HUBUNGAW BEBERAPA KARAKTERISTIK TERPlLlH PETERNAK
DAN KEBUTUHAN LATIHAN MEREKA D A L A M BETERNAK SAP1 PERAH
Dl BOYOLALI, J A W A TENGAH
KARYA
ILMIAH
S U W I D I T O N 0
FAKULTAS PETERNAKAN 1NSTITUT PERTANIAN
BOOOR
SUWIPI T01\10, 1984. Hubunrran Beberapa K a r a k t e r i s t i k T e r p i l i h P e t e r n n k dan Kebutuhan L a t i h e n Mereka dalam Re-
-
t e r n a k S a p i Perah d i B o v o l a l i . Jawa Tenrsah. Karya I l m i a h J u r u s a n S o s i a l B o n o m i P e t e r n a k a n , F'akultas P e t e r n a k a n , I n s t i t u t P e r t a n i a n Bogor.
Pembimbing U tama : D r . A m r i J a h i
Pembimbing Anggota : P r o f . D r . Adi Sudono
P e n e l i t i a n i n i b e r t u j u a n untuk : ( 1 ) menentukan k a - r a k t e r i s t i k t e r p i l i h p e t e r n a k s a p i p e r a h . , r a k y a t d i Uoyo- l a l i , Jawa Tengah, ( 2 ) menentukan -lr,e'liq&.uban ll a t i h a n pe- t e r n a k s a p i perah r a k y a t d $ ~ 0 ~ 6 % a l i ~ . . d a I ~ ~ ~ : a s p e k t e k n i s dan mane j e r i s l usaha pe t e r h a k a p 'sapi;i:$k&.:-'.idan (
3)
me- n e n t u k a n hubungan k a r a k t e r i s b i k . . , k e r p l &h w c e r n a k dan kebu tuhan l a t i h a n mereka :al,@;betern& s a @ . p e r a h .Pengumpulan d a t a ' dila$u&?n d a r i . - t & n , $ $ $
+
Mei sampai 2.5 J u n i 1984, dengan menggunakan kuesione?..,.Delapan puluh respond:en-heiternak sap'$ p e r a h r a k y a t d a r i empat K o p e r a s i . U n i t ~ e s a (KUD) d i l i b a t k a n dalam pe- n e l i t i a n i n i , d i p i l i h b e r d a s a r k a n metode pengambilan
sampel berkelompok dan b e r t a h a p ( m u l t i s t a g e c l u s t e r s a m p l i n g ) .
D i s a i n yang digunalcan i a l a h s u a t u s u r v a i yang b e r s i - f a t d e s k r i p t i f l c o r e l a s i o n a l dengan v a r i a b e l pengaruh bebe- r a p a k a r a k t e r i s t i l r t e r p i l i h p e t e r n a k dan v a r i a b e l t e r p e - ngaruhnya kebutuhan l a t i h a n mereka t e n t a n g b e t e r n a k s a p i p e r a h .
Data k a r a k t e r i s t i k responden yang d i u k u r i a l a h :
( 1 ) j e n i s k e l a m i n , ( 2 ) umur,
(3)
t i n g k a t p e n d i d i k a n ,( 4 )
pengalaman beternale s a p i p e r a h ,(5)
peker jaan tnmbahan d i l u a r b e t e r n a k s a p i p e r a h , ( 6 ) pemakzian t e n a g a k e r j a l u a r k e l u a r g a , dan ( 7 ) jumlah p e m i l i k a n s a p i perah. Kebu- t u h a n l a t i h a n responden d i u k u r dengan rnenggunakan t u j u h i n d i k a t o r pengukur y a i t u : ( 1 ) pemuliaan, ( 2 ) r e p r o d u k s i ,(
3)
makanan, ( 4 ) perkandangan, (5)
k e s e h a t a n dan penyaki t , ( 6 ) p r o d u k s i , dan ( 7 ) p e n g o r g a n i s a s i a n u s a h a . Pengukuran k e b u t u h a n l a t i h a n menggunakan slcala " L i k e r t " yang berupad a t a o r d i n a l .
