• Tidak ada hasil yang ditemukan

Peran mediasi sebagai upaya penyelesaian konflik agama

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2017

Membagikan "Peran mediasi sebagai upaya penyelesaian konflik agama"

Copied!
117
0
0

Teks penuh

(1)

PENGESAHAN PANITIA UJIAN

Skripsi yang berjudul “ Peran Mediasi Sebagai Upaya Penyelesaian Konflik

Agama” ini telah diujikan dalam sidang Munaqasah Fakultas Ushuluddin dan Filsafat

UIN Syarif Hidayatullah Jakarta, pada 2 Juni 2009. Skripsi ini telah diterima sebagai

salah satu syarat untuk memperoleh gelar sarjana Program Strata I (SI) pada jurusan

Sosiologi Agama

Jakarta, 2 Juni 2009

Sidang Munaqasah

Ketua/Merangkap Anggota

Sekretaris/Merangkap Anggota

Dra. Hermawati, M.A

Johratul Jamilah, S.Ag, M.Si

150 227 408

150 282 401

Penguji I

Penguji II

Dr. Amin Nurdin, M.A

Media Zainul Bahri, M.A

150 232 919

150 326 894

Pembimbing

(2)

DAFTAR ISI

KATA PENGANTAR

i

DAFTAR ISI

iii

BAB I Pendahuluan

A.

Latar Belakang Masalah

1

B.

Pembatasan dan Perumusan Masalah

8

C.

Metode Penelitian

8

D.

Tujuan Penelitian

10

E.

Sistematika Pembahasan

10

BAB II Mediasi dalam Kajian Ilmu Sosial

A.

Pengertian Mediasi

12

B.

Sejarah Mediasi

24

C.

Proses Mediasi

25

D.

Mediasi Dalam Praktek

31

E.

Manfaat Mediasi

34

BAB III Konflik Agama sebagai Realitas Sosial

A.

Pengertian Konflik

37

B.

Fungsi dan Tujuan Agama

42

C.

Pluralitas Agama Sebagai Kenyataan Objektif

44

D.

Konflik Umat Beragama Sebagai Realitas Sosial

49

E.

Kriteria dan Penyebab Konflik Keagamaan

51

BAB IV Mediasi dan Upaya Penyelesaian Konflik Agama

A.

Upaya Penyelesaian Konflik Agama

59

B.

Signifikansi Mediasi bagi Penyelesaian Konflik Agama

62

C.

Mediator Dalam Konflik Agama

80

(3)

BAB V Penutup

A.

Kesimpulan

95

B.

Saran-saran

96

(4)

! "

# $%" & $ $' ( $ $ " # ) (

# $ $ " % % $ $ *' $ + ! ,' # #%

+ ( # # $ -% $ " % *

" % ( $%" & ! % -% & " ' ( !

%&% " % $ $' (

# ! $ $ % &% $%

( ' & " $' ( " % $ - $ #' ' ( &% '$

.& ( ! $% % " ( " " % ( $%" %(

( % -% $' ( $ " ( & ! & (

- $ #' ' ! " " ( " % % % !

" $ ' ( "% &% & $ &% "

% $% % %$ " ! / % $

$ " % % ! $ ( $% * ( $% '

1

Laporan KPMM dalam Lokakarya dan Pelatihan Mediasi sebagai Solusi Konflik Menuju Rekonsiliasi di Maluku (Jakarta, 2001), h. 13

(5)

" $%$% &' 0'" $ % ( .! " & 1 (

$ ! $% & ( .& ( $' ( ( #'

% ! ( $ % ( ! $ -% -% $ % . %

( & ( &% (% % $ $%"

& ( & . & ( - & %& - $ & ( $ (

-( " % ( $ % % $ % % (

&% % $ ( " '( . ( $ - $

& %

( ( &% % ( - $ "

1 "% % ! %" "% ( $

1 "% $ ! %" "% ( ! %$

& & & " "% ( ! ( &% -%

%$ % ( - $ " " ( % ! 1 "% %

% % & % . % " & & $ " !

" &% % " ( $ $ ( ! !

" ( $ ' * ( &% ! ! "

( % " # &

' %&% ! ( " # ! $ & % (

- $ & " " 2 3" ( ( % $ "%( '

%-( 3 &% & &' - $ -% %( - $ ' & 4

2

(6)

%-% " $ $ ( & $ ( &% * '

' * $ " ' ( $ + & & $

% % # " (% ( ! $ $ ( &

( & ( % + %( ! "%

"'( ( $ ! ( & $ " & % ( $

(! - ( , **' $ 5 & ( - $

% ( $ $ ( ( (% % (! !

$%$% "'( ( ( * $ ( $ ('( $ ( '

" $ (! $ % " $ $ !

$ & / ( $ ( &% $ *% ( $ !

$ % % & % " $ (% ( (! ! (

+ % % " $ $ ( ! $% (

('( ( ( " & $ 1 & $ ! ( & &

( % % 6 7 $ ( (% % ! (# ! $ (%

% % $ & ( " % % ( $ $

& ' ( "( & ! 8 9 & ! %

( & ' $ ! (# # ( % ( " ( ! "%

" % % % & % -%-% $ $ ! :&

(7)

( ! %-% %-% ! ( (% % ! ! # "

& ;

< ' ' * %" & $ (

('( $ $ -% %" ' * ('( (%$% ('(

" & $%" % %( & $ $ %

% % & & - $ ( " %( & & ( % " (

-( -(% $ ! 1 % (! "% - $ $ &

' ( $%" ( " % % % ' $ 5 '' ( '

* (%* $ +" !' % #% $ % % " ( $ $ %

+ ( % %" ! ( &% $ $ % (% % " ( %-%

% % $ $ ! % ( "%

- $ & $%$% % ( ( (!

"% ! % & & " (! !

& & $ .& $ ' ( " % $ 5 '' ! & %

" $ $ ( ! $ $ % ' ! =

( ( .& ( $ $ ! ( (!

! " % % ( $ " ( $ " ! $ $ (

' $ ( ('( ( ' ( ( &% (! 1 "% ( &%

! % ( " % ( &% $ ( &%

& ( ! % % % 9 '( & % " $ $ ( !

3

Muhammad Wahyuni Nafis, "Konflik Agama atau Politik”, dalam Nur Achmad, Pluarlitas Agama; Kerukunan dalam Keragaman ( Jakarta: Penerbit Kompas, 2001) h. 84-85.

4

(8)

(! : ( & & $ .& $ :& ( ! $ " !

( % $ & ( & ( " - - !

( ' ' $ % % "

"' $ ( &% & ( % % & & $ %" ! " ! %

( &% >

( $ % % '( & % " % ( $ %-%

" $ ( % ! " ! % % -% & # " $

! ( &% (! ! " # ." # 6 * ( 7

( % ( " # (! % ( ( ('( $ "' !

& - ( - $ $ & *% ( ! $ ! # $ %

% % ! ( " (' $ ( +% % $ !

% ( - & $ " $ .& ( % ( $

% % '( & % ( ( % ! ! & & - $ !

" # (! ( &% $ ! "%

% % . ' * ! %" " '$% $

(! ?

' ( $' ( * ' ' * &% & & %

" ( " % % % ' * & $ & & $ $

& " #% ! & $ ( ! % &

' * . ' * ( &% $ * $ $ "% ( (! (

& & & - % " $' ( ( %

5

Walter A. Rosenbaum, Political Cultur, (New York: Praeger Publisher, 1975) h. 40

6

(9)

! ( " & % $ $' ( ! &

& " $ " % &% ' ' ! &%

& & $ " ! $% $ & & & $ $%"

! $ '& 5% ( ( ( ( ' * ( &

* ' ('( $ -% = 6 " 7 # $ ' * 7 $

$% % & " ! & @ 47 & $ $ .

$ ( %(% @ ;7 % $ . $

( ! & %-% % % #% % $

. ! @ $ =7 ( ! &

& ( * &% ( & ( $ $ ( $ %$ ' "

" ! $ " $

% % ( $ %* " # ! $ ( &% ' 5%

( &% ( & ' * % $ " '$% ('( (!

& " ( ' * %( & $ ( % $ & ' * %

%( & ( * ('( - $ $ '"' - % ('( '

- $ ( &% ' * $ & " !

" $ ( % $ ) $% % % $ & ( $ " ( & ' *

('( ( $ % " (! % % $ - $ ( %$

('( 1' * ( " % & ( (% - $ - $ "( ' ' A

7

Ted Robert Gurr, ed., “Introduction”, dalam Handbook of Political Conflict Theory and Research (New York: The Free Press, 1980) h. 2

8

(10)

' * ( & ( %$ ('( " % $ -%

( & $ ( " $ %" ! " ' * !

# " - $ $ (! % -% %" " (!

" ' * & ( & ! % " (' +

" ' * ! " $ " % " (' ( & &

$ "'( ( ' * ( &% ( & " (' ('(

$ " (" * % % ( &% ' * &

# ! % $ & "' "

$ " ! ( ' * ( &% ( ! %-% $ " " "' %

$ " % " ." ! & ' * ( %( " "

% % & + # (" ( * "' $ ( &% & ( %

" $ % #% %" " ' * ! ( & ( %B

% % " % ( " % ! # * " ! ( ' *

! $ ( . $ " (" * % % % %

+" "' " ! ( ' * % & # . # % $

'( ( $ ( & ( $ " $

1 " "' ! $ -% ' +" ( &%

$ " * ' ' $ ( &% " ! ( ' *

'( ( ' " $ $ ( ! $ ( & & "% (

% & ( $ %" ! " ! ( ' * + % $

9

(11)

" "' ( &% $ ( $ "' ! $ ' (

'( ( -% " $ " ! ( (

" % $ % ( " ! % $ & $

" % $ ( &% - $% & " ! &

% ! ( & C $ ( $ (! $ !

( & % " ! & ' " ( &

$ ' - $ " % & ( ! ( &% $ ( + $ '

$ " & $ " " '( ( % %

$ ( $ " '( ( " ! ( ' * $ " (% ( *

$ " (% ( * % $ ' ( * % % %* # " (% ( *

( &% % " % $ $ %(! % % #

% " ! & '( ( $ ' $ ( & $ ' %

-% % $ ! & $ ' * % % % "

$ % ( % % % -% "'( ( ! ( . ( $

%-% % % ! " %(! % $ ( $ "

& " ! ( ' * $ - $ ! " %& ." %&

" $ $ ( ( % $ ( " & $ .

" & $ % & ( $ 0 $ % $ # " (% ( *

$ 6 ( '7

10

Maswadi Rauf, Konsensus Politik: Sebuah Penjajagan Teoritis, h. 10

11

(12)

"' " (% ( * $ ( - & $ %(%

" $ " % ( " % ! &' - $ & & $ " %

$ % $ &% ( & " $ " ! %

( - " ! " %(% " $ " % ( " % $ $ (

$ " - ( ! ( ' $ % * %&

( " ! - $ $ ( &% $ ( $ ! $ $ (

( ( $ $ &% " ( $ " ." !

