Perusakan
Sumberdava
r'Alam
(SDA)
Sunho~.rlr~n Alan1 ( Sr1,4 ) adalali scl uruh hcnt:~ng d a m ( ~ ( J S O I I I ' L I - J S .y:111~111 I - P . I O I I I + C . C ~ S src~ck) tcr~nasuk r u m 2 p~ublik dalam skala luas mailpun dayn-daya alam di cialamnya.
sertn scluruh komoditp yang di hast lkannya [resrllrr.cnr#.s ,//olrn)'. Rusaknya SDA rli Indonesia lel-rih tepat dikatakali aki hat ilnri perusakatl. knrena s u l ~ ~ r u h kornodi fi dari sum t~erda!.a lam ditkspoiti~si tanpa ~iicngi~idnhknn ilaj a dukungti! a. Wukti bali~vn d a y d~tktlnp SNI > A
scbngai btsrita~~g nlaln sutlnh terlampaui ad;llah S~RIZ~ kiri hnnyaknya hc.jadiati-kqiadia11 hat!iil., Iotigsor, kckeringan. sciata herkui.nnyt~ya arau halikarl hilangn! ;I bcrhagni jc~iir;
P-
spcsics serta !+e~nishi/ian i!ilri SL)d\ hi11.n s~pci-li yang ka!.~i. ~'cllnil. tananian c~hat-obiitan. i di tsnrlai scrnakin t idttk sutwrnyn lnhnn-lahan pcr~u~~i;in. kan. bct.hn!?.ai jenis s~rt~z i(.Pc~nhnri!li~~~nn !.nilg qCi:lk scnrula ~lilakuk;~n dur~gnn nta11;lah crkonomi p;l.;nr sccal-a
koriseptuul ticlah nkan pcl-rlaii tiicnlpcrlintilian sun~hcrdnya alnm ynng r11z;nk. KiireiIn pc-ndckatan IO grJf [he right j n - i ~ , ~ . hati! a bt.rland;zskari ctisierisi pclnnri finran l~cr.t~iigiii kon~odit i ;1ng ditransaksiliun melalui nackanisintl passr. Meski pun mahznb t c ~ . s ~ t ~ ~ t relnh rtipcrbai ki. detlgar~ kcsndal-an adanya pmses-proscs ala~ni yang ticlak dapar d i ~ a n g k n p mclalui pasar. i~iisnlnya adnnya 1imbah yang mcrusnk linhitat ikan di siingni arau dar~au. scrtn ~tdnri\.n Lesndnl-an ha11u.u S13A mclnptlnyai keterbnt;~san d a y d l ~ k u ~ i g . nn!nwi pcrhaika~l liehijnh:ti~ itri tidnk hc~:inlnti sehayain~ann van: dikclicndaki.
Pcrnhangunan. ter*utnma J ang dijaLartkan oleh scklclr-sebnr Fang ~nemalifii:lthun S!),-I. jugs Iianyn n~e~aitik-hcrilikan kcparla pemhorinti (jin pemant'a;~tan hcl-l~;lgr~i jcni.; I\or.ncrdi tns ilxi SD.4. scbali knya pc~igclolann S13A t idnk ht.i:jal;ln drilgan hniL. Scial, tnliun 70a11. di~riar~a G i r l pcnianfar-ltnn ~ntilai dihcrlukukan st.ca1.a bcsur-besara~l. h i n g ~ a snat itii. pe~~icriniah tidoh riicn? eIesaikan hak atas Sl ),A. hanyaknyir kor~llik atas l?atas
I*LI:I~I~ Lelola SIIA. IX~IIL;III juy;~ I~LI~IL n i t ~ i g t t ; ~ l ~ ~ ~ i 1~ote11si SIIA it11 scs1~1i1.i sccara :~hi~ritt.
P
sch i r ~ g y ; ~ ptl!.ur~c;~~ luail d ; ~ n pt.r~~endnlinn pc~i~anfaatafi Sl )A hntlyn hcr.lnnpci~ny Sccasa adrl~iiiist~.ntif. t.;c)~~disi d t n ~ i k i u n ini ;mt:lra laila discb~~-lhl\n~~ o l c l ~ implemc.tll:rsi hcrl?ag:~iI l n d n ~ ~ ~ ! - ~ ~ r i d n n g ! ittig sccara sck tol+:i! terpal\u hcpndn ~~emanfhut:~n komudi tas ctni-i sct in11
SDA y:tllg ~liLt.loli1 s c L ~ o t . bcrhayili target ekorzrlrlii yang si l i l t tiy;l 11gr~g;lt n;l~it)~1;11. schingg:~ aspch kctct.hatilsan da!,n dukunp SI.l/'i t idah ~nt.ri.jntt i pert il~ihii~lgan dalam pcr~gnmhilati Iicp~~tusan.
-- -
'
h.lah;~l;~h disarnpaikiitl dalam K o H ~ T c ' ~ ' ~ I (!CII_C~II tCllli8 "Vc~~ip~n;l~i>;~T,;tn Tr:~i~'ii'ii: k4t~~elus111.1 .2A;1rOloritarianisme tli I ndnnekia" 17- I?, Nopcmhct ?On5 di Yogiakana.
' Pcnynin~. padn I-i~Ll~ltn\ Kcli~ltnr~ar~ IPR (In11 I'rocra~n Pasca~ariana IPB dan 111
-
11ariildi.rt I I I ~ U ~ ~ r t . ~ d .'
Dala111 berhayi prmhnl~:~wn. s~~rnhc~tlnya al;rm srtrrliy c l i w l ~ r r t ~ u p n ~ c l l a ~ a i ~umhrt.-~111111,c.r agl.nl-l;l I lr11~1h l\rperlu;lri I ~ ~ I ~ I \ ~ , ~ ~ ~ : I ~ : I I I dalan~ l~il\kil!l I I I ~ ~ ~ I I ~ L L I I ~ K I H dl13 ist~lali 1111 ticl:jA dii~la\ Ithill iaul~. darlYitskah ini mcrnhahas perq inlp;tngari pengdnlaan SDs\ dnn masalnl~ c!itx~likn!'a .E ?an2
dirnulai dencan mcnyctcngatlknn kcrzrsnkan S1)A. pelaku clan korban scrtn k(111disi iin!.n dukuiiy SIIA tcrlchill t l : ~ l ~ r ~ l i ~ .
Telnh ban>,ak pub1 iknsi Fang ~nenun,iukkati la-iiu kerusnkan surnbcrJn~~n alnn~. llularn baginn iui ditan~pi l kiln bcberapa (iamhnr ynng rnenunj uk kon kerusaknn tersehut. I.Ealaili
Garn hnr 1 ditunji~kknn kerusnknn bentang aliirrl P. Hangka akibat tarnhang t ir~iah. Sctlangl\nr~ dalnin (,;am h:tr 2 cli tilliiukkan hi~gnimana kcrusakan hutnti alnm dntalti
knivasal~ Suaka Vargasi~tua Ralai l i a i a di Kabi~pntca I Iltrr~ai. liinu.
Dua contoll ~crsc-
t l i ~ t I ~ a n y l a l i po-
tipi keciI dari kou- disi sl~rnberdnyn ala111 di Indonesia
t-
qang Icrus mcnga-lami herusakan. IInFam skalti nnsi- on;il. dalarn '1';~ he1 1 tlit iiri,jukka~i rln- ~na-1ia111n ]]AS kritis ~aicnt~l-u~ pu- l a ~ . Snlah sat11 fnktor pcnyebab I krisis air adalali h r r l ~ s a i a ~ ~ ":1er;111
1
Aliran
Sut~gni( I.)r?lS). Peningk~r-
all julillnh D A S Ganibar 1 Ker~rsakan Bentarlg Alarn dl P Rangka Akibat Tambans Jlni;lh krit is di E~icIoi~c.si:~ \LIIII~C~ I'IOIOLOI ~ I ; ~ I I I !~IIII;I\ I'PTII~I~ ~ ~ ! ' o l ~ Kep. Rfin!gLii L/,III I>L'IIILII~:I
tcrgulotlg mt.ngkn~vnti~.kan. Pada
1
984 ada 22 l )AS kl-itis id~111 super ktizis. n ~ e i l i l l g L ~ tr'
nitqjadi 7 0 BIAS pnda 1002. 3'1 D/ZS parfa 1904. 42 I I A S pndn 19c)8. 58 I I A S padil 200t3.dan 60 I I A S pada 2002. 1 Iircktur .lcndcr;~l Surnht.lLd;~! :a Air pacl;~ tlcpru-ternen
K
iil~pr;~s\+ iI
irlcn! cllurkan 115 dat-i 470 D,\S pudu 3004 dalam honclisi krit is. 13ala dlcpnrtutncrl P(c51~il~ari;~n t 300s 1 rncn! c.%3i1rLan I LiiIS I n l i i ~ ~ l kriril; hirii sudal~ ~ncncapaf ;~riyka -1.1.1 ,~III;I
Ha.
Kerusakan s t ~ i n h ~ r d a ~ il al;len>
i111g tt'rjoiii di d:tnrra!i j i ~ g o bc.l-pcnyarut~ tcrlintlnp kcl-usakansurnhurdnj,a a l n ~ n di petail-an. l x ~ i L rli d a m m u ~ ~ p l ~ r i di laiit. \lisa!nya di hcl-hayai Iokasi perairan Iaut telah tcrjadi gqiala pcnangkapa~i i k:ln herlehil~atl
c
ang d i ~ i u ~ i ~ ~ h k a n tlnlan~Gamhar 3.