A n a l i s a s t a t i s t i k yang digunakan i a l a h u j i k o r e l a s i Spearman dan u j i k o r e l a s i K e n d a l l (Concordance of K e n d a l l ) .
B e r d a s a r k a n h a s i l p e n e l i t i a n , k a r a k t e r i s t i k responden yang tampak dominan i a l a h : ( 1 ) j e n i s k e l a m i n l a k i - l a k i ,
J e n j a n g kebutuhan l a t i h a n s e l u r u h responden dalam b e t e r n a k s a p i p e r a h i a l a h : ( 1 ) p r o d u k s i , ( 2 ) pengorgani-
s a s i a n usaha,
( 3 )
perkandangan,( 4 )
makanan,(5)
pemulia-an,
( 6 )
k e s e h a t a n dan p e n y a k i t , detn(7)
r e p r o d u k s i . Terdapat hubungan yang k u a t a n t a r a t i n g k a t umurresponden dan kebutuhan l a t i h a n mereka d a l m , b e t e r n a k s a p i p e r a h (W
=
0.98), dan hubungan i n i s a n g a t n y a t a padap<0.01. Demikian p u l a h a l n y a , t i n g k a t pendidikan respon- den mempunyai hubungan yang sempurna dengan kebutuhan
l a t i h a n mereka dalam b e t e r n a k s a p i p e r a h (W = 1.001, s a n g a t n y a t a pada p(0.01.
Hubun~an a n t a r a tambakan p e k e r j a a n responden d l l u a r beternalc s a p i p e r a h dan k e i u t u h a n l a t i h a n mereka dalam
b e t e r n a k s a p i p e r a h s a n g a t lruat
( r
= 0.971, s a n g a t n y a t a pada p (0.01. Demikian p u l a penga?aman b e t e r n a k responden mempunyai hubungan s a n g a t e r a t dengan kebutuhan l a t i h a n mereka d a l m b e t e r n a k s a p i p e r a h (W =0.98),
s a n g a t n y a t apada p<0.01.
Pemakaian t e n a g a k e r j a l u a r k e l u a r g a juga mempunyai hubungan yang s a n g a t k u a t dengan kebutuhan l a t i h a n respon- den ( r = 0.99), s a n g a t n y a t a pada p <0.01. Demikian p u l a h u b u n g h jumlah pemilikan s a p i responden dan kebutuhan l a t i h a n mereka dalam b e t e r n a k s a p i p e r a h s a n g a t k u a t
HUBUNGAN. BEBERAPA I(ARAKTER1STTK T E ! I l ~ L I E I PETERNAIC
DAN KEBUTUIIAN LATIii/lN MEREKA DALAM DEI'EHIIAK SAP1 i'E1iAk1
D I BOYOLkLI
,
J A W A TETJGAHK a r y a I l m i a h s e b a g a i s a l a h s a t u s y a r a t untulc rnelnperoleh
g e l a r S a r j a n a P e t e r n a k a n
p a d a
F a k u l t a s P e t e r n a k a n , I n s t i t u t P e r t a n i a n Hoe;or
O l e h
SUVJIDI TONO
17AKULTAS PETEHWNC AIi
INSTITUT PERTANIAM HOGOR
HUBUIIGAN BEBEXAPA KARAKTERISTIIC TEKPILIH PETE!INAK
DAN KEBUTUHAN LATIHAN MEREKA DALAM BETElli'JAK SAP1 PERAil
D I ROYOLALI, JAWA TEi4GAH
K a r y a I l m i a h i n i t e l a h d i s e t u j u i d a n d i s i d a n g l r a n d i h a d a p a n K o m i s i U j i a n L i s a n p a d a t a n g g a l 1 1 O k t o b e r 1984
--
--
P r o f . D r . Adi Sudono Pembimbing Anggo t a
K e t u a J u r u s a n Dekan
1
P e n u l i s i a l a h anak l r e t i g a d a r i l i m a b e r s a u d a r a d a r i
ayah almarhum Harsono dan i b u almarhumah Endang ICarsini.
