ElgSTRAKSl DAN NWRAKTERiiSASl PAT1 PISANG AMBOM
(
Musa
~aradisiaca
war.
sapieptum
Oleh
SARIFAH NURJANAH
F
23. 0875
1 9 9 1
FAKULTAS
TEKNOLOGI
PERTANIAN
INSTITUT PERTANIAN BOGOR
k a d a r a b u , k a d a r p r o t e l n , rendemen, d e r a j a t asam, d e r a j a t
p u t i h dan pernbentukan g e l . P e n i n g k a t a n k o n s e n t r a s i NaOH
akan m e n i n g k a t k a n k a d a r a r n i l o s a , k a d a r abu, rendernen,
d e r a j a t p u t i h dan rnenurunkan k a d a r p r o t e i n , d e r a j a t asarn
dan pernbentukan g e l . P e r l a k u a n r e f l u k s akan r n e n i n g k a t k a n
k a d a r a r n i l o s a , p e n y e r a p a n m i n y a k , pernbentukan g e l dan suhu
g e l a t i n i s a s i , sedangkan k a d a r a i r , k a d a r p a t i , k a d a r
a m i l o p e k t i n , b e n t u k dan u k u r a n g r a n u l a , s u d u t r e p o s dan
dens i 1 , i i s I-nrrit~i-I t. i d a i < cj 1 p s n g a r i ~ h i o l e h sernua p e r 1 akuan.
G r a n u l a p a t i p i s a n g Arnbon b e r b e n t u k o v a l dengan u k u r a n
a n t a r a 60-105,urn, suhu g e l a t i n i s a s i b e r k i s a r a n t a r a 6 8 . 8 -
7 7 . 5 O C . Rendemen p a t i t e r t i n g g i y a i t u s e b e s a r 6 8 . 7 2 p e r s e n
b e r a t k e r i n g , d i p e r o l e h d a r i k o r n b i n a s i p e r l a k u a n e k s t r a k s i
dengan l a r u t a n p e n g e k s t r a k NaOH 0 . 1 N dan t a n p a r e f l u k s ,
d e r a j a t p u t i h t e r t i n g g i d i p e r o l e h d a r i p a t i yang d i e k s t r a k
dengan k o m b i n a s i p e r l a k u a n pemakaian NaHSO,, l a r u t a n peng-
e k s t r a k NaOH 0 . 1 N dan r e f l u k s , sedangkan k a d a r p r o t e i n
t e r e n d a h ( 0 . 3 4 p e r s e n ) d i p e r o l e h d a r i p a t i yang d i e k s t r a k
dengan k o m b i n a s i p e r l a k u a n l a r u t a n p e n g e k s t r a k NaOH 0 . 1 N
I N S T I T U T PERTANIAN BOGOR
FAKULTAS TEKNOLOGI PERTANIAN
EKSTRAKSI DAN KARAKTERISASI P A T 1 PISANG AMBON
(w
paradisiaca var. s a p i e n t u r n )SKt?IPSi
S e b a g a i s a l a h s a t u s y a r a t untuk m e m p e r o l e h g e l a r
SARJANA TEKNOLOGI PERTANIAN
p a d a Jurusan T e k n o l o g i I n d u s t r i P e r t a n i a n
F a k u l t a s T e k n o l o g i P e r t a n i a n
O l e h
SARIFAH NURJANAH
F 23.0875
D i l a h i r k a n p a d a t a n g g a l 1 4 O k t o b e r 1 9 6 7
d i Y o g y a k a r t a
T a n g g a l l u l u s :
10
J a n u a r i 1 9 9 1n u a r i 1 9 9 1
D A F T A R I S 1
K A T A PENGANTAR
. . .
D A F T A R T A B E L
. . .
D A F T A R GAMBAR
. . .
D A F T A R L A M P I R A N. . .
I
.
PENDAHULUAN. . .
. . .
.
I 1 T I N J A U A N P U S T A K A
. . .
.
A B O T A N I P I S A N G AMBON
B
.
K O M P O S I S I K I M I A P I S A N G AMBON. . .
C
.
PEMANENAN DAN P E N Y I M P A N A N. . .
. . .
D . P R O D U K S I DAN K O N S U M S IE . P A T 1
. . .
1
.
S t r u k t u r M o l e k u l P a t i. . .
2 . A m l l o s a. . .
. . .
3 . A r n i l o p e k ~ i n4 . S e l l u l o s a , H e m i s e l l u l o s a . dan P e k t i n
5
.
P e n c o k l a t a r i ( b r o w n i n g ). . .
6.
G e l a t i n i s a s i. . .
.
F E K S T R A K S I P A T 1
. . .
I 1 1
.
BAHAN D A N METODA. . .
.
A B A H A N DAN A L A T
. . .
1
.