& ' * & ( ( "% %( $ " $ $

& ( & ( & (

& ( $$$$ %%%% %(%(%(%( ((((

& $ ( % #% ( ! $ & (

$ ( "( & $ ( %" ( ( % '$

" ! ( ' * ! & $ " $

" (% ( * & " ( * " ! $ " ( & '$

" $ ' * "' " ! ( ! $ % "%

! % " (' ' * $ "% % %( ( !

$ & ( $ " $ 2

" $ ( $ " - $ # ! * * $

" ! ( ' * B

, , ,

(13)

$ " % * $ '$ ( %$

"%( 6 & ! ( # 7 +% & $ " & $ (

" $ ( "%( $ % ( . % ( ! &

$ " $ ( $ " (' ' * ( % ( .

% ( ! ) $ ' $ ( $ " (' ' *

.& "%( ( &% %$ $ & ( $

% '$ $ ( " * ' " * $ (. ( 1 !

( # & ( & % ( "(

'$ $ ( " * $ (%$ % % % ( $ '&!

( . " $ ! 6'&- *7 $ & ( & !

( " $ $ ( & " ( -% !

+ & ' ( " $ ( %" "' " ! ( ' * !

%-% ' ( $ ( ' ( + " (' ' *

$ - ( ( & & $ ( ('( (

'$ " & $ 6 ' " *7 $ $ (

( & '$ " ! ( ' * %" ( ( % " $

"' ."' " ! ( ! ( " & ( $ '( (

$ ( -% $ - % ( $ " (" * - ('( -% $

" (" * - $ (

'$ (. ( $ " " % (

(14)

$ " ( " * ) ( '$ $ ( ( & "

$ ! ( * ' ' *

$ "% '$ " % ( #% " $ " $' " % (

( "( ! $ & ' +! * $ ! % /

%-% %-% %-% %-%

$ % $ %-% % % %

& "' " ! ( ' * $ '$ $ (

( " '$ ( &% $ " $ * * $ ! (

* ' ' * 1' * ! & % (

- $ # $ ( - $%" % %( $

- & " ! - $ (% &% & & " "

! (

( $%" ('( (! & $

$' ( ! " % ' * ! & % ( ( % - $

# $ $%" ('( & ( $' ( D %

(15)

" % % % $ 8" ' & - % ( & ( ( % #

$ " ! ( (%( ' * ! & % ( $ $' (

+ & & " $%$% ( & ( $ $% " %-%$

% % $ " $ % & $ $' ( ( "

% % % -% " $ $% ( ' & & ( $' (

$ (! & ! & $ & $ $ " $%"

& $ " ( # ' (

+ ( & (

+ ( & (

+ ( & (

+ ( & (

#% " $ '$ " $ ( " & ( $

" $ ( ( ( ( ( & & % & ( $

$ " $ % % ! % % ( ( "% ( * (

( %$ + % $ " $ % % $ - ( &

( " % %( ( '$' ' " %-% "

$ ( ( " & (

+ -% ! " $ & & $ & ( " (' $ ( ( #

' ( $ - % ('( ! "% " %-% *% (

$ ". " $ (

$ & & $ " " 1' * ( &

(16)

%-% ' * ( & ( ('( $

* ' ' * ('(

& E %" & & "' ' $ " & ( ! & (

$ ( ( & '$ ! ( 1' * !

"% 2 " % ( ( & (% % ( &

$ ( ( & "' " (% ( * $ ( $ $ ( %

&

& E %" & & " % %" ! & ( ( "% $ ( .

(

+ 1 / +D+

++ 1 /1 / +D++D+

+ 1 / +D+

$ ( $ ( $ ( $ (

$ ( %" F $ G $ " ! ( (% %

' * % " ( $ % " $ % " "

6 $ ' 7 + & " F $ ( G *% (

" $% " ( ( % & ! - $ $ (

('( (! '$ " ! ( ' * $ ( $

( ( % # $ '$ " ! ( " * 6 *

(17)

D8"' $ # ' ! " $ $ ( $ $ '

% $ ! ! ' ( $ ("% & ' '

" ( % # # & $ % *' 6 " '# (( ' ** # 7 % # (

'.& ' " # 4+ # ' ' 6& ( 7 $ %

( $ & ( $ & ( F $ G! H" #

$$ I 6& $ $ 7 % ( ' ! % $ (

6 $ ' 7 %( & $ $ ' ! & ( !

& & $ % ( F$ # % !G 6$

! % % 7 % % & (%$ $ (% % " '( ( $ (

+ # ' ' ( 6 ( 7 $ & ! ' ' $ ( $

" ( ! & %( - ( " $ ( (

& ! ! " $ & " ( & ! ! $ (%$

$ $ ( % ( $ ! $ & & " & ( % $ * (

! & ( $ - $ #% + ( % $ ! $ $ * ( !

$ & ' ' ) ("% (' % ' $) (' !

,'% # ! $ * ( $ ( ( & & % 2 ;

$ ' ( " '# (( # " ( ' $ ("%

(( ( # '* $ ("% (' % ' " # ' 6 $ ' 7 $ *!

$ ("% $ ((% ( $ ) '" '" ' ( #' ( $ ) ( $ $ )'% '

# $ ' ( ' $) (' ! ' $ ) '

$ ' #' '* $ ("% ' '% #' '* ( (' % ' &%

12

AS Hornby, ed., Oxford Advanced Dictionary of Current English, (Oxford University Press, 1987)

13

(18)

! $) ( ' ' $ " '# (( '* $ ' &! (' % ' ( " $ 6 $ ( %" ( &% " '( ( $ " ."

! & $ & % $ ( ' " ( (' %( "

6 $ ' 7 $ * ( (%. (% ! $ " (

& '"( .'"( " & *. * $

%" ! % % # " ( &% ( " ( $ '

$ " % $ ! $ ( J

" ( % ( $ (' %( " ( ( &% "

6 $ ' 7 $ " & ( % % ( &% " '( ( $ (

% % %" ! ( &% (' %( J" ! ( 7

% % /' 9 $ $ ( $ (% % " '( $%

" $ ( ( ' & $ ( & F $ G % %

& ' % ( " " ( " $ !

& & $ ( ( ( &% $ " $ " $ % $ $

" % - & % # " ! (% % " $ " & $

$ " " ( $ $ * ( ( &% $ ' $ "

( & F $ G & " " % % & ' % ( =

5''$" ( $ * ( $ ( ( & " '( ( '( (

" ! ( ( 6( 7 $ (% % " % $

$ & - $ " " ! & (

& % 6! & ( 7 # " (% % ( " (

'( ( ! % (

- ( ! #% %" ( " $ $ " & $ * (

$ %-% H $ ( I $ " $ ') ! ! 2

14

(19)

F $ ' ( " '# (( # ' ' ' " '" )' ) $ $ ("%

#' ' ' ! ' ' '% (' % ' ' " '& "

'* % $ " (' # $ F $ ' G

+ & (% % ( (' %( ' * $ ( &%

& % $ &%$ ! & ( $' ( $ & & " ('

' * % ( $ ( ( $ # % %

& $ ( % % $ " (' $ ( (% % ' *

$' ( % % & $ * ( $

" - ( ! #% %" " # $ (

6 % % "%& $' ( 7 ' C4J4CC;

" $ ( $ ( &% " $ " ( &% ? ! %2 G $ (

$ " ! ( ( % " '( ( " % $ " "

$ $ & % ' $ ' G ( $ ( &% $ ' !

%( # F& & % " ! ( ( G !

$ " " $ ' $ ( &% " $ " ( &%

> ! %2G $ ' $ " ! & ( * $ $

! & *% ( & % " " $ # & &

% " ! ( ( G

+ ' $ ' " ( $ ' ( ' + '

$ ' $ "% ! % % & "% %( !

$ ! & ( * ' (% * ." ! & (

% ! %( & "% %( % % " ( (

% ! ' ( ' & ( $ " ! ( $ *% (

(20)

" ( & " !' (! + $ $ ' & (

& ( $ " ." ! $ "% ! %&% *% (

( % % ( " + 0 " $ ' "% ! # & 6 7

& " ! & ( " $% (! ! $

& ' * ( & ( " ! $ ' *

-% $ % + % $ $ ! ( ' *

- $ & " $ " ( ' * " &

$ $ " & ! ( ' * +%" ! $ $

*' % ! ! & ( ( ! ! -%( % (

' * >

% % , ( '" 9 '' $ ( $ " ! (

' * " ." ! $ ! ' "

! & & % % % ! ( " ('

$ " ! & ( $ ' " ." ! & ?

( " & ( " ." ! & $ " $ ' $ % % $

( - % $ " $ ( ( %( $ -%-% $ ' $

( " ! $ ( %" " " ! (

( ( & % (% & % % 1 % $ ( (

>

%( +% K % %* $ ' ( 1' * ( -' - 2

'& "%( % 4CC =

16“…the intervention in a negotiation or a conflict of an acceptable third party who has

(21)

"% $ ( & " ! ( " " $ $ % " $

( $ ( ( " " "

& $ ( % $ ' ! '$

" ! ( ( ! $ " $ ' $% & " "

% (% " ( / - $ $ $ '# $ " '( ( $ (

$ ' %(% " $ " ." ! & % %

& " ( " $ $ ( " $ $ ( !

& %-% % $ " ! ( ( !

& ( * ' (% 6 . 7 (% ( " $ %

( - ( % ( ! % $ ( $

( & % " ! ( ( ! & ( * ' ' (% %

. (' % ' $ ( % " $ $ ! ( $ %

+ % " ! & ( ( &% " ('

$ ( * $ $ $ " %(% & ( $ (

$ ( $% % (% .% (% ( &

& % 2

$ ( $ ( &% " '( ( " ! ( ( & $ (

" % $

17

Daniel Sparingga menyatakan bahwa konsep damai ada dua hal; negative peace yaitu orang bisa damai tapi konflik bersifat laten; positive peace yakni di mana kedamaian telah diselesaikan secara menyeluruh. Daniel Sparingga, Konflik dan Resolusi Konflik: sebuah perspektif Sosiologis

(22)

4 $ ' & $ $ ' " " ! & (

$ " % $

; $ ' & % ( & % " " ! & ( % %

# " ! (

= $ ' $ "% ! &% "% %(

( " % $ & (%

> %-% $ ( $ % % # " % (

( " ! $ " $ " ." ! & (

% ( A

& ! (%( $ ( $ " ( & ( ( %

* " ! ( ( 6 ' * 7 ! " * * % %

% ( " $ " " ! & (

" ! $ ( %" " ! ( ' * !

$ % $ & & & $ ( ('( (! ( " 2

' ' % % $ " ' % - ' % ( $

" (' % $ . $ $ ( " ! - $

$ ' 6" % " 7 & ( " ' 6 ' ' 7 ' "'

6' ( ( 7 %"% ( ( 6 7

$ ( % (%( % ('( $%" %( $ & % $ (

- ( ( " % $ ) $% % (!

