ItAKPAn?I. Ef i . s i e n s j . T a t a n i a t ~ a P e r a s d i , S u n a t e r a Barat :
A n a l i s a X e t e r p a d u a n F a s a r . ( n i b a a a h b i m b i n g a n S J A S I F U C - D I M P A H A l ' S J A f
,
s e b a g a i k e t u a , I:F'.OC.I3P,n .
I ! O ~ ~ T C ~ ~ " ; ~ . ~ d a n SOESBE.SONO i ~ ' I J A ? J I ) I , s e k a g a i a n g g o t a ).
I!ubungan h a r g a a n t a r p a s a r s a n g a t ter-gantunp: p a d a
J
s t r u k t u r p a s a r y a a g ?;englzubun~kanriya. P e n e l i t i a n i n i b e r t u j u a n untuir r ~ e n g a n a l j . s a huhuncan ' i a r g a a n t t ~ r a :laesa.h- d a e r a h p r o d u k s i d e n g a n p u s a t k o n s u m s i u t a n a ( P z d a n g ) , d a n m e n g a n a l i s a 'nubungan ha,rga a n t a r d a e r a h p r o d u k s i &an a n t a r d a e r a h konsuvlsi b e r a s d i ::uoiatera F a r a t .
F a r p x g a b a h p a d a t i n g k a t p r o d u s e n d i d a e r a h - d a e r a h p r o d u l c s i p a d i d i Rumatera I'arat mecpunyai hubungan y a n g c u k u p e r a t dengan h a r p . e c e r a n h e r a s d i g u s a t konsumsi u t a m a , P a d a n y , rl?an t e t a p i s t r u k t u r p a s n r gang menehu- b u n g k a n n > a k e r b e d a w e n u r u t ririwktu rlan .t:er!p%t.
r ~ a e r a h - . d r ~ e r a h 2.onsurcsi k e r n s d i ::urnatera % r a t mem-
L,atarhela!?ang F e n e l i t i a n
P e r t a n i s n merupa!ca.n s e l c t o r utnm?, dj. d a l a m perekoaomi.-
a n P r o p i n s i S u m a t e r n E a r a t . Sunfitingan s c k t o r p e r t a n i n n p a d a perekonominn S u m a t e r a F a r : - ~ t i a l a h nemantaplcen h a r g a b a h a n p a n g n n , rneniberilcan s:rhan dalarn p a r t u m b l ~ h a n P e n d a p a t - a n D o m e s t i k R e g i o n a l B r u t o d s n mcnyediakan l a p a n g a n p e k e r - j a m . Selama P e l i t a I d a n P e l i t a 11, sumbangan t a h u n a n s e k t o r p e r t n n i a n p a d n p e r e k o n o m i a n Sumntero Farat m e l i p u t i 52 p e r s e n d a r i P e n d a p a t a n Domestik R e g i o n a l P r u t o , menye-. d i a k a n l s p a n ~ a n p e k e r j a e n u n t u k 65 p e r s c n d n r i a n g k a t a n k e r j a , menyediakan d a n memantnpkan h a r g a b a h a n p a n g a n
(Team P.epel.ita I11 ? c a n t o r " l i l n y a h Departemen P e r t a n i a n Su- m a t e r a E n r n t
,
1377).Subsc!ktor ? e r t a n i n n - t a n s n & n pangan merupalrcn s u b - s e k t o r y:~ng t e r p e n t i n g d i dnlam s e k t o r p e r t : - , n i n n S u m a t e r e E a r a t . Lchi.h kurang; 61 perscln d a r - i sur1bnng2.n t n h u n o n s(?!:--
t o r n e r t a n i n . 5 pads P~c.ncla.pntan 9ori)cstik T';:gion:?.l % r u t 0 Su- m z t e r a E a r s t b e r n s n l d a r i s u b s e k k o r p e r t n n i 3 n t ~ . l l a m ~ n pang9-n.
Suabnngan s a k t o r p e r t m i a n Pumntern B a r a t t i d n k h a - nya. p n d a pen~:.remb?,ngnn nsrji:k s o s i n l ekonomi d i delnm P r o - p i n s i 2 u r ; a t e r s B a r a t s a j n , t e t n n i j u g 2 b a g i p r o p i n s i -
..,
d n e r a h p r o p i n s i t e t a n ~ g a n y a . Pelarnn p e r i o d ? lEe9-
1P7"i n s i d e n t i l ke Sumatera U t a r a dan J a k a r t a . Dalam jangka waktu yang sama, pengiriman sayur-sayuran dan buah-buahan ke l u a r Swnatera E a r a t mencapai jumlah 5.500 t o n s e t i a p t a h u n (Team R e p e l i t a 111 Kantor Wilayah Departemen P e r t a - n i a n s u m a t e r a E a r a t , 1 9 7 7 ) .
Walaupun perdagangan bahan makanzn a n t a r a Sumatera B a r a t dengan p r o p i n s i - p r o p i n s i t e t a n g g a n y a t i d a k l a h . m e l i -
p u t i jumlah yang b e s a r , k e c u a l i b e r a s , t e t a p i perdagangan a n t a r d a e r a h i n i memegang p e r a n a n p e n t i n g b i l a d i t i n j a u d a r i s e g i k e b i j a k s a n a a n pemantapan h a r g a bahan pangan d i Sumatera B a r a t dan p r o p i n s i - p r o p i n s i t e t a n g g a n y a (Team R e p e l i t a 111 Kantor ivilayah Departemen P e r t a n i a n Sumatera B a r a t , 1 9 7 7 ) .
Perkenbangan h h g a gabah dan b e r a s d i Sumatera B a r a t selama 1975 dan 1976 menunjukkan k e n a i k a n dengan t i n g k a t k e n a i k a n yang t i d a k sama a n t a r a s a t u d a e r a h dengan d a e r a h yang l a i n .
R a t a - r a t a k e n a i k a n h a r g a gabah d i t i n g k a t p e t a n i a d a l a h 2 1 , 1 4 p e r s e n . T i n g k a t kenaikan h a r g a gabah yang t e r t i n g g i t e r j a d i d i T a l a w i , i a i t u s e b e s a r 35,74 p e r s e n , sedangkan t i n g k a t k e n a i k a n yang t e r e n d a h t e r j a d i d i Lubuk Basung, i a i t u s e b e s a r 1 2 , 5 2 p e r s e n .
Karga e c c r a n b e r a s l o k a l r a t a - r a t a mengzlami kenaik- an s e b e s a r 25,04 p e r s e n . T i n g k a t k e n a i k a n h a r g a b e r a s lo-- k a l gang t e r t i n g g i t e r j a d i d i Pariaman,
i a i t u
s e b e s a r3 R a t a - r a t a h a r g a e'ceran b e r a s PB mengalami kenaikan s e b e s a r 24,42 p e r s e n , dengan t i n g k a t kenaikan t e r t , i n g g i s e b e s a r 34,lO p e r s e n dan t i n g k a t kenaikan t e r e n d a h s e b e s a r 17,25 p e r s e n , yang masing-masing t e r j a d i d i Padang Panjang dan Lubuk S i k a p i n g
.
Pada Gambar
1
d i s a j i k a n g r a f i k perkembangan h a r g a ga- bah d i t i n g k a t p e t a n i , Gambar 2 menyajikan g r a f i k perkem- bangan h a r g e e c e r a n b e r a s l o k a l dan pada Gambar.3 d i s a j i - kan g r a f i k perkembangan h a r g a e c e r a n b e r a s PB.Tujuan P e n e l i t i a n
P e n e l i t i a n i n i b e r t u j u a n u n t u k (1) m e n g a n a l i s a hn- bungan a n t a r a h a r g a produsen dengan h a r g a konsumen d i pu- s a t konsumsi utama, i a i t u Padang, dan ( 2 ) menganalisa hu- bungan h a r g a a n t a r d a e r a h produsen den a n t a r d a e r a h kon- sumen b e r a s d i Sumatera B a r a t .
Dengan m e n g a n a l i s a s i f a t hubungan h a r g a a n t a r a d a e r a h produsen dengan d a e r a h konsumen dan hubungan h a r g a a n t a r d a e r a h produsen
dan
a n t a r d a e r a h konsumen, d a p a t d i k e t a h u i p e r i l a k u p a s a r .dalam pemasaran b e r a s . Pengetahuan t e n t a n g p e r i l a k u p a s a r s a n g a t berguna dalam menentukan dart m e n i l a i kembali k e b i j a k s a n a a n h a r g a dalam rangka p e n i n g k a t a n pro- d u k s i b e r a s .T i n jauan P u s t a k a
-
..
-
..d\-.
- -
--
- . - IKoto Tengah
LubuB Basung Bayang
[image:78.842.42.787.169.561.2]J F M A M J J A S O N D J F M A M J J A S O N D
t-
. -
.
-
.
-
.
. .
.'
- .
.
.
.
.'
B a t u s a n g k a rJ F M A M J J A S O N D J F M A M J J A S O N D
A
i
B u k i t t i n g g i,'
'
\,I!\.
.
.
. ..
. -
.
. .