B a h a n. . .
.
. . .
2 A l a t
.
. . .
B METODA
. . .
1
.
P e n e l l t i a n P e n d a h u l u a n2
.
P e n e l l t i a n L a n j u t a n. .
1 v
H a 1 a r n a n
i i i
1v
H A S I L D A N PEMBAHASAN
. . .
A
.
P E N E L I T I A N PENDAHULUAN. . .
I
.
. . .
B P E N E L I T I A N L A N J U T A N
1 . R e n d e m e n
. . .
2
.
K a d a r P a t i. . .
.
3 K a d a r A r n ~ l o s a
. . .
.
14 K a d a r A r n i l o p e k t i n
. . .
.
. . .
5 D e r a j a t P u t i h
. . .
6 . S u h u G e l a t i n i s a s i
.
7 P e r n b e n t u k a n g e l
. . .
.
. . .
8 K a d a r P r o t e i n
9 . K a d a r A i r
. . .
.
1 0 K a d a r A b u
. . .
1 1
.
D e n s i t a s K a m b a. . .
1 2 . S u d u t r e p o s
. . .
.
1 3 P e n y e r a p a n M i n y a k
. . .
1 4
.
P e n y e r a p a n A i r. . .
1 5 . D e r a j a t A s a m. . .
1 6 . V i s k o s i t a s
. . .
1 7
.
B e n t u k dan U k u r a n G r a n u l a. . .
.
C R E K A P I T U L A S I
. . .
K E C ? I M P I J I AN DAFl SARAN
. . .
4
.
K E S I M P U L A N. . .
€3 . SARAN
. . . .
. . .
D A F T A R P U S T A K A. . .
. . .
Gambar 2 1 . H i s t o g r a m hubungan a n t a r a p e m a k a i a n NaHSO,, k o n s e n t r a s i NaOH dan r e f l u k s t e r h a d a p k a d a r a r n i l o p e k t ? n p a t i p i s a n g
Ambon
. . .
6 3Gambnr
2 2 .
H i s t o g r a m hubungan a n t a r n pernakaianNaHSO,, lkoriseritr-as 1 NaOH dari r e f i u k s
t e r h a d a p d e r a j a t p u t i h p a t i p i s a n g Ambon 6 5
Gambar 2 3 . H i s t o g r a m hubungan a n t a r a pernakaian NaHSO,, korisent.ras i NaOH dan r e f 1 u k s t e r h a d a p s u h u g e l a t ~ n i s a s i p a t i p i s a n g
Arnbon
. . .
6 7Gambar i4. H i s t o g r a m hubungan a n t a r a pemakai an
NaHSO,, k o n s e n t r a s i NaOH dan r e f l u k s t e r h a d a p pernbentukan g e l p a t 1 p l s a n g
Ambon
. . .
6 9Gambar 2 5 . H i s t o g r a m hubungan a n t a r a pemakaian NaHSO,, k o n s e n t r a s i NaOH dan r e f l u k s
teri-iadap kadar prc11.e i r i p a t I p l s a r l y Arnbori 7 0
Gambar 2 6 Histogram hubungan a n t a r a pemakalan NaHS03, k o n s e n t r a s i NaOH dan r e f l u k s
t e r h a d a p k a d a r a i r p a t i p i s a n g Ambon 7 1
Gambar 2 7 .
H
1s togranr hubungan a n t a r a pemaka i anNaHSO,, k o n s e n t r a s i NaOH dan r e f l u k s t e r h a d a p k a d a r abu p a t i p i s a n g Ambon
Gambar 2 8 . H i s t o g r a m hubungan a n t a r a pemakaian NaHSO,, k o n s e n t r a s i NaOH dan r e f l u k s t e r h a d a p d e n s i t a s karnba p a t i p i s a n g
. . .
Ambon
Garnbar 2 9 . H i s t o g r a m hubungan a n t a r a pernakaian NaHS03, k o n s e n t r a s i NaOH dan r e f l u k s
t e r h a d a p s u d u t r e p o s p a t i p i s a n g Ambon 7 5
Gambar 3 0 . H i s t o g r a m hubungan a n t a r a pemakaian NaHSO,, k o n s e n t r a s i NaOH dan r e f l u k s t e r h a d a p p e n y e r a p a n rninyak p a t i p i s a n g
Ambon
. . .
7 6Gambar 3 1 . H l s t o g r a r n hubungan a n t a r a pernakaian NaHS03, k o n s e n t r a s i NaOH dan r e f l u l t s t e r h a d a p p e n y e r a p a n a i r p a t i p i s a n g
. . .
Amboii 7 7
Gambar 3 2 . H i s t o g r a m hubungan a n t a r a pemakaian NaHSO,, k o n s e n t r a s i NaOH dan r e f l u k s
t e r h a d a p d e r a j a t asarn p a t i p i s a n g Arnbon 7 9
Garnbar 3 . V l s k o s l t a s p a ' t i p i s a n g Arnbon
.
