DlSAlN DAN Ulll PEMAMPILAN
TUNGMU
BAHAN BAWAR ARANG OENGAN
PEMBERIAN
SEKAT UDARA
Oleh
AGOES TRI WAHYOE DJATMIKO
F
17.
0463
1 9 8 6
FAKULTAS TEKNOLOGI PERTANIAN INSTITUT PERTANIAN BOGOR
A g o e s T r i Wahyoe D j a t m i k o . F 1 7 . 0 4 6 3 . O i s a i n d a n u j i p e n a m p i l a n t u n g k u b a h a n b a k a r a r a n g d e n g a n p e m b e r i a n
s e -
k a t u d a r a . O i b a w a h b i m b i n g a n K a m a r u d d i n A b d u l l a h d a n S r i E n d a h A g u s t i n a .
RINGKASAN
P e r a n a n b a h a n b a k a r k a y u d i I n d o n e s i a m a s i h s a n g a t m e n o n j o l s e h i n g g a p e r l u m e n g e f i s i e n k a n p e m a n f a a t a n n y a . S e m e n t a r a i t u e n e r g i f o s i l d a n k o m e r s i a l s e m a k i n m a h a l d a n e n e r g i a l t e r n a t i f l a i n n y a m e m e r l u k a n k e a h l i a n t i n g g i . T u j u a n p e n e l i t i a n i n i a d a l a h membuat b e n t u k t u n g k u b a h a n b a k a r a r a n g s e s u a i d e n g a n s i f a t p e m b a k a r a n y a n g d i h a r a p - k a n d e n g a n r n e m b e r i k a n i n s u l a s i u d a r a d a n m e n g u j i penam- p i l a n n y a .
B e n t u k t u n g k u y a n g d i b u a t a d a l a h s i l i n d e r , d e n g a n t i n g g i 2 3 6
mm
d a n d i a m e t e r 2 4 8 mm p a d a l e b a r s e k a t u d a r a1 0
mm.
B a h a n t u n g k u a d a l a h p l a t b e s i .H a s i l p e n g u j i a n m e n u n j u k k a n bahwa p o t e n s i e n e r g i ba- h a n b a k a r a r a n g y a n g d a p a t d i m a n f a a t k a n m e n j a d i p a n a s p e m b a k a r a n r a t a - r a t a h a n y a 6 5 . 8 8 p e r s e n . P e n i n g k a t a n d s - b i t u d a r a p e m b a k a r a n p e r k i l o g r a m a r a n g t e r p a k a i d a r i 4.08 m 3 s a m p a i 6 . 7 8 m 3 d a p a t m e n i n g k a t k a n e f i s i e n s i t u n g - ku d a r i 4 8 . 2 8 p e r s e n m e n j a d i 54.36 p e r s e n , d a n m e n i n g k a t - k a n e f i s i e n s i t o t a l d a r i 41.66 p e r s e n m e n j a d i 4 2 . 7 7 p e r -
P a d a b u k a a n l u b a n g masuk u d a r a p e m b a k a r a n (Am) 3 cm2 s a m p a i 1 2 cm2 m e n g h a s i l k a n d e b i t u d a r a p e m b a k a r a n ( S T P ) s e b e s a r 0.6576 m3/jam s a m p a i 2.0850 m3/jam, d e n g a n l a j u b a h a n b a k a r a f a n g s e b e s a r 0.15 kg/jam s a m p a i 0.31 kg/jam. P a d a d e b i t u d a r a p e m b a k a r a n dan l a j u bahan b a k a r a r a n g
t e r s e b u t d i c a p a i e f i s i e n s i s i s t e m s e b e s a r 26.78 p e r s e n s a m p a i 29.54 p e r s e n .
