• Tidak ada hasil yang ditemukan

Energi, Pola Pekerjaan Wanita Desa dan Kecukupan Pangan Keluarga

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2017

Membagikan "Energi, Pola Pekerjaan Wanita Desa dan Kecukupan Pangan Keluarga"

Copied!
146
0
0

Teks penuh

(1)

EI"IERGI, POLA PEKERlAAN WANITA DESA

DAN KECllHUPAN

PANOAN

.

-XELUARGA

.. I .. ,

. .

1 -. . ,.

Studi Kasus di Desa ArasoE, Kecamatan Cina, Kabupaten Bone

Sulawesi Selatan

Oleh

JAJYK JULIATI

FAKULTAS PASCA SARJANA

INSTITUT PERTANIAM BOGOR

(2)

RINGRASAN

JAJUK JULIATI. E n e r g i , P o l a P e k e r j a a n hianlta 3 e s a dan Ke-

cukupan Pangan K e l u a r g a . Stucii Kasus d i Desa ArasoE, Keca matan C i n a , Kabupaten Bone S u l a w e s i S e l a t a n . T e s i s , ~ a k u r

-

t a s P a s c a S a r j a n a I n s t i t u t P e r t a n i a n Bogor.

P e n e l i t i a n i n i b e r t u j u a n u n t u k mengetahui p o l a penggu

-

naan t e n a g a k e r j a d i t i n g k a t rumah t a n g g a p e d e s a a n , b a i k

p e k e r j a a n yang l a n g s u n g menghasilkan p e n d a p a t a n dan yang

t i d a k langsung m e n g h a s i l k a n ( p e k e r j a a n mengurus rumah t a n q

g a ) ; m e l i h a t p o l a p e n d a p a t a n dan p e n g e l u a r a n rumah t a n g g a

( t e r m a s u k keadaan k e ~ u k u p a n pangan) ; s e r t a m e l i h a t sampai

s e j a u h mana p e n y e d i a a n dan penggunaan e n e r g i (kayu b a k a r )

yang a d a dalam rumah t a n g g a ,

Desa ArasoE d i p i l i h s e b a g a i l o k a s i p e n e l i t i a n k a r e n a

d i d e s a i n i merupakan l o k a s i p a b r i k g u l a yang m u l a i b e r -

p r o d u k s i t a h u n 1975. Adanya p a b r i k g u l a i n i t e r n y a t a t e

-

l a h merubah "kehidupan" penduduk Desa ArasoE dan s e k i t a r

-

n y a , khususnya dalam p o l a p e k e r j a a n w a n i t a .

Dalam menghadapi perubahan dalam e r a pembangunan d i

I n d o n e s i a k i n i , nampak adanya perubahan dalam t a t a guna

ta

n a h , khususnya p e r l u a s a n dalam a r e a l p e r t a n i a n d a n p e r k e

-

bunan. Hal i n i d i d u g a mempunyai dampak t e r h a d a p r m h tan5

ga d i p e d e s a a n , b a i k dampak yang p o s i t i f maupun dampak ne-

(3)

p e l u a n g b e k e r j a d a n b e r u s a h a p a d a ' r u m a h t a n g g a maupun m e -

n g u r a n g i k e t e r s e d i a a n sumber e n e r g i (kayu b a k a r ) d i pede-

s a a n .

J i k a mernperhatikan s u s u n a n a t a u s t r u k t u r d a r i k e l u a r

-

g a yang d i t e l i t i , n y a t a adanya "pembagian k e r j a " a n t a r a

anggota-,anggotanya s e p e r t i dikemukakan o l e h Durkheim (1964;

dalam P u d j i w a t i S a j o g y o , 1983)

.

