19199 m s n d a t a n g . Para s a r j ~ t n a i r i i l a f a

t k i l.n t-iartipkatl daperl; nleiritan bu mas yar-aknt ci i r_tacr.atl

i~cdesctnr~, t.trr t;uk i l i 8 . t

t

rtrendorong

,

lncrnbin~lsing Gcan ntemb~n t u

fricmpercepat proses pcmlungunnn.

Snudrira saaclara p e s e r t n lokukarya

Yth.,

Ki

tu n a d u r bcthwa beeaimnnnpun jtiga penrborlg~.lnan d n e r n h

pee-icsucrri nrerupakan bagian int.cgr.a? d a r i pcr;rlang:'unan

ncis ictrlnl. K n r c n a i tu, pcmbarigunatl di d a e r u h ~.*eciesaan huruslah s c j u l a n deslgan r-cernt~arigunm bidang i'iairlrnya.

,-

ocnlentarn i t 1.4

k

i ta rricrntrndttng bi

la

pernbrmgunan Liclnk tianya
(21)

i n i

t

idol; c~ta3.t l-lclum herl angsung d i 3 ingkungan mas.jarz&ad FedF,rs 4 q - r c ~ c l t d .

- -

.. E a t i w a proses p~nlbarigl.tfl~m t c l o h berlrungsurrg lansa,

s c j a l n r i d c n g ~ m g e r n k pembungunnri yczng -bez.lang.sung d l t x i - b a g a i b i d n n g . 13~trriun Zii%a s u d a r l ~ n t r w u p r o s e s p e m b u i : ~ ~ . i n i l n

i.Li.t hurur;l nki k i Lct per.cepa.t lagi

,

denear1 t e t n p b e r t i t i k ak

darl i i r e ~ > ~ ~ i - t ~ - ~ a l i ~ ~ ~ i n i l c r i ~ l i l u i sosinl yang digandarrg Ir.lkil,ir r ) l ~ h

m n s y u r a k a t pedesnari.

Dalurn hubungurt i n i lnfl p e r r t i r g n y a k e h a d i r ~ r n para -yzenruda,

c

,J

.

c.1-

-.

L a I yat& d i m i

1

i l ~ i r l y n r _ t r i p ~ ~ t i r i ~ : ~ ~ : ; ~ . i i ~ ~ ~ ~ r ~ g J i ~ ~ ~ ~

L yctlzg tt~r,.r;crr rllal run merrzpcrcepn L prose?; pcnrtrangrtnun d i

>(-'T ,C.C"

1 ;.I 4 .-r LL CL:~ . Kchncli rail para pemudn. sor j a n a i n i bcr-r; i f a t s c h a g u i pcmtangki t nrot i v a s i rrntuk mcmbsigun, rncriirigkatkari

penrlungttrruri d i daerslh pedcsaan agar d~xpat bcrf u n g s i s eciira

hcrsalrirt- s n m a d i dnlan! si-tat~~ keharmonisnn, rnal2pl.m menyediakan

Lert3agui s a r a n a clan pr.r;ar.arrct yang terarnat dihutuhkan

klu~ifikuai st.bry5ui moLiwu2;or, dinarfiisator, ninupurl f n s . i l i l a % u r psmtnrlgr.tnar~ di daerah padasaan.

Dillax-ixpknri pernr.rrlu sar j u n u

i

tu m,mpu men jarJi peloku Yarig ri~cnlpr*akar.r;ai 2 ; c g i a t m ~ kegiatrlrn p ~ . o ? ~ & t i f , kt.jsigsg;yn y;kng

!i~cti:~ttfigk~k, :;ck.t~_tr r i ~ i . t . t i n i a n , rii(:irjc~di mi t.ra i.rcrjar;am.rr o c f ~ . ~ ~ ~ ~ f ~

(22)

nprrirat desn serta rrrasyarnkat pedesaan. Marena itulaf-i, a a r j u n n yang cliharapkan rnen j u d i p e s e r t n progrnrn i n i adalah

s ar J arsa ynng memenuh

i

r u m u s a n , rumtcsan baku : rnampu

mengidentif ikusi rriasalah, ~rrarnp.r merurrrusknn t.~paya

Dalam hul~l.tng~t12 i tu, muku pernr~da

snr

jarra y ang t e r jt.tn d e

t.t=n.tar~g p o - t e n s

i

d a n pengkzambn.t pembangunan y m g Lcrdapat d i

l irrgki~ngan d

i

riiurla mereka t; irlggal, s e r t a ciapat n:erjyadarkan

warga masyaraknt agar memi l iki kcherjdak yang k u c t untuk

para ~crnuda -sar Jana tersebut: terbelih d u h u l l ~ rnenlpcrsiapkan d i r i s e b n i k taiknya.

Di

samping memi l i l t i idealisme ;..-arrg

t itjggi, kr2sadaran drr; tnrrggungjawaf;

akan

masa depan bangza,

nrcmiliki rasu kcmarrusiann yang tirrggi scrtn mcnyadrrri

(23)

r: ,;at.rdc~ru sat-tdnra sekal izm Y t h .

,

Dcnrikisrrlld~ bchcrapn h a l yang dcipat sa::il s u ~ ~ p a i k a n ~ t a d a Lokakoryn dsn Tcrii1.t F?icuru tentang prograin Rintisan S u r j a n a

P e n g g e r a k Pernbzuigurrurr Pedesaan.