0
Untuk s u h u p e m b a k a r a n 580 C , p a d a l e b a r s e k a t u d a r a 1 0 m i l i m e t e r , 20 m i l i m e t e r , dan 30 m i l i m e t e r m e n g h a s i l k a n
D I S A I N DAN W I PENAMPILAN
TUNGKU BAHAN BAKAR ARANG DENGAN
PENBERIAN SEKAT UDARA
O l e h
AGOES T R I WAHYOE DJATRIKO
,."- F 17.0463
1 9 8 6
FAKULTAS TEKNOLOGI PERTANIAN
I N S T I T U T PERTANIAN BOGOR
D I S A I N DAN UJP PENAMPILAN
TUNGKU BAHAN BAKAR ARANG DENGAN
PEMBERIAN SEKAT UDARA
O l e h
AGOES T R I WAHYOE DJRTMIKO
F 1 7 . 0 4 6 3
S K R I P S I
S e b a g a i s a l a h s a t u s y a r a t u n t u k m e m p e r o l e h g e l a r SARJANA TEKNOLDGI PERTANIAN
pada J u r u s a n NEKANISASI PERTANIAN, F a k u l t a s T e k n o l o g i P e r t a n i a n ,
I n s t i t u t P e r t a n i a n B o g o r
1 9 8 6
FAKULTAS TEKNOLOGI PERTANIAN I N S T I T U T PERTANIAN BDGOR
I N S T I T U T PERTANIAN BOGOR FAKULTAS TEKNOLOGI PERTANIAN
D I S A I N DAN U J I PENAMPILAN
TUNGKU BAHAN BAKAR ARANG DENGAN
PEMBERIAN SEKAT UOARA
S K R I P S I
S e b a g a i s a l a h s a t u s y a r a t u n t u k r n e m p e r o l e h g e l a r SARJANA TEKNOLOGI PERTANIAN
p a d a J u r u s a n NEKANISASI PERTANIAN, F a k u l t a s T e k n o l o g i P e r t a n i a n ,
I n s t i t u t P e r t a n i a n B o g o r
O l e h
AGOES T R I WAHYOE DJATMIKO
F 17.0463
D i l a h i r k a n p a d a t a n g g a l 1 5 Agustus 1 9 6 1 d i S u r a k a r t a
T a n g g a l l u l u s : 27 M e i 1 9 8 6
KATA PENGANTAR
P e n g h e m a t a n b a h a n b a k a r b i o m a s s a n g a t t e r g a n t u n g p a - d a p e n g e l o l a a n n y a . W a l a u p u n s e b a g i a n b e s a r m a s y a r a k a t m e n g g u n a k a n n y a u n t u k m e m a s a k , b a r u s e d i k i t t u l i s a n y a n g m e n g u p a s p e n g g u n a a n b a h a n b a k a r u n t u k r u m a h t a n g g a t e r u t a - ma d a l a m u s a h a m e n i n g k a t k a n e f i s i e n s i t u n g k u p e m b a k a r a n y a n g d i m i n a t i m a s y a r a k a t .
S e r a n g k a i a n p e r c o b a a n u n t u k r n e n g e t a h u i s i f a t pemba- k a r a n t u n g k u d e n g a n b a h a n b a k a r a r a n g d i l a k u k a n d a n
h a s i l n y a d i t u a n g k a n d a l a m t u l i s a n i n i .
P a d a k e s e r n p a t a n i n i p e n u l i s m e n y a m p a i k a n t e r i m a k a - s i h k e p a d a D r . K a m a r u d d i n A b d u l l a h d a n I r . S r i E n d a h
A g u s t i n a h a t a s s a r a n d a n b i m b i n g a n n y a s e l a m a p e n e l i t i a n . K e p a d a m e r e k a y a n g t e l a h m e m b e r i k a n s a r a n d a n k r i t i k ,
s e r t a b e r b a g a i p i h a k y a n g t e l a h m e m b e r i k a n b a n t u a n d i u - c a p k a n t e r i m a k a s i h .
P e n u l i s r n e n y a d a r i b a h w a t u l i s a n i n i m a s i h j a u h d a r i s e m p u r n a . W a l a u p u n d e m i k i a n s e m o g a h a s i l - h a s i l y a n g d i - t u a n g k a n d a l a m s k r i p s i i n i b e r m a n f a a t b a g i y a n g m e m e r l u - k a n n y a .
DAFTAR I S 1
H a l a m a n
KATA PENGANTAR
. . .
iiiDRFTAR T A B E L
. . .
v i DAFTAR GAABAR. . .
viiDAFTAR L A M P I R A N
. . .
viiiI
.