A (( ! & " & % (' %( ' * $ " ( (

(23)

/ ( ( &% %$ & % (% % ( ('( !

%&% ( " $ ) $% $ ( % % ( - $%" ! :

$ % ('( ( &% %$ $ ( &% ( & ( ('(

+ # ( $ ( ('( $ " & ( * "'( * $

* - $ $ & % ' % ( $ ("' ! - $ $

(% % " '( ( ('( 5 $ 5 $ &% % ! ,% % +'# ' ' !

) ( ' '* '$%# ' ' +'# ' ' ! ( * ( $% & %

" '( ( ('( ! &% ( & & $ ! ( ('( ! %

" '( ( ! ('( * 6" '# (( ( '* (('# ' 7 $ " '( ( !

$ ('( ( * 6" '# (( ( '* $ (('# ' 7 '( ( ! ('( * &

$ & % ! %2 ' '$ ( ( ( $ % % ( + $

" '( ( ! $ ('( * $ $ " ( 6#' " ' 7 $

' ) ( 6#' ) ' 7

$ ( %" & $ ( ('( !

$ ' "' ' 5 $ 5 ( & & $ & %

' '$ ( D % % % ' ( " $ ( ( # % %

& $ % % " % ' ( " ' '$ ( $

$ ( % (%( % ('( ('( ' ' & H ' '$ ( I

( & (% % " '( ( $ $%" ('( ! ( ! $

" H $ " ( I 6 $ " ' 7 ! $ % ' " & ' '

% % % -% " $ (% % " '( ( $ % $%" ! (%

19

(24)

$ ! $ ( ! $%" ('( ! ( "

$ ) $% ! % . % ( & %$ %

" ! (% $ % % ( .

' '$ ( " $ $ ( ! $ (% % # % % ! (

" " #% " % .& % ' '$ (

$ ( & & % 24C

,' # ' 6" ( ( 7 $ & % ' '$ ( !

" '( ( ! $ % $ % # " (

,' # ' - $ ( ( % " & $ $ $

! $ & $ $ " !

4 ,' " ' ( 6 ' " ' 7 $ (% % & % ' '$ ( $

" ." ! & ( % % % ! (

# " ( " % % ( ! (

" ( ( ! $

; & ' 6 & ( 7 $ (% % # % % # "

' " ' $ " " ! & % & % "

! $ " $%$% &

$ " ." ! & $ $ & % %

% %( " J" ( (

= $ ' 6 $ ( 7 " " $ & ( ! (

-" ! $ ( &% ( & $ ' $ "% !

20

(25)

% % % %( " ! ( &

" ( $ " ! $ " '( (

$ ( & ( " " ' * % % " % $% &

"

> ,' # ' 6 ' ( ( 7 $ (% % %( % %

" % . $ " ." !

& ( ( $ # " ! (% % ( " & (

,' # ' & % $ " $ #' # ' $ &% %

& " ." ! & ( % % % $ ( (

& $ $ $ ' $ #' # ' $% & "

! & ! & %" ! * % % # " ! (

( % & % "

? ' ' 6 ' ( 7 ! ( -% $ ' .

" # " ' $ ' '$ ( " " ( %-% ! *'

& % !

+ $ ' '$ ( ! # " $ " ."

! & $% ! "% ! % !

( & ( " & " $ ( % %

+ # * ( "% ! H- &% %I

A $-%$ # ' $ " ! ( " % ( %

" $

- % ('( " ! ( (% % ( % ' *

(26)

" $ , " ! ( ( ! $ % " $

$ " ." ! & 6$ ("% (7 ' " % ('(

$ ( &% ( & F ) ("% (' % ' F 6 * " ! (

( 7 4

$ " '$ " ! ( ' * ! % ' ( (

6#' # ' 7 '( ( 6 ' ' 7 & ( 6 & ' 7 $ $ (

6 $ ' 7 1 " & % * ("% (' % ' 6 7 ( &%

( .( $ ! & % " ! % %

! ( " $ " " ! & :"

$ ( . ( & % ( &% $ ( &% 2 ' ( ' '( '

& $ $ '

( . ( $ " & % * ("% (' % '

6 7 & $ % % ( . ( & $

$ & % ! ! % % % , ' H $ ( I

( # ' $ & % $ ( & & " $ ( * '('* ( ( "

#' * $ ! 6 ( 7 )' % (( 6 (% 7

"' 6" & $ ! 7 % ! 6 7 $ % L%

(' % ' 6(' %( ! % 7 6 ) $ +" # # ' 4CC?2;744

21

Untuk lebih jelasnya tentang penjelasan dan perbedaan dari keempat metode Alternatif Dispute Resolution (ADR) tersebut, baca H. Sudiarto, S.H., M.Hum., Zaenal Asyhadie, S.H., M.Hum., dalam Mengenal Arbitrase, (Jakarta: PT. RajaGrafindo Persada, 2004), h. 11-26.

22

(27)

,' * $ ! 6 ( 7 % $ ( !

$ ( ' $ ' $ $ ("% ( 6" ." !

& 7 & ( * ( $ $ &' $ ( " $ "%&

% " ( ' ( . ( " $ ' $ %(

( $ ( $ ( ( &% ( ( & !

#% ( % # ! $ ( ( $ ( !

% $ ' -% $ & ( $ " ( & ( ( $

(%( ! $ % " ! ( ! $ $ $ ( !

" ( " & (%( ( &% $ & *' % !

( " " $ ( . ( " ! & $ (

% % ( ' ( ". " (% $

" $ ( . ( " / (

%( $ & (%" ! ( . ( " $ "

% " ( $ &% % ! ( # (% $

&%

4 E' % (( 6 (% 7 ( . ( " ! &

6$ ("% (7 $ *' % $ ( ( % $ ( $

( # (% $ $ $ " ( $ " % ( "

(% $ & % ( $ ( & ' %

& - ( % % % - % $ " (

& $ " " % $ ( "

(28)

; "' 6" & $ ! 7 $ $ ( ! " " !

% $ $ ( ( & ! "% ! "% % %

'( ( ( ( $ $ $ " # "

( " ! 1 "% $

%( $ % $ $ ' % ( " (' %( %

- " ! ( ( & ! $ $ " ( $ % "

%( % #% $ " & $ ! $ " ( . ( "

6$ ("% (7 % & % & $% !

% % !

= % ! 6 (7 $ $ ( " ( ' $ '

! * ( ( " '( ( ! ( - $ ( ! " - $

$ ("% ( 6" ! & 7 ( $ $ ' !

' ' " '( ( $ $ ( ( ' $ ' $

& $ ! ! ( ' % -% ! % %(

( & ! ( ( % " % $% % " $ " $

( ( % ! % ( " $ " $

-% J" ! ( " $ $% & "

> % L (' % ' 6(' %( ! % 7 ( ! (' %( !

$ ( $ " '( ( $ ( $ %( ( (% $ ( $

" $ ( $ " '( ( * ( $ ' !

( ! % & & ! & $

(29)

% % # '% :" '* ((' '* $ (('# $ # '

'* ("% (' % ' , ' $ ) ( ! $ " '$

$ ( ! %2( $ ' * # ) $ ' (*' )

$ ' $ ) % ) $ ' 4;

+ $ ' ! -% $ ( & $ ( ' " '

%" $ ( ! %-% % ! $ % % $' '

%-%$ ! ' " ' $ % % $% & " ! ( $

& $ ( '$ " $ ' ! $ $ $

! & ( %( ( "% $ % $ $ " '( ( $

. $ ( $ ' ( # " (% ( * $' ' " "

! & 6$ ("% (7 % % ( .( % % "'( (

' " '

< # ) $ ' ! -% $ ( &% ( & $ ( !

& & ( ( " 6 ( .& ( $7 $ " '& (' ) %"

$ ( ! & %-% % % $ $ ("% ( $ "'( (

$ '( ( &% % $ " " $ ("% (

$ " $ . ( # % '$ (

$ ' %( $ " '( ( $ %( % ( .

$ ( ( "% " % ( $ " . !

$ " ( $ % " ( $ '

%( $ " " " '( ( $ ( $ %" ! $ ' !

23

(30)

' ( % * $ $ ("% ( ( %" ! .%" !

'( ( $ %" ! ( "

(*' ) $ ' ! -% $ ( & $ ( "

$ ' ( ( %" $ ( ! % % #

" ! & & ! $ ( % #% ! " ( $ $ ("% (

$ " & % % %&% $

% " % $ " & $ ! ( & $ ( $ (' %( $

" ! $ '$ ( $ ' %( $ "

% " $ " '* (( ' ( & % $ ( " '( (

$ ( ( (% ( J %&% % " & $ !

$ " %

+ $ ) % ) $ ' ! -% $ ( & $ (

' ) %" '$ $ ( ! & %-% % % #

( " & $ ( " $ . $ " $ ("% ( $

! ! $ ( " ( ' " $ ( $ '

%( ( ' ! $ % ( & $ .& $ !

$ " ( ( "% $ $ . $ (

! & ( $ - ' $ ' $ &

*' ( $ ( ( " (% ( " $ " $ ("% ( $

& " $ ( ( . ( ! $ $ "

+ + +

(31)

$ ( ( & (% % $ $ " ! ( (% % ' *

('( (%$ % #% ( - $ % % + (% $ % % )' %(

$ ( ( & (% % $ ('( & & $ & % ! !

" ( $ ( " % % $ ( " ! - $ (% %

'$ ! & ' " ( $ ( $ ( ( ( " $

'$

( - " & '$ $ ( (%$

$ ' (! &! ' $ ( %$

& & $ (! 0% % ' ! $ $ ' .

$ ' + % >;C.>;; ( 6& $ ( %

/%( 7 " $ ( # % $ % % - '

(! ' ! &% " $ ' $ !

& & $ .& $ ! % % # %( $ % # ((' " '"%(

"' ' #' # ' '#% ' " ( $ $ ' 4=

$ ( $ " $ ( & ( ( % '

" $ & %( $ " '( ( " ! ( ' * $ $%"

('( ! $ " ( ( $ " ! & (

$ % $ # ! & & $ & $ $ $ #

( " " " $ " % " $ % !

4=

$ ( ( " $ > 4CC $

(32)

$ I $ ( I $ % % ( " $ " %

% %( ! ! $ & " ! ( ' * $ ( %

%( $ ( ( $ # ( $ " " I $ ( I

( - % #% ! $' ' " $ & %( " $ (% %

( $ & " $ :$ ( $ ( ('( : $

$ ! ( & % % $ " -%

, , ,

, '( ('( ('( ('( ( $ ($ ($ ($ (

$ ( " $ % % ! $ % % (% % " '( ( ( #

(% % % $ $ ( " $ " - - % " (

- & 6" % 7 % " " $ % " '( ( $ ( $

" $ % $ ( ' C4J4CC;

& 2 F $ ' $ " " - & % " '( $% " ! (

( % $ ( $ % % F

% $ $ # " "% " & % $ (

$ % " & $ ( $ ( % % " '( ( $ (

%( $ % ( # (% ( " & ! $ (

"% " '( ( $ ( % " $ % $ % " $ $ %

( # ( 6 % %"7

(33)

Pada dasarnya jumlah tahap dalam proses mediasi sangat bervariasi.