K e l u a r g a , s u a t u g r u p ke-

r a b a t t e r k e c i l dalam sistem k e k e r a b a t a n s e b a g a i s i s t e m s o

-

s i a l d a p a t b e r l a n g s u n g (mantap) k a r e n a adanya 5 s u b s t r u k

-

t u r yang s a l i n g b e r f u n g s i (Levy, 1 9 7 1 ) , y a i t u : d i f e r e n

-

s i a s i p e r a n a n , a l o k a s i ekonomi, a l o k a s i s o l i d a r i t a s , a l o -

k a s i kekuasaan s e r t a a l o k a s i i n t e g r a s i dan e k s p r e s i . Dalam

menelaah " E n e r g i , P o l a P e k e r j a a n Wanita Desa d a n Kecukup-

a n Pangan Keluarga" b e r d a s a r k a n p e m i k i r a n t e r s e b u t d i a t a s ,

a n a l i s a m a s a l a h t e r s e b u t d i t i t i k b e r a t k a n pada a n a l i s a d i

-

f e r e n s i a s i p e r a n a n dan a l o k a s i ekonomi. D i f e r e n s i a s i pe-

r a n a n menunjuk pada adanya pembagian k e r j a dalam k e l u a r g a ,

h a 1 mana d a p a t membantu m e n g a n a l i s a b e r b a g a i p e r a n a n wani

-

t a dan p r i a dalam k e l u a r g a dan rumah t a n g g a . Dengan mengu

-

k u r dan membanding a l o k a s i waktu a t a u p o l a c u r a h a n t e n a g a

w a n i t a dan p r i a pada b e r b a g a i k e g i a t a n d a n p e k e r j a a n me-

n g u r u s rumah t a n g g a maupun p e k e r j a a n m e n c a r i n a f k a h nampak

n y a t a p e r a n a n suami, i s t r i d a n a n g g o t a l a i n dalam rumah

(4)

m e n g i k u t i p e m i k i r a n White (1976) b e r d a s a r k a n d a t a p e n e l i -

,

./~

t i a n d i l a p a n g yang m e l i p u t i a l o k a s i waktu a t a u p o l a cu-

r a h a n t e n a g a , imbalan d a r i pada c u r a h a n t e n a g a k e r j a s e r -

t a n i l a i p e k e r j a a n d a r i rumah t a n g g a , maka dalam ha1 i n i

k o n s e p s i n i l a i waktu pada d a s a r n y a m e l i p u t i p e n g e r t i a n

n i l a i d a r i p e k e r j a a n . A n a l i s a ~ l o k a s i ekonomi dalam ke-

l u a r g a menunjuk pada k e p e r l u a n konsumsi a n g g o t a - a n g g o t a

rumah t a n g g a akan b a r a n g d a n j a s a berupa pendapatan dan

p e n g e l u a r a n rumah t a n g g a . Dalam h a 1 i n i

"

b e k e r j a " b a g i

s e o r a n g i n d i v i d u bang melakukan, merupakan s u a t u kebutuh-

a n p s y k i s ( s u a t u p r o s e s yang m e l i b a t k a n f i k i r a n , kemauan

dan p e r a s a a n ) s e r t a merupakan s u a t u pengorbanan (Wallman,

1 9 7 9 )

.

P e n d e k a t a n P u d j i w a t i S a j o g y o (1983)

,

yang s e j a l a n d e

-

ngan f i e m i k i r a n Wallman n y a t a bahwa dalam mengevaluasi pe-

r a n a n w a n i t a dalam pembangunan ( j u g a b e r l a k u dalam pene-

l i t i a n i n i ) p e r l u dikembangkan k o n s e p s i k e r j a yang l e b i h

l u a s dan t a j a m . Konsepsi mengenai " b e k e r j a " yang dikem

-

bangkan P u d j i w a t i Sajogyo (1983) d i d a s a r k a n pada p e m i k i r a n

s e j u m l a h a h l i ekonomi, s o s i o l o g i , a n t r o p o l o g i dan a h l i