D i l a h i r k a n d i l h d i u n , 2 VIei 1961. P e n d i d i k a n yang t e l a h
ditempuh i a l a h Selrolah Dasar Negeri l u l u s tahun 1973,
Selcolah Menengah Pertama N e g e r i l u l u s t a h u n 1976, dan
Sekolah Menengah A t a s IVegeri l u l u s tahun 1980, semuanya d i
Caruban, Madiun, Jawa Timur. Pada t a h u n 1900 p e n u l i s
mendapat kesempatan m e n g i k u t i k u l i a h d i I n s t i t u t P e r t a r l i a n
~ o g o r m e l a l u i Proyek P e r i n t i s 11 dan pada tahun 1981 d i t e -
rima d i F a k u l t a s P e t e r n a k a n , I n s t i t u t P e r t a n i a n Boe;or.
Tahun
1983
p e n u l i s d i a n g k a t menjadi A s i s t e n Muda Tidak T e t a p pada mata k u l i a h Perubahan S o s i a l , tahun 1984A s i s t e n Muda Tid,& 'Tetap pada mata k u l i a h llenyuluhan,
Metodologi P e n e l i t i a n S o s i a l dan T a t a n i a g a , d i F a k u l t a s
P e t e r n a k a n IPB. Dalam mata k u l i a h Metodologi P e n e l i t i a n
S o s i a l juga t e r c a t a t s e b a g a i A s i s t e n d i F a k u l t a s Kedokte-
r a n Hewan IPB. Sementara i t u tahun 1983 dan 1984 p e n u l i s
d i a n g k a t p u l a s e b a g a i A s i s t e n Muda Tidak T e t a p pada mata
k u l i a h S o s i o l o g i Pedesaan d i T i n g k a t P e r s i a p a n Bersama IPB.
Selama d i F a k u l t a s P e t e r n a k a n , p e n u l i s memimpin pener-
b i t a n "MATERNA1', y a i t u sebuah media komunikasi c i v i t a s aca-
demica P a k u l t a s P e t e r n a k a n , I n s t i t u t P e r t a n i a n gogor.
Selama d i Fnku1to.s Peternalcan p u l a , p e n u l i s mendapat
KATA PENGANTAR
Dengan penuh
rasa
syukur k e h a d l i r a t Tuhan YangMahaesa a t a s k a r u n i a dan rakhmatNya sehingga p e n u l i s d a p a t
menyelesaikan p e n u l i s a n k a r y a i l m i a h yang b e r j u d u l :
"Hubungan Beberapa K a r a k t e r i s t i k T e r p i l i h Peternak dan
Kebutuhan L a t i h a n Mereka t e n t a n g B e t e r n a k S a p i Perah d i
B o y o l a l i , Jawa Tengah.
Ucapan t e r i m a k a s i h t a k t e r h i n g g a disampaikan kepada
D r . A m r i J a h i s e l a k u Ketua Komisi Pembimbing dan Prof. D r .
A d i Sudono s e l a k u Anggota Komisi Pembimbing, atas s a r a n ,
na8ehat dan pengarahannya s e j a k dimulainya penyusunan
rencana p e n e l i t i a n sampai dengan s e l e s a i n y a p e n u l i s a n
karya i l m i a h i n i . Semoga Tuhan berkenan membalas b u d i baik
b e l i a u dengan imbalan yang sepadan. Amin.