PENDAHULUAR. . .
1I 1
.
T I N J A U A N PUSTAKA. . .
. 4A
.
KEBUTUHAN E N E R G I RUMAH TANGGA. . . .
3. . .
8
.
BAHAN BAKAR ARANG 6C
.
TUNGKU BIOMAS D h N PENGHEMATAN OkHAN BAKAH 1 2. . .
I11
.
PENDEKATAN MASALAH 1 5A
.
KEBUTUHAN BAHAN BAKAR UNTUK MEMflSAK PADA 1 5 RUMAH TRNGGA. . .
1 5 B.
KEBUTUHAN UDARA PEMBAKARAN. . . .
1 6C
.
PANGS PEMBAKARAN. . .
1 9 D.
K E H I L A N G A N PANAS. . .
2 3. . .
.
E E F I S I E N S I TUNGKU 2 5
I V
.
D I S A I N TUNGKU BAHAN BAKAR ARANG. . . .
2 7 A.
PENDEKATAN D I S A I N. . .
2 7 8.
D I S A i N FUNGSIONAL. . .
2 8H e l a m a n
U
.
METODA P E N G U J I A N . . . a . s . . . 3 iA
.
BAHAN DAN A L A T. . .
3 68
.
METDDA P E N G U J I A N. . .
3 tjC
.
PRDSEEUR P E N G U J I A N. . .
37V I
.
H A S I L UJI CORA DAN PEMBAHASAN. . . .
4 0 A.
H A S I L U J I COBA. . .
4 0a
.
P E ~ ~ I B A K A R A N B A H A N B A K A R. . . .
4 2 C.
K E H I L A N G A N PANAS PENZAKARAN PADA TUNGKU.
4 5 D.
PANAS UNTUK M E N D I D I H K A N A I R. . . .
4 8 V I I.
K E S I M P U L A N. . .
5 1DAFTAR PUSTAKA
. . .
5 3DAFTAR TABEL
Halaman T a b e l 1. E f i s i e n s i d a n h a r g a h e b e r a p a j e n i s surn-
b e r e n e r g i u n t u k rurnah t a n g g a d i I n d o -
n e s i a
. . .
5T a b e l 2. Suhu rnaksimum p e n g a r a n g a n
. . . .
8T a b e l 3. B e b e r a p a s i f a t pembakaran d a n k o m p o s i s i
k a y u d a n a r a n q k a y u
. . . .
11T a b e l 4. P a n j a n g b e r k a s r a t a - r a t a L u n t u k b e r b a -
g a i g e o r n e t r i / b e n t u k a n gas
. . . .
2 0 T a b e l 5. H a s i l p e n g u k u r a n p a d a b e r b a g a i l u a s a nl u b a n g masuk u d a r a ( ~ r n ) t e r h a d a p s i f a t
pembakaran t u n g k u
. . .
40T a b e l 6. H a s i l b e r d a s a r k a n p e r h i t u n g a n pada b e r - b a g a i l u a s a n l u b a n g rnasuk u d a r a (Am)
t e r h a d a p s i f a t pembakaran t u n g k u
.
.
iilT a b e l 7. R a t a - r a t a h a s i l p e n g u k u r a n pada S e r b s - g a i l u a s a n l u b a n g mzsuk u d a r a ( ~ m ) t e r - hadap u d a r a pembakaran, p e n a s pembakar-
an dan p a n a s e f e k t i f
. . . .
4 3 T a b e l 8. R a t a - r a t a h a s i l p e n g u k u r a n p a d a b e r b a -g a i l u a s a n l u b a n g masuk u d a r a ( ~ r n ) t e r - hadap w a k t u p e n d i d i h a n d a n p a n a s yang
h i l a n g
. . .
litT a b e l 9. R a t a - r a t a h a s i l p e n g u k u r a n pada S e r b a - g a i l u a s a n l u b a n q masuk u d a r a (Am) t e r - hadap suhu r u a n g pembakaran dan b e r b a -
[image:10.553.73.473.167.623.2]DlSAlN DAN Ulll PEMAMPILAN
TUNGMU
BAHAN BAWAR ARANG OENGAN
PEMBERIAN
SEKAT UDARA
Oleh
AGOES TRI WAHYOE DJATMIKO
F
17.