"The New Home Economics" (Oakley, Chayanov, S a h l i n s , Ner-

l o v e d k k . , dan White) m e l i p u t i l i m a pokok-pokok p e m i k i r a n

s e b a g a i b e r i k u t : 1) dalam b e k e r j a , p a r a p e l a k u mengeluarkan

e n e r g i , 2 ) dalam b e k e r j a , p a r a p e l a k u t e r j a l i n dalam i n -

(5)

sumbangan t e r h a d a p p r o d u k s i d a n j a s a , 4 ) dalam b e k e r j a ,

p a r a p e l a k u mendapatkan p e n g h a s i l a n ( c a s h maupun n a t u r a )

yang menunjuk pada s u a t u " n i l a i t u k a r " , 5) dalam beker-

j a , p a r a p e l a k u mendapatkan h a s i l yang mempunyai " n i l a i

waktu". Khususnya dalam h a 1 t e r a k h i r i n i b e r d a s a r k a n

White, k o n s e p s i n i l a i waktu pada d a s a r n y a m e l i p u t i pe-

n g e r t i a n t e r h a d a p n i l a i d a r i p e k e r j a a n b a l k yang l a n q -

sung maupun yang t i d a k l a n g s u n g m e n g h a s i l k a n p e n d a p a t a n .

B e r d a s a r k a n k o n s e p s i " b e k e r j a " t e r s e b u t maka p e k e r -

j a a n mengurus rumah t a n g g a dalam mendukung p r o s e s r e p r o -

d u k s i dalam k e l u a r g a dan rumah t a n q q a s e r t a b e k e r j a un-

t u k n a f k a h dalam b e r b a g a i lembaga p e n c a r i a n nafkah mem-

p u n y a i n i l a i yang sama y a i t u p r o d u k t i f dalam u s a h a menca

-

p a i k e l u a r g a dan rumah t a n g q a s e j a h t e r a .

Untuk meningkatkan k e s e j a h t e r a a n rumah t a n g g a d i pe

-

d e s a a n d i p e r l u k a n b e r b a g a i macam u s a h a . S a l a h s a t u u s a -

ha a d a l a h meningkatkan p r o d u k t i f i t a s yanq memerlukan p r o

-

gram t e r p a d u yang m e l i p u t i perubahan t e k n o l o g i , i n p u t

ek.onomi d a n j a s a - j a s a pendukung yang s e s u a i u n t u k menqem

-

bangkan sumberdaya manusia. S a s a r a n perubahan i t u ada-

l a h k e l u a r g a dan rumah t a n g g a yang t e r d i r i d a r i s e j u n l a l l

a n g g o t a pemberi t e n a g a k e r j a dalam p r o s e s p r o d u k s i d a n

l a i n - l a i n k e g i a t a n p e n c a r i a n n a f k a h . Tenaga k e r j a i t u

(6)
(7)
(8)
(9)
(10)
(11)

EI"IERGI, POLA PEKERlAAN WANITA DESA

DAN KECllHUPAN

PANOAN

.

-XELUARGA

.. I .. ,

. .

1 -. . ,.

Studi Kasus di Desa ArasoE, Kecamatan Cina, Kabupaten Bone

Sulawesi Selatan

Oleh

JAJYK JULIATI

FAKULTAS PASCA SARJANA

INSTITUT PERTANIAM BOGOR

(12)

RINGRASAN

JAJUK JULIATI. E n e r g i , P o l a P e k e r j a a n hianlta 3 e s a dan Ke-

cukupan Pangan K e l u a r g a . Stucii Kasus d i Desa ArasoE, Keca matan C i n a , Kabupaten Bone S u l a w e s i S e l a t a n . T e s i s , ~ a k u r

-

t a s P a s c a S a r j a n a I n s t i t u t P e r t a n i a n Bogor.