Proses seleksi ~ m t u l r tahap pertma, bahun 1989/1990 memarig s ~ ~ l c & s L e r f a l t i . Para pesertanya k i n i baf-&an sedmg

nrengikuti t a h a p berikutnya. Serrlua

i h

t e n t i ~ l a t l akan tetay menrbututikan rrronitur.ing d m evaluasi

.

Bilkan sa j c l bagi

p e n y u s u n a n kurikrrlum, penyusunan program, studi wi l a y a h

i'

s e r t s p c m i l i h u n d e s n ynng menjadi prioritas, bahkan pola dan

seluruh p e l a k s n n a a r ~ n y a . Bagi kebutuhan inilah saya fihat

Se~iogu m e l a l u i Iokakarya dan tenu wieara ini

kita

mampu . mcnyempurnal,cul berb,agai kebi jakan d a n pel.Eilisanaar~ program

t a k i u n - tahuri m e n d a t a n g

.

(24)
(25)

I.

LATAR DmAKANG,

W J U A N ,

DAN

RDANG

LIMGI<UP

Pm7MbSBLliHAN

Da?~trn

Pel

i t a

Q c:liper.kirakan ter j a d i pembengk&nn per-

ti.lKibl.lb~n angkat~in ker j a s e b a n y a k 11, 9 j u t a , d a n s e b a n y a k

2 . 0 0 0 . 5 0 0 orang d i a n t a r a n y a udnlal2 t e n u g a s n r j a n a , Kemanrpu- a n penyerapar]. t e n a g a s e l u m n P e l i t a

V

h a n y a rnanpu m e n y e r a p

1 3 9 . 3 5 8 tennga s a r j u n a dari sekitar 1. 1 G 1 . 600 o r a n g l u l u s n r l :;ar j a n n p e n c a r i k e r j u . B e r d a s a r k a n statistik t a h u n 1986,,,

L ~ . e r . c u - t a t 3 1 . 7 9 0 s a r j u n n (S-11, 3 3 . 0 8 0 l u l u s a n a k a d e t n i s

dan

9 . 8 3 1 l ; . i i r . i r ; a r l rl ipl urrm yarlg mas i h menganggur d a n sedang rrien-.

i2ar.i k e r j ~ i

iCPS,

1 9 8 6 ) .

D i pihak l a i n , sektor pertaniun ynng m e n j a d i t e m p a t b e r g a r j t : . l i ~ e d a r i 55, 1 persen t e n a g a lcer j n I n c l o n e s i a , mas i l l

I:eki.trniidnri t.c.rlaga l:er j n terd i d i l r :,-ang t n e r ~ l i 1 i k i y e n g e t a t i u a n

ja ynrig t i d n k p e r r i a h sckolnh b e k e r j a d i s e k t o r p e r t a n i a n .

B c l - d a s a r k n n d a t a atatistik (1386) hanya adn 5 . 5 8 7 s a r j a n a

(S

1 yang b e k e r ja di sektor. p e r t a n i a n d a r i 3 7 0 . 7 2 3 t o t & ]

:;t=rrjai~~l d i Indonesia, b e r a r t i h a n y a 0 , 0 2 persen

(BPS,

1 9 8 6 ) .

~'~;'n:;ebarurl teringci !;crja t e r d i d i k c t i I n d o n e s i a . I m p l i k a s i n y n

pernburigrirlan d i r;ede:;nan b c r j a l u n lurnban d a n t i n g k a t p r o d u k -

(26)

sumberdnya alarni yang rnasih tersedia melimpah ruah belurn

dnpat d i m a n f n a t k m secaro optimal. I n i l a h beberapa f a k t ~ r yang menyebabkan tingkaL pendapatan masyarakat deaa rnusih

rendah sehingga mengakibatknn pula t ingkat kesejahteraannya r e n d a h .

Lebih

j a u h kita perlu lngi untuk mengantisipasi perka-

n i a n di masn mendatang yang lebih berorientasi pasar b u s u s - nya pasnr l u a r negeri atau ekupor. Dalam hal ini lebih

ditr.tntl.at pada pengciillangar~ a r i b i s n i s dasl ngroindustri,

ten.t~.rnyn penyediann terlaga ker ja d i b i d a n g p e r t m i a n y a n g letits p r u f e s i v n a l dm3 tsrdidik s a n g u t l a h dlperlukan. Dengat2 d c m i k i u n k e h a d i r a n or j a n a di pedesnun sang& herperan dalam pcrcepatnn p@l~bangi.irtc?n pedeaaan khuousnya peningkatan thrap

e2:ononri m u s r a r u k a t desa sehingga akarr t e s w u j u d . masyarakat;

1.

2 .

T I A . ~ L ~ ~ Q

Lc~keiksrr:ia i n i

ber

ti2 j u a n trntul; :

1. Men ingkntkan ct i n a r n i k a kegi atan pernbangt-inat2 p e d e s n a n d a l nrri rrirlgku rnempertingg i pcrtiarabuhan elionorni p e d e s a a r ~

C ~ E L I I r I t T = r ) r i ~ ~ t ~ l t a r ~ k e . ~ ; e r n p ~ l t ~ ~ n Iterja

c t i

pedesaar~,

r;

L . b.Icrurrr~.~sl.;nn rinnclanguri, wawncan, koardinnsi dan p o l a

operas ional dax-i Lsrbagai instansi d a n 1eriiLaga yang

i ; c r k a i t d.21 a m pei~gerakran s n r j a n u ke p e d e s a u n ,

(27)

A .