.:
B a t u s a n g k a r [image:80.847.62.789.155.544.2]J F M A M J J A S O N D J F M A M J J A S O N D
7 e k s p l o i t a t i f ( E r i s h n a s a a m y , 1 9 7 5 ) . T e r d a p a t b a n y e k b u k t i g a n g menunjukkan bahwa B e b i j a b s a n a a n d a s a r d i n e g a r a p e r - t a n i a n y a n g k u r a n g b e r k e m b a n g d i d n s a r k n n p a d a a s u m s i y e n g m e n g a t a k a n bshwa k e u n t u n g a n y a n e b o r l e h i h a n j a t u h k e t a - n g a n p a r a p e n y a l u r , p e d n g a n g G a r s n g - b a r a n g i n p u t d a n ba-
rang-.'harang k o n s u m s i s e r t a p a r a p e l e p a s u a n g ( S m i t h , 9 9 7 5 ) .
E e n t u k - b e n t u k p e r s a i n g x n t i d e k m u r n i d a ~ s t c u k t u r e k s p l o i t n t i.f s e p e r t i monopsoni. n t a u o l i p o p s o n i .tidal: he- n g a b c r r i f a t e k s p l o i t a t i f , t a t a p i j u g a t i d a l < e f i s i e n , y a n g menycbabkan p e r u s a h a z n t i d a k b e k e r j a denga.n b i a : ? ~ minirnu.m d a n a k a n t e r j a d i k e s a l a h a n dalnm pe:ngnlokas.ian surnber d a y a ( S m i t h , 1 3 7 5 f
.
ilma 1,e:le (1065) menp.atnk3,n hailx~z~ t i d n k t e r d a p a t s u a t u S u k t i t e n t n n g a d a n y a p c n c r i m n n n m o n o p o l i s t i k di. d a l m g e r d e g a n g n n sorgum d i 1ndi.n F , r a t . vlumlnh pedalrang c u k u ~ b n n s a k dnn a l i r s n h a r a n g r e l . a t i f b e b a s . Kesm t e n - t a i l g nd?nyn B e u n t u n g a n y a n F b c s n r b i a s a n y n t i n b u l b e r d a . - s a r k a n ~!'?n[::L:natnn t e r h a d n p bcixr!~*p". p e d a g 2 . n ~ k a y n y a n p namp~.kn.<!a r c s n g o n t r o l k e g i s t a n p c r d ? . ~ : a n g a n . X e u n t u n g a n merek.n yank: b e s a r tidali:lr?i? nli??iu!;:~k:?n k(luntur1gan m o n o p o l i s - . t i k , 51~:aiuk:an l~larupalcan iiasl.1 dr.rj.
jum%aa
p s n j u ; l l a n n y a y s n g h c s a r k a r e n n rnodlilny:~ j l . i ~ ; : i 3 hi?s:>.r, d a n k - ~ r t ? n a k e t r a m - .pilanrr:?? 6:'lsm mc:nganbil ksuntun;rS.n r'.cnrtn nc:manf r..%tknn perirP?b?!l kond:',si pasnr y n n r t.<:r,-j:'.d'i scc?*r?* t i b n . - - t i::,?.
.
8
k e c i l y a n g t i d a k d i j a n g k a u j a l a n r a y n , d i nnna s e o r a n g p e - c!a[;ang d n p n t r n e n g u a s a i p a s a r
.
T e l n s h a n Uma L e l e (1965) t e n t m g k e t i m p n n g a n b a r g a a . n t a r d a e r a b menunjukkan b a h v ~ a p a s a r . - . p n s a r yank: c l i t e l a a h - n y a mempunyni hubungan har@:a ynng ~ r x t a n t a r a g x n r s a t u d e n p a n g a n g l a i n n ya
.
fT,?..rgn d i Aac?rs.h k o n s u m s i u t a m a mcm-. p u n y n i p e n g x r u h gang? b e s n r t e r h a d n p h a r g a d i p u s a t - p u s a t prodtl:csi d a n p u s n t - p u s a t k o n s u m s i l n i n n g n . . P e r b e d a t i n h n r - ::a e n t a r p a s a r t i d a k l e b i h k e s n r dc-xi b i n g n s n g k i i t n n t a r a k e d u a n y a .Vienurut U m a L e l e (1965), ,sistim pi'rdngangan sii!as-tn b e r s i f n t B o m p e t i t i f d a n t e r o r g s n i s i r d e n p a n b z i k .
F n r r u k (1970) d i d a l a m p e n a l i t i n n a y a t c n t : > . a g p e r d a - g a n g a n h e r a s d i i ' a ? r i s t a n T i n u r r;len:;,'emilkrzlran b?.hnx sebn-. g i n n b e s a r d a r i p a s a r y a n g d i t c i l i t i . n g : ~ ii~ei?pi.inyai i*.ore!.asi h a r e a a n t a r p a s a r y a n g t i n g g i . Ckan t e t a p i t e l a n h n a n y a t<~rhncl-:u p e r b e d a a n h a r g a a r t t a r p a s a r maupun kenafiznn bar.-.
ga musirnan ;nenunjulrkan bahwa p e r h e d z a n h a r p t e r s e b u t m a s i n g - m z s i n g l e b i h b e s n r d a r i b i z y r . nn:;:..u-t dnn h i a y a pe-.. n y i m p a n a n . ? e r d a s a r k . a n normn ~ o d e i p a s a r ynn? b o r s a i n g , h 2 1 i n i n ~ e r u p a k a n S u l r t i sdxnyr~ lz.ele'r?iiian k c u n t u n g a n g a n g d i p e r o l e h p s l a k u n i a g a y s n g b e r s a n g k u t a n . B a l a u p u n demi-
9 dengnn c a r a s e p e r t i d i a . t a s mungkin r n ~ r u p a l i a n c a r a y a n g t i d a k s e m p u r n a untulc menyukur k e t i d a k s e r n p u r r l a a n p a s a r .
KERAPJGKA TEORITI S DAN VETODA ANAL1 S R
P e n g e r t i a n Rasar
W h i t e d a ~ ? T r e l o g a n ( 1 8 4 8 ) m e n d e f i n i s i k a n p a s a r s e b a - g n i r u a n g a t a u ternpat b e k e r j a n y a B e k u a t a n pembentuk h a r g a dnn t e r j a d i n y a p e r p i n d a h a n h a k m i l i l x . Ruang l i n g k u p d a r i s u a t u p a s a r d i t e n t u k a n o l e h j a s a - j a s a yang d i b e r i k a n . D i s a m p i n g merupakan t e m p a t d i l a l r s s n a k a n n y a k e g i s t a n , j u e l b e l i , p a s a r j u g a rnerupakan tempat d i l a k s a n a k a n n y a b e r b a g a i jnsn. t a t a n i a g a , s e p e r t i " g r a d i n g " , pengolahcin, pengepalcan, pen2:angkutsn d a n penyirnpansn
.
Menurut C o c h r a n e ( ? . 9 5 7 ) , p a d a t a h s p p c n i k i r a n ekonorni s o p e r t i s e k n r a n g , p a s a r d a p a t d i k a t a . k a n s e b o . 2 a i tc;mpxt he- E.i:rjanya k e k u a t a n p e r r n i n t a n n d a n pensuiarr.n da1r.x ~ e n e n t u l r n n n t s u merubah h a r g a , d i a l i b k a n n y s k o p e n ~ i l i k a n te r h e d a p se-. j u m l a h b a r s n g a t a u j a s a , yn.n:: mun~rlrir~ d i t a . n d n i o l c i ~ SU.SGilsil f i s i k dan k e l e m b a g a a n . P a s a r a d a l n h s a t u a n -embentuk h a r - . g a , a k a n t e t a p i kelcuatan--kekuatan 7~ernbentnlr hai-?a d a r i su.a.tu p a s a r t e r s e b a r d i l u a r b a t a s - - b n t a . s pa.sar t e r s e b u t .
E f i s i e n s i T a t a n i a g a dan I:ubun?.:l.n A n t a r F a s a r
11
G o b a l i k n y a , s u a t u p e r u b a h a n y a n g d a ~ a t m e n g u r a n g i b i a y a i n p u t t e t a p i j u g a m e n g u r a n g i Bepu-asan konsumen, menunjuk- k a n s u a t u p e n u r u n a n t i n g k a t e f i s i e n s i t a t a n i a g a (FEBS S t a f f , 1 9 7 2 ) .
F o n s e p e f i s i e n s i t a t a n i a g a s e p e r t i d i a t a s b i n s a n y a d i b a g i k e d a l a m d u a k a t e g o r i y a n g b e r b e d n , y a i t u e f i s i e n - s i h a r g a a t a u e k o n o m i s d a n a f i s i e n s i 0 1 x r a s i o n i l n t a u t e k n i s . E f i s i e n s i h x r g a a t s u e k o n c n i r e o n p r n p k u t b c k e r - j a n y n a s i ~ e k - n s p e k wembelinn, penjur.i.an d a n pcmbentukan h a r g a d i d'lsm p r o s e s t a t a n i n p a . G f i s i r n s i o p e r a s i c n i l . x t s u t e k n i s menpangkut pengurnnpan h i a y x i n p u t u n t u k nienghasilJcal? s e j u m l s h o u t p u t b e r u p a b n r a n g nt:tu j ~ s a
(T.'F!FS S t n f f
,
1.272 j.