P e n e l i t i a n i n i b e r t u j u a n u n t u k mengetahui p o l a penggu

-

naan t e n a g a k e r j a d i t i n g k a t rumah t a n g g a p e d e s a a n , b a i k

p e k e r j a a n yang l a n g s u n g menghasilkan p e n d a p a t a n dan yang

t i d a k langsung m e n g h a s i l k a n ( p e k e r j a a n mengurus rumah t a n q

g a ) ; m e l i h a t p o l a p e n d a p a t a n dan p e n g e l u a r a n rumah t a n g g a

( t e r m a s u k keadaan k e ~ u k u p a n pangan) ; s e r t a m e l i h a t sampai

s e j a u h mana p e n y e d i a a n dan penggunaan e n e r g i (kayu b a k a r )

yang a d a dalam rumah t a n g g a ,

Desa ArasoE d i p i l i h s e b a g a i l o k a s i p e n e l i t i a n k a r e n a

d i d e s a i n i merupakan l o k a s i p a b r i k g u l a yang m u l a i b e r -

p r o d u k s i t a h u n 1975. Adanya p a b r i k g u l a i n i t e r n y a t a t e

-

l a h merubah "kehidupan" penduduk Desa ArasoE dan s e k i t a r

-

n y a , khususnya dalam p o l a p e k e r j a a n w a n i t a .

Dalam menghadapi perubahan dalam e r a pembangunan d i

I n d o n e s i a k i n i , nampak adanya perubahan dalam t a t a guna

ta

n a h , khususnya p e r l u a s a n dalam a r e a l p e r t a n i a n d a n p e r k e

-

bunan. Hal i n i d i d u g a mempunyai dampak t e r h a d a p r m h tan5

ga d i p e d e s a a n , b a i k dampak yang p o s i t i f maupun dampak ne-

(13)

p e l u a n g b e k e r j a d a n b e r u s a h a p a d a ' r u m a h t a n g g a maupun m e -

n g u r a n g i k e t e r s e d i a a n sumber e n e r g i (kayu b a k a r ) d i pede-

s a a n .

J i k a mernperhatikan s u s u n a n a t a u s t r u k t u r d a r i k e l u a r

-

g a yang d i t e l i t i , n y a t a adanya "pembagian k e r j a " a n t a r a

anggota-,anggotanya s e p e r t i dikemukakan o l e h Durkheim (1964;

dalam P u d j i w a t i S a j o g y o , 1983)

.

K e l u a r g a , s u a t u g r u p ke-

r a b a t t e r k e c i l dalam sistem k e k e r a b a t a n s e b a g a i s i s t e m s o

-

s i a l d a p a t b e r l a n g s u n g (mantap) k a r e n a adanya 5 s u b s t r u k

-

t u r yang s a l i n g b e r f u n g s i (Levy, 1 9 7 1 ) , y a i t u : d i f e r e n

-

s i a s i p e r a n a n , a l o k a s i ekonomi, a l o k a s i s o l i d a r i t a s , a l o -

k a s i kekuasaan s e r t a a l o k a s i i n t e g r a s i dan e k s p r e s i . Dalam

menelaah " E n e r g i , P o l a P e k e r j a a n Wanita Desa d a n Kecukup-

a n Pangan Keluarga" b e r d a s a r k a n p e m i k i r a n t e r s e b u t d i a t a s ,

a n a l i s a m a s a l a h t e r s e b u t d i t i t i k b e r a t k a n pada a n a l i s a d i

-

f e r e n s i a s i p e r a n a n dan a l o k a s i ekonomi. D i f e r e n s i a s i pe-

r a n a n menunjuk pada adanya pembagian k e r j a dalam k e l u a r g a ,

h a 1 mana d a p a t membantu m e n g a n a l i s a b e r b a g a i p e r a n a n wani

-

t a dan p r i a dalam k e l u a r g a dan rumah t a n g g a . Dengan mengu

-

k u r dan membanding a l o k a s i waktu a t a u p o l a c u r a h a n t e n a g a

w a n i t a dan p r i a pada b e r b a g a i k e g i a t a n d a n p e k e r j a a n me-

n g u r u s rumah t a n g g a maupun p e k e r j a a n m e n c a r i n a f k a h nampak

n y a t a p e r a n a n suami, i s t r i d a n a n g g o t a l a i n dalam rumah

(14)

m e n g i k u t i p e m i k i r a n White (1976) b e r d a s a r k a n d a t a p e n e l i -