Fndvrlcsin ailalal~ ucgnri~ ! ii11g rrentiui tcrliadap berhagiii icnis htncallir. hnik Jrailg Ir~nyst~tlg ~ P i l i ~ ~ i h l ~ l k i i ~ i gC,i;llLt ;1i;1111 11~;111p1in a k i h ~ r kcgia~nn 111;11111sia. T i ~ h e l 2 mcnipcrhlihntknr1
ballika clalam b~rri111 uaktu lirli:~ ~ahun. 3 OOX-200.1 1~1j;tJi 1 . I 50 kal i bcncanrl. mcrnakan
korhnn ,j in.a 9.000 o r m g dnn ~llcnirnbi~l k a ~ i Lcrugirtli Kp 5.922 111 ili;~r. Ualarli 'I nhul
stlsial. 13aqi
E
I..tanah langsolh. dan kcbnkariln hutan b u k ; ~ ~
tnerupakan hell- cana nl:ui~. tctapi dapat di kntego-
berdnsnrkan
,iun~Inh kqj a d' ]an.
Knrhan j i i i f a a-
rikan schagai L - - - - - -- - - - - -
-. - -- . , . -r,,-.-. ". hencann Gambar 2 Kerusakan Hutan dalam Kawasan Suaka Margasatwa Balar Raja. R ~ a u
q < ; b
1985 $v<';g 1989.p&:
'*.+*
..
..
+
1992,
.
..?*% L
z.;.
.
dpetnbntagunan hersarnn dengnl~ epidemi pen! &it. konf i k sosial. scrta kegng:lIarr
f-
tcknolngi.Ban-jir
clan l o i ~ g s o ~ ~ terjndi I~arnpir mcmtn (ti sclun~h I ndoncsia scpcrt i ~ercel-nrin dnri nngkn ilntltk3003
yi111g disiljiknn pad" Camhar 4 dan Gambar 5 .3
" ' : 1 ,?J- , .,k$
, -'
Iii hnr bar$ ir
j
h I v <Y?m c r ~ l u d u k i pe-
,
'I'abel 1. D A S Kt'i~is di Indonesia
. . - - . . . . . - - - . . - . - - . - . . - . - - . . - -
y111au
I
- . - - - . [>AS . . .+Sulnntei-a , K r i ~ c ~ y AccI~, U~IICII~ I ' C I I S ~ I ~ ~ ~ I I ~ .
.
/ l ~ a ! ~ i ~ r l l o h a . l..ai~ K e ~ t i ~ r i . [ ' I ~ I . Kepunluari Ni;lk. li;~rnp;ir. Indray~l-I. IEr)l\nri. Ki~nntari. Kzlnipar Knrinli Hult~. Ri~riiriyl~;~ri. M a r i ~ ~ n Padany Guci. Musi. Wn! SeLampung. Wn!- . Srputih - -. ...- .. - . - - .- - .- - -. - -
Saw3 Citaruni. C'ilnnnuk. I'ili\rung. Clti~ndizy. ('il~unagnra. riu.iutic. Cts~.;~trtl
Ds. 170di-i 1)s. I3rlbtn. Grindislu nq. f'i~~irati~an. Rejosu. Rr;inlii~. Snmpcan, S;lrokn
Kalimntitnn Sal~~hti.;, I utlon Mnnggar. K o t ; ~ I!;~r~n~!iii. Harito
Rnli (Inn UUV T a ~ g ~ a r a Re~lann~n. koclrr~!na. r-lrsrsa. Karnbat~iru. Jcl\ck?t.l itlit! klnr:i. M'alln~iae. Billn. Sadal!~. I4auf)ai1
- --a - - -. - - -
-Sulnncsi
- - - ~asolo. Limbolo, ~olldnl~r;. - Iluiiloga.
----
Poso. I.,ainbon~. h l uMnluku dali Pnpua I l n ~ u Llcrali. Hafu Terlpi~ 11. I {;I llcr~i. Merauke ~ u l a k a - I
h:
~1e;nherarno.Scli~nrii hul~thc,~ : Nugroho. 20O.7
Ibda 2130.;. rct-daput 1 1
I
k t j ; l d i a ~ l taliall Irti~gxoi. ~ n r * ~ ~ c a h u p 4X hahu~~;~l~ri!l\t,ta rli I i pro~.insi. Daeral~ ! atig puling sering ~ i ~ c i ~ g n l ; ~ ~ n i longsor ztdalr~ll . l a w Hnrur ~Ian .In\\ aI'engah. ~nasi~~g-lllasi~rg 46 clan 23 keliadinti. Pnda taliun i t 1 1 pula tcrcnrat 276 kci;lcli;ui
ha1i.j ir di
1
36 I,~ltul~atcn Xkub pada 26 provi~~si. I3cncana Iw~i~iir paling sel-ing rneltlnd;~.la\\ a Tcngal~, .la\\ ;i I3amr. Jamhi. dnn IZiiiu. I )ipc~.kil-aliari bntijir mcnycbahban 3 3 1 olxng rneninggal. scrrwrltara 763.071 kl:z silwah terendam dn11 gaga1 panen serla 66.838 I-In
sawah puso di 19 provinsi (Kl.H. 21104). .lumPah kciadian hstr~iir 2003 ~ncnuqiukknn peningk;ltnn tlari tahun sebelunin!.;i, Antara Okrohrr 200 1 Iiinpga Fehrt~ari 2002 ;~da 92
ke,iadinn haniir hesnr Fans rncrly~l~:~hkat~ 1 J h w a r y ~ncninggal, 4 orang l~ilang. dan
[image:3.611.90.522.71.297.2] [image:3.611.96.513.342.536.2]#
- I ' I100 00%
1
I
! / p
SQ 00%
l
a oow m I
Mzlakm Srrnlr Java S o n M:#ka?nr Stra11 Sulawosi S o l and AralUrb Son
a n d Floros PICIAC O C O D
Group ul Rrsources
[image:4.613.106.503.72.265.2] [image:4.613.118.512.338.487.2]n Large Pelaq~c Ftsh Ir Srnalt Pelagrc Fish Uefliersal Ftsh Edible Cora1 I 1 s t 1 m Pene~d Slirirnp t L.obsler m S q o ~ d
Gambar 3. Gejalah penangkapan Berlebih pada Beberapa Kawasan Perairan di llndonesla
(Kosaqili dkh. ?I)Oj}.
Jcni.; Rcncana j Jilnrlah Jumlah Jiwa K ~ n r g i a n
- - ".-" - Kcjadinn orang) (Miliar IZp) --
Rar~iir
I
- 1.1 1 i b!7,0 IS11rnhc.1. : I3i1ki~n;is. 21105 d a l a ~ n MPRI. 2005
Gambar 4. Jumlah Keladran Longsor dan Jvmlah KabupaZentKota Terkena Longsor, 2003
Gambar 5. Jlnrnlah Kejadian Banjir dan Jumlah KabupatenlKota Terkena Banjir, 2003 (Sumhcl. . Ilnhorriaf 1'131'. 2007 ~lalarn KLH. 20011
0
Kenyataan-kcli) a ~ a a t l Ji alas rnc~lt~~?iiilikan hahwa kerusakan sumberda) a alarn hukan hanyn terhntas stzriinki n mcnipisnyn kcterseclinan komoditas yany dapat dirnanf'aatkan. meluilikan telah ~iic.n!~uhnhlir~n kcrr~srikan in6irrfhsstruktul- ekonorni nraupun snsial. R~tkam hanya itu, apnbi la cli l i l ~ u ~ dwi distri ht~si ~nn~ifaat atas eksploirasi surnberda a rrlani jugarncnuriiuklini~ krtiditk adilnti nlokrlui tna~lfanlli! n .
IIaEanl I<encana Striitcgis Kabupaten Muluku Tengat1 lahun 2002 2000, tampnh Rnlnj ~i
tclah ndn kcinyii~nrl urituk n-~etietapkan landasan y ang koknh bapi pcrly clctigga~xi~n l~t'tigcZvP:~nn 11ut:ln rncnlriu kelestarian fi~ngsi ekonoriii. ekologi dl111 SQS~;I~. Ini diiridiknsi kan adarlya str-atcgi pt.nat:~an institusi dan pcl-~lmusa~r kebi,jakai? d i ~ l i ~ r i i r i i ~ ~ g k a
ll~onrnst Ekan harm. stat [IS kcpemili kan. dan tatn rtlntig h i ~ t n l ~ . yarlg ~mct~iadi ~ c I ~ J I I ~ ~ ~ ~ I I ~ I I E ~ ~ I
pokok pcngelolaun hutan saat ini. I-lal penting lain nrialnh ndanya upny a 11nt11h rntndol-ong
dm1 n~eilinpkntkni~ pcrati sortn ~liasyarakat dalam pcr~gclolaai~ I~utatl ctnlnnl hcntuli Ijir~ Pcnir~i~fi~;lta~~ l Jasil I-lutnri 3Ca!.l1 {IPHHK) serta pcri:~nggt~lntlgari iIlr*,ytrl Io,y,yi~!:l clan hcrhngni bentuk pengrusnbnn lrutau lainn: a. Vai~run dcmi kinn. datnm iriiplcri~t"ntasi II!'~
hclurn cliani11k;un ~rntuk tnen! elesaika~t pcrn~asnlaban pukok pengelnlnnn I ~ i ~ t a n . ! ally ji~crupaA;~n pl-ahoildisi Iwgi trt-laks;rn:it~y pc.ryclol:~;~~i Iiutari ! :lng rilcrntl~i~hi pri nsip- prinsip Celesial-inn'.