0463
1 9 8 6
FAKULTAS TEKNOLOGI PERTANIAN INSTITUT PERTANIAN BOGOR
A g o e s T r i Wahyoe D j a t m i k o . F 1 7 . 0 4 6 3 . O i s a i n d a n u j i p e n a m p i l a n t u n g k u b a h a n b a k a r a r a n g d e n g a n p e m b e r i a n
s e -
k a t u d a r a . O i b a w a h b i m b i n g a n K a m a r u d d i n A b d u l l a h d a n S r i E n d a h A g u s t i n a .
RINGKASAN
P e r a n a n b a h a n b a k a r k a y u d i I n d o n e s i a m a s i h s a n g a t m e n o n j o l s e h i n g g a p e r l u m e n g e f i s i e n k a n p e m a n f a a t a n n y a . S e m e n t a r a i t u e n e r g i f o s i l d a n k o m e r s i a l s e m a k i n m a h a l d a n e n e r g i a l t e r n a t i f l a i n n y a m e m e r l u k a n k e a h l i a n t i n g g i . T u j u a n p e n e l i t i a n i n i a d a l a h membuat b e n t u k t u n g k u b a h a n b a k a r a r a n g s e s u a i d e n g a n s i f a t p e m b a k a r a n y a n g d i h a r a p - k a n d e n g a n r n e m b e r i k a n i n s u l a s i u d a r a d a n m e n g u j i penam- p i l a n n y a .
B e n t u k t u n g k u y a n g d i b u a t a d a l a h s i l i n d e r , d e n g a n t i n g g i 2 3 6
mm
d a n d i a m e t e r 2 4 8 mm p a d a l e b a r s e k a t u d a r a1 0
mm.
B a h a n t u n g k u a d a l a h p l a t b e s i .H a s i l p e n g u j i a n m e n u n j u k k a n bahwa p o t e n s i e n e r g i ba- h a n b a k a r a r a n g y a n g d a p a t d i m a n f a a t k a n m e n j a d i p a n a s p e m b a k a r a n r a t a - r a t a h a n y a 6 5 . 8 8 p e r s e n . P e n i n g k a t a n d s - b i t u d a r a p e m b a k a r a n p e r k i l o g r a m a r a n g t e r p a k a i d a r i 4.08 m 3 s a m p a i 6 . 7 8 m 3 d a p a t m e n i n g k a t k a n e f i s i e n s i t u n g - ku d a r i 4 8 . 2 8 p e r s e n m e n j a d i 54.36 p e r s e n , d a n m e n i n g k a t - k a n e f i s i e n s i t o t a l d a r i 41.66 p e r s e n m e n j a d i 4 2 . 7 7 p e r -
P a d a b u k a a n l u b a n g masuk u d a r a p e m b a k a r a n (Am) 3 cm2 s a m p a i 1 2 cm2 m e n g h a s i l k a n d e b i t u d a r a p e m b a k a r a n ( S T P ) s e b e s a r 0.6576 m3/jam s a m p a i 2.0850 m3/jam, d e n g a n l a j u b a h a n b a k a r a f a n g s e b e s a r 0.15 kg/jam s a m p a i 0.31 kg/jam. P a d a d e b i t u d a r a p e m b a k a r a n dan l a j u bahan b a k a r a r a n g
t e r s e b u t d i c a p a i e f i s i e n s i s i s t e m s e b e s a r 26.78 p e r s e n s a m p a i 29.54 p e r s e n .