,

./~

t i a n d i l a p a n g yang m e l i p u t i a l o k a s i waktu a t a u p o l a cu-

r a h a n t e n a g a , imbalan d a r i pada c u r a h a n t e n a g a k e r j a s e r -

t a n i l a i p e k e r j a a n d a r i rumah t a n g g a , maka dalam ha1 i n i

k o n s e p s i n i l a i waktu pada d a s a r n y a m e l i p u t i p e n g e r t i a n

n i l a i d a r i p e k e r j a a n . A n a l i s a ~ l o k a s i ekonomi dalam ke-

l u a r g a menunjuk pada k e p e r l u a n konsumsi a n g g o t a - a n g g o t a

rumah t a n g g a akan b a r a n g d a n j a s a berupa pendapatan dan

p e n g e l u a r a n rumah t a n g g a . Dalam h a 1 i n i

"

b e k e r j a " b a g i

s e o r a n g i n d i v i d u bang melakukan, merupakan s u a t u kebutuh-

a n p s y k i s ( s u a t u p r o s e s yang m e l i b a t k a n f i k i r a n , kemauan

dan p e r a s a a n ) s e r t a merupakan s u a t u pengorbanan (Wallman,

1 9 7 9 )

.

P e n d e k a t a n P u d j i w a t i S a j o g y o (1983)

,

yang s e j a l a n d e

-

ngan f i e m i k i r a n Wallman n y a t a bahwa dalam mengevaluasi pe-

r a n a n w a n i t a dalam pembangunan ( j u g a b e r l a k u dalam pene-

l i t i a n i n i ) p e r l u dikembangkan k o n s e p s i k e r j a yang l e b i h

l u a s dan t a j a m . Konsepsi mengenai " b e k e r j a " yang dikem

-

bangkan P u d j i w a t i Sajogyo (1983) d i d a s a r k a n pada p e m i k i r a n

s e j u m l a h a h l i ekonomi, s o s i o l o g i , a n t r o p o l o g i dan a h l i

"The New Home Economics" (Oakley, Chayanov, S a h l i n s , Ner-

l o v e d k k . , dan White) m e l i p u t i l i m a pokok-pokok p e m i k i r a n

s e b a g a i b e r i k u t : 1) dalam b e k e r j a , p a r a p e l a k u mengeluarkan

e n e r g i , 2 ) dalam b e k e r j a , p a r a p e l a k u t e r j a l i n dalam i n -

(15)

sumbangan t e r h a d a p p r o d u k s i d a n j a s a , 4 ) dalam b e k e r j a ,

p a r a p e l a k u mendapatkan p e n g h a s i l a n ( c a s h maupun n a t u r a )

yang menunjuk pada s u a t u " n i l a i t u k a r " , 5) dalam beker-

j a , p a r a p e l a k u mendapatkan h a s i l yang mempunyai " n i l a i

waktu". Khususnya dalam h a 1 t e r a k h i r i n i b e r d a s a r k a n

White, k o n s e p s i n i l a i waktu pada d a s a r n y a m e l i p u t i pe-

n g e r t i a n t e r h a d a p n i l a i d a r i p e k e r j a a n b a l k yang l a n q -

sung maupun yang t i d a k l a n g s u n g m e n g h a s i l k a n p e n d a p a t a n .

B e r d a s a r k a n k o n s e p s i " b e k e r j a " t e r s e b u t maka p e k e r -

j a a n mengurus rumah t a n g g a dalam mendukung p r o s e s r e p r o -

d u k s i dalam k e l u a r g a dan rumah t a n q q a s e r t a b e k e r j a un-

t u k n a f k a h dalam b e r b a g a i lembaga p e n c a r i a n nafkah mem-

p u n y a i n i l a i yang sama y a i t u p r o d u k t i f dalam u s a h a menca

-

p a i k e l u a r g a dan rumah t a n g q a s e j a h t e r a .