'
Irif~~rniasi ini d ~ p c ~ ) l t ' l ~ r13t-I kolnuniha<i clirlan~ pnl5t.s p c ~ i i E ~ ~ ~ n l r i n g : ~ ~ i di I'ro9l;lnt I)n~cas;lrfnnn. 11% dc~ipmi Abdz~l I,atif Ol~oi-ell;l don thesis Abdul Lnt i f OhnrelTn (200:).' Alol~l.;i :mgsiWiul pclnhangutlan dnernh ,'tlnluhu lengi_nli ~ n l i ~ l t i 2002 - 2003 L I I I ~ L I ~ \cklor kr.liu~a~~an.
Pillirik Pet7i*r~~p~,n Kehjjukrt~l Kchirtcrntrn D(r(.t-rrh
L c n ~ : i l i i ~ ~ a form~ilasi Lc2liirtl:an pciigelolnart Irirlarx oleh pcmerintah dacrah 143 luku
Tengall. paling tidal, disehnhkrlli ole11 tiya lhktor ynitu :
(a) Lcmal~n? a kapnsi tas dan kapabi li tas lembaga kchutallan tlaernh. Kondisi
sumherdayn biivkrnsi lernhngn kehutai~ati dnetah tidak mctnurlgkili hati t ~ l r t ilk ~nel+unzl~skiin kehifnkan y nllg dapat rt~urt~eca!~ kan permasal ahan-pzrmnsnlahan pcngelolaaan hr~tnn izlani ~ I - O C ~ L E ~ S ~ yang hcrsurnbcr dari aspck insti t r ~ s i tcrrnilsuk
kut idakpasriati i~saha, h;~k ptnguasann dan peti~ili kati hlitnn. serta n~;isalah-ri~a.;nIirh kct~iiakan yaiay h e r i n ~ p l i k ; ~ s i pada t i~lgginya hiay n transaksi.
b ) I,eninl~n~a koordinasi d n ~ i perbcilaa~i kepcnzingan antnr le\~el pcmcsintal~m
(kah~~patcli'propirisilllusat ). T);llarn kontckrc ~ C I I ! clcnggi~t.nnn pcngt.Iolii;~li l i i ~ t n ~ l
I 1
alnm produksi pnsc:t pe~vberl:rkuati otcu~on~i daerah
.
lioordinasi atitara ~lcmcri ntnhknhupnten da11 pro$ insi d i s a ~ n p i n g tentunya dengan pcrnerintntl pusiit - atrlgal pe~~ting. n a n ~ t ~ n koor-tlinnsi ini ridak herial:it~. M~skip1111 llinas Kchutanan prt~vinsi
M;~luku scnantiasa ~nelakukan kontrot dari proses-proscs koordinasi
penyrlenggitrx~i~ pcngclolnnri liutan nlani produlisi ilengan ~~~cnggunakiiti inst~-u~ncri hukltmi. nnnizln akihaz ke
knkuan
tugas pokok don filngsi lernbag;~ kclllltanan linbupnteti, hoordinusi dengrlzi pclnerintah p t h o ~ insi t idak dilnkuknn.(c) Kepentin9iln inclividu cli t lokal rlari strategi pencapaiannya. Kepctitingan i t ~ d i i idu
c l i t lokal nlcl i p i ~ t i kepcniingail ukol~omi. kcpc.t~t i ngan ~tntuk pengc~i~Elatiy:t~i Lal-ir. d;ln kepe~ltinynn unt irk sponsor polizik (Jri)liric.rr/ . V ~ O I I . F ~ I ' S ~ ~ ~ ) . IJnllaln ranykn
pcncnpaian kcpcritirigan tClmseht~t, para pengiln~bil kchi,jnka~i di dnernli inc1ahuk;iri apa ole11 I latch ( 1 q8 1 ) CE~;ICII daliltil I I id;^! az ( 2000). d isehut ~ E ~ I I O ~ I O ~ ~ ~ I ~ r.lri>ir.c,.
Sulnhcrdn! a j ~ o l i~ iR sccar;t trckli f 111clnher.i h;ln kon tri husi p d a Lapasila3 cli I lokill
mcl;~kt~knn r / r i / o ~ ? c u ~ l o l r . ~ ~ ' J l o i t ' v karma ndnnyn prakundisi ~ a r i g rnendukuiig! yaitu string
nclatiq;~ keticlal\iula?;a~i clan sulinp tu~tip:ltig tindih di antarn kvhifakan >;Ing dikelunrk;~~~
01~11 11~111~rirital1 p113;11. Kcbiji~liatl peni'~.i~itnh pusat Fang tumpnng tindill da1ii11-t sasit?.ka
dcse~~tralisnsi kt.hl~tanati' telali rilc~liadi ins!l-ilme~l j ang sangat cfkktif utit ilk rnsrnbcl.i peluang kepacla .r!cr/cJ-cr~~/xn-o!~~$n di J~Ial~tku Tengall tulttth meudapnt han kcuntungal~
e k n n n n i tanpn sccorn 1;lngsung mcrugikan 111;ls! al-aliat.
rn
-- - . - .- - .- - - - - - - - --
l a ! ~ ~ ~c.~.In~)\ti beluii\ c l c l l i f u l ~ t u h ~ l r u r ~ a ~ l g p i ~ l a r ~ , ~ ~ Lcpiat:ln illr:yrtl Ir~,q,qtti,q. Bclunl ;~(lo brpint;t~~ LIIIIIIL pcrlatailll i~~stilusn (l\cb~i.;tli~n rl,~ri o r y ; t ~ i i c n ~ ~ prli~e.1cir~~ai-a) kcl~rlranan d:~crah, wna st;l~ri\ liiilnn.
'' Btrtiasa~.hi~[i 1 jt NO. 2.' I ;tIi~ln I 'JW. t i ~ l i ~ k i1d11 l ~ i ~ \ ~ t ~ r i ~ : t r i I~irm-A i5 ( II~I~UII~~IIL ;II;I\:~II (la11 IXI\\ iiIli1~1) i ~ 1 1 t ; t ~ i i p ~ . ~ i ~ c r i ~ i t a l ~ p r w insi tiall L.nlsrtpntzt1. 5c21 ingga pcmrrinltah pl.ov inqi <t.l~arusnya ~~l~l!i;Itli pi151l Jrottrdi!in\ I dl d;!~riih. rlcn~;!nn ~nclntsnyiln hub~~~~~:;un-tit~btlng;ir~ Lrlja. !errii;r.cuh pengi~:itarl in\li!uw p c ~ i i c r ~ n t n l ~ bnhupiitcnikotn.
-
7 crd;~p;rt p;il ins ticl~lh elllpal bua!i sulat rlltlnr Kt.l~u!;tn:~n I'mu ilzsi Mnluku k ~ p i u i n rlina\ K c l ~ u ~ ; l ~ l a r i h4aluhu Teng;h tcrAi~ii d e n ~ a r i perryrlotaan hulnn alnln protl~rksi >any cifntnya instn~ksioual U:I<~TI.L- rnnkrnc ~ ~ " r i t N o 577.2 1 I ) ~ ~ I ~ Z I I - M : ~ ~ ' ~ ( I S / ? ~ O ? tyl 07- T o-?On.!: No. 522. I Dishr1t-Mall0~7 2002 1 ~ 1 1 .?-lO-?O(P: N o . 5'? I I I ) i \ l i i ~ i - \ l i l ! i I 4 0 ~ 2 0 0 ~ ! g ! . '(*-0:-2002. tIi111 YCI 522.2 l l i s ! i ~ ~ f - b l f i ! :''(I ?f)f).: tyl. (17- 0%-2on.3.
'
Aritara I J U No. 22 T ~ ~ L I I I 1W9 dan 1'1' Nn. 24 T ; ~ l l ~ r n 2000 rlctignr~ IIU Yo. ~1 1 latitill 1909 (!:In PP ? FHasil p e r h i t u n g a n hiayn tr:insaksi pemanfnntnti hutan ! ang bel-upn Pemanfilntan tI:!sil Hz~rnl~ Kayu (IPH I IK) seba~aimniia disaiikan pada 'I'shel 3. Resiimy a biaya trrlnsaksi lersehut It.ljili kecil c1;lr.i tcrnuan Ilcpperindng dan Suco tindo (300 1 ). namiln denpan tncnggunnknn pt-octvksi t a l i l l n a n suhagai acllall pcrl~ituriynn. mnkn hcsanl n hiaya
ttniunsnksi pemarr faatan Iu~tnn IPI-I1 IK rcl~ltif sa t ~ i ; ~ d c n g m
~ I P J - I " .
Resarn) a hia>.a tt-ansaksi ;Icmchz~t beiaai.ti scki tar 32.34°/~ d a ~ - i hi:~j*n operasiotial. Tirnhi~lnya hiaj a t m n s a k s i t ~ r . ; ~ h ~ r ~ mcrupnkan in~plikasi dal-i d i l n k s a n a k a r 21 jellis kcgiatn~l adrninistrntil: clali I ~ a r ~ l sbertiubungan dctiyan C, iristnlzsi pemc.rint:lh dcngnn ~nclakukan 92 urusati ( rlie,ja) d:un
dilakuknnnyn inspeksi st.hall'ak 12
kali
per t z l l ~ t ~ n oleh -7 instansi pcn~erintah.' I
I
No.I
Jenis Biaya]
Besar biaya KeteranganBrays koordinas~
(1) Pengurusan IJIR
(2) Pembnaan, pengawasan dan
pengcndalian
(3)-relaporan - - -
Dfaya lnforrnas~
- -- -
B~aya strateg~
Berdasarkan perhitungan pada
IPHHK dengan tebangan lahunan sebanyak 6 000 rnn Dan
perhrtvngan I ~ I , maka beban
--
pungutan t~dak resrn! sebesar Rp
133 ?00,.00 55 1 001m"
I
-- - - . - - -. - - .