Ukursn yanE t e r b a i k d s r i k s p u n s a n ? ? m g d i p e r o l e h !innsu~nen d n r i o u t a u t s u a t u sistin. . t a t z r i n g a , a d s l z h k e s c - c:i,zancya u n t u k laernbayar o u t p u t t r r s ~ ? . u t d.i pa;z:lr. Akan t t s t x p i , k e t e p a t a n dar;i u k u r a n .terse'!?;!t t e r g a n t u n g p a d 3
., i;l.gz. . kke&:a.:l, y e i t u ( 2 . ) kot~sumen cii!-n(!zpkan p a d l 5 e r b a - -
::.xi a l t e r n a - t i f y m t e r s e d i p ~ d i p:.s?r, ( : 3 ) 112!,?:$3. ci:lri
c . l t a r n a t i f - . ~ . l t ~ r n n t i f t t r c e b a t ben?2r...t,cn-,r r?errunjulrkan ?;:~ayn untu!.. menghnsilksnngra d a n ( 3 ) c ; ~ r u s ? h n a n r i e l . a t i f
. -
;4ic2bas unt;uk mr.suk a t n u ?.e l u a r d c , r l ~ e p ' j . ? b l : 2 l ? t : l t s i l i a . & ? ~ - t i . ? r t e n t u sei;?"~j;8.i rcsy;onsnyc t e r h n d x r i ?~e~!ntun$-?.n r t t F ' . ~
R e r u g t a n (FE:IGF S t a f f
,
1 0 7 2 ) . ..j e n u r u ? ; J u d g e d : ~ n f'aI.l:rce ( 1 9 5 8 , T'r:i?ssl;.;? r!nn
12
e f i s i e n , h a r g a - h a r g e d a r i s u a t u b a r a n g a k a n s a l i n g b e r h u - b u n g a n m e n u r u t r u a n g , viaktu dnn b e n t u k b a r 8 . u ~ . H a r g a s u a t u b a r a n g m e n u r u t r u a n g h a n p a d i b e d a k a n o l e h b i a y a a n g k u t a n t a r a k e d u a n y a , h a r g a s n a t u b a r a n g y a n g d a p a t di- silnpan m e n u r u t w a k t u hnnga d.ibedaknn o l e h b i a y n penyim- p a n a n n y a d:zLn p e r b e d a a n ,?nt:>.rz jmrga. h n r x n g ol:ih?.n d e n g n n b s r g a b a r a n g yanp: belum d i o l a h t i d n k nkzr. l e b i h d a r i b i a y a p e n g o l a h a n n y a .
Unn L e l e (1365) mengenukaknn b:,.l-.v:n d n l m k e x l a a c t i d a k t e r d a p a t n y a b i a y x a n g k u t d a n b i a v n pennng:man, h a r g a - h a r g a p a d a d.ua p a s a r y a n g b c r a d a d a l ? - n k e a d a a n p e r s a i n r a n s e m p u r n a a k a n b o r k n r e l n s i s e c a r n s e m p u r n a p u l a . T e t a p i d a l a m k e n y a t s a n n p n ; k o e f i s i e n k o r e l a s l
t e r s e b u t k:ur?.ng d a r i s e m p u r w , l;arcns.
(I)
t i c ? a k s e m ~ u r n n - . n y a p e n g e t n h u a n , r n o b i l i t a s dan k e s e r n g a m n n ' b a r i ~ n g , ( 2 )t i d a k t a r d n p a t n y a p e n e n t u a n mutn dnn " g r n d i n g " d a n ( 3 ) a d a n y 2 '5ia:r.n a n g k u t dar: i;li?-:ia penP.nga.nan. .!<oef i a i e n k o r e l a e i herge g a n g r e n d a h d a p e t d i s e b n b l ~ a n o l e h t i n g g i - n y a b i a y a n n g k u t s t a u k n r e n x penyimpnngan d n r i k o n d a a n p o r s a i n g a n sznipurnn. J i k x !<e:tdnn.n t e l - s e b ~ ~ . t rnemang b i - - s e b a h l ; a n o l e h b i n y a nri.yliut y a n g t i n g ~ i , 1 ~ : l h i k o r e l a s i y e n g sempurn,? a k a n d i p e r o l e i l st:te:i.nh dil:~kul.r?.n pen{.;u- r a n g n n !?ia:ic. an5ku.t d a r i kompont?n h ? r p a .
Model
-.
rLubunc:?.n a n t x r z , 11a1.g~ y a n g d i t c : r i i r . a p e t a n i pr'0du.-
13
p e r k o t a a n s a n g a t t e r g a n t u n g pada s t r u k t u r p a s a r yang menghubungkannya.
[image:87.602.83.494.38.801.2]D i dslam pemasaran h a s i l - h a s i l p e r t s n i a n , t e r u t a m a d i negara-negara sedang berkembang, k o t a s e b a g a i p u s a t lsonsumsi merupakan " p r i c e l e a d e r " ba.gi h a r g a d i daerah- d a e r a h p r o d u k s i d i p e d e s a a n . D e t a n i produsen d i d a e r a h pedesaan Barena ukuran u s s h a t a n i n y a Bang k e c i l - k e c i l dan t e r b a t a s n y a a l t e r n a t i f pemasaran p r o d u k s i n y a , meru- pakan " p r i c e t a k e r " .
Gambar 4 memperlihatkan pembentulzan hnrga keseim- bangan menurut t i n g k e t p a e a r yang b e r a d a dslam keadaan p e r s a i n g a n sempurna.
K e t e r a n g a n :
-
f = t i n g k a t p e t a n i ; v = t i n g k a tr
-
t inplqat nengecer.
pednganp d e s a ; Gambar 4 , Penhentukan b2,rga keseimbsngar!D i d a l a m p a s a r y a n g b e r s a i n g secara s e m p u r n a , m a s i n g - m a s i n g pe.lalru n i a g a menghadapi f u n g s i p e r m i n t a a n yang b e r - s i f a t e l a s t i s s e m p u r n a , y a i t u f u n g s i p e r m i n t a a n yang men- d a t a r . Flasing-masing p e l a k u n i a g e t i d a k mampu m e ~ n p e n g a r u h i t i n g k a t h a r g a d e n g a n mengubah-ubah j u m l a h p e n a w a r a n n y a .
J a r a k a n t a r a masing-masing f u n g s i p e r m i n t a a n menunjukkan b i a y a f u n g s i t a t a n i a g c yanp d i l a k u k n n n n t a r a k e d u a n y a . F u n g s i psnawnran p e l a k u n i a g a merupnkan f u n g s i penawaran produsen. d i k u r m g i d e n g a n b i a y a t a t a n i n g a .
[image:88.599.85.503.34.790.2](3amba.r 5 memperLihatkan pemben-tuknn h a r g a keseimbang-. a n m e n u r u t t i n g l m t p a s a r d a l a m k e a d n a n t e r d a p a t n y a kelrimt- a n moaopsoni p n d a t i n g k a t p e d a g a n g d e s a .
15 Dalam k e a d a a n m o n o p s o n i , p e n g u s a h a nkcn mernaksirnum- k a n k e u n t u n g a n n y a d e n a a n m e n g u r ~ n g i j u m l z h y a a g d i b e l i - . n y a , s e h i n g ~ c b i a y a m a r j i n a l
(?TI)
sama (3engan wenerima- a n m a r j i n a l n y r . (?!VP = D = P ) . J!arga Bosc-inbangan a k a n d i c a p a i p a d e t i n g k a t o u t p u t PI - dnn h o r t ~ a yant?; d i t e r i i n n p r o d u s e n aknn t u r u n d a r i Pf m e n j c d i 7 ' 'f '
Eubungan ?.ntara. h a r g a y a n c d i t e r i m a p e t n n i p r o d u s e n dcingan h x g a y a n g d i b a y s r konsumcn d a p s t di-turu.nk?,n d a r i f u n g s i penawnran ynng d i h a d a p i n y a :
d i mana
Pf = h a r g a d i t i n c k a t p e t a n i p r o d u s e n , Pr = barge d i t i n p k a t p e n g c c e r ,
Q = jumla'h pcn2.~.rnrr?n, a1 d a n fi = s u d u t a r a h ,
1
a. d a n
fro
= t i . t i k p o t o n g .a t a u
Pf = A.
+
AIPrA p a b i l a k o e f i s i e n r e g r e s i A1 pada persamaan ( 3 a ) sama dengan s a t u (al = B ) , b e r n r t i "margin" t a t a n i a g a b e b a s
1
t e r h a d a p t i n g k a t h a r g a yang d i b a y a r konsumen, yang b e r a r t i p u l a b e b a s t e r h a d a p jurnlah yeng d i t a w a r k a n dan b e s a r n y a s a n a dengan A
.
Keadaan i n i menunjukBi..n bahvia produsen,0
lernbaga t a t a n i a g a dan konsumen b e r a d a dnlam p a s a r yang b e r s a i o g s e c a r a . sempurna.