I

-

3 .

4 . Mcrl~rnuskan sistern m o r i i t o r i n g , Isengendal i a n

dan

e v a l u a s i t c r h a d a p penempir-enn anr j a n a d i p e d e s a a n ,

5 . M e n c n r i a l t e r n o t i f p o m b i a y a a n p e n e m p a t a n s a r j a n a d i ,

p e d e s a u n d a n p u l a p e m b i a y o a n pengembangan u s a h a ekonomi p e d e s a a n ,

6 . Merurnr~skan k u r i k u l u m pelutihan b a g i s a r j a n a .

1.3.

Runng linpkup p e r m a c a l a t l u n y a n g nkan

didiskusikan

dalam

LO~ELEEBFYA

i n i nnt,arn l a i n :

A . P a l u p e l u t i h u a sosjana penggerak pembangunon pedesoan a . I . p r o s e d t ~ r rs k r u i t m a n d a n s e l e k s i s a r j a n a .

a. 2 . p o l a p e l a % i h u n

sar

jana s e b e l u m d i t e m p a t k a n d i p e d e s a a n dan p o l a pengembangar1 p a s e n l a t i h a n .

a . 3. k u r i k u l u m p e l a t i t r a n y m g b e r o r i e n t a s i p a d u k e b u t u h a n , a . 4 . p e n g o r g a n i s n s i a n i n s t i t u s i / l e m b a g a p e l a t i h a n dnn

i n s t r t . t k t ~ i r p e l a t i h a n .

a . 5 . k u a l i f i k a s i i n s t r u k t u r p e l a t i h a n .

€1. 6 . pengemb~2rlgnn pasca pel a t i h n n .

F e l u o r ~ g - - 1 ) e l u a n g pengembangan usahn ekonomi p e d e s o a n d a l n m

rnngko mendinamisknn pembangunan pertesnan.

t j . 1. k o n d i s i d u n p o t e n s i u e n h a t a n i , i n d u s t s i r u m u h t a n g g n ,

(28)

A . I - 4

b. 2. peranan pcrmodalan dalam r o n g k a pengembangun

p c r e k o n ~ r n i a n pedesaan, mernpert imbangkan kondis i dan

g:~c-,Ler~s i tersebut d i a t a s .

b. 3. p e r a n berbagni lenrbaga yang terkait dn l am

mcrlggerakkan ekonorni p e d e s a a n .

C . Pengemburlgnri s u m b e r d n y n insani m a s y a r a k n t p d e s a a n

c . I . model- model pengemhangan mnsyarakat.

c. 2 . b o r b a g a i perrdekulan dalarn pengembangan n t a s y a r a k a t

.

..

c. J . k e t e r k a i % a r r tsurbagai 1ernbago dnlarn pengqrnbangnn

rrrasyarakut, seperti Lenrbagn Swadsya Mnr;y&rukat.

e. 4 . t~e1;teraprr pengalaman pengembangan rnasyarakne.

D.

E'sriln s e r t n berbagui inst;ansi/lernba~.jo dulnrn program

perirjtisar~ snrjanu penggerak pombongur~nn pedesnan

d . 1 . jenis-- j e r ~ i s peran sertn d a r i lembnga--1ernbaga yang t e r - k a i L .

J. 2 . :;istern I t i , pcngendal i a n , dan evalx.ras i

terhndttp k e g i a C ~ i r ~ car j a n a d i pedesaan.

d . 3 . p r u k t c k Bspuk Angka t dalarn n~embnntu rnenrusarkari

r ~ r r ~ d u k pedesaarl.

(29)

I . ' Masalah irrasalah pernbangunm pedesaan y m g masik

d i h a d a p i selanra i r z i antars lain, peaanfaatan sumberdaya

yarg belum o p . d i m a l , kemiskiriari dan sebagainya. .

r P

L . , > a r j a n n m e m i liki kewn jiban mori l untuk memenuhi

panggi f m pembarigurran yaii;u dengm eara h i d u p bersma

d ~ n g a n setagian ruazyarakat Indonesia, yang masih dalam

tar-af serta kekurezngan dari keterbelakmgan.

.-

.

Di

s i n i surjaua, ciengan keuramplcim d a n krpribadiunriya

d I i.inLt.:k r ~ i c r i t r a u s f e r teori

ke

dulam pr-&t..ek

i ny ~ tti t d i l aparlg:'r~n . h4c-r.alt;u akau dit;:zrdnpkarl

5%. Eiczriy~& tiar.upari yXig ditnnrpahkarl dengar1 adarlra program

(30)

A.

IZ

- 2

S ; ~ j r : j ~ b i . i t r~(U1Ca tel~truz-apa h a l ytlrlg perlu d i p s r h a t i k u n

at-izlatl:

5 . 1 . D i p e r l u k a r i ai1anya penegasan tujuari umum d m

spesif i k dari program SP3

5.2. Diperlukan g a r i s tegas dari kedudukan d m lingkup

tugas SP3 a & dia sebagai u n s u r pengger&

~ e r n b u r i g u n ~ m pedesaaan (motiva%~r), wirsswasta,

E L E L . $ 8 t r ~ r i e ~ i k e d u s i ~ a . Narriun y ang tt;~i.rpen+,i ng

b d r w a SP3 t l n r u s l n h b i s a s n n d i r i kideik selzlu

tezgantung pa~da pihak lain.