Jumlah
--- , - - - - -
Kccen~lcru~zgan pcl-ilaku I-11'1 I dalnrn mcrcspon t i n g g i ~ ~ ~ a
his!
a iransaksi r-clat i t' S i t t l l i lrlengat~ ptl-ilnku pcmcgnrig IPIII-IK. Intliknsi di!aliukunnya pcncbaltgan I ~ c r l ~ I ~ i l ~ (OI~C'I' r.lr/rirl,yj anau pc~~chnngrir~ di lu;lr lukasi ydag dii jillhn~~ ole11 p u l n k u I Pl I l lk: ciapat tliiclenti t i hasi dnri pi.oscs i r i k enttu-isn5i pottlisi hutnn. pc.ii:~ndaan potinn tcha~rg. 13olio11 i r i ~ i
1 4 1
dnn pollon induh scrtn pcrit'nt~~nn l ( ~ k i ~ s i
1PI-11-1
K
! m g c2il;tku kan duryan ticliik tlcilnr- .Kcccnderurig:~~~ ii~c'ricLn~i I>i:iyn-hia!,a !;my hcrsifrit r ~ , 7 O o g i ~ 1 t i j l r . r . dapftt ~liidr'i~tiIiL;lsj (I;iri
l-el~dall~pa prestasi pelahsatzn;rn t a t n 1~asa.c I PHHK. dnn pemhiniian huzao.
13crdil~n1=kan ~ C I I I L I ; ~ I I di ;I t i l ~ . nlaha pclaksnnaan descntt-aIisasi pcngelolann hllti~n dali1111 rangka o t r ~ n o n ~ i cl:ic.ral~ LIE h4al~tliu Teilgal~ hclum nliimpv nie~ninirnalkan t~iajma 11-ansabsi. lrii bcrarti kontradiktit'tlengan npn !ang d i k c ~ r l i ~ k a k a i ~ oleh Osrrom. c.1 LII. ( 1 0 9 . 7 ) hirliua
Pi
dcscntrnlisnsi nkan t n e n g u ~ n g i hin!,a tl-ansaksi dan pcrcllcanaan karcnn adan! n kedeliatanpunyambilan L c p u t ~ ~ s : ~ ~ i ilcngsn p m l ~ l e m a rnasynrakar.
Schasian bcsnl. kontraktor Iogging IPI-I1
E
K
dia~rtari~nya adalnli pemegang I 11'1 I. Hr.s;i~+n, a hinya transnksi pcmanfaar;ln htltnn I PH I-I K tersehi11 t u r n ~ ~ a t a j tlsrru rncr!iatIi i rnscnti
t' hngiTII'E
I ~ i n t u l i ~ ~ i c r ~ y a h n i k n ~ i Itpn!a-upay:l !ang d:1p:11 rncniadi p c n d o r t i n ~ hcr:iala[ii~yn" kppc1.111~l;tg d;ur Suct>lir~tio (20I) 1 ) nic~nycrhir;~h:~r~ Ilia! ;I tl-;~r~hnh<i ta11u;rl:tn pcni;~nl'a;~[;i~~ l ~ r ~ i n l l f 11'1 I
~ l ~ e r ~ c a p a i It11 ?O.?.OIlO 111' dcnlyan dns;lr p r r h ~ r ~ ~ n p n t c h a r ~ y n ! n h ~ r n ; i ~ ~ wban!, ak -~0.000 nl .
I 0
I lasil itlcnfifikasi ht'l.{li~\:\~ II:lri o h s c r ~ n ' i ~ Inp;tnga~~ t l i ~ t i ~ a t r anc;lr;t ~lcrignn sraf dirrw hcliur:~rl:i~i M,~liihu Tcnyah !nilF tiditk lrinu ciisehurLan rl:un:lllya. rlipcn)lt.I~ tenluarl cehayai hcriLi11 . (:I) i~l\.criti~ti\:~\i ~ w ~ t c ~ l s l hutall I H ~ ~ ~ I I ~ I T I ! ;I ~l~litLi!!-.il~~ liclilL Ic.hilt L~~II-i .?Forr tI:li.i SCIUI.~III areal !any r l i m r ~ h r ~ r ~ . ( 1 3 ) 11d;lh
clil:ihr~knr~ p~~l:~~krl;~;lri d i l n I>c.riclrnol-;ltI ~ O ~ I O I I tcl~arl?. poht~n i ~ i ( l u h dnl, pnhon i n t ~ , dor~ (cl pclic.rllilnll
t
nkti\.ilns H PI-I. rni snln! a dungnn n~cngakomodir t l i t l t iltan inas! arakat ada! da!am hcrltuk pcniherian , / P C J cli.i~gnn j ilrnlnli t e r t e ~ i ~ u . If ill i ni karena beban kccvaj ihnti . a n g E~atus
dilaksanakan dalam for~unt pcrrlnr~liatnn l-~utnn I
IPH
Icbili hanynk dibandiny I P H H K " . Dengan demikian rnaka Ilnrrrpan u t ~ t ilk rnendorong ketl~hat i akt ivitns l ~ c l n k u usrthal i c h u t a t ~ a n HPI-I d i Mal t ~ k u l eng;~h r c i a t i f sulit d i u t ~ i u d kan r-lpabila kchi.jaka~~ pemnnfaatnn hu~art t ['I-IHK inasila tetap clipcrtahallkan.
Dj.vf/'ii7ffLvi , ! h 1 7 f ( f ( f 6
St~bc~;l~isi petiihcrian 11'1 11 IK ad;ll;~li ayar tci:j i~din!,a rcdistl-ihusi rnanfaa~ srtmbcrrla a
Elutan kupnda mas! alnknl Inknl seci1l-n aclil. Ini ~iicrupaknn jnwaban atas borbagni gugnt:ln zerhadap sistirrl pc~~k:!,tlolann I ~ ~ ~ t a r r
slam
protluhsi j,ang sela~ira tidak hari!ak 11iclnht.rik:111 mnnfaat hagi nlas!amkat rEi dalarn tlnn di szkitar I~l~tnll. t-la1 i i l i jugs rliyakini bchognipcri!.ebab t i tnhullpit hCrhngai honfJi h pernanl:da~;~l~ swnrherrlaya tiul;~n. I):lri liilsil perlii tungan lirhn rugi pe~nant'aalan llc~tan siste~ri IP1.IFIK. tcrnynta laba \.:~t~g dipetolch p t . l d ~ ~ usaha ~ c k i t a r I'S5 ?7.50 pcr m ' La!u hul:~l. L,aba tersehut di~iikrnali olch S;ontl.rlktor Iox:i~~,q ! ang ia~eti~adi n ~ i trn ksrja ~tiasj~nt.akat schngai petiwgang
ti
EII
schml!ah
US$ 35. xedangknn j m g diterinm olch rnasy:11-nl\nt dalam bel~nuk dana kompensasi
P
<scbesar IJSS 2-50. Pemerinltah rnelnpe~~olch IJSS -35.40 dari sctiap In k a y l s i ~ l n t berupa
pungutan k c l ~ i ~ t a n a n dan pairtk. Dari bayian pcmctnintah tcrsebuz, pcmel.inta11 daerali
Mal tlktt I'engnti niempt.rt>leh sck itar VSS 8.50. petnerintah provinsi Vialuku nrernpcrolc1-1
1
JSS
1.09. knht~paren/kot;~ l a i n n ~ n di provinsi h/I;.~Ii~lu US$ 2.1 8'" Proporsi d i s ~ r i hosiI I
I I i ~i g o . i I ) kcpada l>irr*n pi lla k tersebui d iatas rl isa j ikan pada Canihttr 0.
1
Ilnri gulnbaran dislri hi~si tnnnfhat ekononii (gt.o\.\ it?c-onrt~) sctiap m
ba
11 b ~ ~ l ; l ~ cIari~ s c m a [ ~ f i i a t a ~ ~ hutan 11'1 I HK. tcrri) ata pc~nerintah piisat n i e ~ i c r i n ~ a 3,5.25?'0. pciii~rFi~t;~li
frahupaten Maluku I ' c ~ y a h rnct~crirna 12.G8%. penicrintah provinsi Maluku t .h.3%. pcr~icrintah knh~tpatcn4,clta lainn!,n d i pro\ iilci Ma1 tlku rnerierima 3.25"/~. niusyal-aLnt
lokal ~ ~ l c ~ n c r i r n ; ~ ;.710/;1. liontrahlor /o,qgi~~,q rilc~~cririin 37.301'0 clan pcrsotiiil apaniltlr
perncrinraii (provi ~ i s i clan L:lhiipatt.~i) ~i~ciirlrim;~ 1). 1 6'14) ! nng dipcrlli I i ~ n g k a ~ i dnri bia! ;I
transaksi ('l'a bet 3) .;t.teluh dikui*angi dcngnn bagiu~t ! ang ct itcrimn tixis: arAar. I )cny;~li
dcrnikian mas!~al-:~knt dan per~lerintal~ dactah t idnh begitl~ h ; ~ i ~ v a k laicrnpcro lcli 111;lnl'rlat dai-i kchi+)ak;ln p e ~ ~ ~ a t ~ l i i i l l a n hvtari IPHI-IK jeang snat i r ~ i berial:an. Apahita d i p e ~ l i i t i ~ n g ~ a r ~
.jugs kclnungkitian ticlirh dilaporknl~tiya schnyian hayu hula? ynng diprocltlksi, rllitka
6'\
konr ra hlor Irlggiqy adnln ti ~ ~ e n e l - i n ~ a terhtsnr dari rilanfant e k o n o ~ n i (,qtv.\s ~ ~ - O I / I ( J ) pel~iun lii~tnn Iivrn~i I PI I1 IK. 0lt.h Gar-cna itu :~rgrtmentasi h z i h ~ a rtlas) nrnkat nknn. - - . -. , -
I ' PL'III~~EIII~ Ill! l l IK tid:lk tl ikul~ai Lcnaiiban 1t1enyerahL:in f o ~ o [rdaril atau c i ~ n satrlrt. p e ~ i y u ~ t ~ r i a t ~
rlokunir~l A MlL\ L dm1 ~CI~I.-IT~~~I~;III liirghungnn, serf3 bchcrapa liugiatnn p e ~ n t~rtisat~ hutnn ~ c p c r ~ i
l~clnbualan pctak ukul. pclnlnncn. p l u ~ pt:m~na riuttrth. dl I. \c.haga imar~a dirrqj ihlnu hepadn pe~tic.l~:lr~y