X o e f i s i e n r e g r e s i A. 1 yaug l e b i h i r ~ e c i l c!ari s n t u (al <
6
1 ) menunjuklran adanya ketidaksewpurnaan berupa. mo- nopsoni d i $.alarn sistirv tntnni:tga.17
h a r g a d i d a e r a h k o t a , a t a u k a r e n a ( 4 ) adxnya. " c c o n o m i ~ s ~ o f scale" d i d a l a m sistim t a t e n i a g a y a n g menghubungkannya.
S a l a h s a t u ci.ri p r o s e s p r o d u k s i p e r t a n i a n ya.ng e r a t hubunaannya dengnn pernasaran h a s i l - h a s i l p e r t a n i a n i a l a h bahwa p r o s e s produksj. p e r t a n i a n b c r s i f t ~ t musimnn, s e d a n p k a n p r o s e s k o n s u m s i t i d a k d i p e n g a r u h i ol.eh musim.
Untuk m e n g e t a h u i p e n g a r u b rnusim t e r h a d a p s i f a t hu- bungan h z r g a a n t a r a d a e r a h p r o d u k s i d e n g e n d a e r a h honsum-
s i d i l a k u k a n d u a c a r a p e n d e k a t a n . Pnda cn.ra yang p c r t z m a , p e n g a r u h musim y a n g d i n y a t a k a n dalnm p e r u h a h b o n e k a T - I 1 gnng b e r n i l a i s a t u p a d a h u l a n - b u l a n "ci s a m p a i d e n g a n bu- I a n B g u s t u s dnn b e r n i l n i n o 1 p a d a b u l a n - b u l a n l a i n n y n , d a n p e r u b a h b o n e k a
T-ILI
gar;g b e r n i l a i sn.tu p a d 2 b u l a n S e p t e m b e r s a m p a i d e n g a n b u l a n Descmber dnn h e r n i l - a i n o 1 g a d n b u l a n - b u l a n l a i n n y s , hanyn d i k c n ~ k n n pncla h a r m p r o - d u s e n s a j a ( P e r s a m a a n 4 j .P e n g e n m n g e n g e r u h musim pade h n r g a p r o d u s e n s a j a ?12nya clempengaruhi t e t a p a n r e g r u s i , t c t a p i tidaL: m s ~ . p e - n g a r u h i k c o f i s i e n
Pr
y a n r mencerminkan s t r u k t u r p s s a r y a n g menghuhungkan p r o d u s e n d e n g a n koasumen.P a d s c , s r a k e d u n , p e n g a r u k ~ u s i m t i d a l : hanyn d i k e n a - k a n pnd.a h a r s a prod.usen, t e t a p i juga. pnda h a r p . I:.onsumen, y a i t u denp:an n t e n g a l i k a n perubah bonck:? T-Sf C a n T - - . I I i m3sicg-masing d c n g s n P CPersmaaD 5 ) .
I D
P = A
P o + 'lrr
+
P. 3, T - I I + A,T--111 3 . '+
3 41 T-ILP r + li5T...I IIP
r ( 5 )
D i d a l a m p e n e l i t i a n i n i , p o n g u j i a n s t a t i s t i k u n t u k n e n g e t a h u i s t r u k t u r p a s z r y a n g menghubungkan p r o d u s e n d e n g a n konsumzn d i p u s a t lronsumsi utnma., P a d a n g , dilaku.- k a n t e r h a d n p p e r s n m a a n ( 5 ) dongan menggur?%l;an u j i s e l a n g k e p e r c a y a 2 . n .
U j i s e l a n g kepercp-yaan t e r l i a d a p .A, " k a n mcnunjukkan - n p a k a h k o e f i s i e n r e g r e s i P r p a d a musim T-2 same a t a u ti-,
d a k sana d e n g a n s a t u . P e n g u j i a n t a r b e d a p n o 1 d a r i A . d a n
4
1 5 nkan menunjukkan a p a b a h t e r d a p a t p e r b e d a n n n n t n r a k o e - f i s i e n r e g r e s i P p a d a musim T-1 d e n g a n k o e f i s i e n r e g r e s i
r
P r p a d a musim T-11 d.an T - I I I . BntuB m c n g u j i a p a k n h lcoe-. P i s i e n r e g r e s i P r p a d a musim T-11, ( 3.
+
A
;-1 ) d a n k o e f i s i - s n r e g r e s i P p a d a musim T-111,+
fi ) , sema a t a u t i -x- 5
iiak sama d ~ n g a n s a t u , dilakui,:3,n, u j i s e i a n g i,ep,?rcaya.an
11
dangnn masing-.faasing sirnpangnn b a k u n y z ad.alah-
.
d a n \,
19
[image:93.602.81.507.18.809.2]Meskipun a n t a r a dua p a s a r t i d a k t e r j a d i hubungan l a n g s u n g b e r u p a a l i r a n baran:? s e c a r a f i s i k , a n t a r a kedua- nya d a p a t t e r j a d i hubungan h a r g a yang d a p a t d i t e r a n g l ~ a n s e b a g a i b e r i k u t :
Gambar 6 . Dua p a s a r , A dan B , dnn s a t u d a e r a h p r o d u k s i , ? y?&nr b e r a d x delnv! s a t u
sistim p a s a r
.
A p a b i l a dua p a s a r A dan R b e r a d a dalam s a t u s i s t i m p a s a r , maka kedua p a s a r t e r s e b u t akan b e r s a i n g untuk men- p e r o l e b s u p l a i d a r i d a e r a h yang merupakan y r o d ~ ~ s e n b a g i kedua p a s a r t e r s e b u t ( F ) . Produsen d i d a e r a h F b e b a s untuk m e t ~ i i l i b p n s a r t e n p a t menjual p r o d u k s i n y a . A p a b i l a produsen meaju-a1 produksinya ke p a s a r A , h n ~ g a yang d i t e - rimanya a d a l a h :
p f = I ; - t
a
a ( 6 a )dan a p a b i l a i n menjuzlnya ke pasav i:, b a r g a yeng d i t e r i -
manya a d a l a h :
pf = Pb
--
t b ( g b )d i mana:
F = h a r g a p a s a r t = h i n y a angkut
20
Harga yang d i t e r i m a produsen sama untuk kedua p a s a r yang d i p i l i h n y a :
a t a u
Denpan c a r a yang sama d a p a t p u l a d i t u n j u k k a n bahwa dalam keadaan p e r s a i n g a n sempurna, meskipun a n t n r a dua d a e r a h yang merupakan produsen b a g i s u a t u d.aerah t i d a k t e r d a p a t a l i . r a n b a r a n g s e c a r e f i s i k , na.mun perbedaan h a r - g s a n t a r a keduanya t i d a l ? akan l e h i h d a r i perhedaan a n t a r a I s l a y a
.,
angkut a a r i masinc-masinp d a e r a h produsen t e r s e b u t ke d a e r a k konsumennya.D i dalam s t r u k t u r p a s x r yang b e r s a i n g , h a r p s pada pa.sar-pasar menurut ruang merpunyei tznggg.pan yanr s e l a -
r n s t e r h a d a p perubahan-perubaban kekuatan peabentuk h a r g a , s e p e r t i perubahan p e n s a n r a n , permi.ntnnn dnn pendapatan
.
OXGANISASI PEt;L%SABAN DAN KETBRPADUAN PASAF
C r g a n i s a s i Pemasaran
Sumatera R a r a t merupnlran d a e r a h p e n g h a s i l b e r a s yang p e n t i n g d i kawasan Sumatera b a g i a n t e n g n h . Pada T a b e l 5 d a p a t d i l i h a t jumlah b e r a s yang dibawa. kc l u a r Sumatera B a r a t selama t i g a t a h u n P e l i t a 11.
T a b e l 5 . Jumlah F e r n s yang D i b x ~ : ~ ke Luar Pumetera B a r a t ( t o n )
Tu juan 1974 1375 1976
Sumatera U t a r n % . T O G %.$.7'&9 7 . 0 6 6
Riau 2,O
.
462 $ 4 . 973 28.315J smb i 3.310 2 .908 4.913
E.engkulu 54 C; 771
Aceh
-
1,208 6 6J a k a r t a 3?0 217
-
Sunher : D i n a s P e r t a n i a n P r o p i n s i Slu~lntcra E a r a t , Laporan Tahun 1971, 1875 d s n 197F.
d h r e n s membagi o r g a n i s a s i pemasernn ber2S d i S u R a t e -
r 3 E a r a t menjadi d u a , i a i t u ( I ) pc:rdng::~nzm ,sv.%str dan
11
( 2 ) Depot L o g i s t i k Sumatera Eerat. (Coloc S u ~ n b a r ) - -
.
f l J . ~ l i h r e n s ( ? ) . b r a 1 Market Systerns of E e s t Sumatera. D i dalam " v e s t Sumatern Region-1
[image:95.611.89.525.103.829.2]30
Rkan t e t a p i , s e m e n j a k 1971,
do lo^
Sumb8.r t i d . a k :Lagi m e l a - k u k a n p c f i l b e l i a n g a b a b / b e r a . s l o k a l d d a m r a n v k z p e n g a d a a n p a n g a n o l e h P e m e r i . n t a b . SemenjaB - t a h u n t e r s e b u t , d a l a m rnenja.lankan f u n g s i n y a s o b a g a i penstabj.1. h a r p , p a n g a n , t e r u t a m a b e r a s , D o l o g S u n b n r h n n y a m e ~ y a l u r k a n b e r a s im-- p o r . P e r a n a n D o l o g S ~ m b z r d a l z m pcnlnsa.ran b e r a s d i Suma-t e r a E a r a t d a p a t d i l i h n t p a d a T j b e l 6 .