Panjang pendeknya proses juga sangat bergantung pada berbagai faktor, mulai

dari masalah substansi (inti) persoalan sampai pada gaya mediasi yang

diterapkan.

Ketentuan jangka waktu pramediasi menyebutkan bahwa dalam waktu

paling lama 1 hari kerja setelah sidang pertama, para pihak dan atau kuasa

hukum mereka wajib berunding guna memilih mediator dari daftar mediator

yang dimiliki oleh pengadilan atau mediator di luar daftar pengadilan.

Para pihak wajib memilih mediator dari daftar mediator yang

disediakan oleh pengadilan tingkat pertama, jika dalam waktu satu hari kerja

para pihak atau kuasa hukum mereka tidak dapat bersepakat tentang

penggunaan mediator di dalam atau di luar daftar pengadilan. Demikian pula,

apabila dalam satu hari kerja para pihak tidak dapat bersepakat dalam memilih

seorang mediator dari daftar yang disediakan oleh pengadilan, ketua majelis

berwenang untuk menunjuk seorang mediator dari daftar mediator dengan

penetapan.

(34)

kesepakatan, mereka dapat meminta penetapan dengan suatu akta perdamaian.

Tetapi pihak penggugat memiliki kewajiban untuk mencabut gugatannya

apabila para pihak berhasil mencapai kesepakatan yang tidak dimintakan

penetapannya sebagai suatu akta perdamaian.

2.

Tahap Mediasi

$ ( $ $ " " ! ( # ( & ( $ - (

' % % *' %( $ . ( " "

1 " " % $ 2 7 " # " *' % %

-@ 47 " % "% $ " & *' ( @ ;7

" # ( @ =7 " & "% %( 4>

# " <' %

$ $ ( " " # " *' % $ '

& % " $ " " ( * $ " '( (

" % . % $ ( & %&% &

$ " " $ " ' " # ! ( & "

$ % $ ! $ " "

& " *' (

" *' ( " " & *' ( &

& ( % $ ! %"% $ $ ' $ ( $

25

(35)

& ( $ ( # " & $ & *' ( " $

$ ' $ ( $ " & $ + $ ! " " ( "

-% $ ( % $ ' ( . ( "

% % % ) ( ! * $ "'( ( !

$ ( $ ' $ " -% " ! % %

& *' ( & -% % $ $

" &' " % % -% " ! %

%"( "% $ ' & ( . (

" ( ( ( ) ( ! (

# " # (

+ " " # ( $ '

& - $ " " ( # & ( $ ( # " (

& " % % & % - ( (%. (% %

" (' ." (' !%(% $ % % $ * (

( $ ( ) % ( " #

$ * ( (% $ " (' % ( $ '

$ " - $ $ ' & % " "

$ * ( " (' ." (' $ (

$ ' % '$ '( ( " # (

( & " $% + (% % ! $ ' $ " &

" " & & " ( % ( $ " #

(36)

$ * ( $ " " $

(% $ ' ( & % " "

& $ ( & " " (% & " &

& " $ $ " (% % " % %

( . *' %( " $ ( ! $ "

' (% % " + (%. (% $ $ * ( $ (

%" ! % % & " ! ( * $ "

( . ( ! $ $ * (

$ & 1 "% %(

$ " " & "% %( $ ' & - $

" " % % & % " ! ( !

( .( $ ( %-% % ( % . % ! ( .(

$ $ " ( . ( ! $ $ * (

+ " " $ * ( " ! ( !

% %( ) % ( ! $

" % ' & ( " ( & $ ( & ( "

9 %"% " " ( $ ! %( % %( " !

( " $ ' " ! % ( $

& % " " ) % ( " $ $

! ( % ' & ( ! $ "

" & "% %( " " %( ( % $ "

(37)

$ $ & .& " ( - ! ( # & (

# " % $ " ) % ( "

$ ' $ " & % " " % % " ' & ( (

! $ ! % ( $ & % !

& ( " $ ! & $ ' -%

$ " & % & -% " " &% (! .(!

" - - . ( * ( % !

" " $ $ ! ( $ % 4?

% ( - % $ ( $ ' $ ( $ ! $ # "

% '$ $ ( $ (% % " # " ' *

& & " (%( $ ( ! $ %" ! $ %

-&% % 9 %"% $ ' & %( ( & % " "

%(! ! ( .( % % " $

! ! $ ( % & ( $ & - % %( 1 & (

(% % $ ( ' * -% ( % " $ &% $

' " " ! & ' * % % ( & ' " ' D

% " " %( $ " %(! " !

$ %-% % % " ' (% % ( " $

' " ' %" (% % " # $ ( $ $ ' $ "

& % " " ! $ & ( %.( % ! " # ! $

$ ' " '

26

(38)

$ ( ! (% ( ( & ( ! ( ( &% " -

-" ! ( ( + $ $ ( $ ( ( &%

$ $ " $ " ( ( & ! ! ( &% ' %

" - - % $ - " " & (% % % $ (%

" - - " ! ( ! ( # % % "% !

& & ( " % % % $ % %

' C4J4CC; $ ( &% & 2G - $ (

( ( " " " $ & % $ ' - &

% %( ( # % ( ( " ! $ # " $ $ $

' " " 1 ( " - & % %( " # &% "

% " ! " ! ( ( G M ( ! 6 7 $ 647N4

$ " " '( ( $ ( & ( ! $ ' & % "

" % % !%(% ( " & % " " !%(%

(% % " ( %-% $ ( ( # % ( $ ' *' %( "

% % & $% % ( $ * $ ' %( ! & "

" ( " % ! $ * " -

-$ ( -$ $ ( $$ ( $ $ ( $

$ " $ " ) ( %(%( ! $

" '( ( $ ( ! & ( * " ! % % " (

27

(39)

( - ( " '( ( $ ( " $ " " & %

" ." $ " % *' ( $ (

& % $ * ( $ $ * " - - ". "

$ " '( ( $ ( ( &% $ ( & & % 24A

$ % % ! " " ( %-% % % & $ % % ( '

$ ' % $ " "% & % ( &% ' ( ( $ (

% % % -% % $ '

+ -% ! " " $ $ ' ( ! %-% "

% $ $ " - - $ ( !

! &% & & ( & ' * $ ( $ -% & ! .& !

! %( $ %

& 1 $ . $ $ " - $ & (% % $ ( $ % $

( ' $ ' $ ' " $ % ! & &

% & " '( ( & # ( # *' - $

& %

, 2 % % " '( ( " % $ ( 6" $ ( 7 $ " $

& % % . % " ( = ! 6 7 ( $ 6=7 ' C4J4CC;

( & $ ( &% $ (

# & ! (%( 6 %(%( ! $ % 7 $ " ' * (

% ' * ( - - % $ ( " '( $%

28

(40)

$ ( " + " $ " % " " (

! " "'( ( ( . ( ( # % ( ( & % $ (

( & ! $ (

$ $ ( $ " $ ( $ "% ( " " ! $

! $ ! ' " " &% % "

" % ! #% %" & ( & ( % " ( % % $%$%

& ( $ ( % - ( " % ( " " &% %

% ( $ ! " ( ! $ % ( & G % G (

& (% ! $ (

, 2 ( > ! 6 7 ' C4J4CC; ! &% 2G $ (

$ " $ ( $ ( ( % % " $ "

% $ " ! $ ( " ' " " G

$ ( " $ % % ! " " & % ( # & (

$ $ ' ! " " &% $ - (

" '( ( $ (

$ ' ( -% ! % $ " " % % ! "

( # ( & ( ( . ( ! $ ( (

% & & # # % % ( !

* " % $ " " $ ' % $ $

& & # $ ( ( % " $ ! ( # " & $

$ ( ( & (% ! $ (

+ $ ' ! " $ ( ! %

(41)

"% $ $ & & " " % $ "

" ( - $ $ " "

/ % #% ( " %(% ! ( % ( " "

$ ( " $ " % & ( % $ &%

! $ ( @ ! $ &% % $ " ! & * $

" $ '

'( ( % ( * ( & $ $ & % $ " $ '

! ! (% ! ( %(%( " ( ( (

$ - % $ " % ( " " ! $ # " 4

+ -% ! &% " ! $ & $ " $ " $ (

" % ! $ % B $ $ ( ! $ ( $ " $ % % %

( -% & ( " ( ( $ ( ( $ % ( # % (

$ " ( ( " $ (% ( " %( $%( $

.

* $ (

** $ ($ (

* $ (

$ $ ( ! " ! ( ( $ & .&

%$ ( . ( " $ (% % ' * # $ % % %

$ % $ & %( % % $ $ " ( D

% $ (% % ' * -% " % % % $ * $

29

(42)

*% ( $ $ ( & " % % " ! ( ' * %

$ ( $ ( & & % 2

a.

Mediasi diharapkan dapat menyelesaikan sengketa dengan cepat dan relatif

murah dibandingkan membawa perselisihan ke pengadilan atau arbitrase.

b.

Mediasi akan memfokuskan para pihak pada kepentingan mereka secara nyata

dan pada kebutuhan emosi atau psikologi mereka, jadi bukan hanya pada

hak-hak hukumnya.

c.

Mediasi memberi kesempatan para pihak untuk berpartisipasi secara langsung

dan secara informal dalam menyelesaikan perselisihan mereka.

d.

Mediasi memberi para pihak kemampuan untuk melakukan kontrol terhadap

proses dan hasilnya.

e.

Mediasi dapat mengubah hasil, yang dalam litigasi dan arbitrase sulit

diprediksi, dengan suatu kepastian melalui konsensus.

(43)

g.

Mediasi mampu menghilangkan konflik atau permusuhan yang hampir selalu

mengiringi setiap putusan yang bersifat memaksa yang dijatuhkan oleh hakim

di pengadilan atau arbiter pada arbitrase.

30

! ( -% ! $ " $ ( "% (

" & $ $ "'( ( $ ( " " (' ' *

! - $ $ " " ! & ( B & & "

(%( $ ( & " ! & ! & ( $

! & & " & $ % $ "

" %" ! ! $ $ $ & ! ' * $

" ! & % ( " ! % % $

" !' ( " ! ' (

%( $ % & ( % " '( ( " ' " ( (

$ " (% % % " & $ % % $

" ! ( ' * $ # $ ( $ " $ " &%

$ ( & "'( ( % " " ! & ' *

% $ ( $ " $ " ! ( ( $ " $ %

& (

$ ! " & $ % $ " " $ " $ ( '

$ ( % # .# ( & & % 2

a.

Menyediakan sebuah suasana yang tidak mengancam.