Kepada s e l u r u h s t a f pengajar d i I n s t i t u t P e r t a n i a n
Bogor, terutama d i F a k u l t a s Peternakan, diucapkan terima-
k a s i h atas bimbingan dan ilmu yang d i b e r i k a n selama penu-
13.8
mengikuti pendidikan d i almamater t e r c i n t a i n i . Ucapan terimakasih disampaikan kepada s e l u r u h s t a fDinas Peternakan B o y o l d i ,
GKSI
Komda B o y o l a l i , pengurusKUD
Ampel,KUD
Cepogo,KUD
Musuk dan KUD B o y o l a l i Kota, s e r t a warga peternak d i keempat KUD t e r s e b u t atas kesedia-annya membantu p e n u l i s dalam melaksanakan p e n e l i t i a n .
Kepada rekan-rekan t e r d e k a t p e n u l i s , diucapkan
terimakasih atas kerjasama dan persahabatan yang baik
Terimakasih diucapkan kepada k e l u a r g a Sukarno
Hadiwibowo dan k e l u a r g a Ir. Soetopo a t a s bantuannya yang
t a k
t e r n i l a i
selama p e n u l i s menempuh pendidikan d i Bogor. Rasa t e r i m a k a s i h sedalam-dalamnya d i t u j u k a n b a g isaudara-saudaraku t e r c i n t a , senasiD dan sepenanggungan,
yang t e l a h bersama-sama memelihara semangat dan membantu
p e n u l i s s e h i n g g a d a p a t menyelesaikan s t u d i dengan l a n c a r .
Terimakasih b u a t nenek t e r c i n t a , yang dengan i k h l a s
membaktikan s i s a hidupnya b a g i kepentingan pendidikan
cucu-cucunya.
Dan a k h i r n y a t e r i m a k a s i h pada ayah dan i b u almarhum,
yang belum sempat ananda k e n a l i dengan seksama, yang
t e l a h mengasuh dan membekali ananda untuk b e k e r j a dan
b e r t i n d a k dengan penuh kesungguhan. Semoga Tuhan
berkenan menerima k e h a d i r a n ayah dan i b u d i s i s i N y a .
Amin Pa Robbul Alamin.
DAFTAR I S 1
Halaman
DAFTAR TABm
. . .
v i i iDAFTAR GAMBAR
. . .
x
PENDAHULUAN
. . .
1Perumusan Masalah
. . .
3
Tu juan P e n e l i t i a n
. . .
4
Kegunaan P e n e l i t i a n
. . .
4
TINJAUAN PUSTAKA
. . .
6
P e r a n a n P e t e r n a k
. . .
6
P e t e r n a k s e b a g a i J u r u Ternak
. . .
6P e t e r n a k s e b a g a i P e n g e l o l a
. . .
7
Kebutuhan L a t i h a n
. . .
10Kebutuhan L a t i h a n P e t e r n a k
. . .
S a p i P e r a h s e b a g a i J u r u Ternak 13 Kebutuhan L a t i h a n P e t e r n a k. . .
16S a p i P e r a h s e b a g a i P e n g e l o l a
. . .
Beberapa S t u d i t e n t a n g K o n d i s i 1 8 Usaha P e t e r n a k a n S a p i P e r a h Rakyat P e r s e n t a s e S a p i L a k t a s i. . .
18I1Replacernent Stock"
. . .
18P r o d u k s i Susu
. . .
19Pembericin Makanan
. . .
19Penggunaan Tenaga K e r ja
. . .
20Biaya P r o d u k s i
. . .
20METODE PENELITIAN
. . .
P o p u l a s i dan Sampel
. . .
P o p u l a s i
. . .
Sampel
. . .
D e f i n i s i I s t i l a h
. . .
Data dan I n s t r u m e n t a s i
. . .
Data
. . .
I n s t r u m e n t a s i
. . .
V a l i d i t a s
. . .
R e l i a b i l i t a s
. . .
A n a l i s f s Data
. . .
HASIL DAN PEMBAHASAN
. . .
K a r a k t e r i s t i k Responden
. . .