0
Untuk s u h u p e m b a k a r a n 580 C , p a d a l e b a r s e k a t u d a r a 1 0 m i l i m e t e r , 20 m i l i m e t e r , dan 30 m i l i m e t e r m e n g h a s i l k a n
D I S A I N DAN W I PENAMPILAN
TUNGKU BAHAN BAKAR ARANG DENGAN
PENBERIAN SEKAT UDARA
O l e h
AGOES T R I WAHYOE DJATRIKO
,."- F 17.0463
1 9 8 6
FAKULTAS TEKNOLOGI PERTANIAN
I N S T I T U T PERTANIAN BOGOR
D I S A I N DAN UJP PENAMPILAN
TUNGKU BAHAN BAKAR ARANG DENGAN
PEMBERIAN SEKAT UDARA
O l e h
AGOES T R I WAHYOE DJRTMIKO
F 1 7 . 0 4 6 3
S K R I P S I
S e b a g a i s a l a h s a t u s y a r a t u n t u k m e m p e r o l e h g e l a r SARJANA TEKNOLDGI PERTANIAN
pada J u r u s a n NEKANISASI PERTANIAN, F a k u l t a s T e k n o l o g i P e r t a n i a n ,
I n s t i t u t P e r t a n i a n B o g o r
1 9 8 6
FAKULTAS TEKNOLOGI PERTANIAN I N S T I T U T PERTANIAN BDGOR
I N S T I T U T PERTANIAN BOGOR FAKULTAS TEKNOLOGI PERTANIAN
D I S A I N DAN U J I PENAMPILAN
TUNGKU BAHAN BAKAR ARANG DENGAN
PEMBERIAN SEKAT UOARA
S K R I P S I
S e b a g a i s a l a h s a t u s y a r a t u n t u k r n e m p e r o l e h g e l a r SARJANA TEKNOLOGI PERTANIAN
p a d a J u r u s a n NEKANISASI PERTANIAN, F a k u l t a s T e k n o l o g i P e r t a n i a n ,
I n s t i t u t P e r t a n i a n B o g o r
O l e h
AGOES T R I WAHYOE DJATMIKO
F 17.0463
D i l a h i r k a n p a d a t a n g g a l 1 5 Agustus 1 9 6 1 d i S u r a k a r t a
T a n g g a l l u l u s : 27 M e i 1 9 8 6
KATA PENGANTAR
P e n g h e m a t a n b a h a n b a k a r b i o m a s s a n g a t t e r g a n t u n g p a - d a p e n g e l o l a a n n y a . W a l a u p u n s e b a g i a n b e s a r m a s y a r a k a t m e n g g u n a k a n n y a u n t u k m e m a s a k , b a r u s e d i k i t t u l i s a n y a n g m e n g u p a s p e n g g u n a a n b a h a n b a k a r u n t u k r u m a h t a n g g a t e r u t a - ma d a l a m u s a h a m e n i n g k a t k a n e f i s i e n s i t u n g k u p e m b a k a r a n y a n g d i m i n a t i m a s y a r a k a t .
S e r a n g k a i a n p e r c o b a a n u n t u k r n e n g e t a h u i s i f a t pemba- k a r a n t u n g k u d e n g a n b a h a n b a k a r a r a n g d i l a k u k a n d a n
h a s i l n y a d i t u a n g k a n d a l a m t u l i s a n i n i .
P a d a k e s e r n p a t a n i n i p e n u l i s m e n y a m p a i k a n t e r i m a k a - s i h k e p a d a D r . K a m a r u d d i n A b d u l l a h d a n I r . S r i E n d a h
A g u s t i n a h a t a s s a r a n d a n b i m b i n g a n n y a s e l a m a p e n e l i t i a n . K e p a d a m e r e k a y a n g t e l a h m e m b e r i k a n s a r a n d a n k r i t i k ,
s e r t a b e r b a g a i p i h a k y a n g t e l a h m e m b e r i k a n b a n t u a n d i u - c a p k a n t e r i m a k a s i h .
P e n u l i s r n e n y a d a r i b a h w a t u l i s a n i n i m a s i h j a u h d a r i s e m p u r n a . W a l a u p u n d e m i k i a n s e m o g a h a s i l - h a s i l y a n g d i - t u a n g k a n d a l a m s k r i p s i i n i b e r m a n f a a t b a g i y a n g m e m e r l u - k a n n y a .
DAFTAR I S 1
H a l a m a n
KATA PENGANTAR
. . .
iiiDRFTAR T A B E L
. . .
v i DAFTAR GAABAR. . .
viiDAFTAR L A M P I R A N
. . .
viiiI
.