14 C'H .
I ' Pcntrimaan
ncy:!r:a rl:rri ~ L I ~ I . heliuraliu~r tlibnyi deny.y.nn prrilnhnnprtn 20°n ur~tuk peiner~~r~ali p i ~ l rlar~
X O U o 111tt11k d;~ir:l!i Ha;!i:111 d : ~ ~ r n l l dnri punrrimann plxii i ~ i s i ~ i l t ~ ~ ~ ~ i l a y a hilta~i dihaei dcliynn pcrinci:jr~ 16"dI irniluh p n n ~ ~ ~ c i . uri111k Labupa~c~~/kota pc~i:_lIia>il d;tr~ ? l o n ur~tuk Lnbupatt.11 Aom lairi~r!:~
dalanl provin.;i > ; I I I ~ . l ~ r r ~ ~ ~ ~ y ~ ~ ~ ~ , i ~ ~ [LjLl No. ?< 1:1!111n l()Ol), I'asitl 6 ;~>nt ( 5 ) d:111 ~~II~CI:>L:~I\II>:I] ~ I ~ I I I ~ rcboicnsi ctihny~ dr.~ic:iri ilrihnny;~rl IOOo LIIIIW~ darrah prr~l~liakEl (la11 h0"V t ~ n t t ~ h pcrl1crinr:th IWI\:II ( 1 :Im
No. 7 5 I nlil111 191p9. 6'a\:1I 8 ayal ( 4 11.
r l)ib?erl~i~it~tgL;t~~ whilg;~i
,yrr>\s ~ t r i . o / t ~ i , k:~i.c~i:i I I L I ; ~ ~ I I ~ ~ I + I \ I ! ~ I I I ~ A : ~ T ~ O / ~ J ( N - I I ~ I I I ; ~ , [ t i / dari tnotI:~l
mcmpcmleh n~nnfnat !.ang aciil d:iri pcrnberian Il'l ll-I K lidak sepenzrl~n! n I l c ~ ~ a r . I)ctignn del-nikian. kchijukan l~elilbcriarl 11'1-IH L bc-Ellrn dapat ~l~r.r!indi solusi dalnm I ~ I L ' I ~ I C ' C ~ I ~ I ~ ~ ~ I pcrsoalan ketidnkndilnn perolehnn mall fnat ekonorni pcngelolaan hutan nlilr~l pt.oduksi nntan para pihali yang terlibat.
Pencrima Manfaat
Cam bar 0. 13ist ri husi pt-o.< \ i~lc.onlr psmanhnton hutan lPHHK
I'cri:lm t l a n g : ~ ~ ~ I l 1 1 t i 1 ~ !,indung
rli
S13111 bawa I II-ll~tnr~ tIi S u ~ i l l ~ a \ \ n iiicri~pa Aan IIU~;III 11.opis basah datarail rcndali j ang scl;~l~i hi,i;ru.
Sccnra ckologi hutan lindlrng mtmili hi pcnulall nng snngnf pcl~t ing dalan~ s i s ~ c . ~ ~ alarn bapi pcnihtkung siklr~:, hc.l~i~lup:ln ~ ~ ~ a ! i i ~ s i n d m schagai penopang kcherlanj~tt;~~~ ckorisrr~~i
alanl. I)isartlping i l e r Iiurnn juga sebagai sumbcr mirta pcilcaharian bayi nias! al-aka! scki tar hurnn. Yamuu kondisi Ilutan di Sunabau a sallr i ~ i i Ic.i.ancarn kc.1-usnknnnj a. d i ~ ~ h a l ~ h u n oleli pc,~t~hari;l;~n ka! \I \cuar.il Lor~lcrsial clan l1;1111l?ir SCIII~UIE 14 ilnyah IILIIHII l indull!!
digurlnkail urlt irk pcl-tamh;~rrgni~. 1'9.. Ncwrtiont N us~i 'I cziggara (PT. Nh' I ) ynug herlohnai di Pulau Sumhu~rn adalall ntt.rup~thaei pel-i~saiiaan ! m l y tncEaLukan pcnntnhuilgar~ clctigan sistenz pcrtaulhangau ter-buka (o/xw pi( ~ ~ ~ i n i n p ) di kr~\sasan hutan lindui~g dnn sudah
memperoleh kotitrak k a p n se-iak t a l ~ u n I 996.
Knsus ini mcnggr~mharhan tcntnng clasar pcrti tnhatlgal~ kchi jrtkan opctasi i titii~stri ~er~a~nhangan 1' I . NN'I di hl~tan knu asan lindung. dengall ri~cngcstimnsi nilai cktinonli
total t ~ t ~ t n n l i n i l ~ t ~ i g c l i Hlok Dodo dan Rlok Rinti di S~u-nhailrn Fang akan ctikc>lli crsi uotuk pcrtar~~l~nngon ~ s ~ - b ~ ~ k ; i oluh T'T.
NN?
set-ra inctlgkai i disrl-i busi pcndapatan pel-timi hanynn terhuka PT. NNT di Rloh Hat11 Hijail bagi pelilcriitrnh dan rnast,at-nkut." Inft~r!n;i\i irii dil~~l.c~lct! dnri honiu~nih;isi dnI;~~n prose3
~ ) L ' I I ~ ~ I ~ I ~ I ~ T ~ ~ I ~ : I I I di Proyr;11~1 P i i h ~ i l \ ; ~ ~ i ; l ~ ~ ; l . 11'1%
'\'il;~i ckonomi ro1;1l liutar~ liricl~mg Jiilarti wili~ynli I E l . U Y T di l3lok Ilndo <I;III HIoh Iiii~ti ~nerupahirri peri.i~uialaliat~ l~ehcsapa nilni ekonrrlni ! an? ~rit'liputi nilni man l':\at Iangsun~!
ynng terdiri dat-i nilni k a ~ u ( k a ~ u log d a ~ i haku h;ihar). dari tiilai non k;lj'il (t'otilti. h;lrl~I~i. kenliri. matlu. gula nsun. hurunp pltlnglor dnr~ ~IIS;~). Nilai nlan t'aat tidnk Iangsung yang terdiri dari nilrri pe~scdinnn atau pengaturati air, nilai pencegah crosi. nilai pcn!edia uiisur ham. nilai scnipari karhon. Sertn Nitai b~iknti gtrnn ynng re]-diri dari nilai pilihan dan nilai
kclscladaan. S e c n ~ i kesct l ~ r - l ~ h n i ~ lii lni ekononii rutal lrlttari lindung datam \vilaynl~ PT.
VTT cli Rlok nodo drtn Rlok Rinti dipurkirak;~~l schesai- Rp.478.67 t~iilyar s a t ~ ~ p a i del~gan
lip. 1.04 mi lizin per zahun. Scc;ira lebill ritici rekapirulasi rlilai ekonomi total l r i l t r i i ~ l in~It111;: cli Rlok Dodo dan 1 ! 1 d Rinti riimjikan pada 'I'abel 4 .
'1':1he1 4 . Nilai Ekonotiii Total 1 Iulan Lincl~rrig di l3l(1k Ilodo datl Blok l i i t i f i (daluln
.i
uta nrpinh).MACAM
Nil-Al MANFAAT
Manfaat Langsung Hasil Hutan Kayu- - - ~ a ~ u - c o ~
Kayu Bakar
- - - - - - -
Hasil Hutan Non
k y u
1
_4_422481
7370.81 ' Lokal R e q ~ o n a l Nanonal-- .- - - - .
796.22 2 ( i 5 4 3 ~ t Marysrakat dl sek~lar hulan
Madu
- .- - - - - 2 4 ~ , , ~ 8 ~ ~ s r ~ n r a k a l - -.OI selltar - -.hulsn . - - -
Gula Aren 15(3,32 Masynrakat dl sek~tar hulan
Rurung Pungior
" - - -- . . , -. 122s. 122,05 Masyarakal , -. d l i e k ~ t a r - - -- - - hutan - - . - .
fiusa 1 19.32 119 32 ~asyarakal dl sek~tar hulan
-Manfaat Tidak - Langsung
1
1-40.657~701
.- 554.061,83]~ c r s c d ~ a a n l ~ e n ~ a t ~ r r a n arr
I
- -- 2 388.69 2 388,(39 ~ s s ~ a r a k a i d r sek~tarhutan
' - ~ 7 9 f j . 7 [ $ - ~ - 3 2 . 1 9 ~ 1
,
Masyarakat dl sckltar hutan - -.--
, , ,Penccqah E r o s ~
~ c n ~ c i l a Unsur Hara
Serapan Karbon . ..-
N ~ l a i Bukan gin;
~ ~ l a ~ b ~ l ~ t i a n
iiilni gunil tidal\ I:it~gsuny ndalah n~erupakan t~ilni tcrbcsnt- J aittl 5.3 - 64 'h c l i l i ~ nilai
bukan guria schesar 7 0 - 34 O/o dari nilai ~natlfaat tofa1 Iiutnn l indung.