J e n i s Kelamin Responden
. . .
Umur Responden
. . .
T i n g k a t P e n d i d i k a n Responden
. . .
. . . .
Pengalaman B e t e r n a k S a p i Perah
Matapencarian Tambahan
. . .
. . .
Pemalraian Tenaga K e r j a
P e m i l i k a n S a p i Perah
. . .
Kebutuhan L a t i h a n
. . .
. . . .
Hubungan Beberapa K a r a k t e r i s t i l c dan Kebutuhan L a t i h a n
. . . .
HUBUNGAW BEBERAPA KARAKTERISTIK TERPlLlH PETERNAK
DAN KEBUTUHAN LATIHAN MEREKA D A L A M BETERNAK SAP1 PERAH
Dl BOYOLALI, J A W A TENGAH
KARYA
ILMIAH
S U W I D I T O N 0
FAKULTAS PETERNAKAN 1NSTITUT PERTANIAN
BOOOR
SUWIPI T01\10, 1984. Hubunrran Beberapa K a r a k t e r i s t i k T e r p i l i h P e t e r n n k dan Kebutuhan L a t i h e n Mereka dalam Re-
-
t e r n a k S a p i Perah d i B o v o l a l i . Jawa Tenrsah. Karya I l m i a h J u r u s a n S o s i a l B o n o m i P e t e r n a k a n , F'akultas P e t e r n a k a n , I n s t i t u t P e r t a n i a n Bogor.
Pembimbing U tama : D r . A m r i J a h i
Pembimbing Anggota : P r o f . D r . Adi Sudono
P e n e l i t i a n i n i b e r t u j u a n untuk : ( 1 ) menentukan k a - r a k t e r i s t i k t e r p i l i h p e t e r n a k s a p i p e r a h . , r a k y a t d i Uoyo- l a l i , Jawa Tengah, ( 2 ) menentukan -lr,e'liq&.uban ll a t i h a n pe- t e r n a k s a p i perah r a k y a t d $ ~ 0 ~ 6 % a l i ~ . . d a I ~ ~ ~ : a s p e k t e k n i s dan mane j e r i s l usaha pe t e r h a k a p 'sapi;i:$k&.:-'.idan (
3)
me- n e n t u k a n hubungan k a r a k t e r i s b i k . . , k e r p l &h w c e r n a k dan kebu tuhan l a t i h a n mereka :al,@;betern& s a @ . p e r a h .Pengumpulan d a t a ' dila$u&?n d a r i . - t & n , $ $ $
+
Mei sampai 2.5 J u n i 1984, dengan menggunakan kuesione?..,.Delapan puluh respond:en-heiternak sap'$ p e r a h r a k y a t d a r i empat K o p e r a s i . U n i t ~ e s a (KUD) d i l i b a t k a n dalam pe- n e l i t i a n i n i , d i p i l i h b e r d a s a r k a n metode pengambilan
sampel berkelompok dan b e r t a h a p ( m u l t i s t a g e c l u s t e r s a m p l i n g ) .
D i s a i n yang digunalcan i a l a h s u a t u s u r v a i yang b e r s i - f a t d e s k r i p t i f l c o r e l a s i o n a l dengan v a r i a b e l pengaruh bebe- r a p a k a r a k t e r i s t i l r t e r p i l i h p e t e r n a k dan v a r i a b e l t e r p e - ngaruhnya kebutuhan l a t i h a n mereka t e n t a n g b e t e r n a k s a p i p e r a h .