5 . 3 . SP3 di.har-upkar; &pat tier jiwa p a t r i o t , pioner, t d i m i f'iuifi dm mental, agen peurbmgt~nan desa,

p c i i ~ t s t * ~ ~ k c . 2 ~ j nt,t.r,runn d u r scbagainya . Karuna iku

c : i 1 i 6;rnrlg i-lrangnya perlu

di

Iakukan %@car.&

"unik.

5 -4. Pr.~>$r.zlru SF3 heucilrkoya m e l a l u i peluksanaan rang

:i i :; -t eura t i a d n r ~ y s : ~ f es ionax

.

Tuhagan gleny i ~ r p ~ n ,

i t -i n ilari pengeirrbang'ar~. h ~ r r i ~ s d i l a 1 ~ j dengan

sistc,.rrr yang j a l a s dan berdiri di atas laridasan

konccptual y a u g d i j n l a n k a n seeara pragmatis

~ p e r : ~ ~ i ~ ~ a ~ ~ l . \ - - -

5 . S t r a t c g i prcgram SP3 dalam penbangunan pedesaan liarus a e u u a i dcngari linghungan, di.t;erirrra

rnar;y~?r&l.;a'c sc;+,enipatt, i;idrik nrerusak n i l a i t r a i i i s i ,

rilernbcr iknrr Itssenrpai;an lcer ja densan peridekatan

(31)

A.

I I

-

3

d i p i l i k i dari berugam pilihun, sebeai peng~urrbil

~ r - a k u r . s a ; -p<:nggi>rak pernbaagunan, raana jer, pelat

ih,

d ~ i k ~ n s r r l t , ~ .

.5

D . Frogram pemf_sarlg~inan desa m e r u p & a n "mi si s u c i " yar@

scllar.cr:sarrri d i ? zridi~s i i;u j~rarr unt.r.lk memu

l

i

ilk,m keh i d u p a t

a - z n u s i h . Mit:l ' i t bila dikaitkan derrg'an program

, n e r i t ~ t i r , . a n

SP3

adalah rnisi u n t u k meningka%kan

p r i ~ d u ? i t . i v i tas mrlrsyizraka.t. yang perlu utenrper.l.lstr.ikan : { a)

. - -

apnkati pads d usurriya mas.rilr.aknt r_3esa mi3mczrig riif~siz 1 L>- i

k e i n g i n a r j i~nti.rk tertrbah agar men ir1gka-i;

r~ri;trkuktivit.asny&P,

(Xr)

Apnkah masyarakat d e s o u i e n t i 1 i I . f

k;;.ii-upaxr L i k u t clan her.perair;er-&a d a I m r su3t.i.:

r.e.lricaria perr+iljatiarl.

r'l

~ i2 . . E ~ b ~ f : ~ . ~ i : i r : i : t f r i r ~ : l l t f ; i i ~ ; i f j ~ i r i Sd$.cii:~ per&ejlllharigar~ F K . ~ s ~ L ' F * : . ~ ~ SP3

1 . I)al;lrri a 1.1ri t , i . i l i raernber i : kerhadap perrrb~ing'nnarr

c:!r_:~~gan g~f::irrt>an&r,irs.ap~ per.,trtrrian i2rrr.i ug1.oindtrstr4 -gtecl.esafin

irialra i.rr,ki.r,i i. t,itif;.r.i :jIs3 tianctaki~3;.a r u ~ s r i p e r kirriI-ri1~1gjki5.r1 asyrk. ..,

(32)

7..

.

,> i i 1 i :snwnf;i%rj peifcc.+

-

,aal ?an iriarnpu mei.nar-.y rrrakat d i

d ~ r l zrnt rrins:;ar.czl;at pedessslz yang ingirr d ihinanya m a . j ~ r .

Soearn lebiki hust.to pel i l t i h n n tzar-mlah berm-ierrtasi pada

x.igiaya -pmig;'cnal.~tn situasi masyareka-l, penreca'rrim masalah,

per;genalz~:in .teknls dari p r ~ g r r n - p r ~ g r m cperasional

.

3 . M c ~ i - l ~ 2 pi-l.at.il.j:_t:i yarlg diberikc-;_rr hendakrrya Icbikr bersifat

" L ~2 .- 1: -!A .. karya " dari d i l&ukari secara "Par-t;isipa.t;icm A c t i o n . ResearcI-r" . P a s c a l a t i t r a n perlu d i l m jutkan defiggn pe.--

rlynziri~.lainn i r i f o r ~ n u s i - iriforrnasi, biurbingiian, d m evaluasi.

4 . Usaha 1 r r . l ~ i h meerprods.ikt i-fkon desa dengari Ie1:er j a a a r n ~ r dengarr rrparer.L c-Iarr basis kemasyar&at;an per~.!kkt.-lnc~mim

i ; ;.L~IT! i i ~ i - l i - t

d

i jadikillfi sasar~m L u - i progr.arri

Sl'3 . Pe?i,i&ug cjk;-.rir,criii peds-- Qrlar~

-

mtara l a i n rnc=lal?,ti

Z@ rct i ri<.ll-i;:t x- .i d ~ ~ f . z i k tlf i f j ~ + l j r . $ t , k ~ t . r i r;e~<""r. i : Lt C; ~ i k i ii

ifienc-: % pk.~rk:rn s t z i r r d a ~ - 'c;&fi serrrua psoduk ~ c c ; . ' Y ,

rnsriirrgl~atkaii c%'is i ens i dalarrl proses produks i -pr.f~dj,ikf; I

pusokm t ~ r i t u l i agroindusbri, penirrgkatan r n u t u d a l a m

.