13c.xartlq.a nilni jasa lingkuligan Icrsthut nltnul~iukkiln hahwa sutnakin rncningkntlfim;i
1411
kc]-~~snkan hutatl bai k !.:iric d i schnhlian olch peneb;lngan secnm liar (illc~glrl I(qiltximauptrn konvcrsi hutan ~ ~ t i z u k p r ~ ~ i ~ ~ r t u k a n lair1 sesungguhn!.a tidak hanya herpengar~~h tt.rh:iInl? Iii langn! ;I pclr~nng iisnha !.ally hanyo herlandaskan pada knyu sehagai hasil n! n.
Diszri b i ~ s i pendapatan clalrqrn pencliliot~ ini adalnh Jistl-itlusi tnanfant tlnansinl kcl>c!-adnarl IJ'I'. NT'1 clf Rlok Hat11 t li,iau !;any clipcrt~leh ptrncrii~lnh herupa penclapatall k r r i pa,iak m n u p ~ ~ n hiikall p;i,jak i1;111 p~'~iCE;tl>;~l;~ii 111ssyni*akat metalui progr:tlri pcngoir~hangan
111as!
ara
kat ( L Y E I I I I I I I I R ~ ~ ~ .~ I ~ ~ I ~ L ~ I O ~ I I P ? ~ ~ ~ ~ ~ .
I
lcrdasarkau hasi l pcrh i tun pan penciapa tanpetilct.intal~ d a i ~ ~ i ~ a s a m k a t dari PT. NN'T' di T-llok Rntu t l i j a ~ ~ sejak Tal~un I VC17 snli~l~ni
dengan 2003 adalatt scbesal- 1<p.2.27 triliun. Fang terdiri dari penclapatan pelneri ntnli
sebcsal- 1Zp.Z. 10 ti-iliun d a r ~ pendnpatan rnasyal-dint schesnr Kp.
I
1 3.;; mil! ar. Sccanslehi 11 rilici ~listri b i ~ s i pcl~dnpazan pcincrintali dan Ilins: rrrakat dis:!ji kan patla 'l'a hcl 5 .
'I'ahcl
5.
Ilistribusj I'cticE;~]~atan Pt.mct.i~~toli dan >l;lns! wlakat dal-iI'T.
?WT. -
I
TAHUNI
PUSAT KAB. '1
KABIKOTA-I
- - -
1
- - - - - - - NTB - -1
- - SVMBAWA--
LAIN - -I
138 - - 231 - 634 037 36 243 ! g;-;fi
Sun, ber . P
r.
N N E d:in l ~ i \ ~ > c . ~ i c i : l N TR. 200.1"I'ahel
5
~nttnur!iukkat~ b i ~ l ~ w a secara nominal pemcrintah pirsat menipcrolsl~ proporsi penciapatat1 tcrhcsni. yaitu ccbtsar Rp. 1.488 tl-iliun (65 O/l). K;~hupaZen Sz~mhiliia sehagaicliirs:~Ii penglinsi l Iini~? n nic111pt.rolt.11 pcrldnpatal~ sebcsar Rp.3 1 0.57 tnilyar ( 1 4 "$1).
Prnvillsi Nusa 'l'engyara I3atqat scl~t.s:u- Rp. 1 58,?H milyar ( 7 %). Kabupazc~v'tiota di Nusn
Tengga h a t schcsnr Kp.307.1j2 mil>ar (9%)) dan masyarakat mempet-oleh pl-oporsi
pel~clapfltan tercndah ysi tu :;ebesr~r Kp. 1 1 3.33 ~~lilyal- ( 5 dilri kescluru11:~n rnan tilat finansial !any dipcrolch dari 1'T. NN'I se,jak T ~ h u n 1 997 sampai dengan -1 ahun 200.7.
(Gambilr 7 )
[image:11.614.168.437.545.635.2]PERSMASE OlSTRSUSl PamAPATkN DARI PT. M T A W 1997-2003
Itendahnyn manhat finansinl ! any Jig~c.soleh Kabup2~en Sunlbawa dara rnas!.;lrakat sckitar ~ncii tll!iukkon h a h ~ n s t lama Eni tcrindi ket idnk adilatl dalarn alokr~si pendnpntan dari pengclolaan sun~hcldnya mit~ci.al oluh Ir1 . K N T iIi lllok I3att1 H(inu dirnana sehagiari
bcsar man faat linansil~l Fang diptrnleh menpalil* hc. pen~zrintah pt1s31 ~;c.dangko~i pcnxrintali Kiil~upatcr~ Sumhnwa scbngai h;~huparti~ pcnphasi l sccnni nonlirial hall! :i
mempcrol.cl11 pcndnpntan schcsar 14 Oh dari torill punclapatan (huknti dari kel~rittlngnrl
perusallaan ). Keknyaati s~~tnhcrda>.a minerzd yang terdnpal di Kahupatcn S ~ r r n b a n a sclamrr irli nlas!,;l~+nknt Ilanya bisa tnclihat keka>,a3n sua~berdnya mir~erali~ya dikcruk clan
clikuras ~tntwk di bnwn kc Jakarta kartznn secnrn nominal masyarnkat hanya rnc~nptrnlt.11
hngian sehesar 5 % dai-i peso1c.h pendapat un (huknn dari kcuntungau pcr-llsahann 1.
Ketida11nq.a pcndapatan ~nasyarakat jilpa disehahkan karce~a k~rranpmya kolnizmcn PSI . SX1T cian juga tidak adn nttlran )rang ~ n t ' n ~ ~ t i l r ~ C I I Z ~ I I ~ aalokasi dona dari kct~ntungati
perrusalinan un tuk dana pcngcmbangnn masyasakn~.
Man that di~naksurl adnlali nilni ~ k o n u r n i total tnmhang terkanduny tli HIoh I3:rtu I-Ii,jau. sednngkan hi:lya adalah nilai ekulionii Jnltan ang hilang (l~r~rc~n~irrl / ( I , r ~ - r , l / t r * ,
f-
linrcnn dikon\.ersi unt11li pcrtnnlbangnn terhuhadI
!<lok 11)odo d a i ~ Rlok Rinri.Data ke~lntunguri P'l'. N N I ' di Rlok Datu Ili,i;u~ digunakan ynitu Lc'i~tit~ir~giui pcrta~r~bnnynn 1'1'. Y
KT'
talii~n 7002 karcna data ! ang dipel-c~lcli darj publiknsi P 1'. N S TIianyn pad;l t a h m 2002. Ktwnt irtig:rn f"S. N N l - p i ~ d : ~ ~ n l i ~ u ~ 3002 schesar Kp.536. I4 l l l i l ~ ;tr
y i l g dipcrolc!~ dari Iota1 ,ilrmlah hial.3 opcrasiunal scbcsar 12p.3.36 l tiniEi i1r1 clik~tr:rrigi
dcn9an junililh I~in:,a opeeasional ! ai tu sobcsar tip.2.7.75 triliun.
Hasil al~alisis his) rt
man
tilnt ekanor~li industri pel+tambnngan krbuka PT.N
N'I drrngnn rnengkonversi 1li1fi111 l i 11d i ~ t i ~ pnda talillr~ 2007 clipcrolch ni lai Rcwcfit ( 'o.r.t 1icr.vio t1J.I 'R) s e k s a r 0.52. FIal ini n ~ e n u n i u k k a n hahwa lieputusan pengembangan industri pcrtarnhnlignn PT. NNT' di RSok Do~fo clan Rlok IZCnti cIeiqan mengkonversi lil~tanlintluny ZidaL
I~!.;I
k di k c r n h i t y k a ~ l sccal-a k i i Dist~nipiny i til. ~ ~ ~ U I I J ~ ~ F Imerlgkuni.ersi liutan Iinduny di t3lok Ilodo dnn Rloh Rinti unluk pe[.ta~nhatigan rerbukn ole11
PT. NNT
ilkan mcrq chablian kertyian aki hat hi lilnynyn r~ilai Iiutnn lintlung S C ~ ~ S ; - I I .Rp.5
10.005.1 1 0.000.- yilllg izicn~bcrikali 111aril:lat Iingk~lngan hagi I danniurupaknn tuntpt~aii Ja) a duktlng kclli~l~tpan sant i i l i clan d imasa
>
any aknri dn tang.Koniponel~ in;ii~lilat ! t,e clinlahst~d dalati~ pcnrrlit ian ini u(lalnI2 pcndi~patan
>
i111vdipcl.olt.ti pcrncr-int;ll~ davl-ah hc1.1113;1 paiak Iiiazbp~rrl huhall paink rE;~n masy;ll.ah;~~ nlc.l;~l i ~ i
progrrilli pengcriihnngan rilasyarakat ( ~ . o / n n r ~ n t i t j ' ~ / ~ \ ' c ~ J o q ~ n r t * r ~ , ~ ciari [''I'. N N 1 scl;inia 4
tahuri hcroperasi (~iillun 2000 sampni dcngnn raliiili 2003). Sctlangkari komponcn t7i:lya
Fang di~nahsud aclnlal~ ni lai tilltan bagi claerah ! arig hilat~p karena di k o t i ~ c t ~ s i L E I I ~ t~l.,
p c r t a ~ n b i l i ~ ~ a ~ i t c r h i ~ ka ( ~ l o / c w / i ( r / /o.vs ~'ol~rc.)