30

(44)

b.

Memberi setiap pihak kesempatan untuk berbicara dan didengarkan oleh

pihak lainnya dengan lebih leluasa.

c.

Meminimalkan perbedaan diantara mereka dengan menciptakan situasi

informal.

d.

Perilaku mediator yang netral dan tidak memihak memberikan kenyamanan

tersendiri.

e.

Tidak menekan setiap pihak untuk menyetujui suatu penyelesaian.

31

Mediasi berusaha menawarkan penyelesaian sengketa atas dasar

keuntungan bersama. Meskipun mediasi tidak memiliki hak untuk memutuskan

masalah, akan tetapi hasil dari keputusan masalah dari kedua belah pihak yang

bersengketa selalu merupakan yang terbaik untuk mereka. Pada dasarnya,

keberhasilan dan manfaat dari proses mediasi sangat tergantung pada sikap dan

komitmen para pihak yang berikai (

disputant

) untuk berusaha menyelesaikan

pertikaian secara cepat dan damai.

31

(45)

1D < 1

5

+

5

1D < 1

5

+

5

1D < 1

5

+

5

1D < 1

5

+

5

+ +D+

+ +D+

+ +D+

+ +D+

1' * 1' *1' * 1' *

1' * & ( $ - #' * % ! & (

% % + # ('( ' ' ( ' * $ ( & (% % " '( ( ('(

$% ' % & 6& ( -% ' "' 7 $ ( ( % "

& %( ! " $ #% ! %

(46)

( ( " " # #' %" "

$%" ! " $ ( ( "% $ %( "

% & % - $ 1' * - $ $

%&% $% ' % $% ' "' " &% ! ( %

& $ " &% ! ( ( ( % %

$% ! ( %G;4

1' * %" " ( ! % % - $ $ $%"

%( & $ $%" & (! %"% &

% #% ! ' * ( - $ & ' * ' % 1' *

$ " - $ " & (% % % %-% % $ & (

" % % $ . ' " ;;

1 ) / ' ( & ' * &% &

$ ( "'( ( ( (% % (% $ ! % " %(%

( $ " % $ ( . ( " " ! &

+ '% ( 1 (& $ * ( ' * ( & ( &% ( % (

$ $% % & " " # ! & "% !

%-% ! & & $ 6 #' * # ( ( % ' # ' ' ' " (

' " ( * ( & ) ! ) #' " & '&- ) (7;=

1' * $ " % 6& ) '% 7 % ( 6 # ' 7 !

$ & ( & " ." ! & 1' * & &

" % $ -% & ( & % " $ " ( $ "

32

Decki Natalis Pigay Bik, Evolusi Nasionalisme dan Sejarah Konflik Politik di Papua

(Jakarta, Pustaka sinar harapan, 2001), h.67

33

Muharram, Masyarakat Sipil dan Konflik Aceh (Depok, FISIP UI, 2006) h. 2

34

(47)

$ " ! " " % $ & ( & $ ( %

& ( ( ! ' * 5 # ( - " " !

) & ! '* ( * 6" '" $ 7 '& ( ( " ( $ ' ( ( &' '

$ ( ( ! %" $ ( " ! ( ' *

% $ " % $ & ( " % $ & ( &

! $ (%$ $ ' * ! % ( "' $ -

& ( ' $ ) $% % ' "'

( . ( ( ! $ # ' " ." !

& ( &% &% & $ ! " & % "

" & % % ' * ! % ( % (

$ $ " $ ( " $ ( $ ! $% "

! &% % % " ( (% % (% &

$ ! ! ( $ & ( $ $ " " % $ % !

& (

1' * %" & $ $ ('( ! % - $

$ ( " ( ('( $ " % (! 1' *

$ " & " ( & " #% " '( ( %-% " $ " # "

( & ('( 1 / E % ( & % " '( (

' * $ " & % # " ! $ (

(48)

" & ' * $ " $ ' $ & ( " & ( %

$ " -% $ " ( & " $%" (! ;>

" % % $-%$$ ' ** $ ' * ('( - $ $

% $ - $ (% & & " $ #% $%"

& & ( $ ( $ $ ( $ & % ( "

$ " %-% ( D $ % $ ( *' ( " .

' * ('( ! - $ $ $ ( ) ( & & .

&% $ $ $ $ ! " % & (.& (

" %( $ ( $ ( + &% % & $

( %( $ # .# ( $ ( ( - $ ' * $

(! 1' * ('( ( ( $ " % (%$

%-% & % ( ('( $ " ( % % " ( (!

$ ( $ # ! % % $%" & & ( ;?

$ "' ' $ ' ' * $ " $ # - $ ! %2

" (! ( ( & $ $ " '( ( " %& !

$ $ $ $ ! " %( %( $ % (% .

% (% ! 1 $% ( " & (% & $ "

$ ( ( ('( $ @ % ! $ " $

35

K.J Veeger, Realitas Sosial: Refleksi Filsafat Sosial Atas Hubungan Individu-Masyarakat dalam Cakrawala Sejarah Sosiologi (Jakarta, PT. Gramedia Pustaka Utama, 1993), h. 45

36

(49)

(! % ! $ ( & & ' $ ! % " (

% ( $ ( ' ' ' ! & % (

1' * ( # ' ( " % $ %. % ('( $ ( %

& ' ' ( * % % ,'( ' * $ & ( % $

% (% ( ( $ " & % ' "' $ & & (% !

$%" ' "' 1' * %" & $ $ ( &%

( ( $ " '( ( ( ! & (% $ (!

" $ ! ' * $ $ $ % " %&

+ $ " %& %" (# ! & ( &% ( ( !

$%" ( " (! % ' * ! $ ( % * ! ( ( *

- $ %(% & "' ( #% ( ( % ( $ ;

% % % ,' ' * $ ( & & $% ! %2

G - % ' (' ! (! - %

( # % % ( " (% % & ( & ( $ ( $

(! - % ( # ' (' ('( $ " & $

" - $ " '* ( 1 $% - % ) ( " ( % %

(! ! "' ( ( % % " !

" % $ % ( ;AG

0 & ' ( $ - % (! ( # % %

( %$ &% ' * ( & & ( . ( '

& %( " &%$ ! ! $ $ ( ! ( $ .( $

37

Imam Tholkhah, Konflik Sosial Bernuansa Agama (Jakarta; badan Litbang Agama dan Diklat Keagamaan Departemen Agama RI, 2002), h.1

38

(50)

$ ( # &%$ ! & ( &%

' * & %" " ( %$ 6# ) 7 ( " ( $ .

( " $% " ! & & ' * $ ( $ * ' !

&% ' * ! % * ' $ * ' ( < '

% #% $ $ $ ' ' "' (! ' ( (

%"% % ( $ ( " ! ( ! &% % .

! & ( * % + $ * ' ( % #%

' ' "' (! ' ( ( % %

& $ " $ ! ! ( " '( ( " ! ( !

$ # ( ( & & ( . ( "

" % " &% ( (% % ! $

* $' * ! & % #% ! ' *

$ # " ' & ( (! ' ' * * $' *

" $ " % ( " $ " %

( ! & ( # ( % % %"% *% ( '

$' * ! & * ' " ! & & ' * $ 2

& $ $ ) $% ! "% " & $ " $ $

" (

4 & $ & &%$ ! ( & % " & $ .

" & $ ! & & $ "% + ( ' ( $ & !

(51)

; & $ " $ ) $% % ' "' $ !

! % & $ ' ' "' $ ('(

= %& ." %& ! # " $ $ $ $

(! ;

<% ( <% ( <% (

<% ( $$$$ %-%%-%%-%%-%

*% ( $ $ " $ " ( $

. ! $ $ " %( $ (! !

$ ( " $ " ( $ " $ ( "%

& . ! $ $ " %( $ & " $

2 $ " ( $ "% $ =C %

( % ( % %( " $ %(

" # ! $ ! ! % &

( %" ! $ * * % % ' ' %(

%( & (% % *% ( % " $

" ! *% ( $ (! 2

<% ( $% *

% & " $ " & - ! %

& - . - ! %( $ " % - ( #

!% $ ( & *% ( !% % $ " & $ " % !

39

Ralf Dahrendorf, Konflik dan Konflik dalam Masyarakat Industri (Jakarta, CV. Rajawali, 1986), h. 54

40

(52)

- $ & $ & ( $ & % % - ( .

(

4 <% ( !

"% %( & $ $ ( % $ ! (

( ! $ - ' 1 ( ! $ &

' " $ " % ! $ ( ! "%

$% ! %2$% $

; <% ( $

% ( ( ' ! & ( % & $'( $ " # "

$ & % % % ( & $'( $ (

& ( $ & ! " & ( ' "

&%( $'( ! % 2 '& " (%# %"% " &%( $'(

= <% ( 1' ' +'(

" % ( (% $ - !

$ " % ! & " $ % % - ( &% & ( #

" & $ %"% ' "' - ' " % ! $ "

( & ' ( $ $ " & *% ( ( &

" ( ('( ( # $ ) $% %"% ' "'

(53)

" % ! ( ( # "( ' ' (

( $ ( % ( % $ " # ! ( ( %

& ( (' $ ( $ ' "' %"%

" ' & $ . $ $ " & (

" ( %$ ! ' '

? <% ( (*' *

- $ " %& $%" " & $ ( ( '

% ' "' - $ $%" & % ( (% $

-! $ % ! 1 $%" & % ! $ ! & $ (

-! $ " % ! % $ "% %&

( ! " $ $ % ' $%" ! $ %

( & % !

<% ( 1 *

- $' ' $ - " " % ! % %

& - " '$% * &% ( - % % " $ ! " -%

% % " ' -% &% ( - $ (% % &

-( # % $ "' $%" ! ( " -% $ % %

% % % ') ( $ " % & %

A <% ( +%& *

- %$%( ( %( %( &% ( - !

(54)

( %( %( % $ & $ ' . '

=

, , ,

, %%%% (((( ( &( &( &( & 1111 !!!! D&-D&-D&-D&- ****

% ( $ * $ $%" $ ( (

1 $%" $ ( ( $ $ ( ( (

! "% ! # $ & % ! & & $ .& $ % "

( $ $ " % ( $%" $ ( ( $ '"'( (

& 6& ! '""'( ' 7 ( $ " $ * ( $ !

" & $ ( $ " ( $ $ $ ( & !

% ( $ ' $ ( $%" & ( 6 ' ( ( ( 7

6$ ! % (7 ! & & $ .& $ $ ( %

' % ( $ " " # .# (" ( * %

-( . (

% $ ( ' ( $ F" % ( G (

$ % $ ( %$ .( %$ $ # . # ('( ' " $

'$ ( % $ * ( $ ! ! (

& & $ $ ! $ ( % /' # ( ! (

& " % ( $ (% % ( & .

& ( $% %" " ( "( $ ' ( "( ! & & $

41

(55)

$ ( # & " %" ("' ! & $ " 0

% 0 % $ $ " % % %( !