T a b e l 6 . ??en;:s.daan Dzlam N e g e r i d z n P e n y a l u r n n Seras u n t u k O p e r a s i P a s a r 0l.eh :!Do102 S u m a t e r a B a r n t ( t o n )
Pc?npsdaan P e n y z l u r a n
Tnh~xn n a l a m N e g e r i O p e r a s i P a s a r
- - .- - -. - - -- -. .
--
Sumber: Eadzr? U r u s n n 1 , o g i s t i l r
,
J : & k a r t a [image:96.595.83.498.0.811.2]32 P i l i h a n p e t a n i u n t u k m e n j u a l p r o d u k s i n y a d a l a m ben-.. t u k g a b a b a t a u b e r a s t e r g a n t u n g p a d a kebutu5.annya t e r h a - d a p u a n g t u n a i d a n k e b i a s a a n s e t e m p a t .
P e t a n i m e n j u a l b e r a s n y a pad^ h a r i - h a r i p a s a r k e p a d a p e d a g a n g pengumpul a t a u p e n g e c e r , a t a u l a n g s u n g k e p a d a Bonsumen. D i sarnping i t u , a d a j u p a p e t a n i yang m e n j u a l b e r a s k e p a d a p e d a g a n g pengumpul a t a u p e d a c a n g p e n g e c e r g a n g b e r o p e r a s i d i p e n g g i l i n g a n p a d i , a t a u k e p a d a pengu- s a h a p e n g g i l i n p a n p a d i yang j u g a melakukan k e g i a t a n p e r - d a g a n ~ a n b e r a s .
P e n j u a l . a n g a b a h o l e h p e t a n i clj.l.a!;uli.an k e p a d a p e d a - r a n g pengumpul y a n g d a t a n g %e t e m p a t p e t a n i , a t n u l a n g - s u n g k e p a d a p e n g u s a h a p e n g g i l i n g a n p a d i . P e d a z a n g pengumpul nlengolab g a b a h m e n j a d i b c r a s d.an men,junlnya k e p a d a p e n g e c e r a . t a u g r o s i l ? d i k o t a , tau k e p a d a peda-- g a n g pengumpul peras yanri beropern:$i d i p t ? n g ? ~ i l . i n g a n p a d i . D i san!ping i t u , ada. . ) u p pt!c!a$o.n,o,. pingurnpul y a n g i n e n j u a l g a b a h n y a k e p a d a p e n g u s a h a pc:nrgiliny?:r? pa.&.
P e n y a l u r a n i e r a s kc p u s x t koasurfisi ;~tarr?c?, P a d a n g , S i a s a n y a d i l a k u k a n l a n g s u n g d a v i p u s a t - . p u s a t p r o d u k s i , t a n p a melalui p e d ~ g a n - a n d i k c t n %ahu.paten.
3 3
T e l a a h a n hubungan h a r g a a n t a r a d a e r a h - d a e r a h produk- s i dengan p u s a t lronsumsi u t a m , Padang, d i l a 7 - u k a n h e r d a - s a r k a n h a r g a gabah dan h a r g a e c e r a n b e r a s mingguan yang dikumpulkan o l e h Departemen P e r t a n l a n .
F a r g a gabab yang d i c a t a t a d a l a h harga. d i t i n g k a t pe-. t a n i p r o d u s e u , y a i t u dengan m e n ) ~ a m b i l t i g a Becarcatan yang merupakan d a e r a h p r o d u k s i utarna d i dalam s e t i a p k a b u p a t e n dan d a r i s e t i a p Icecamatan yang t e r p i l i h d . i p i l i h dua d e s a s e b a g a i tempat p e n c a t a t a n . Rarga gabah yang d i l a p o r k a n a d a l a h h a r g a p r o d u s e n d i t i n g t a t kecamatan. P a r g a gabab gang d i l a p o r k a n t i d e l r mempunyai s p e s i : t ' i l r a s i ten,tanj?: va-. 3:ietasnya. ;tlutu f i s i k gabah b e r u p a k a d a r a i r dan k a d a r I!ampa/!rotoran d i n y a t a k a n dalarr! lradar a i r r a t a - r a t a dan i - a d a r ham;)a/kotoran r a t a .... r a t a , masing-mdsing s e h e s a r 20 u e r s e n dan t u J u h p e r s e n .
S p e s i f i k a s i mutu s e c a r a o b y e k t i f h e l m d i t e r a p k a n ~ I a l a n ? penlasaran t e r a s d i Sumht?era i 3 a r a t . i'6:dasarl?an s e l e r a li.onsu??en, d i Padanp d i l r e n a l empat t i n g k a . t a n miltu b e r a s v a r i e t a s l o k a l yang dibubungkan dengan d a e r a h a s a l - nyn. Keenipat t i n g k a t a n rcutu t e r s e h u t a.dalah: (1) b e r a s izomor s a t u , i s r i t u b e r a s d a r i ? u l ; - i t t i n g g i . a t a u Ernpat Anglcat dan b e r a s d a r i S o l o k , ( 2 ) b e r a s nomcr d u a , i a i t r ! b e r a s c l a r i Xuara Labuh clan EatusangP.ar, ( 3 ) b e s a s nomor t i g a ,
i a i t u b e r a s d a r i Pasaman dan P e s i s i r B e l a t a n , 6an ( 4 ) b e r a s I /
nomor empat, i a i t u b e r a s d n r i d a e r a h - d a e r a h lninnya--
.
34
Sedangkan b e r a s v a r i e t a s Tzt; d i n y a t a k a n dalnm ke1.a.s mutu t e r s e n d i r i
.
T e l a a h a n t e r h a d a p hubungan hargs. a n t a r a dzerah-dae- r a h p r o d u k s i dengan p u s a t konsumsi utama di1al:uka.n dengan kelambatan maktu
s a t u
n i n g g u , a r t i n y a , h n r g a konsumen pada minggu k e - i mempengaruhi pen!bentulr.a.r? h a r g a produsen pada minggu k e i . 6 1 . Dengall j a r a k maktu s a t u minggu t e r -s e b u t , pengaruh penyimpanan t e r h n d x p pembentuban h a r g a d a p a t d i h i n d a r k a n dan jarp-b waktu s e t u minggu irierupakan j a r a k walrtu yang t i d a k t e r l a l u pendel? dan -t id a k t e r l a l u '
p a n j a n g u n t u k a l i r a n b e r a s d a r i produsen k e boasumen. T e l a a h a n t e n t a n g hubungan h a r e a a n t , a r x sesame d a e r a h konsumsi d i l a k u k a n b e r d a s a r k a n h a r g a cc.er:xn b e r e s t e n g a h b u l a n a n yang dikumpullzan o l e h D i n a s . ? c r t s n i a n P r o p i n s i ;iu!natera E a r a t
.
Untuk l l i e l i h ~ t p e r i l e k u p x s s r ynug mengbubunpkan d a s r a l ] nrodu1rs.i ~J.engan d2er:~i-j ?:onsul?sl diae.t-iukan n i s b a h g i l i u g gabah menjndi b e r n s . Misbab p i l i n e gxbah m e n j a d i b e r a s sa.ngat t e r g n n t u n g pada ~ u t u gr,bah, s e p e r t i k.adar
a i r , !xadar harnpn/!~otoran, v a r i e t x s ?an n l a t p e n r o l z h yang d i p a k n i .
T a b e l 7 . Bubungan A n t a r a Kadar A i r dan Kader BampalXotoran dengan Bishah G i l i n g Ozbah
-- - -.
-
. -- -- - . . -?< a G. a r f. i s Kndar Barnpa/
:Cotoran (%) 1.4 ih; 1E 17
I
:
:
,.
-. ;? .-
.,: .- :;-.
<! 2. 22 .- 2 ?.-
0 .<,.:: , [image:100.847.89.761.105.422.2]36
Pada T a b e l Lampiran L d i s a j i k a n h a s i l p e r h i t u n g a n t e r h a d a p Persamaan 4 dan pada Tabel Lampiran 2 h a s i l p e r - h i t u n g a n t e r h a d a p Persamaan 5. D n r i h a s i l p e r h i t u n g a n t e r h a d e p kedua persamaan t e r s e b u t , t e r n y a t a model P e r s a - maan 5 l e b i h b a i k d a r i rnodel Persamaan 4 . E o e f i s i e n pen-
2
j e l a s a n
(R
) Persamaan 5 l e b i h b e s a r d a r i k o e f i s i e n pen:2
j e l a s a n (El ) Persamaan 4 . Oleh k a r e n a n y a , pembahasan se-
l a n j u t n y a akan d i d a s a r k a n pa.da Persamaan 5 .