I
lithi l pcrhi tt~liyi~n analisi \ biaya 111;lri t'nnr clic~iionli 13c 'If dipcl.oluli rata-ratn pcr tahimsehcsar 0.4 9 u l i t uk ni loi 1 1 o ~ r ~ l 7 l i c r / fo.*.\ tercnd;111 I l i i ~ i ~Iacl';~Ii dan
IE( 'K
rata-r:i1:1 pcr tabu nI Potentla1 loss Pendapatan Daerah
(Benefll) MINIMUM
(Cost) ( 8 0
1
(RV) (UP)2002 376.905.220002 1 0,40
- -
2003 376905220002 0,48
--RAT A- RATA 376 905 220 002 0,49
--
Potenlral loss MAKSlMUM
(Cost) te/c) ;
yap) I
6218t31960000 0 7 9 I
621801960000 0 3 3
62 t 881 900 000 0.29
- -
I
621.881960000 0,29 '
621.8819M)000 --
1
6.30I
'1.9 be1
G
nicnt~r~ii~klian l7nh\ra kcput ~ t s a l ~ peri~ornhangari pcrtamhangan tel-bi~liil dengann~cnpkol~versi hutan linclung tidak layak sccara e k r ~ ~ ~ o t n i . Disamping itu j ~ i g n dncrnh dan rnnsynrakat rnc~lgalami kcruginn akibal hilanpnya tii lai Iruran l i r ~ l u n g bagi dacrah scllusar
Rp. 1 80.9 1 rnilynr sampai clengan Kp.434.88 miljpar per tahun hcrupa man rant lingku~~gan
-\
hagi dacrnh <la!-I trins! araknt J*nng n~erlipnkan turnplritn daya cilrkur~g kellidi~pan saar irii (Ian di Itlaw
q
anp :rlinti clnta~~s.l I a r i kcctl~i~ Lasus di atas dapat ilitt~niu k karl keunt ungan c h i cksploitasi hcsnr-hcsaran suri~bel-da1.a nl:~~n httknrl I ~ a n y a lidah didistri t~usi hnn secarii adil. namuir hapi Inns! :irakar
loknl d m pemci~intali dncrah jttga I~;u.i~s siap n~tricritiia terj:trliilya bcr~cari:i akihnz clnri
kel-usaka11 surnh~.rcln? a ala111 tcrscbut.
Pcmhnn~unan dcngan nlvrnanihntlian sumlstrduya :11;~rn c~luls herhngni st.l\r{,l-. dimnna
setiap sektot. sccllah-olah herbckol Ilndang-u~~clan~t~!~a ri~nsing-masing tirlnli aka11 rnen~unpkinkan kctethatasan da! a dukuny slinihc~+dayn d a m dig~~nakari scbnyni pengeildnli ke~~usalianl~? a. Karcnn ~ultuk mcnenri~kon d a y cfukung tidnklnh m ~ i n y k i t i hen tnrig nlatli clih~gi-hagi dnlnri~ \\ i l n a h n d n ~ i tlislrasi itiauptln yutLisdiksi scklor-sektor. C'ara yarig hcrlanghr~tlp saat ini i~clalal~ scktol- be~jalnri scndil-i-sencliri dengill1 hcrhckal kcbcnaran dnlam I Iridnng-ttndangrij a nlasing-tltasing nlisalnya U/I l i ~ t ~ i ~ l a ~ ~ ; i ~ i , Mineral dati Bntrr Earn. Sumbrrdaya Ail-, I'crikanan. Krlist~.ik:~n, Minynk clan Gas R m i . Pcsht.I~i111nn pi~~laPial inrplcmentnsi kc.st.lur.l~ha~~ I !F 1 tsh h t t a d a d n l a n ~ hc.riiuriy ; I ~ ; I I I I yang sntiia.
Saat ilii R;incnngail 1 IIIC~:III~-L~I~L~:III~ ( R 1
[ I
,') F'estnrnh;ingan Mincsal dan Rn!+lttlilrn scclang cii I~rlhas di t)l'lt-Ill. I )i kt aktu ~ , ; I I I ~ lain. :~knri JI ballas lxtln R l ll i Surnbcl-ct:~! a {Igraria(Inn R I Il
I
S~~~nherda>u Alum. Suyu sc.mestitiqdn (liballas kcrllbali litidany-i~~idn~ig ( 1.11 1)Kelistrikan dan IL'CJ Min!.al, dan I ins Run~i. Scincutarn if11 trlali ada I,'\ f Perikuti;i~l. I l l '
Pc1-1ichzInnn. l i t 1 Sumhertlnya Air. 1111 Kol~su~-insi S~rmhclda!.a A l n r i ~ I l a ~ n t i dnn Ekosistcltinya. 111 1 Tiha BZitang setta I I / 1 Kelrutn~~at~.
T i p
ULI jearrg tel-nl,hil- juyn aka11direvisi.
itu. scniesrinya j i ~ y ; ~ cliperhat ilia11 keberlni~iiira[i ti~ngsi sunrheriiaya alain sebagai d a y
dukung ktl~idupan (liJr0 . Y ~ ~ ~ I J ~ O ~ I . I J - . \ I C J I I ~ ) . K c ~ ~ n g k a dasar tindakair negarn ~tcrscbt~t, scjnt111 ini. t~elum ~ n e n i a m i n pcs.lindu~~gan littipi s~r~mll~crda! a ; ~ l n n i secara Inyak.
Setinp prnhahusrrn IiUL!. tafsir hali n~cngztasni ilcgara ( I-FMN ) stlnuntiasa ilipcrdtshiltk:~~~ untuk tncn~hasi l knr~ pt.n.1 ;ihni.nrinya s:~nlpai di t iilykar yanp lcbih opcrasioria!. Naiuut~
dcn-ti kinn. tcrfepns isi tal'sir H MU tcrsubu!. salmhcrdayn nlnm yang juga punya
..kc.kuasnni~" dan ..hi~hc~in nlan~". n ~ a s i h l ~ ~ p t ~ ! d igili~;~kari sehnpii dasar t i~itlakan rwynra. karcna ta tsirn! nplln bclr~ril pertii~l~ di,iahrtr.ka~~. Aki ham! a sungpi111 sangat jr.las. N c p i ~ r ; ~ tcI;lli melanggar ..ll~skurii ;llam". Rthingga da!,o-day alanl ~nernberi linku~utir~ il~clan~pnz~i
rasn
kcirdilan huntnn manusia. Kaya-rniskin.rnenguasai-di
krlasai. pcninrli~s-tcrtindns. dapat lenyap sekelika ole!i nialnpetaka nlam yang n~cnei-pnnyo.I l;ilari-1 i~nplcmeritnsin~ a. kescbclits 1
lL1/KIT1
1 di atns. tlerada dalani ruang kclol;~ g a gsnlnn. Serncritari~ itit. tlil taaz set i q r UV!RC' Lf
.
kalaupun adn. secarn scndiri-se1ldit.imeinaadatkai~ ruang kc!nla. rnei~crapkan bolas !,urisdiksi. mernbcnt~tk hadan nrau
lembagn (1,arnpir;in 1 ). Ilcngan rtcnli kinn. kchrnal-an hllkuin setinp I JU tl i hntasi ulcli t.iiang hclular~!.a. Pci-dnpnr W ilayal~ Pengrlotann I-lut:~n. CViIayah Sirnyai trntlth pengt.lolaa!i ail.. Wila>ah Kcria untuh pertambar~gan min!ak dan gns hunri. 1Vila~ah
1 Tqnlla Pcrt:trnbangati fitil ilk 11iil1er;~11 dan batltbarn. 1% iln]t,ali pcri kanan. aiig seluriilin~ a
clapa~ tctlctah atat1 tlipc~iparulii olch kual i ta.; clasrnli i~liran sutipai ( D A S ) \an: .;mila. S c l ~ i r ~ g y a s e l u r ~ ~ l ~ liegiat~~ri rnengl~asilhn~i dallipith ntgari l' kurnulnt i t' y anp dnlwt 111erusuh
darl ~nenceniari
l
i~ipkungarl. tanpa dnpnt dikeridi~likati o l c l ~ 131asing-nirising sc A t c ~ r . . Lnrc.l~a set iap srktor i ~ ~ ~ t ~ i p ~ l n ! , ;ii i~kit~-an hillcria SCIICI il-i-sendiri. l.>alnpak clcmikiirli i a i dapatrl~cr!jadi pcnryehnh konfli k sosial. j arrg pada gilisnr~r~!.n menjadi pengtinnlhnt diciipain! n
kepasrinn usiiha.
Dari hc~.bngai rcti.r.cilsi, tnlkir sun~bcrcli~>a a l n n ~ ~r~elnhirkan kctcrkaitan da11 kc~ct.ya~~tutigan nnrar iiz~lividu a l a i ~ kclo~npoh masyaraknt ?any t inygal di ~z~ilayah
sainn ~ n a u pun hcrbcda bahkall herheda tlc.ga1.a. sclli eigga su ka atail ticIah s ~ t k a rnenyhnl-wkan hcrlnngsitngtiya aksi arau tilldshan hcssanla ( ~ ~ ) l / c > t ~ i ~ t > ( ~ [ Y ~ I I I T S ) .