& ) ( @ $ & (*' ( %-%$ %( $ " %( $

%-% " %( - $ ( # ! $ ( " ( .

( " % % %(

# ( & ( - ! ( %

%" G * ( ( . * ( ( $ ( ! ( %G

$ ( % ( $ $ ! & & $

! =4 D8*' $ ( # ' ! $ ( &% &

" % ( $ " ( & 2 6 7 +% % ' !

% ( ' ' (@ $ ( & ! $% % $ ( ( (

$ ' ' ' % % ' ( ( .' ( ( % !

& $ ) $% $ (! /% (% % ! &

% ( % %( $ & ( .( $ ( -% " "'

647 & $ % ' ( % ' "' . ' "'

% % $ (% % (! % (

" # ! % ( " $ (% % & $ & $

( & ! * ( ! " $% " " % (

=4 ( ' % ( @ - % 1 ( 6/ 2

(56)

"' ( $ $ * ( $% $% " " % (

('( % " ' $ =;

% # ' ( $- $ & ! ( " " $

" % ( % % ! " % ( &% ! ( & (

- % % $ . $ ( &% " $ &

% ( -% (% % %( & ( % %( %$

% $ &% % ! H( % (I % " " $ "

% # ' ( $ 2

% ( $ $ " $ " ! $ &

(! - % & $ $ & & (% %

$ ! -%( % ! & ( " (

&% " % ( % ( -% $ &' $ " ( $

( & H & *I 6 ) 5''$7 ! $ $

% ! % % ! * ( 6' " * # (

& !7 % ( %( $ " ( & H" ( - &

$ . $ & I " % ( $ -% (% %

%( & ( % %( %

( " ( $ " & ( ( %(

% % % &% $ %" ( ( % %-%$

% % ! " " $ % %( ==

$ & (%# E $ % & ! ( &$ % 0

( ! % % % &% & % %

% & % $ ' ' ( (' $ ( $ "

43

Masykuri Abdillah, Pluralisme dan Toleransi, dalam Nur Achmad, Pluarlitas Agama; Kerukunan dalam Keragaman (Jakarta, Kompas, 2001), h. 11-12

44

(57)

$ " ( ( %( $ $ & $

! $ % ! $ $ $ ( - $ " $ %-%$

$ ! 2

9 % %( O ( % $ % % % ( "

! % " $ % % ! (

" $ % ' % # " " ( % $ %

6 ) ) $ ;C =7

- ( % % - ! &% " % " $ $

& ( % ! % & & & (

" ! " ( " $ ! % " # !

6 7 ! & & $ ( % % ! ( " !

% ! $ ( % % ,% ( ( ! %

& $% ( " ! $ " . !

&% (% ! ! & ( -

" $ % . ! 6 ) ) $ P =>7

" $ ! $) 6 ( % 7 $%

$ ( " % %( $ ( % % ! $

( " $ ! ( $ $ ( %$ &% & " $ $ $ !

& -% %&% & (%# E $

6 ) ) $ P =>7 ( " $ % " - !

% % & " ' ( ! (

-" $ -" % ! & & $ .& $ =>

(58)

- %$$ " ( " (

" % $ ( &% $ ( ( - ' ! & &% ! 2

/ ! ' ( $ $ #

" (% % $ ( ! % + & ! '

"% $ ! $ ' ( $ ( $ ( %

& &% $ & & % ( $ % %

& & $ ( " % % "% &

& &% ( & ! % ( $

$ ( " % ' D % & ( "

' ! ( $ $ # '

( $ $' ' ' ( & " $ !

( $ $ & " H& % $ " % %

( $ I & &% $ % !

( $ D % % % ! $ -% $ "

& ( % ' $ ! % $ $ & ( $

$ - ! $ % '

( ( (' $ & % ( % ' $ ! %

$ $ & ( $ $ - ! $ % '

" % ( $ ( . ( % & $ "

$ " ( $ ' ( % .

& ! $ $% ' ( . ( &% $

- (' $ ( $ " ( &% $ % &

$ $ ! & % & ! *' % ' % ( ( $

' $ *' % ( &% & ( $ $ # $ ( .

( ' ( # & =?

%"% $ - ( + " % ( ! &

( $ ! ( -% % & . &

46

(59)

( & % % $ + 9 ( . ! $ % % %

& . & % 1 & $ $ %"

$ ! $ $ ( $ ( % ( $ 1 % $

$ ( $ ! & $ ' ' $

- ( $ ( $ % & $ $ Q% I

$ (% %- ! ; +9 & * 2

I %( ( (% % ! # " % $ ( ' .

$ " "% $ - $ % & & " & ( $

& & " (% %.& ( (%" ! % ( ( % (

I

* $ $ Q% I % - ( & ( %(%

%( ( (% % ! $ ( ' . $ " "% ! % $

$ " & ! $ ! ( ( %(

( (% % ! $ & ( %$ + % $ $ ( -%

$ - " % $ " & . & $ . ( & %

( $ % ( & % ( -% %(

. ( & % ( ! $ & ' & . & % 1 %

+9 -% & * $ $ (% 1 * % ! ?2 I % %

$ % $ % % % $ %I

! $ ( ( & $ $ ( $ $ " (

(60)

$ (% % & ( $ & & ( $ % &%

% % ( & ( %

1' * 1' * 1' *

1' * ++++ &&&& ( +'(( +'(( +'(( +'(

('( ' ' & $ " (% % ' *

& % " $ " ' * % & $ $ - $ /

' * % & $ " $ ( % & ( ! ' * %

& ! $ % % ( $ $ " ( & "

-' * % & $ " $ $ ' ' & ( ! & ! & & (

& $ $ " & (% $ % !

' * " ( ! & ( ( $ ( % * $ $

& ( ( " % ! ( % %

&% % % " $ ( $ % % (% %

%-% &( ! $ " $ & $ %

+ &' .( &' $ " $ " % % &

( % ' * ( &% ( # & " % & ( .(

+ &' .( &' $ " $ " % % - $ $ ( %

" & " $ ( * # #' 8 & % ( " $

" !%(% "' " % % " $ #' ' * ('#

$ " ) ' % & % ' % ( % % " $

" & % (% &% ' * % " $ " #% ' * %

(61)

% ( $ & $% " % ! & & $ @ %

" $ ( % ( &% =

(%$% ( * ! ' * ('( $ " & ( * $ * (

1' * ! & ( * %" ' * ('( ! ( *

! # $ % % %" ' * ! $ (% % ' * !

( &% ! 1' * ( * ! ! % %" (%

$ $ ( $ $ " $ (

1' * % & $% ' * ! & ( *

% & $ ' * $ (" ( - (%$

& (% ( - - $ & % $ & & !

$ % #% " % $ $ $

% ' * % & ( -% & ( *

* ( ! ' * ! ( - $ & ( #

&% % . ' "' ( % $

' "' ! 1 ( * ! &% ' *

% & $ " $ ( # - ( ( " ( "

" ! ( ' * ' * ! & ( *

* ( $ " ( $ %" ! # " ! ' ( ( ( "%

( ! $ ( % % ( ' ( ( $ " %-%$

" '( ( " & # $ ' ( ( $ " !

( % % (% ! & $ ' *

47

(62)

1 1 1

1 $$$$ ! & &! & &! & &! & & 1' *1' *1' *1' * 1111

$ $%" ('( % & ( - $

! ( ( ( * $ #% ' * 9 %"% ( %

- . " $ $ ' ( ( (

% %( $ " ! % & -%( % - $

( & ( " & $ ( " $ ( !

$ % $ " ' "' ' * ('(

$ " $ ( &% ( & ' * % ' * %

& " & % % # .# ( & & % 2

' * ('( %" " " %

' "' ! & & $ ( ! " ' "'

" % ( $ ' "' " % ' (

1 $% ( . ( ' "' " % (

%(% $ ( & # $ ( ' & ( #

. % $ 1 & $ ' $ " $

( & # $ " ( ( ( !

1 ( . ( ' "' " % ( "

& $ # $ % ! ' "' " % (

(63)

1 " ( . ( ' "' " % $

(" ( ( " & %(% $ ( %( ( & ( ! %

& (' $ ( ' "' ! % ( &' .( &'

& & %" & % ( % " ! $ ( "

( &' .( &' !

1 ( . ( ' "' " % $ $% % '

( - $ % " (%# ! & ( * !

$ & ' " " " ! $ ! ( - $ %

" (%# ! & " " % !

& ' * & ' & $ ! & $ " -%

-$ ! =A

1' * ( # ( $ $ " $ & $ $ $%

& % ! % ' * ( $ 1' * ( - $

$ $% " % ! & & $ ( " ' * %

( $ 1 ( + $ ' * - $ $ " %

! ( ( " ' * ( ( % ( % ( (

% 1 (

$ ( ( " % * ! " $ % '

" ($ ' * $ ' * $ ! - $

( $ & & " $ $ $' ( ' * ! & % (

& & ! - $ $ & $ $ ' * !

48

(64)

& % ( $ + % ( " ( &% -% $ * (

& " $ $ " & % $ ' ' *

! - $ ! %2

1' * " % ! & & $ 1' * " %

& " % ( $ " %

1 ( ! - $ $ ( -% $ % ' "' (

$ ' "' $% 6 7

4 1' * % & 1' * % &

- $ ( % ' "' $ ' "' ! !

( ( ! - $ " % H ( ( I

$ H ( ' . ( I ( ( / $ !

' "' + * $ - " - $ %

" % (

; 1' * H ( I $ ' "' $ 1' * & ( !

- $ & " & $ " ( " H ( I $

! (! $ -% ! - $ &

' * ( ( ! " $ (%( (! '

' (! $ ! $ $ ! + $ " +% (

+

= 1' * (! $ 1' * (!

$ ! $ ( & & ' $ "% ( (!

$ " & - . & - ! $ " $

(65)

$' ( ( ' * ( & (! (

! ' ( ) * $

' * ! & % ( " ( &

' % % & & " ! ( ' * 1' * ! - $ $

& .& %" * ! " % $ -%( %

$ # % ( & ! $ * ( &%

% % ( & (% & ! " % $ " (

1 ! - ( " %( ! &

-( & (% & $ ( " $% ' $ $% % ('( ( &

" ( ( $ " %& ' ' $ '& ( (

- $ $ . =

1 $ $ ( % & ( - $ * '

" ! & & % #% ! ' * " # $ & $ & %

" " $ " % %"%

" % (%. (% $ - $ ( ( %

" #% " 1 ! ( &% ( " $ '

$ '! ( & ( ! ! ! % & & " ' %

$ ( ! >C

' ( % % & & ! ' * ( &% %

$ " $ (% % (! % ! " $%$% ! %

49

Ihsan Ali Fauzi, Ambivalensi Sebagai Peluang Agama; Kekerasan, dan Upaya Perdamaian,

dalam Syaiful Arifin (ed), Melawan Kekerasan Tanpa Kekerasa, (Yogyakarta: Pustaka Belajar dan PP IRM, 2000), 75-76

50

(66)

! & ( " $' ( & " $ "

% ( & &.( & & % #% ! ' * %

1' * ('( ! & (% & $ $ " & $

&%$ ! $ $ ! ( !' ( $ ' (

" % ! & ( ! # $ % " $ $' ( $ '

' ( ( % ( ! ! & $ ' !' ( %

' (

1 ( + '$ -' ! $ % ( ' ( $ &% %

' ( $ 1 $ ( + & (

%-% ' 1 % % % & & "

* ' * $ %&% % & ! % $ !