Pada T a b e l 8 d a p a t d i l i h a t bahwa k o e f i s i e n Pr ber-. beda menurut tempat dan wnktu.
K o e f i s i e n Pr menunjukkan b a g i a n yang d i t e r i m a pro-. dusen d a r i s e t i a p r u p i a h kenaikan h a r g a yang d i b a y a r o l e h konsurnen. Pada model p a s a r yang b e r s a i n g s e c a r a sempurna, s e t i a p r u p i a h kenaikan h a r g a yang d i b a y a r o l e h konsumen akan d i t e r i m a s e l u r u h u y a o l e h produsen. Makin k e c i l hoe- P i s i e n Pr akan semakin k e c i l p u l a b a g i a n k e n s i k a n h a r g a konsumen yang d i t e r i m a produsen dan n a s a r yang menghubung-. kannya mempunyai p e r i l a k u yang semakin menyimpnng d a r i p e r i l a k u p a s a r p e r s a i n g a n sempurna.
Pada musim T-I ( J a n u a r i sampai dengan A p r i l ) , 1 2 d a r i 23 d a e r a h p r o d u k s i mernpunyai k o e f i s i e n P r . l e b i h ke- c i l d a r i s a t u , 10 d a e r n h p r o d u k s i rnempunyni k o e f i s i e n Pr sama dengan s a t u dan s a t u d a e r a h p r o d u k s i mempunyai koe-. f i s i e n P l e b i h b e s a r d a r i s a t u . Pada musim T - I 1 (t.?ei
r
Tabel 8. Hubungan Antara Harga Gabah d i Tingkat Produsen dengan Harga Eceran Beras d i Pusat Konsumsi Utama, Padang, dengan Nisbah Giling 58%
-
-No. Produsen T-I T-I1 T-I11 P r -I ??-I1 - P r -111 R 2
T i l . Kamang
Palembayan
Lb. Basung
~ a o
Bonjol
Pasaman
S u l i k i
Harau
Luhak
[image:102.850.105.765.97.508.2]( l a n j u t a n Tabel 8 )
N o . Produsen T-I T - I 1 T-I11 P r -I P -11 P -111
r r R 2
Suncjiyang
Limtau
V I Lingkung
Lb. Alung
Kota Tengah
Singkarak
Talang
S e i Pagu
Bayang
No. Produsen T-I T-I1 T-111 P r - I P -11 P -111
r r R 2
"/
21. Kotc Tujuh
-
25,58131-
0,55628-
13,90693 1,09200-*/
0,87550*/ 0,98597- 81,534(0,08116) (0,07897) (0,09250)
22. I V N e g a r i 20,67697 43,84645
-
23,64188 0,68648 0,48781 1 , 0 5 0 9 3 - ~ / 75,493 (0,07698) (0,07491) (0,08774)"/
23. Talawi
-
60,59114-
35,90900 - 5,51460 1,39789 1,19291 0,93789- 82,674(0,09379) (0,09126) (0110689)
Keterangan: - Angka dalam ( ) a d a l a h simpangan baku.
no
k o e f i s i e nZ'
l e b i h b e s a r d a r i s a t u . "ads musim T-111r
( S e p t e m b e r s a m p a i dengan D e s e m b e r ) , 17 k o e f i s i e n !? l e b i h r
l c e c i l d a r i s a t u d a n enam k o e f i s i e n P sama d e n g a n s a t u
1'
( T a b e l 9 ) .
T a b e l 9 . Daerah--Daerah P r o d u l r s i f i e n u r u t f i e s a r n y a K o e f i s i e n R e g r e s i ? m u s i n ( T I
1"
Zoef i s i e n ? ' : u s i n
B e g r e s i ... ... .
-
-- P- r I I I I I I
[image:105.595.85.504.57.796.2]4 1 Pada musim T-IT, 1 4 d a r i 23 d a e r a h 7roduli.sj. menpu- n y a i k o e f i s i e n P yang t i d a k b e r b e d a n y a t a Oengan B o e f i -
r
s i e n P r -nya pada musim T--1, d e l a p a n d a e r a h p r o d u k s i mem- p u n y a i k o e f i s i e n P l e h i b k e c i l dan s a t u d a e r a h p r o d u k s i
r
mempunyai B o e f i s i e n P l e b i h b e s a r d a r i B o e f i s i e n F - n y a
r r
pada musim T - I . Pada lnusim T-111, 1 3 d a e r a h p r o d u k s i lilempunyai B o e f i s i e n P l e b i h kecj.1, dua ctaerall p r o d u k s i
r
!:?empunyai B o e f i s i e n P l e b i h b e s a r dan d e l a p a n d a e r a h r
z)roduksi m e ~ w u n y a i k o e f i s i e n
P
gang t i d a k S e r b e d a n y a t ar
d . a r i k o e f i s i e n
P
-nya ?adz ausil? T-I.r
Pengaruh n e g e t i f d a r i musim t e r h a d n p k o e f i s i e n P r pada musim 5'-111 l e t l i b b e s a r d a r i pengzruhnyx pacle. !nusin T.--11. Fa1 i n i b e r a r t i bahwa b a g i a n yanp A i t e r i m a , produ- s e n d a r i s e t i a p r u p i a h k e o a i k a n harps g a n c dibg.yer konsu- men pada
musim
T-I1 l e b i h b e s a r d a r i b a g i a n yang d i t e r i m a - . n:7a pada musim T....III.
Pads ~ . u s i r i !T.--
2 1 I , p a s e r :rang meng- bubunpkan d a e r n h p r o d u k s i G.i?ngan pusa.t kon;.nn?si utarna rnem- p u n y a i p e r i l a k u yany l e b i h menyimpang d a r i p c r i l n k u p a s a r p e r s a i n g a n sempurna. F e r i l a k u p n s a r yang l e b i h b e r s a i n g t e r j a d i pxd.8 musir? T-1.D i l a d i p e r k a t i h n p o l 3 musimnn delam p r o d u b s i b e r a s
-
d i Sumatera L a r a t , t e r n y a t a bzhrva p e r i l a k i l p a s a r yanp l e -
h i h b e r s a i n g t e r j a d i p a d 2 s a a t p r o d ~ ! i s i mencap2.i angkLE t e r e n d a h , y n i t u pad% rrlusim ?'-I. F r o d u k s i yar!? r e n d a h men-.. dorone: pedagang u n t u k l e b i h nkitif ~233 l e h i h b , - r s s i n g un-
4 2
t u r u n n ~ a h a w ? - d i t i n g k a t produsen k a r e n a musim panen b e s a r . Pada musip T-III, p e r i l a k u p a s a r y a n q l e b i h m e - nyimpang d a r i p e r i l a k u p a s a r p e r s a i n g a n sempurna t e r j a d i pada t i n g k a t h a r g a yang l e b i b t i n g g i d a r i pada musim T-11, k a r e n a p r o d u k s i m u l a i nenurun dsn bersamaan dengan musim h u j a n . F u j a n yang
t e r u s
menerus t u r u n s e l a n a be- b e r a p a h a r i s a j a alcan meninbulkan k e s u l i t a n dalam menge- r i n g k a n gabah u n t u k d i g i l i n g . K e s u l i t z n dalam mengering-, kan gabah akan mendorong k e n a i k a n h a r g e b e r a s , t e t a p i se-b a l i k n y a akan mempcrlambat k e n a i k a n h a r g a rn.bnh.
Pada T a b e l Larnniran 3 d i s a j i k a n k o e f i s i e n k o r e l a s i a n t a r a h a r g a produsen dengan h a r g a konsumen d i p u s s t kon- sumsi utama ( F a d 2 . n ~ ) dan k o e f i s i e n k o r e l a s i a n t a . r h a r g a p r o d u s e n . Pada T e b e l 1 0 d i s a j i k . a n f r e k w e n s i n y a .
T a b e l 1 0 . Frekwensi R o e f i s i e n I<-orelasi Barga A n t a r a Daerah P r o d u k s i dengan P u s a t Konsumsi Utama dan A n t a r Daerab P r o d u k s i
(n
= 1 0 3 )Padang T i 1
.
Kamang Palembayan Lb. Basung R a o E o n j o l Pasaman S u l i k i E a r a u Luhalr S e i T a r a b Sungayang L i n t a uV I Linglzung Lb
.
Alung Koto Tengah S i n g k a r a k T a l a n g S e i Pagu Bayang Lengapang Koto TujuhIT. N e g a r i T a l a w i
-
--
[image:108.595.68.501.27.783.2]44
Delapan p u l u h s a t u k o e f i s i e n k o r e l a s i s e c a r a s t a t i s t i k l e b i h k e c i l d a r i 0 , D O . Pads Garobar I0 dapa!; d i l i h a t hu- bungan a n t a r a d a e r a h - d a e r a h p r o d u k s i dengan p u s a t konsum-
s i utama, Padang, h e r d a s a r k a n B o e f i s i e n k o r e l a s i h a r g a a n t a r a keduanya
.