Karakteristlk sun~btrdaya alliru bukari honya 111engulas sif'rlt-si lht slam. rnelaii~knr~ juga
nlenentukan dibatasinya 11ak si A yang bernkibar tcrnIladap hak si B. oleh scbah tunrnnyn
r
mallfaat stilnhcrdaya nlsrn yang dikcloln si 13 akihnt pelnksar~aan hak di A .Hag;~irnaiia. ~ l ~ i s a l n ) a. kal~i~patcll tcrtc'nt it d i ~ l ~ t ~ ~ i e ~ ~ g c ~ ~ ~ h a t i g k i ~ r i putensi pc.rikanann! :I.
kc! i k ; ~ 13 ilsyah pcl-aira~lri! digclonto~-i olch ,1,ilij7~q Jari pci+tamhnngan di hnhul~nrci~
laii~n!;~'! l3agai1ni:trin due hahispatt.11 nlau Ichih luclakukan t indaka~r bcr.;;rln;~ 1111 t uk
n ~ u n c r ~ t i ~ h n ~ i 1~atns:)ri prod uksi ~ i ~ i ~ i c r a l . bat ubat-a. ~ i i i l ~ ! aL bum i. kay 11. :tit+, ikari. n~a\1pilTi
t11c.m bat34 konvessi
h u ~ ~ r ~
u u t l l h ht.r*ha_c;ii keperluvti pcn~ba~ig~tnan.knrcn;\
k ; i h ~ q ~ ; ~ ~ c t i -li:~I~\rpatt.~r tcrsuhul cEa! :I rll1kl111gtiy.a bericiii cialar~i h e r a h n lirr~ti sungui ( rIrZS 1 ailg
salnil? Apaknll Ihlai clirn Pengcloli~ MWilu! all tIittan. I )en an Sumt~erda! il Air. R u h n
Pclakc;~na dan I3adan Pctipat~rr. Harlan P e n g a ~ ~ i ~ s . y n i y rlihentitk olch beherapa 1 J1.j tillah per1 11 hckc.1:jasa111a, padalirtl me~~gliailapi cia) a cf c~kt~rlg s i ~ ~ n h c r d a ~ * a alani Fang s;ulia dan
ridak mungkin ciisekat-sekat? 03di knruna ilu. karaktcristlk s~trnbcr-daja nlnrr~ j i ~ y
Ijarnpnk ynng suclall tct-jadi. scca1.a nasional.
aki
bat kuarnya sektoralisnie pen~clolaansumbet-daya alam adnlnh berkunlhangnyn i,jin zal-rpn pcngclolnan s~tmher*day a :i!nin.
Ilcngar~ kata lain. m:lnc!a~ 1legnr.a dijabnrkiul pemcrintnh (drterah) sebatas rihuan
i.i
in,tanpa ada i n 1'01-~nnsi cl;l!,a dukurlg ~ t u t u k ~ ~ ~ c r l g e n d a l i kalln! a. Aki hatnyn. tirlak pcr~lali c i ~ k z ~ p
hanya
n~cnyczndt~l k:~n teknoloyi ~rntuk i l ~ c n ~ c n d a l i knn kc)-usuki~n dan pcllccmaranlingkullgnl~. karc~l:t irivestasi penghasil pt't'usak ~ 1 ; l t i pcilcemni.nya sirdoh riielump:it~i da! :I
dukung. l'cnesapai~ s<iltinlah C;t.\v\.ajihnli hagi pelncgitng i,j in nlctliadi sin-sia. 1)alam Iinl i r i i
t idak k c l i r ~ ~ npal~i la aila I-ctkrcrisi Fang rncnyebiitka~~ hah\va pendeknlar~ scktor :id;llati pendekatan rcdz~ksic~rric ynl~g rnemplln? ai cacat ba~\,nnn.
Karen:i seEuruIi I ltidang-i~rrdn:ig ! arig berkaitali dcugtul surnherdayn alam ~ ~ ~ c ~ n c g a n g rtlang kclola dari kornoditi masing-n~asitlg, d n l ~ I'~idang-ulidang ini schagai I:~~iclasan
I i l t k u n ~ hc4erianj.a . - scktor-scktcw. ti~aka:
1 . Tanpa ada Undanp-undang Pengelolaan S u ~ n h c l - d a y Alnm ( S D A ) J a n 2 dapat
mcmper-kunt pcngelolaan S D h . inaka ncgnm tidnk akan dapat mclakz~kan pengelolaan
SEIA. I i 1 1 yullg bt.rAt.mha11g han! a usaha pernanfaatan S11.4 ranpn
~nenipertimhnnpkan dn!.a duk utignya:
2. Kincl-in hirolil-xi Fang mcniadi instr~unen pelaksali:ian CTnrl~ng-uncinny bilkall Ilarl~ u
diteniulian o l c l ~ k;lpilsitns d ; ~ n hernalnp~lnn pcrso~~rinyn. ~ ~ ~ c l n i n h a n di t c n l ~ h i t ~ l olcll
I,smpiri~n 1. Per-hi~ndingnn Isi Sctnbilati ['I: dan 1 i C r l l Fang Metlga~iir R:rr*ang/lasa dal-i S u n
7 - - - -- - -
i Pengaturon don Usaha
I
1
lingkwp Tota Pengelolaan Sumberdaya I Lingkup PernanlaatanUndang- t - .
_---
. - ---+. --- . - --I
---
-1
- . . - . .
..I
. . . -. - .-" . . .+- ---
. . ..I -- *Darrah Allran I. ~ c m ~ c ~ t u k a n
.I
1Kehufanan (No SungallDAS - Bala~ dan Pcngclola W~layah Pcn~rlolaan Kayu, non ' I . Ijrn usahs prn~anfaarau
4111999) Wrlayah
I
Hutan kayu, lasa 2. Iirn uraha yrmunguran Hutan - HasslPcr,gelolaan Hutan 2,Aktrvttas Pcngclolaanl Ilngkungan 3. l l ~ n p~nlam pakar Huon
Psmanbawn
undang Lingkup I
Sumber-
I
Organisaril1
perenCanaan- - . - -- I .
-I=
&E:-
I
- p ~
C.FF
n k I ZITpcr~kanan
Perikanan (No. danau, waduk. Pcngawas 2. Potens$ dan alokas~ j, t . ~ Illn penanghpan - t h n
I
31/20041) sungal, r a m . I Pcrrkanan
1
n~rnbcrdap lkangcnnngari a r r : I k a n
,
2. I j ~ n knpal p n g ~ n k u r rkan3. Junilah tangkapan
la~nny;~ - rkan I
. . - - - . , - -. -
-
1
. .
Konsesvasi I I
Pengetola
I
I
Obyek' Kelolo don ljin
I
1
Kornodili,
- - - .. - ... --A . . . -++ ... . -
W~layali sunxal
wllayah sung31
Ocwan SDAlr
1
I. Pcnggunilan2. Pcrencanaan
Nasronal, Prop~nsr. 2. Pcran scru pengcmh.ang;fn I
Sumberdaya
*ir
IN^
7,2004)Surnberdaya
i
W~laysh ~ h r g m I \(dvpnt lcblh dnr~
sacu DAS) dan
Alam Hayati , pcrllndungarr
dan
'in)akdan M~npk&n,s
'
, Badan Pclaksana.
2212001) Badan Pcngatur
i
I . W~layah Kcrja untuk
I
Minpk, gas I . Hulu: Kentrak KCI-jasama Keglatan Htrlu
bum!
I
2. H ~ l l r P c r l l ~ n ~ n2. Kcpatan H1111-
I
I
cekungan alr
l~ar I
(NO. 511990)
i
II Prrnbcntukan wllayah.
pcn~clolaan SDArr
Kabupaten 3. Ipn Pcngusahann SDAlr
Lcmbaga-lcmba~a pcngclola kawasan konscrv~s~
3. Prndayagunaan t
I
ranahi SDAw I
Ilngkun~rn.
Pola Dasar dan
T~dak rncncwplcan pcrlprlan
Pcngaturm Cars
dan satwa
Undang- undang
Kelistrikan (No 2012002)
Mineral dan Batubara
(RUU)
Sum berdaya Agraria (RUU)
Sumberdaya Alam (RUU)
I
P e n g a t u r a n dan Usaha- - - - --
I
Lingkup Tata Pengelolaon Surnberdoyo Lingkup Pemanfaotan OrganisasijPerencanaon Pengelola
Obyek/ Komodifi
I
- -I . kcncana "mum
nas~onal,
r-
-D~utamalcan
I
Badan Pcngawas 2. Rcncana Urnunipada sunibcr Pasar Tcnaga Dacrah.
cncrgr ! L~strik (a,!. 3. Rcncana
tcrbar-ukan I pcrnbcr~ yln)
I
P c n g c r n b ~ n ~ a nI 1 Slstcm T c n a ~ a
- I Listrik
Dibagi dalam
I . Wibayah
Pcncadangan NcgaralWPN
Urusan 2. W~layah Usaha
Bahan nirncral
Pcmerlnra h. Pcrtambanganl
sebaga~ Itornod~rl
Prov~nsi.
Pcrtambangan RakyatlWPR
-- - - - . - A -. - -
D~bagl dalam
I . Penguasaan
Tanah dan
Sumbcrdayn sumbcrdaya 3. Pcnggunaan
alaln dari
!
2. PcngguriaanB d a n Pcngclola
komodlc.s yang 3. Pcnycdlaan
Kawasa~i SDAlam
I dihasrlkan 4. Pcrl~ndun~an
agr3r.n la~nnya
Energi lirtrik
Mlncral radio akrlf,
M~ncral logal dan
batu bara.
Mrneral bu ka n
logam dan batuan
Sumbcrdaya I I . P~runtukan
agrara scla~n
ranah). Provlnsr. Kabvpatcn
Tanah, hasil dl
pcrmukan dan dl dalam tubuh bum1 4. Pcmanhatan
5. Pcmcllharaan
. . .
Kelola don ljin
I Ijin dalam kcgiatan pcr~ycdla rcnaga lisrr~ k
2. I l ~ n usaha dan rndus~r~
pcnunjang tcnaga I~rri-rk
PcraranganlBadan usaha dpt mcmpcroleh WUP ~nclalu~ lclang atau pcrmohonan
pcnc~dangan wrlaya h. Usaha Pcrtambangan:
1 . Penugasan Usa ha Pertambangan
2 l j l r l Usal~a Pcrtambangan 3. lpn Pertambangan Rakyat
I . Hak tanah (flak rn~Erk dar) hak pnka~)
2. I j ~ n Sumbcrdaya Agl-arw (sclnln tanah)
Badar~ Pcngclola Kawqsan
SDAlam mcnctapkan lokas~ dsn bcsararl pcn~anfaatan scstrai
d c n ~ n dayn duktrng SDAlam