.

r - .

b . ~ , ~ aha pengo2 a h a 1 produk pedesaarr

,

proses agroirdustrinya. o e n d i r i , pengelolaaz s i s t i u i penyirrrpmlan

yang ~;cc>,- . ~ r a ekunomis dapat d i p e r l z m g g u n g jawa15kan, 3 a n

r~erirberit.~ikan pasar yang lebikt l u a s d e n g r ~ n rfierrggali.

i r l f orrrins. i p u s a r

.

5 . S a r j n n n Prograrii

SP3

d s p a t pula berfungsi sebagai

.

. ,

parijcrrrturnnz~n nn%ul-a b c r b a g ~ t i unst-ir ;'ter'libat dalaiir

(33)

n.

X I

-

E;

perbrrr'kan, in&-tst-ri n s ~ r r ~ l n s i , dan

IN.

6 . Program SP3 merupakan penggerak peabangunan

di

desa, t e t a p i juga a l r m mzmeeahkan peraasaldan pengwgguran

t . e r s e l u t u n g d i pedesam. Kalau program i n i bisa

t c ; l r . s ~ l c r i & d ~ r ~ tjaik m&a prograarr Lni aka1 menyebar. b e b i h

1%-ias 1agi Pcr-a? swadaya masyarakat (LSM, @GO) urerr j a d i

Ictih t c r a r a h I n g i dan kualitasnya akan lebih baik.

liarencr itil p~r.vZr-arri SP3 dar-i awal mula hendaknya sud&

_;cgaLa usaliu klari-:~ b i s a dius&akm u n t u k m e m a k m i

r ; . i t u a s i setir nrat, -.- haik t a g i sarjma peltrkswia prograrrr

wsiuptin Departe:iieii F'rlndidikan d a n Iietudsyaan d a n k=tr>z. %enyrr_rru yang pegrxig kerriudi peran iai, Karena itu per.1.t.i

ztit~:tnya .c; .i .s' teir~ r - yaug ket;st; tarliadap

prfigI.;ufl -

.

, setiingga program i n i rrierupuktan

pr.c,gra{ii ;-and ''prClpi3 i ' l y d.lJ~irlgc? " se-&iap c a & t .

rl~-~iJg;~rrih:_rriri;.a lr:.t-jih jul~r.;. . Mereka her;da2;riyu s u d a h

(34)

Pi.

I1

-

6

9 . Ifg..rbungaii dengan f itiak perbankan

dini

lsi

sangat, d i p c r l u k a n , Apatila para asrjana

ini

telah menemukan

. ,

js~an-Jaiannya u n t u k berwirnswsta, sedmgkan mereks

bun-t.u rrrer~da~ath-arr geriaoc,Eal.arinyr-i. mereka aken kembali ke

kotn rjeilgan f r%.is?;k-a:;. i

.

Ifarena itu sangat; diharapk~rrti

p ~ : i f i e r i n t ~ z h mulai m e r i n k i s pengiku%sertaan

f

i h a k

--

p, -2 r b m k a n , 13iJMH rl&-i Swsska.

: > .,, . '-I re;. 3. iJ

.- d i per--L i iii1j~irr:i'k.ai-i r r i i n d u s t r i a s u r a n s i

. . , .-.C . ' t:.i,;rut >A.*2;.tif di pedi.zsa8~1, k u s u s n y a d a l a i

~ ~ n g c ; n b a n g a r ~ a s r r r n n s i k r e r l i t , asiirarrs j us&atai.ni, rlan

r;i:bigairiyn i i sangat, .bepat: tagi peog isian

. .

i~e:aksar-t~i.,i-,

-

SP3 saat i n l . K a i t m n y a d e n g ~ m

1 1) 1. Pcrgizruarj , : pr=lat;ihan,

n a r a f;l,~rrabr3r,

(35)

s i k ~ i p culori sar jurra ytmg r r a r ~ t i n y a rnampu berkiprah d i

ctnerakr pcdesaarl.

Sur.

jsna yang ,&an diter jxxnkm k e

~..edr_::;uari rac~r.ier.li,ilrarl " condi.t;.F~ning" .t;c-;.r.ten.t;u agar s

i

ay

Li;l;i.r.j a d i ~ic:-lcsuzi~l, b&rkaa da2.anj

jalgka

pan jang

p ~ n : , ~ i ; : ~ p a u sar j ~ m a beker j n dj.

pedesaml ifii

memerlu]<an

p c r l n ! r a ~ ~ r l G O jcik ~ ~ I C ' P ' B ~ L L keradcL

di

bnrlgl:i.l pLi-i 1 j.2ti .

5 s <,

(36)
(37)
(38)

Lampiran I . STJSUNAN P A N L T I A LDKAKARYA P R W X A M

PERINTISAN

S A W A H A PENGGERAK

PENBANGUNAN

PEDESAM B E R O R I E N T A S I PEMBANGUMAN P E R T A N T A N DAN AGROINDTJSTRI P E D E S A A N

---

---

---

-

---

-

--- - -

P e n a s e h a t : P r o f . D r . l r . S j a r i f u d d i n S ~ i h a r s j a h P r o f . Dr. f r . S i t a n a L a A r s jad

Dr. I T . cJustt;il;a S. B a h a r s j a h ,

M.