" $ ( $ & @ * ( ! *@ #

$ $ " % ! $ $ $ " % .

% ( ( &% $ " $ & & * ' .* ' ' *

('( $ 2

( %( ) ( $ ( " ( #% % &

+ " ( %( * $ " % ( $ & '

" " % ( .

$ ( & " $ ! &

* ( ( ' ( &% " ' $ "

+ " ! ( !% % ' * $ ! &

(67)

$ $ " % & $ ! " $

&' ' 7 - ( $ ! " ' "' $

( $ $ $ $ $ ! " % & G

$ % " 60 %$ 7 $ $' 1 ' % #%

" % 8 '## ( % ( %( 6$ % - $ $

( 7 $ ( $ " % ( ' ( ' ( " $

& $ . & $ % 1 ( $ $ ( $

( -% % ! $ &

! " & $ ( ( % $ ( >

4 1 ! & & . & " $ ( &' .( &'

- $ ! " ( "

6 %(7 ! % " $ % ! & & ' ' ( ( &

-! # ( " & % ( $%"

& $ ( . % " $ " &

( -% ! % & ( - $ ( # G & $ G

! % "% $' - ( % % . % % ! & %

! $ ! ( & '$ * ( " % % % %( / $

- $ *' ( ! ( -% ! - $ ( #

" ! " $ " & ( ! & !

& $ " ( & ( &' .( &' $ &% " $ ( (

51

(68)

$ ( ! 9 ( " ( $ - $ $ ! $

& ( & $ ( $ (% % ' "' >4

; $ % % # " %-%

( - $ ( $ & - $ (

$ ( % % % %-% % "' (% "

+ " " $ % & ( ( $

' * & $ % & $ (- $ $ 5 - & - $

" & % %( % &% %-%

" & $ $ - $ % % # " %-%

&% (% % ( % % ! "

( . % % # " % ( " % $ " &

% ( ( " " % ( ' $ $ ' $ & %

- $ ( & " % %( & - ( %$ !

% % ( " " $ & . &

1 %-% ( " ! &

"% ( $ & % % ( - $

" % "% $ " & % % $ (

( . (- $ $ 5 - &% " %- %

" " %- % ( $ *(%. *(%

= 1' $ ( ('( ' ' $ "'

52

(69)

1 $ " ( "' ' # $ ( ' .( ' ('( $

' ' % ( % % 1 $

" ( % % ( & & $ $ ( & %"

* ' " $' ' ' * " " % ( ! *

( % ( - $ *' ( ( & " " (

$ ' ( ( # $ & % - & 1 ( $ *(%

& ( $ $ &%$ ! $ & ( >;

& * ' " ! & & ' * ('( $ - $

& % ( - $ % " %" & $

( - " - % & $ ( $%" ('(

1 & # ! & % $ " % ! ( % $

! ! ( $ & & ( - ( %

' " ( ( $%" ('( (! ' *

$ ( $ " $ ! & $ & ! * # ' $

" (! $ " " ( & !

$ $%" ('(

53

(70)

E E E E

+ 0 0 + 1D < 1 5

++ 00 00 ++ 1D < 11D < 1 55

+ 0 0 + 1D < 1 5

" ! " ! " !

" ! ....%" !%" !%" !%" ! !!!! (((( 1' *1' *1' *1' *

1' * %" & $ ( ('( !

$ % &% $ $' ' * ! & ( * !

# " % % $ " $ $%"

('( & & & ) & ! $ ! $

(71)

('( ' ' $ "' ' ( % & $

( ('( $%" " % !

' * ( & ( ('( &

$ & ' * ( &% " $ $ ( ! $ $ $'

% ' ) ( - % & " $ % (% % ) & $

% $ ! >= + & & ( & ( ('( $ !

$% (" ' *.$' -% (" . ("

! - $ * ' % " #% ' * !

% -% & " ! & & ' * &% " $ (" $' .

' * ! %" " $ ( &% ' .

' ' (

( $ ( % ' * " $ $ ( ! &

& ( & ' * " % $ & $' .

' * ! ( ( ('( ! %" $%" " %

$ & & " ! & ( * ' . ' ' ( !

( & ' * ( &% $ & $ ' * ('(

1' ( "( ( & ( ('( ! $ & ( '

( & ( ( ( &' ! & $

$%" %(

54

(72)

1' ( % ( ( $%" ! & ( *

( $ $ " ( & &

$%" ('( ! ( ( & " #% ' * "% & (

$ - $ ( & ( % " $ . % % $ $ (

% ! - $ " $' $%" & " % ! ! $ !

( $ ( & ( ( " # ! & % -% %-%$

( & " % $ ) $% $ ( ( ('(

' " $ " ! ( ' * " $ !

%( %-% " $ "' " ' * ('( % ( $ $

"' $ ( - $ " ! ( " % % $ % 1

"' & %" ! & (' %( " (' ! & (% & " $

' ( ('( " ." ! & ' *

' $ ( $ " ! ( ' * $ &

$ %" ! & $ (%&- & %

$ " %-%$ " ! $ $ #

& % $ & $ " ( $ + & & $

( " % & ( ! " (' $ " $ !

"% % (' %( ! & &% $ ( $

" ( ( '".$' $ ( &% ( %

& $ ( ('( % ( $ $ (

" ( ( &' ' .%" $ % & &

'&-( $ (! ! & ( & &' ' % % & & #

(73)

& $ $ % % % # $ % 3 &

3 % # ( " ( "( $ ( % :

( "% $ ( ( " (' % % -% %" (% % !

$ & ( $ &

'( ( $ ( %( % &% $ $% &

" ! & % % % ' % ( $ $ '

$ ( ' * ! & % ( ' % ( $ $ '

" ! ( " & # " ! " $ $

% % % & + % $ ' %

$ ! $ ! $ % ' * - $ " %( %(

$ % & $ ' $ ( $ ( "%

1' $ ( $ %( ( ( $ - ( " (

' * :( # " "% :$ " #% " ! *

$' ' ! % & ( & ) %"% ' '

(! ! " % " (' # $ " - ' *

&% $ " ')' ( ' ( &' .( &' $ (

D % $ ' % %( %( $ % $

(! ! " % ( " $' (

' $ ! $ ! $ % $

" % ' ' ( - " -% " % $ & $

(! & ( ( " (

(74)

' ' . ' ' $ & & & ( % &%

& ! & & & %"% ) ( ! " ' '(

$ ' ' ( $ " % ( 9 # . # ( &% ! %

$ $ ( %( ( %"% $ & "%& 5

-" & " % % % & (

' ( ( " ( ( %( - $

%"% $ ( ( ! & $ + # '

$ " $ & ' * % & ( # ' ' (

$' ' " ( ." ( $ ' >>

"' ( ' * ! ( " ( $ " - $ $

(! ! " % ( " $ $' ( & & %" !

$ " ! ( ' * %( ( ( $ % '

( % % ' "' & ( %(%( ! & " $ ' ' . ' '

" ! " ! ( ' * ( % $ "

& ( " $ % & $ $' (

%" *' $ ( ! ( " & & % $%"

& & ( $ &

+ * ( $

+ * ( $

+ * ( $

+ * ( $ ( &( &( &( & !!!! (((( 1' *1' *1' *1' *

55

(75)

1' * %" - ( ' * ! !

(% $ " # $ ( & & ' * ( &%

$ & ' ( -% " & $ ' $ $ ( !

& & $ .& $ & $ ( &% $ ( (% % ! $ & % (

-$ $' $ $' ( . (

$' $ $' ! % ( & ( &% %

! % % % % %" " % (% &

" & $ ." & $ ! ( %( ) ( % #% $ % %(

%&% $ ( $ % $' $ $' ( $

+ ' * - $ " & $ % % %

' ) ( " '( ( & (% ! ' * ( %" ! .%" ! " ! (

! $ % + % ( % ( - $ $% % %" !

" ! ( ' * ! $ & & " (' $ ( $

$ (%$% " & $

' ( " ' ' %( * % # ' ( $- $ $ ! &

" & $ $ $% % # " ! " '( ( " ! (

' * 1' * ! & ( $ $ $ $ " " (

! $ $ " ' $ $' ( $' % . % ) (

( &% . % %-%$ $ ' ( " % ! '* " '" # !

6 ( % & 7 $ % ! '* % !6 ( % %( 7>?

56

(76)

1 ( % & $ ( % %( % -%

& ' * $ & ( $ ( ( $ ' ( "( " & $

! %" ( % ( " 1' * ( &%

$ ( ( $ ' ( "( " ( ( & %-% " $

$ %-% $%" %( % ( $ 1' ( "( " ( %

$ " ( $ (" ! $ ' & $ !

( ( ' ! 6 & ( - 7 "' # #' $ ' 6 ' $ (

"' 7 $ ( #% % 6 ' $ ( &%$ ! 7>

& ( - % -% & (

-% -% ! %" ' ' ' " - $ ' *

( ( % & ) $ % & ) $ "

! ."% % ( $ $%" % % %( *

% % ( & (! &

$' ( ! - $ & " '( ( ' * ( %

( ' $ ( ! $ ' $%( * ! &

( &% ( % & % (!

- $ ( $ ( ( *. * ' ( ('(

' $ ( ( " % % % (

( - $ " ( ('( ( $ ! $%"

( . ( $ " $ " ' ! ( # ! + "

( ( *. * $ ' '$ ( & ( " & $ $ !

57

(77)

$ % ( # (" ( ( & ( (% % ! $ " -% $ %-%$

$ " % ! $ $ & - (

+ #% % & % ( " & (!

$' ( - $ (! ! " ( $ &% * (

% $ & % " % $ " % ( ( '

( $ & $ $ " % % ! ( + "

" ( $ ' ' ( ' ( ! ( %

- - $ " % & ! ! + " " ( ! %

$ & ! $ * ' "' % % "

% (

' ( ' * ! " & ( " $ "' #

#' $ ' ! "' $ % ( ' $ ( !' ( $

' ( %( % ( ( $ & & $ ( " !

( %&% $ $ !

& $% $ & ('# #' $ ' $ ( #% %

( % ! % $ " $ " $ ( & ' $ ( !

! & & $ ! " & $ $ %(% ( (

( . ( " % % & ' *

$ " ( % % $ $% " ( " ! ( "

& ' $ $ " ' '$ ( " ( % "

" % $ " % ! -%-% $ '&- * & ( ( ( ( &

(78)

$ - & ( # - ( $%" ( . ( (" * "'

$ % ( !' ( $ ' ( % $ %"% $

$ " ( # % / % $ $ " - & !