Data k a r a k t e r i s t i k responden yang d i u k u r i a l a h :
( 1 ) j e n i s k e l a m i n , ( 2 ) umur,
(3)
t i n g k a t p e n d i d i k a n ,( 4 )
pengalaman beternale s a p i p e r a h ,(5)
peker jaan tnmbahan d i l u a r b e t e r n a k s a p i p e r a h , ( 6 ) pemakzian t e n a g a k e r j a l u a r k e l u a r g a , dan ( 7 ) jumlah p e m i l i k a n s a p i perah. Kebu- t u h a n l a t i h a n responden d i u k u r dengan rnenggunakan t u j u h i n d i k a t o r pengukur y a i t u : ( 1 ) pemuliaan, ( 2 ) r e p r o d u k s i ,(
3)
makanan, ( 4 ) perkandangan, (5)
k e s e h a t a n dan penyaki t , ( 6 ) p r o d u k s i , dan ( 7 ) p e n g o r g a n i s a s i a n u s a h a . Pengukuran k e b u t u h a n l a t i h a n menggunakan slcala " L i k e r t " yang berupad a t a o r d i n a l .
A n a l i s a s t a t i s t i k yang digunakan i a l a h u j i k o r e l a s i Spearman dan u j i k o r e l a s i K e n d a l l (Concordance of K e n d a l l ) .
B e r d a s a r k a n h a s i l p e n e l i t i a n , k a r a k t e r i s t i k responden yang tampak dominan i a l a h : ( 1 ) j e n i s k e l a m i n l a k i - l a k i ,
J e n j a n g kebutuhan l a t i h a n s e l u r u h responden dalam b e t e r n a k s a p i p e r a h i a l a h : ( 1 ) p r o d u k s i , ( 2 ) pengorgani-
s a s i a n usaha,
( 3 )
perkandangan,( 4 )
makanan,(5)
pemulia-an,
( 6 )
k e s e h a t a n dan p e n y a k i t , detn(7)
r e p r o d u k s i . Terdapat hubungan yang k u a t a n t a r a t i n g k a t umurresponden dan kebutuhan l a t i h a n mereka d a l m , b e t e r n a k s a p i p e r a h (W
=
0.98), dan hubungan i n i s a n g a t n y a t a padap<0.01. Demikian p u l a h a l n y a , t i n g k a t pendidikan respon- den mempunyai hubungan yang sempurna dengan kebutuhan
l a t i h a n mereka dalam b e t e r n a k s a p i p e r a h (W = 1.001, s a n g a t n y a t a pada p(0.01.
Hubun~an a n t a r a tambakan p e k e r j a a n responden d l l u a r beternalc s a p i p e r a h dan k e i u t u h a n l a t i h a n mereka dalam
b e t e r n a k s a p i p e r a h s a n g a t lruat
( r
= 0.971, s a n g a t n y a t a pada p (0.01. Demikian p u l a penga?aman b e t e r n a k responden mempunyai hubungan s a n g a t e r a t dengan kebutuhan l a t i h a n mereka d a l m b e t e r n a k s a p i p e r a h (W =0.98),
s a n g a t n y a t apada p<0.01.
Pemakaian t e n a g a k e r j a l u a r k e l u a r g a juga mempunyai hubungan yang s a n g a t k u a t dengan kebutuhan l a t i h a n respon- den ( r = 0.99), s a n g a t n y a t a pada p <0.01. Demikian p u l a h u b u n g h jumlah pemilikan s a p i responden dan kebutuhan l a t i h a n mereka dalam b e t e r n a k s a p i p e r a h s a n g a t k u a t
HUBUNGAN. BEBERAPA I(ARAKTER1STTK T E ! I l ~ L I E I PETERNAIC
DAN KEBUTUIIAN LATIii/lN MEREKA DALAM DEI'EHIIAK SAP1 i'E1iAk1
D I BOYOLkLI
,
J A W A TETJGAHK a r y a I l m i a h s e b a g a i s a l a h s a t u s y a r a t untulc rnelnperoleh
g e l a r S a r j a n a P e t e r n a k a n
p a d a
F a k u l t a s P e t e r n a k a n , I n s t i t u t P e r t a n i a n Hoe;or
O l e h
SUVJIDI TONO
17AKULTAS PETEHWNC AIi
INSTITUT PERTANIAM HOGOR
HUBUIIGAN BEBEXAPA KARAKTERISTIIC TEKPILIH PETE!INAK
DAN KEBUTUHAN LATIHAN MEREKA DALAM BETElli'JAK SAP1 PERAil
D I ROYOLALI, JAWA TEi4GAH
K a r y a I l m i a h i n i t e l a h d i s e t u j u i d a n d i s i d a n g l r a n d i h a d a p a n K o m i s i U j i a n L i s a n p a d a t a n g g a l 1 1 O k t o b e r 1984
--
--
P r o f . D r . Adi Sudono Pembimbing Anggo t a
K e t u a J u r u s a n Dekan
1
P e n u l i s i a l a h anak l r e t i g a d a r i l i m a b e r s a u d a r a d a r i
ayah almarhum Harsono dan i b u almarhumah Endang ICarsini.