K o e f i s i e n k o r e l a s i yang rendah a n t a r a h a r g a produ- s e n dengan harga. bonsumen d i p u s a t konsunisi utama. d i s e b a b - kan o l e h perhedaxn n u t u g a b a h l b e r a s dan lqeadaan p r a s a r a n a perhubungan yang kurang memadai.
Dalam perdagangnn b e r a s d i Padang, b e r a s p r o d u k s i Eao, E o n j o l dan Pasaman digolongkan Ice dalem k e l a s mutu r e n d a h . R e r a s d e r i Re t i g a d a e r a h t e r s e b u t banynk d i p e r - dagangkan ke l u a r d a e r a h Suma.tera f a r a t , antara. l a i n ke Sumatera U t a r a dan Riau. D i samping i t u , ke
t i e a
d a e r a h p r o d u k s i d i a t a s mempunyai p r a s a r a n s $.an sa.rana uerhu- hungan yang: lrurang inernadai j i k a dib,?a.dingl.ra.n dengan dae-. rah-daernh l a i n n y a .B e r a s produk.si Lnbu!,: B a s u n ~ j u r a termnsul?. b e r a s b e r - mutu rendah dan banyak: d i p e r d a g a n g k ~ n Be l u a r d a e r a h Su- m a t e r a B a r a t .
R e t e r a n g a n :
G a r i s menunjukkan hubungan dengan k o r e l a s i l e b i h b e s a r a t a u sama aengan 0,90.
Sungai Pagu merupakan d a e r a h p e n g h a s i l b e r a s yang p e n t i n g d i Sun!atera R a r a t . n e r a s produlcsi F:~ngai Pagu termasuk b e r a s bermutu medium, yang banyak diperdegang- kan d i Padang. Rendahnya k o r e l a s i h m g a a n t a r a Sungai Pagu dengan Fxdang 'terutama diseba.bkan o l e h keadaan p r a - s a r a n a perhubungan yang kurang b a i k . Sebsgian b e s a r j a - l a n yang menghubungkan Sungai Pagu dengan Pndang b e r a d a dalam keadnan r u s a k ,
Tinglrat k e e r a t a n hubunzan h a r g a a n t a r d a e r a h itonsum-
s i d a p a t d i l i h z t pada T a b e l 11 dan Tabel 1 2 . Tabel 11 menyajikan k o e f i s i e n k o r e l a s i h a r g a b e r a s v a r i e t s s l o k a l dan Tabel 1 2 menyajiican k o e f i s i e n k o r e l a s i hnrpa b e r a s v a r i e t a s FB.
Dua p u l u h t i g a d a r i 45 BoeTisien k o r e l a s i ha,rga be- r a s v a r i e t a s l o k a l a n t a r d n e r a h konsumsi s e c a r a s t a t i s t i k l e b i h b e s a r a t a u sama dengan 0 , 9 0 , (Gnmbar il). Fmpat S e l a s k o e f i s i e n k o r e l a s i l e b i h k e c i l d a r i 0 , 3 0 . P ~ d a n g Panjang mempunyai huhungnn hargz gang lemah dengan semua d a e r a h k o n s u v s i y a n g l a i n .
T a b e l 11. K o e f i s i e n K o r e l a s i Farga A n t a r a P u s a t - P u s a t ilonsurrisi d i Sumatera B a r a t ("eras V a r i e t a s L o k a l )
Pad.ang
E u k i t t i n g g i Lubuk Sikaping Pay aku:ilbuh Ratusangkar S o l o k S i ju n j u n g P a r iaman S a l i d o
Padang Pan j ang
[image:112.847.101.755.84.470.2]T a b e l 1 2 . K o e f i s i e n IZorelasi Earga A n t a r a P u s a t - F u s a t I~onsumsi d i Sumatera P a r a t ( B e r a s V a r i e t a s PB)
Padang
S u k i t t i n g g l Lubuk Silraping Payakumbuh Batusangkar S o * o k S i j u n j u n g Pariaman S a l i d o
Padang Pan j ang
[image:113.842.92.752.91.447.2]K e t e r a n g a n :
[image:114.595.59.530.28.643.2]G a r i s menunjukkan hubungan d e n g a n k o r e l a s i l e b i h b e s a r a t a u sama d e n g a n 0,90.
5 0 konsumsi dengan p u s a t konsumsi utama (Padang) l e b i h k e c i l d a r i k o e f i s i e n k o r e l a s i b e r d a s a r k a n h a r g a b e r a s v a r i e t a s
l o k a l . T e t a p i Fadang P a n j a n g mempunyai k o e f i s i e n k o r e l a s i yang l e b i h t i n g g i dengan semua d a e r a h konsunrsi yang l a i n ,
(Gambar 1 2 )
.
K e t e r a n g a n :
Garis menunjukkan hubungan d e n g a n k o r e l a s i l e b i h b e s a r a t a u sama d e n g a n 0,90.
[image:116.595.50.532.37.640.2]Keadaan Umum Sumatera E a r a t
0
P r o p i n s i Sumatera B a r a t t e r l e t a k a n t a r a 98 3 6 ' BT .-
1 0 1 . ~ 5 3 ' BT dan a n t a r a 0'54' LU
.-
3'30' LS, b e r b a t a s d i s e b o l a h u t a r a dengan P r o p i n s i Sumatera U t a r n dan S i a u , d i s e b e l a h s e l a t a n dengan P r o p i n s i Jambi dan Benrkulu, d i s e b e l a h t i m u r dengan P r o p i n s i P,ia.u dan d i s e b e l a b ba- r a t dengan Samudera I n d o n e s i a .P r o p i n s i S u n a t e r a B a r a t n e l i p u t j . wilayaki s e l u a s 4 2 . 2 9 7 km p e r s e g i dengan jumlah pendudulr l e b i h kurang t i g a j u t a j i w a . Menurut a d m i n i s t r a s i p e m e r i n t a h a n , Tro- p i n s i Sumatera R a r a t d i b a g i menjadi d e l a p a n kabupaten dan
L i m a kotamadya, i a i t u : Rabupaten Agam, Jlnbupnten Limapu- I.uh Kota, Kabupaten Padang Pariaman, !Cabupaten Pasaman, %abupaten P e s i s i r S e l a t a c , Eabupaten Sawahlanto Gijun jung ,
Kabupaten S o l o k , Kotamadya r?u!iitting-i, :b:otztn;ldi?n T'adang, Ziot arnadya Pade.ng P a n j n n e , I<ote.mady" Pagaku.r~l?uh dan Mota- riradya Solok (Gnrnbar 7'). Wanya 4 , s p e r s e n d a r i l u a s Pro- p i , n s i Sumetera E a r a t yang merupakan t a n n h sawah, sedxng- kan s i s a n y a merupakan h u t a n , t3na.h d n a t da.n r n v a ( T a b e l 1.)
.
C i s t r i b u s i jsrj.ng.rn j a l z n rays d i F,unlater:~ 3 a r a t me-, nunjukkan haaya 0 , 0 5 7 krn j a l a n untuk set i a p k i l o m e t e r per-.
sari. l u a s P r o p i n s i Sumatern D a r z t , dnn 0 , 5 2 1 km d i a n t a r n -
1. II. 111. IV.
v.
VI. viI. VIIT.I - - -
.
STi7vl4TERA 1
.
\ \
UTm \ I
u
1-b. Agam
(Bukittinggi) (1)
Kab. Limapuluh Kota \ \ (Payakumbuh) (2)
Kab. Pasamsn
(iubuksikaping) (4)
Kab. Pesisir Selatan (Painan) (5)
K3j. Sawahlunto Sijunjwq (Sij-m.j:dzg) ( 6 )
Kab. solok i
(Solok) (7)
[image:118.595.61.559.48.579.2]Kab. Tanah Datar (Yatusangkar) (8) (Padang Panjang) (9)
Gambar 7. Peta wilayah Propinsi Sumatera Barat
23
T a b e l 1. L u a s d a n L u a s Sawah d i Gumatera. B a r a t
L u a s Luxs Sannh
%Labupaten
--
$ Sawah(km2 (km2) $,
A g a m
Limapuluh P o t n F a d a n g P a r ia.mnn Pasaman
P u s i s i r S e l a t a n
*;I
Termasul; l u a s !<otamadya, :
BAPPEDA
SURrlBARS u m a t e r a B a r a t Dalam Anglca, 1976.
P r o d u k s i clan !<onsumsi Eair&s
[image:119.605.83.515.41.804.2]Readsan J a l a n
Pan j a n g I,uaa --.--
A g a m 155,25 2 . ~ 3 2 ~ 3 2 7 , 5 Q 1; j. 2& 'C i
Limapuluh Kot e 126,20 3 . 354,3r) O
l ~ r
93 I S , 30 0Paclang P a r i z n a n 11~;, 70 8.252,CG 0 112,%9 62,562 0
Pasaman 290,IO 7.835,iiC: G 32,5"J 137,60 6 0
P e s i s i r S e l a t a n 257,20 5 . 7 0 0 , 6 0 0 5 5 , O Q 1 74, 2 0 2 4 Saviahluntol
S i jun jung
s 0 1 0 1 - ; 248,50 7.119,2rj 0 8 7 , n ~ I ~ E , ~ O 34 ;SQ
Tanah D a t a r 158,90 1.336,QO G 74,EO 77,230 6 , 5 0
-
Sumatsra B a r a t 1 . 7 3 7 , 50z1 42.101, 49z1 152,20 6s" 00 771,20 12,5,10
-
*I
T i d a k termasuk Kotamadyas u a t u k o t a a t a u d a e r a h yang Bekurangan p r o d u k s i l a i n n y a , yang s a n g a t berguna d a l a n perencanaan penbangunan f a s i l i -
"
t a s pemasaran, s e p e r t i gudang, a l a t - - a l a t p e n g o l a h , j a l a n dan s e b a g a i n y a .