S e . I r

.

Abciu l l a h P u t e h

H.

Oyon Tah j a n

Tirrr Pernarlct..i.x . D r . I r . 3. S j a f r i Mangk~.ipr'swira P r o f . D r . l r . S j a m s o e ' o e d S j a d j a d D r . I . Aida V i t a y a l a S. H u b e i s

r 1 Br-iriasor

I r . L a l a t-l. K o l o p a k i n g , MS ir. Fadhol i H e r n a n t o

I r . H j , X i n i S u r o j o I r . I c ? r i s Z a i n i

I r . T j u t j u M u l j a n i hriiin Erg. Z ~ e n a l A r i f i n

D r s . E d i Mudiono

Tirir F ' e l a k s a n a : Mnstrrty B e t t a , SEI

f r . H a r t m a K a r y a t i n S u t a r t o

IT.

Abdul Rahman

I r . A s n a w s t i

1ltlnhyi.i Far i 1

l

a h , SE

.

. P

n a s p i a h

Salrnah

Awod

S a i d , SE.

Drh. Rbcli.~leani A m r ' i S i r e g a r , MS

Dr.

1 .

T a n t a n Rustni-ldi

W.

Ir. F r e d i ~ r n Tonny, MS

Ir.

L a t i e f

M.

Rachrrrarr Ir.. Lirla I C a r l i y e n n a , MS I r . l4cjentoha Selr-iri I r.. I d a YE-thana FT.

,

MA I r . S i t . i k l u r i s y a h , M S L A I r . Q o d n r i a n Prarrrukanto

M . Ard jo S u d i h d j o M a r t h i n i4attirrrena, RA Ayi n ~ h l i a w a t i

h d i y o r i t i E l i s Anisrih

fiIal a h ~ i y z t t i

(39)

i I

i 3; sr;;, J

-e.-.?z

i

i

, ,.' t.r. r.,.

1 <M, :TI,:-;rj,:r,r Rpgj ~.tr,i:.i Pc;.~s'i r: i

I 1

$! fi>- : ?$ :::j .z.~"~$@..; I

% 2 , ,*,% ,'%:...%%. , .<?A"

I - I ;---.m "-: .

i nyL* r.i, ~ . ~ . . b a P ~ r ( i ti i Iku #ast{;ty %!ti, 53 i

: ;

- c-,. ..&ti;t 2:; E*~T~ p&j r;s 'y377; &?pk ,He &j<.$$ j ~k; Pi{t~+$ i

I i

- .,C.,+... ,,

,, I - . ,ri ,:,, i,,; > Kfi; '. '-:rr LL>..

."

;.YE "pP; ~ R R [ . 27 ? 3: ,.?, S:t::;;;l; I

I ii-q-2d I

i

- ~ s 5 + , b ~ g i

za;F+-~

$ j ~ 2 a ~ a i

-

.$qak k:,, s?&%~,-yzf E,:<

?$( &,f:ip2 !

- c'-.".L.~>+ -,* 2,- s.L..\"7>v F2$-& Fr.>;

,rs,

;.;, :jSri . , 7ii2335 % . .

L.*,W.V.,. r,,, ,,r,;, ? ~ * 3 2 ~ : , L . , , , , I

c $ q ~ j q rpcej fii $2 &p&, Eahw 3 j;h i

v* , .

"iS'i;i:\ ;rj

i i

I

3

.

....,,.

i

i ;~5:,?.~.~j0,~{i R~-:acah is.td; <$$;i;.k)

i i i

, . 5

, 3 , , , ; ttP;i<f,R,]i,P, i y , jd;jsZaini J~,j&r;~.~;~ ? 1 tr/~nc~p~\rdi: - - , I . Ppj+afi~:j::a:; f%+5.d33

si

a,& ,,d.., iJzc; L,~..,,. , ~ A > x > ~ u

8 ,

m ,

i

.,:, ;;, $.j2&:G$$j: & 2 ~ . 7 , 3.. i : , 3.i; y: -

i I

i

;.

' ",'. '

E 7 D . Q ,?.1?4<.f!IS 1

r i

j i7,2j-!;,;dj ft++rtte$t-,:$effff%$tPfWf%tttitr-tPf;ttt i $ 7 i A i/ A 7 /$,&(.%

s],#&f

r t t a t $ t t i f t + k t r r r - e t e t t i t f $ t f t t r c z r ~ r i 1

i 1

i fKXk-jfi,X ~ B I : a i a h { i ; ~ P e l u ~ n g - p ~ u ~ g !,P'rc.i,ff,lr, !. % r . f : ; ~ ~ ! ; ~ : a - % , i r . 3 . ~ * . ~ = ~ X U > , ~ A ~ lr.Lifi3 /

i Penydibfigih3 &.zk;a E l r ~ + i ~ . ~ i i ~;if'c.d Sad Jzd, ?& .tiiri A3gan;i, PA h f i i ~ ; m i r E ? i / F W ~ . i & ~ 8 i i ?&r3ana h i a & s- 2, Ifr.ji, &,#, 2, 3 s . S.:hiskto i

t sy~ha:~gk&? L.. k.'d i n

.

ri., ,.,,,.,ws~ . S;rf ci&i n 3, rr

.