D i l a h i r k a n d i l h d i u n , 2 VIei 1961. P e n d i d i k a n yang t e l a h
ditempuh i a l a h Selrolah Dasar Negeri l u l u s tahun 1973,
Selcolah Menengah Pertama N e g e r i l u l u s t a h u n 1976, dan
Sekolah Menengah A t a s IVegeri l u l u s tahun 1980, semuanya d i
Caruban, Madiun, Jawa Timur. Pada t a h u n 1900 p e n u l i s
mendapat kesempatan m e n g i k u t i k u l i a h d i I n s t i t u t P e r t a r l i a n
~ o g o r m e l a l u i Proyek P e r i n t i s 11 dan pada tahun 1981 d i t e -
rima d i F a k u l t a s P e t e r n a k a n , I n s t i t u t P e r t a n i a n Boe;or.
Tahun
1983
p e n u l i s d i a n g k a t menjadi A s i s t e n Muda Tidak T e t a p pada mata k u l i a h Perubahan S o s i a l , tahun 1984A s i s t e n Muda Tid,& 'Tetap pada mata k u l i a h llenyuluhan,
Metodologi P e n e l i t i a n S o s i a l dan T a t a n i a g a , d i F a k u l t a s
P e t e r n a k a n IPB. Dalam mata k u l i a h Metodologi P e n e l i t i a n
S o s i a l juga t e r c a t a t s e b a g a i A s i s t e n d i F a k u l t a s Kedokte-
r a n Hewan IPB. Sementara i t u tahun 1983 dan 1984 p e n u l i s
d i a n g k a t p u l a s e b a g a i A s i s t e n Muda Tidak T e t a p pada mata
k u l i a h S o s i o l o g i Pedesaan d i T i n g k a t P e r s i a p a n Bersama IPB.
Selama d i F a k u l t a s P e t e r n a k a n , p e n u l i s memimpin pener-
b i t a n "MATERNA1', y a i t u sebuah media komunikasi c i v i t a s aca-
demica P a k u l t a s P e t e r n a k a n , I n s t i t u t P e r t a n i a n gogor.
Selama d i Fnku1to.s Peternalcan p u l a , p e n u l i s mendapat
KATA PENGANTAR
Dengan penuh
rasa
syukur k e h a d l i r a t Tuhan YangMahaesa a t a s k a r u n i a dan rakhmatNya sehingga p e n u l i s d a p a t
menyelesaikan p e n u l i s a n k a r y a i l m i a h yang b e r j u d u l :
"Hubungan Beberapa K a r a k t e r i s t i k T e r p i l i h Peternak dan
Kebutuhan L a t i h a n Mereka t e n t a n g B e t e r n a k S a p i Perah d i
B o y o l a l i , Jawa Tengah.
Ucapan t e r i m a k a s i h t a k t e r h i n g g a disampaikan kepada
D r . A m r i J a h i s e l a k u Ketua Komisi Pembimbing dan Prof. D r .