$ "% %( "' ( %( & .& $ ( $ $

$ ! $ ( %( * ( $ ! $ - $ ( (

"' $ % ( $ $ . !

& $ ( ( $ ' ' (

1 $% $ " $ ' ' $ *% ( *' !

( & " ( % ( % # ('( ' ' ( $ % % & (

& ( $ ' '$ ( & # ('( ' ' ( $ % %

( " " "% ( % ' " $ -%-% % ( ( (

" + & ! " & $ (%$% ! & "' (

&% "' ( ( ' ( ' * ! $ " (

& (% & $ " ( !' ( $ ' ( -%( %

% * $ $ " - % D %

% %( $ ' % & ! " % $ # %( $

( " "% % % % ( &' ( & &%

$ & & ' $ ( ( &%

1 ' $ ( $ ( -% % -% & ' * ' * !

& " ." ! .& !

& & $ .& $ $ ( ! %-% " $ " & $ %

( $ " & " $ ' *. ' * % & %" "'

(79)

" $ - ( " ! ( & $' $

( % " $ ( " ! %-%$ $ " %

&%$ ! ('( $ "' $ " ( ( ( ( &

( &% $' ( ! % $ ' $ ( ('( $ % !

! % ! - $ " #% ' * ( $

$ & ' ! - $ (% " % % % #%

( ( $ " &% ( $ " ('

!' ( $ ' (

( $ ( % %" ! " ! ( ' * ! &

( " & $ $ % % % $ ( ( $

$ " (" * $ % % ( $ ' (

" ! ( ' * %-% " $ ' $ ( ('( '. ( ' ( !

' * $ ( " ! $ ( $'

$ & & " ! ( - " & $ (

$ %-% $ *% ( ! ( ! % %

& % ( &% %&% ('( $ $ ) $% ! & $

' ( D % ( %-% $ *% ( % !

"% - " & $ - $ (% % ! $

$ " ( $ " $ %-% " $ " & $ !

$ " - $ (% & ' $ ( & ( *

&(' % " " $ ( ( -% - $ ( ( &%$ ! ('( $

"' !% % $ ("' ( ' %( % " '( (

(80)

' ( $ " $ ( & - ('( "' ( %(

&%$ ! + & ( ( ('( "' $ &%$ ! - $

( & ( $ % '& ( ( ! ( &%

' * ( "% $ *% ( $ (! ( #

! ( ! ( & " $' (

+ ( % #' ' $ ' * & ( (

" & $ $ (%( %(% ' % $ &' % %

1' * & " ' % ( %( $ 1 (

! %" $% !' ( ! $ % $ ! ( &%

$ ! ' & - $% & " ! & - % "

-% & & ) ( $ ( % * ( " " & * ( (

(! - $ (- $ ( % . % 1 ( !

- $ ( &% ! % & ? ; '

$ " 4CCC ' % ( " %( * ( ( (! !

% -% ! >A

(! %( $ 1 ( $ % % #% %"

& $ ( -% " ( % % " ' $

' ' &%$ ! $ "' + # ( ' ( ( (% % % " $

& $ . > - " & $ (% $ & %

D .' ' % ( ! $ % % " $ > ; $ !

58

(81)

& (%$ & $ " ( %( ! & 1 ( !

" $ ! $ ' +% 1' * $ " "

( $ $% %&% ! & % ' % (

! " $ > > ( & $ $ "% % %

( ! #% %" ' +% &% $ %$

'" & % % 1 $ ! "

$ " $ > % & $ ! % %

( ' ( $ "% & "'( ( % % % ! &

-1 ( >

+ # ( % ( ' ( " ! "

% $ % ( % " ( &% " $

$ ( ! & % % #% %$ 1 ' * %

$ - $ ( " & $ $ " % "% (( ( %(

( $ ( $ " ! & 0 - $

& ( (% % ! $ " ( (% & $ ! ' '

$ $ ( &%( % . % "' ! $ " '"' ( ' " $

& ' ( ' (! %( ! $ $ % %

( $ % " $ ! & ( $ (% % % ( % ' $

(( $ " $%$% ( % % ! & 1 (

1' $ ( - $ " !

& ( * " ( $ " ( $ $ " " " *

59

(82)

( D $ % " (" * ( &

( ' "% $ % % & # ( . (

( &% ( # &% $ % (' %( ! " $ $

& ( . ( ( &% & (% (% % (

$ . ' ' ! $ " $ ( & (% ( ( *?C

'$ " ' * ! ! $ " ("

$ "% ! ( " (' ! - $

" #% ' * '$ $ $ " ! %-% " $

'$ ( % % + % % ( %-% " $ " ('

$ ' *% ( ' ( ( % % ! $ $ " ( $

* ' & ' ' ( %( < ' & ' ' ( ( &% ! !

* ' ('( *% ( $ $ ! ( ( % ( ( ' & ' ' (

" % *% ( ( % % ' "% " $

( ( ('( ! $ & *% ( ! ( % % ( % % ('(

! $ $ (! ( & ! ! ( ( & ' ' (

" (' ('( ( &% $ ( ( ( # " (

$ " & " ! ( ( &% $ " & & ( " $

" ! ( ( # ( % % ?

<% ( ' ( ( % % (' & $% % (%

$ ' ' ( & %" ! % % & # ! " (

60

Azyumardi Azra, “Kerusahan-kerusuhan Massal yang Terjadi di Indonesia: Kemunduran Nasionalisme dan Kemunculan Nasionalis, dalam Tim Pusat Bahasa dan Budaya, hal. 70.

61

(83)

$ " (' ('( "' $ &%$ ! + ) ( ('(

- % " (! ." (! (! $ '

(' <% ( ' ( (' $ ! $ (% $

" $ & " (. ( + & & ' ( ! -% ( ( ('(

$ " ( $ % ! $ $ $ $

" $ ! $ " $ - ( $ ' ( (

" '( ( ! $ " % & $%" ! $ ( # " (

! ( $ $ " $ % & % & ( ( .( ( ('(

D % " $ ( % % ( " ! $ % '

" D $ % $ "% ! ( " (' $

! " % (%( % % % (

-" $ % & ( * ( %( L%' $ #

" ! ( ' * ( ( ( '".$' $ ' ( ('(

"' $ &%$ ! % % % " % ! ( $

$ $% " $ $ " ! ( ' * ! %

" ! ( ' * ( # " $ " (% ( * $ " ! (

' * ( # " $ ( % ' ( * $ " (% ( *

$ " $ % $ & - % " % $ $ %(!

% % # " % " ! & ' *

" ! % ' * $ " % " % $

(84)

' * ! ( ' * $ " % $ &% % "

( & $ ' % -% % $ ?4

! " $ $ ( $ ' $ ( ('(

&%$ ! $ "' ! # $ % * ( $ ( &% ! ' *

+% ( ' * "% %( ( " " % ( $ ' ( .

( " % % " ( . ( $

" (" * ('( ' ' ( $ - ( * ( ! #%

- $ ! ' * ('( * ( "' 6"' # * # ( 7

! & % ! %" " ( "( % ( " & ' "' !

%" $ ' $ ' ' ! $ $ " ( * ( (% $

&% % $ (! 1 $% * ( % % 6#% %

* # ( 7 ! " ( "( & $ ' ! "

$ ! $ " $ - $ ( & " $' $%" (

" % ! 1 * ( 6 %( * #( 7 !

" $ ! %" " % & . !

$ % $ & ?; 1 & % * ( ( &%

* ' " ! & & ! & & $ % $ ( #

('( ' ' ( & & ( ! "% ( ( % % ' $ (

' * % ! & % " $ % &% ! ('( $

(!

62

Fahrul Razi, Konflik Politik dan Resolusi Konflik di Aceh, skripsi (Depok, FISIP UI 2005), h. 37

63

(85)

$ " & & " # $ % " ! & & % &% !

* ( % &% ! ( $ $ " '( ( ( ( $

% ' "' $ " - ! $ ! $ $ " % ! %"

$ % &% ! ( " * '( ( ( # "( ' ' (

" % $ ! ( # * %

$ - ! $ % ! ( &

- ! " & + & ! ( # & & ( "

" ( "( * $ " - % ! $ %

"

1 $% % &% ! ( $ ' * % % " $

( %( & * % ! ! $ " ( "( "

& ( &% $ " '( ( ! -% $ " & % " % *

1 ( $ ' * %$ " $ " ( ( % &%

! * "% ! %$ ( $ ( &%

( & * (

1 * ( $ ( " '$%( '" ( !

( # $' -% $ ( & & ' % &% ! ( $ % %

(! ( . ( 1 " * (

! ( & $ ( $ ' ( &

*% $ ( ( ( # ('( '. % % % &% $

$ " " ( "( & ( % % $ $ (! & " $

' ( ' %"% '& $ ( $ ( - $

(86)

$ ' ( % ( $%" & % ! & ' (

$ #% " $ $'

+ " (' $ " & $ !

& ' * (% ( - (% ( " & $ ! ( (

$ % #% " % ' $ $' ! & & $

$ & ( $ - $ (% & " ! % & # " ('

$ " ( ( " & $ $ " $ ( & !

! (%$ ( $ $ ! " (" * $ ( - $

& % $ ' $ ( $ " ." ! ( %( ! &

-( $ ( &% " (! ! & & ( $ " (

' " ( . ( + & & $ & ( $

Referensi

Dokumen terkait

Berbeda dengan UU sebelumnya, pada UU Nomor 10 Tahun 1998 ini mengatur secara jelas bahwa baik bank umum maupun Bank Perkreditan Rakyat (BPR) dapat beroperasi dan melakukan

Oleh sebab itu, penelitian ini bertujuan untuk melakukan analisis terhadap hasil evaluasi pelatihan Customer Service School (CS School) pada level 1 dan level

Dari hasil penelitian yang diperoleh, maka kurva kesetimbangan sistem biner uap-air dan etanol-air menunjukkan titik azeotropik pada komposisi etanol 0,98 fraksi mol..

Uji dengan metode RSM dilakukan untuk mengetahui kondisi paling efisien produksi furfural dilihat dari konsentrasi furfural dalam distilat dan produk bawah

Kamu juga perlu menyampaikan kritik atas tindakan orang lain yang tidak tepat?. Tahukah kamu cara menyampaikan kritik

Berdasarkan hasil penumbuhan lapisan tipis, selanjutnya ditentukan laju deposisi lapisan tipis serta besarnya celah pita energi optik material yang ditumbuhkan pada

Diluar Batas Eva Arnaz Film Jadul Indonesia Tahun 1984 Part 1 .... film indonesia di luar batas (1984), film jadul diluar batas, di luar batas film, film

Berat badan lahir rendah merupakan faktor resiko yang paling dominan mempengaruhi stunting pada anak TK diwilayah kerja puskesmas Siloam