Perkembangan p r o d u k s i p a d i d i Sumatcra F a s a t selama t i g a t a h u n P e l i t a I I menunjukkan l a j u pertumbubari yang l e b i h r e n d a h d a r i l a j u pertumbuhannya selania P e l i t a I . S e l a n a P e l i t a I , l e . j u pertulnbuhan tahunnn p r o d a k s i p s d i d i S u n a t e r a B a r a t mencapai 3,01, sedangknn selama t i g a ta.hun P e l i t a I1 hanya mencapai 0 , 2 7 (Tenm REPELITL, 111 Kantor Wilayah Departemen P e r t a n i e n Suinatera E a r a t , 1 9 7 7 ) .
Tada Tabel 3 d i s a j i l r a r i perken!ba.ngan p r o d u k s i padi selama P e l i t n I dan t i g a t a h u n P e l i t a I1 menurut knbupn- t e n d i Sumatera E a r a t . P o l a nusimnn p r o d u k s i p a d i sel?--- ma jangka waktu p e n e l i t i a n d i s a j i k a n pad.% Ganlbsr 8 .
Perimbangan p r o d u k s i dan konsulrsj. nenun,ju!ikan babm?. S e r a s yang t t e s e d i a untuk dims.kan c?i S ~ m n t e r a R a r z t l e b i h b c s a r d a r i kebutuhan r a t s - r a t a o r a n g I n d o n e s i c . B e r a s gang t e r s e d i a u a t u k dimakan ,pads t a h u n 1975 dan 1976 ma-. sing-masin{: a d a l a h sebanyak 151,7% k g / B a p i t n dan 153,68 k g l k a p i t a (Tz.hel 4 ) . iktlutuhan r a t n - r a t a o r a n g I n d o n e s i a
I/
n d a l a h 124,88 k g / k a p i t a / t a h u n -
.
T a b e l 3. Perkembangan Produlr_si P a d i d i Sumatera Barat ( t o n )
R a t a - r a t a P e l i t a I
A g a v Pasaman
Lirnapuluh Kota Padang Parisman P e s i s i r S e l e t a n
S a v ~ a h l u n t o / S i j u n jung S o l o k
Tanah Datar B u k i t t i n g g i Padang
Padang Pan j ang Payakumbuh
Kotamadya S o l o k
-
Sumatera B a r a t
[image:122.850.144.769.95.429.2]T a b e l 4 . Jumlah B e r a s yang T e r s e d i a u n t u k Dimakan d i Sumatera B a r a t p a d s 1975 dan 1976
( k g / k a p i t a )
A g a m Pasaman
Limapuluh Kota S o l o k
Padeng Pariamaa P e s i s i r S e l a t a n Tanah D a t a r
S s w a h l u n t o / S i j u n j u n g B u k i t t i n g g i
Fadang
Pxdang Pan j ang Kotamadva S o l c k I'syalcumbuh
Sumatera E a r a t l 5 1 , 7 1 1 5 4 , 6 8
1$'
L a m r a n D i n a s P e r t a n i n n Sumatera B a r a t 1975* * /
-
P r o d u k s i d a . r i D i n a s P e r t z n i z n dnn juml.ahpenduduls da.ri Suma-tera bra-t ::;slam AngBa
,
1976. [image:124.608.84.508.82.816.2]P e n a r i k a n kesimpulan t e n t a n g p e r i l a k u p a s a r yang xneng- hubungkan d a e r a h p r o d u k s i dengan d a e r a h k o n s u n s i b e r d a s a r - kan k o e f i s i e n r e g r e s i a n t a r a h a r g a gabah d i t i n g k a t produ- s e n dengan h a r g a e c e r a n h e r a s d i p u s a t k o n s u n s i utama yang d i l a k u k a n dalern p e n e l i t i a n i n i mempungai k e t e r b a t a s a n , i a - ,
i t u t e r g a n t u n g p a d s n i s b a h g i l i n g gabah n e n j a d i b e r a s .
Walaupun d e m i k i a n , k a r e n a t e l a a h a n i n i d i d a a a r k a n pada d a t a yang sama dengan d a t a yang dipergunakan o l e h penen,tu k e b i - j a k s a n a a n , t e l a a h a n i n i d a p a t memberikan gamharan t e n t a n g d a r i dan pada keadaan p a s a r yang bagaimana k e b i j a k s a n a a n h a r g a d i a m b i l dan d i l a k s a n a k a n .
R o e f i s i e n k o r e l a s i menunjukkan hubungan h a r g a yang cukup e r a t a n t a r a da.erah-daerah p r o d u k s i dengan p u s a t kon- sumsi utama, Padang. Pkan t e t a p i s t r u b t u r p a s a r yang meng- hubungkannya mempunyai p e r i l - a k u yang berbed.a menurut tem- p a t dan waktu. S t r u k t u r p a s a r yang l e b i h k o m p e t i t i f ter-
j a d i selama, T- I ( J a n u a r i
, P e b r u a r i
, Maret dan A p r i l
),
5 3
hbungan harga yang lemah antara beberspa daerah pro-
duksi dengan pusat konsumsi utama (Padang) terutama disebab-
kan oleh prasarana perhubungan yang kurang memadai-dan per-
bedaan Bwalitas.
goefisien korelasi menunjukkan hubungan hargn yang
erat antara daerah-daerah konsumsi. Akan tetapi pola hu-
bungannya berbedn antara beras varietas lokal dengan Seras
varietas
PB.
Beras varietas lokal mempunyai hubungan hargayang lebih erat antara daerah-daerah konsumsi dengnn pusat
Bonsumsi utama, sedanglran beras varietas PE mempunyai hu-
bungan harga yang lebih erat antara sesama daerah produksi
Ahrens,
J .
R u r a l Market Sys,ems o f West Sui..atera. D i dalam "West Sumatera R e g i o n a l P l a n n i n g Study" o l e hM.
K o t t e r dan K. 13. Junghans ( e d . ) . Book I , Nethodo- l o g y and A n a l y s i s . Bonn U n i v e r s i t y , B. F. Germany., Bressler, R . G. Jr. and R . A . King. 1970. F a r k e t s ,
P r i c e s and I n t e r r e g i o n a l T r a d e . John Wiley & S o n s , New York.
.<Cochrane, Vf. W"1,he IZarlret a s a n U n i t o f I n q u i r y i n A g r i c u l t u r a l Economics R e s e a r c h . J . of Parm Economics. X X X I X , 1, 1957: 21-39.
D i n a s P e r t a n i a n P r o p i n s i Sumatera E a r a t . Laporan Tahun 1974. D i p e r t a Sumbar, Padang.
.
Laporan Tahun -1975. D i p e r t a S u m b ~ r , Padang.
.
Laporan Tahun 1976. D i p e r t a Sumbar, Padang.F a r r u k , M . 0. 1970. The S t r u c t u r e and Performance of The R i c e M a r k e t i n g System i n E a s t P a k i s t a n . Ph.D. d i s s e r t a t i o n , C o r n e l l U n i v e r s i t y .
%PEDS S t a f f . 1 9 7 2 . Improving M a r k e t i n g Systems i n
Developing C o u n t r i e s , a n a p p r o a c h t o i d e n t i f y i n g problems and s t r e n g t h e n i n g t e c h n i c a l a s s i s t a n c e . F o r e i g n Economic Develt
.>merit
S e r v i c e , 'rSDf\,.
.
J u d a e . -, G . G. and T. D. W a l l a c e . Estima,tion of S ~ a t i a l P r i c e E q u i l i b r i u m Models. 3. o f Parm ~ c o n o m i c s . XL, 4 , 1 9 5 s : 801-020.J o h n s t o n J. 1972. E c o n o ~ e t r i c Methods. 2nd E d i t i o n Me Graw H i l l
-
Sogakusha, Ltd.. Tokyo.. Krishnaswsmy, L. The Degree of Com,petiiiveness i n
A g r i c u l t u r a l . M a r k e t i n g . C o n t r i b u t e d P a p e r Read a t , The 1 5 t h I n t e r n a t i o n a l Conference of B g r i c u l t u r a l E c o n o m i s t s , Oxford, 1875.
P o l l a k , P. JS. E v a l u a t i n g Marketing E f f i c i e n c y i n T h a i l a n d . D i dalam " A g r i c u l t u r a l Marketing Problems i n T h a i - l a n d " , N a t i o n a l Seminar Report No. 2 , 1972. The A I D /
C I n c . f-lalaman 52-92.
R u t t a n , V .
W .
A g