A d i Sudono s e l a k u Anggota Komisi Pembimbing, atas s a r a n ,
na8ehat dan pengarahannya s e j a k dimulainya penyusunan
rencana p e n e l i t i a n sampai dengan s e l e s a i n y a p e n u l i s a n
karya i l m i a h i n i . Semoga Tuhan berkenan membalas b u d i baik
b e l i a u dengan imbalan yang sepadan. Amin.
Kepada s e l u r u h s t a f pengajar d i I n s t i t u t P e r t a n i a n
Bogor, terutama d i F a k u l t a s Peternakan, diucapkan terima-
k a s i h atas bimbingan dan ilmu yang d i b e r i k a n selama penu-
13.8
mengikuti pendidikan d i almamater t e r c i n t a i n i . Ucapan terimakasih disampaikan kepada s e l u r u h s t a fDinas Peternakan B o y o l d i ,
GKSI
Komda B o y o l a l i , pengurusKUD
Ampel,KUD
Cepogo,KUD
Musuk dan KUD B o y o l a l i Kota, s e r t a warga peternak d i keempat KUD t e r s e b u t atas kesedia-annya membantu p e n u l i s dalam melaksanakan p e n e l i t i a n .
Kepada rekan-rekan t e r d e k a t p e n u l i s , diucapkan
terimakasih atas kerjasama dan persahabatan yang baik
Terimakasih diucapkan kepada k e l u a r g a Sukarno
Hadiwibowo dan k e l u a r g a Ir. Soetopo a t a s bantuannya yang
t a k
t e r n i l a i
selama p e n u l i s menempuh pendidikan d i Bogor. Rasa t e r i m a k a s i h sedalam-dalamnya d i t u j u k a n b a g isaudara-saudaraku t e r c i n t a , senasiD dan sepenanggungan,
yang t e l a h bersama-sama memelihara semangat dan membantu
p e n u l i s s e h i n g g a d a p a t menyelesaikan s t u d i dengan l a n c a r .
Terimakasih b u a t nenek t e r c i n t a , yang dengan i k h l a s
membaktikan s i s a hidupnya b a g i kepentingan pendidikan
cucu-cucunya.
Dan a k h i r n y a t e r i m a k a s i h pada ayah dan i b u almarhum,
yang belum sempat ananda k e n a l i dengan seksama, yang
t e l a h mengasuh dan membekali ananda untuk b e k e r j a dan
b e r t i n d a k dengan penuh kesungguhan. Semoga Tuhan
berkenan menerima k e h a d i r a n ayah dan i b u d i s i s i N y a .
Amin Pa Robbul Alamin.
DAFTAR I S 1
Halaman
DAFTAR TABm
. . .
v i i iDAFTAR GAMBAR
. . .
x
PENDAHULUAN
. . .
1Perumusan Masalah
. . .
3
Tu juan P e n e l i t i a n
. . .
4
Kegunaan P e n e l i t i a n
. . .
4
TINJAUAN PUSTAKA
. . .
6
P e r a n a n P e t e r n a k
. . .
6
P e t e r n a k s e b a g a i J u r u Ternak
. . .
6P e t e r n a k s e b a g a i P e n g e l o l a
. . .
7
Kebutuhan L a t i h a n
. . .
10Kebutuhan L a t i h a n P e t e r n a k
. . .
S a p i P e r a h s e b a g a i J u r u Ternak 13 Kebutuhan L a t i h a n P e t e r n a k. . .
16S a p i P e r a h s e b a g a i P e n g e l o l a
. . .
Beberapa S t u d i t e n t a n g K o n d i s i 1 8 Usaha P e t e r n a k a n S a p i P e r a h Rakyat P e r s e n t a s e S a p i L a k t a s i. . .
18I1Replacernent Stock"
. . .
18P r o d u k s i Susu
. . .
19Pembericin Makanan
. . .
19Penggunaan Tenaga K e r ja
. . .
20Biaya P r o d u k s i
. . .
20