Cafia?~~ i

I ?P~FE<;*:; %{+zdi fiiriyat I

I 1 Js,>fi..!h,$\ t t c $ i & ~ ~ : $ e # ~ e ~ c & t f $ f ~ c C p f t t i f ~ f f & t ~ i t f . ~ $ 7 f A jj A j

{fik'.&;x)

$ + E $ C $ $ P t ~ ~ i f $ + P ~ f i $ C ~ t f + $ . ) ~ t i : & + f : E f + C e e i

$ ! I

- . .

i i$.(>{!-i8,.:t'! Hakal;ib (C! ?€3q%;&:afiqafi

cy5,,

c A,a~ . s~. I > + - G 1, ET.{~,,?, S j d i i k , La]; 5,Xal~- if. ?~&pj!a / ; sjtdpi?:;ydinwrji ,'$ayaral:at [ks.l;u> p 2.r,: ,.141,by1 nh,, ,-.-. :-- d &kii;$ ,.., >&$j . i

i ?&5;3fi 2, Rot.k.i:-, A i i ~ d i 2. i~,?;ljma f

\

1 kixa; ?jjptrkrri iarclc 1

1 i

(40)

I 1

j 2-3-H i

>

i i

iO?,tO-lO,td+ Eakalah tR! ? S % E E T ~ ~ k s - i, ?r.ir.Jsj& !:nc~-a i. &:,ire Saj& :;.t!j. S i ~ i ii. FrFbian j 1 hagai Ins!ssiiLe&qa da- ?, Zrs, k. Rxhw, %1 Axkiia k o j o T c n ~ f , 15-: 1

I ias kcq.,-atb Perinti5.a 2, k5. ~;g~~jn,OS,k, 1

! Sar -,&ria ? s g ? ~ - a k PE,&- 4

1 ngiinan ?e&s&~.? i

t i

- 3 f i ; b f i . i i ; t t f t t f t i . 5 E Z i t f P f t P P f t E f i t t e t f . E I S 7 i A # A 7 {&yKxj E i t P ~ ~ f i € P ~ i . H E t k r t ~ f f f H E t k E 6 € f f f f ~ E ~ j

1 I

)I0.?4-i2,i@ L a j u t s sakaizh ii61 1

i T s i L4icr:ra I

i i

- %t~titf€tkti-EE5€ttCEiL?itf;tFff~i;ftt'E I S 7 j R 8 2 A 7 Id%.# SlM! f i f k * C t ~ E t k 6 @ i . i % t t ~ f i i t t t * f i ; f f ~ i b f : t f + t C

i I

j!' i d . J";?-!~,:Q \,... ; i;ri~! P~;-.:~~-., ,.en,oarv~ j.?n...> % . , I - . 1. t y , $ y h . Kz:.ig ir

.

Fsdk$a: 3 f . f 5. i

d a l a ~ &:q&a:qan kjpz333 j r j - ~~~b

.,...,

i kl iin ?ei~;uitc ).:ui,pW)i !

1 &:? ~ ~ r ; ~ : 9 . r a ~ ~ w p*qa:a- 2 .

-

:di-z:k>iaf ~ ~ s s

3 % 7 . .

-

i

i k . S K 4 -.-.'" ' .

c ,

, ,'I% ..-.om> 3 :F2b:tl! i3-72i

...

.

1 u ., ,\<..,. .)?1> .-.&.Z.-..

?Dt>>f*, !

i 1

i j ?

, L . L . '<:-j&,c$ ; : i t t ~ $ $ ~ P $ t $ t f C ~ 5 f P & z C i f . € $ ~ t f ~ i $ f E ~ j j J j! A A j [jgxx!P[#g;{2Ta] t $ , ~ t ~ e l t . r i g ? ~ ~ ~ y - . . . ; t r t e t r t t + e t t e f t i t .' { i

1 !6.($-i7.c$f : Pr+&iipa;r 1

i . I i

1 - Ikqm tfi-ia ka5.i:~ dari I '

i F'ani t i a Pel a k m a i

i

-

?sk~;ica,r Hasil Pw~msari I:-.lr,H. Sajfri I

1 tctkakar ja h Te2.t~i cara h g k i i p r a i i z 1

i al& Ertua fig P ~ a n c k 1

I

-

Penye;a!lan Hasii k u - Tr,ir, Justi ka S.

I

I a~sar; id:skarija dan h h w s j a h , R,k. 1

i 7rawicai.a 1:rf;ada Dirjm 1

I Dil:luywa I q d i tkcd I

I

-

%&dta;i D i ~ j m B i k l ~ y ~ i c a Prcd.k, t!.? t-!qitqiLlu i

I k p d i kbud I

!

-

&&tar+ Psutupm F'~~1.nf ,TT, ir. Sitanaia I

i sec.3,-a rerai iokakxya ii-$?ad i

4 dan T m ~ t r i r a a nl &I Rektn- i

I Jnstitut Pwtartian L C I

1

I

i

[image:40.595.89.549.70.612.2]
(41)

Lampi r a n 3. PESEIZTrf LOKAKARYA SARJANA PENGGERAK

PEMBANGUNRM

PEDESAAN BEOR,

I

- 2 AGUSTUS 1989

-

_ _ _-__

_ __-___..-.__ . _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ -

Prof.Dr.

H.

P.

k ? a p i t u y s u l u D r s . Soeniryo,

M .

Sc

N a s r u n A x h a r

d r g . Z a e n ~ t l A r i f i n

Isma i l Surciar jo

r .