Untuk meningkatkan k e s e j a h t e r a a n rumah t a n g g a d i pe

-

d e s a a n d i p e r l u k a n b e r b a g a i macam u s a h a . S a l a h s a t u u s a -

ha a d a l a h meningkatkan p r o d u k t i f i t a s yanq memerlukan p r o

-

gram t e r p a d u yang m e l i p u t i perubahan t e k n o l o g i , i n p u t

ek.onomi d a n j a s a - j a s a pendukung yang s e s u a i u n t u k menqem

-

bangkan sumberdaya manusia. S a s a r a n perubahan i t u ada-

l a h k e l u a r g a dan rumah t a n g g a yang t e r d i r i d a r i s e j u n l a l l

a n g g o t a pemberi t e n a g a k e r j a dalam p r o s e s p r o d u k s i d a n

l a i n - l a i n k e g i a t a n p e n c a r i a n n a f k a h . Tenaga k e r j a i t u

(16)
(17)
(18)
(19)
(20)
(21)
(22)
(23)
(24)
(25)
(26)
(27)
(28)
(29)
(30)
(31)
(32)
(33)
(34)
(35)
(36)
(37)
(38)
(39)
(40)
(41)
(42)
(43)
(44)
(45)
(46)
(47)
(48)
(49)
(50)
(51)
(52)
(53)
(54)
(55)
(56)
(57)
(58)
(59)
(60)
(61)
(62)
(63)
(64)
(65)
(66)
(67)
(68)
(69)
(70)
(71)
(72)
(73)
(74)
(75)
(76)
(77)
(78)
(79)
(80)
(81)
(82)
(83)
(84)
(85)
(86)
(87)
(88)
(89)
(90)
(91)
(92)
(93)
(94)
(95)
(96)
(97)
(98)
(99)
(100)
(101)
(102)
(103)
(104)
(105)
(106)
(107)
(108)
(109)
(110)
(111)
(112)
(113)
(114)
(115)
(116)
(117)
(118)
(119)
(120)
(121)
(122)
(123)
(124)
(125)
(126)
(127)
(128)
(129)
(130)
(131)
(132)
(133)
(134)
(135)
(136)
(137)
(138)
(139)
(140)
(141)
(142)
(143)
(144)
(145)
(146)

Referensi

Dokumen terkait

[r]

Riki Juliansen Girsang , “Biologi Serangga Penyerbuk Elaeidobius kamerunicus (Coleoptera: Curculinidea) setelah 33 tahun diintroduksi.. di Sumatera Utara“, dibawah

Penerbitan buku hasil inventarisasi kain tradisional tersebut, salah satunya adalah penerbitan hasil inventarisasi kain tradisional Kofo di Sangihe, kegiatan ini merupakan salah

Dibuat oleh : Dilarang memperbanyak sebagian atau seluruh isi dokumen tanpa ijin tertulis dari Fakultas Teknik. Universitas

Berdasarkan hasil penelitian yang telah dilaksanakan, dapat diketahui bahwa tingkat kompetensi kepribadian dan sosial guru Penjasorkes Sekolah Menengah Atas Negeri di

Berangkat dari permasalahan yang ada pada teks iklan McDonald’s versi ”kelaparan tengah malam”, peneliti menangkap adanya permasalahan di dalam pelayanan kepada konsumen dalam

Dalam melakukan pengujian pada halaman tambah fasilitas, maka dimasukan data baru untuk SD dengan nama “sdn tambah fas” yang telah di- input- kan, akan di- update dengan

Penggunaan Dana Kapitasi Jaminan Kesehatan Nasional Untuk Jasa Pelayanan Kesehatan dan Dukungan Biaya Operasional Pada Fasilitas Kesehatan Tingkat Pertama Milik