PENDAHULUAR. . .
1I 1
.
T I N J A U A N PUSTAKA. . .
. 4A
.
KEBUTUHAN E N E R G I RUMAH TANGGA. . . .
3. . .
8
.
BAHAN BAKAR ARANG 6C
.
TUNGKU BIOMAS D h N PENGHEMATAN OkHAN BAKAH 1 2. . .
I11
.
PENDEKATAN MASALAH 1 5A
.
KEBUTUHAN BAHAN BAKAR UNTUK MEMflSAK PADA 1 5 RUMAH TRNGGA. . .
1 5 B.
KEBUTUHAN UDARA PEMBAKARAN. . . .
1 6C
.
PANGS PEMBAKARAN. . .
1 9 D.
K E H I L A N G A N PANAS. . .
2 3. . .
.
E E F I S I E N S I TUNGKU 2 5
I V
.
D I S A I N TUNGKU BAHAN BAKAR ARANG. . . .
2 7 A.
PENDEKATAN D I S A I N. . .
2 7 8.
D I S A i N FUNGSIONAL. . .
2 8H e l a m a n
U
.
METODA P E N G U J I A N . . . a . s . . . 3 iA
.
BAHAN DAN A L A T. . .
3 68
.
METDDA P E N G U J I A N. . .
3 tjC
.
PRDSEEUR P E N G U J I A N. . .
37V I
.
H A S I L UJI CORA DAN PEMBAHASAN. . . .
4 0 A.
H A S I L U J I COBA. . .
4 0a
.
P E ~ ~ I B A K A R A N B A H A N B A K A R. . . .
4 2 C.
K E H I L A N G A N PANAS PENZAKARAN PADA TUNGKU.
4 5 D.
PANAS UNTUK M E N D I D I H K A N A I R. . . .
4 8 V I I.
K E S I M P U L A N. . .
5 1DAFTAR PUSTAKA
. . .
5 3DAFTAR TABEL
Halaman T a b e l 1. E f i s i e n s i d a n h a r g a h e b e r a p a j e n i s surn-
b e r e n e r g i u n t u k rurnah t a n g g a d i I n d o -
n e s i a
. . .
5T a b e l 2. Suhu rnaksimum p e n g a r a n g a n
. . . .
8T a b e l 3. B e b e r a p a s i f a t pembakaran d a n k o m p o s i s i
k a y u d a n a r a n q k a y u
. . . .
11T a b e l 4. P a n j a n g b e r k a s r a t a - r a t a L u n t u k b e r b a -
g a i g e o r n e t r i / b e n t u k a n gas
. . . .
2 0 T a b e l 5. H a s i l p e n g u k u r a n p a d a b e r b a g a i l u a s a nl u b a n g masuk u d a r a ( ~ r n ) t e r h a d a p s i f a t
pembakaran t u n g k u
. . .
40T a b e l 6. H a s i l b e r d a s a r k a n p e r h i t u n g a n pada b e r - b a g a i l u a s a n l u b a n g rnasuk u d a r a (Am)
t e r h a d a p s i f a t pembakaran t u n g k u
.
.
iilT a b e l 7. R a t a - r a t a h a s i l p e n g u k u r a n pada S e r b s - g a i l u a s a n l u b a n g mzsuk u d a r a ( ~ m ) t e r - hadap u d a r a pembakaran, p e n a s pembakar-
an dan p a n a s e f e k t i f
. . . .
4 3 T a b e l 8. R a t a - r a t a h a s i l p e n g u k u r a n p a d a b e r b a -g a i l u a s a n l u b a n g masuk u d a r a ( ~ r n ) t e r - hadap w a k t u p e n d i d i h a n d a n p a n a s yang
h i l a n g
. . .
litT a b e l 9. R a t a - r a t a h a s i l p e n g u k u r a n pada S e r b a - g a i l u a s a n l u b a n q masuk u d a r a (Am) t e r - hadap suhu r u a n g pembakaran dan b e r b a -
[image:99.553.73.473.167.623.2]