H

. Si.trrr

i

t;ro Maskr~m P r o f . I l ~ . . H . A . R . T i l a r

D-F

L . l . hi. S c l l l i

I

.

P,nwas I.r;l:~zrrdr?r

-.

i s . !-lard:; I3ed j s n

I r . II:;af;

T ,

I . Ah1.i H a e r a h

2 r . s .

D

j ~ k c ~ !\fi.r

l

jar?.t:,o

A . A . M F I C ~ ~ ~ F B E ~ ~ )

MS

D r s . Sukamto

I

r

.

Abd1.t l

l

a h Put;c=h

Dr.

I

M .

S j a f r i Msngkt.lprawir-a

Dr.

1 .

A i d r r V i t a y s i a S . Wi.tbsis

Dr.

I

Bx.innsor

I r . L,nlfi

M .

I i o 1 o ~ a l : i r ~ g I r . I;~idl-ioli I - l e r n a n t i )

I r , l d r i s Z a i n i

I r . . T j . . l t j ~ ~ l.Ii.rljani Rrrrin

D r s . ErAi D!.tdiono

Ir-. I-lar..t;onu liar:*-otiri St-~Carto

2 6 . Tr. Ahdt.il Rshrnar~

2 7 . Tr. I l n s n a w a t , i

2 9 . Wst1:il.j F n r i l l a h , S E

2 9 . 531 iiinti A v r ~ d S a i d

(42)

3 3 . I r . L a t , i e f M., I?;ncr:hrnan

3 4 . I r . I d a Yuhtinn FT, MA

3 5 .

M.

Ardjc:, St-tdibdjo e A

.

Marthin Wat;tirrrena, BA 3 7 . Drt.; . .3amnr.o Dar3.t l i * $ n ~ 38. d r g . Z a e n a l h r i f i n

3 9 .

11%.

Mac-hrrri-tci S r ~ S j i r i n

4 0 . Mi-1 1;; an a

4 1 . Drs. F a d h i l l a h

4 2 . D r .

I

r.. Soedarrriad .i 4 3 . ' x ' H ~ ~ R S ~ i l ~ i ~ a r

44. $'?irc_c.tc_r 4 5 . E r y ~ t n Mnryonc)

4 6 . IIyas

4 7 . I .

I .

Eiirj,yp-a.t, S y n r i f

48. D r .

1

. I ;.<iwr.ad i 4 9 . Z u l a i d i n &is

ErO. 7 r . D i d i k

.I.

I?l-ac:hbj.dii-j

51. b1. Tarrrbunan

5 2 .

Dr.

I r

.

Soedodo ilardjoarriid jcj jo 5 3 . P r o f . n r . . I r , K\.tntjnrcr

5 4 . I r . L i n a K a r l i y e n n a

5 5 . D r . lr. ' f ~ r s k i t a S . &rhars;:ah 5 6 . I r . L3t.irhari

5 7 . D r . I r . S o l e h S o l a h u d d i n FIB.

Pr

i joncr

T

j ipt;oher'i jfirlkc:r

5 0 . Sl.iniit.ro hfaskijrr

6 0 . I r . S:iarnf;uc:liiin Abbas

6 1 . C-uriawan S u m o d i u i n g r ~ t

6 2 . M a m i e t Marjona

63. D r . I r . A .

M.

Saef'x.$cldis~

6 4 .

K .

Algarnai

65. 1r.I-I. 1 .

Rini

Soarcjjo
(43)

6 8 . Slamet T j o k r o p r a n o t , ~ 513,

M.

Sc 6 0 , H . Oyon Tahyaa

7 0 . Prrjf . Dr-. Margono S l a l n e t

7 1 . P r o f . B r .

I

r . S jarrr:;ue ' ilcd

Sad

jad

Gambar

fig P ~ a n c k  Hasii k u -

Referensi

Dokumen terkait

1993.. Prosiding ini merupakan laporan pelaksanaan kegiatan Lokakarya Lembaga Pengabdian kepada Masyarakat yang berkaitan dengan pengalaman empirik LPM IPB pada

Topik yang dibicarakan &amp;lam lokakarya ini sangat penting dan relevan dengan salah satu tugas dan misi pendidikan tinggi, yaitu menyiapkan sumberdaya manusia yang berkemampuan

hasil penelitian yang berhubungan dengan Proses Pengangkatan Pemuda Sarjana Penggerak Pembangunan Di Pedesaan (PSP-3) Pada Dinas Pemuda Dan Olahraga Provinsi Riau

Peranan pertanian antara lain adalah (1) menyediakan kebutuhan bahan pangan yang diperlukan masyarakat untuk menjamin ketahanan pangan, (2) menyediakan bahan baku bagi industri,

Skripsi ini disusun sebagai salah satu syarat untuk memperoleh gelar sarjana Pertanian pada Fakultas Pertanian Institut Pertanian Bogor.' Tulisan ini mengemukakan hasil

Saat ini pembangunan pertanian tidak lagi berorientasi semata - mata pada peningkatan produksi tetapi kepada peningkatan produktivitas dan nilai tambah. Untuk itu efesiensi

Persiapan Pendirian Minat Studi Keteknikan Agroindustri Pertanian pada Program Studi Strata Tiga (S3) Teknologi Industri Pertanian ini telah sesuai Keputusan Mendiknas

Upaya memadukan perusahaan pertanian besar dengan usahatani rakyat berupa sistem inti – plasma atau bapak – anak angkat tidak menolong banyak, bahkan dapat merugikan petani