..
. 8 0Gambar 3 4 . B e n t u k dan u k u r a n g r a n u l a p a t i p i s a n g
DAFTAR LAMPIRAN
Ha 1 arnan
i a m p i r a n l a
.
D a t a rendemen p a t i. . .
512
i a m p l r a n l b
.
S i d i k ragarn rendernen p a t i p i s a n gArnbon
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
95
L a m p i r a n
2a
.
D a t a k a d a r p a t i. . .
9 7 L a r n p l r a n 2 b . S i d i k ragarn k a d a r p a t i p a d a p a t ip i s a n g A r n b o n
. . .
9 7.
. . .
am pi ran 3a D a t a k a d a r a r n i l o s a 9 8
L a r n p l r a n 3b
.
S i d i k ragam k a d a r a r n i l o s a pada p a t ip i s a n g A r n b o n
. . .
9 8. . .
.
am pi ran 4a D a t a k a d a r a r n i l o p e k t i n 1 0 1
L a r n p l r a n 4b
.
S i d i k ragarn k a d a r a r n i l o o e k t i n p a d ap a t ? p i s a n g Ambon
.
1 0 1.
L a r n p i r a n 5a D a t a d e r a j a t p u t i h
.
.
.
.
.
.
1 0 2L a m p i r a n 5 b
.
S i n i k ragarn d e r a j a t p u t i h pat. iPI sari9 Arnbon
. . .
1 0 2.
L a m p i r a n 6a D a t a s u h u g e l a t i n i s a s i
.
1 0 4L a m p i r a n 6 0 . S i d i k ragarn s u h u g e l a t i n i s a s l p a d a
p a t i p i s a n g Ambon
.
1 0 4.
.
L.dmpl r a r 7 1 D a t a pembentukari ge I
.
1 0 6L a r n p l r a n 7 b
.
S l d l l c ragam p e m b e n t u k a n g e l p a t ?p i s a n g A r n b o n
. . .
1 0 6i a r n p i r a r l 3a
.
DaLa k a d a r p r o t e i i i.
.
.
1 0 8 arno 3~.
S ~ d i k ragarn k a d a r p r o L e i n p a c ir j i s a n g Ambon
. . .
1 0 8n i p ! a !?as. C a t - i k a d a r a i r
. . .
1 1 2Lamp.rar3 '3b
.
S d i k ragam h a d a r a i r p a t i p i s a n gArnbon
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
1 1 2Lampi rat" l o b .
L a m p i r a n l l a
L a m p i r a n l l b .
Lampi r a n 12a
.
L a m p i r a n 12b
.
L a m p i r a n 13a
.
Lamp I r a r i 13b .
Lamp? r a n 14a
.
L a m p i r a n 14b .Larnpi r a n 15a
.
L a m p i r a n 15b.
S i d i h ragam k a d a r abu p a t ? p i s a n g Ambon
. . .
. . .
D a t a d e n s i t a s kamba p a t iS i d i k ragarn d e n s i t a s kamba p a t ?
. . .
p i s a n g Ambon
. . .
D a t a s u d u t r e p o sS i d i k ragam s u d u t r e p o s p a t i p i s a n g Ambon
. . .
. . . .
D a t a p e n y e r a p a n m i n y a k p a t iS i d i k ragam p e n y e r a p a n rninyak p a t i
. . .
p i s a n g A m b o n. . .
D a t a p e n y e r a p a n a i rS i d i k ragam p e n y e r a p a n a i r p a t ?
p i s a n g A m b o n
. . .
D a t a d e r a j a t asam
. . .
I.
PENDAHULUANP i s a n g Ambon
( w
p a r a d i s i a c a v a r . s a p i e n t u m ) meru-pakan tanaman yang banyak t e r d a p a t dan tumbuh d i d a e r a h
t r o p i s maupun sub t r o p i s . I n d o n e s i a s e b a g a i s a l a h s a t u
n e g a r a t r o p i s , mempunyai i k l i m yang s a n g a t cocok u n t u k
tanaman p i s a n g . O l e h k a r e n a i t u p r o d u k s i p i s a n g merupa-
kan yang t e r b e s a r s e p a n j a n g t a h u n j i k a d i b a n d i n g k a n de-
ngan buah-buahan l a i n yang tumbuh d i I n d o n e s i a . D a t a
mengenai p r o d u k s i p i s a n g i n i s u l i t d i p e r o l e h , t e t a p i
menurut S o e r o j o ( 19901, p r o d u k s i p i s a n g d i I n d o n e s i a
pada t a h u n 1989 mencapai 2 457 76.0 t o n .
P i s a n g Ambon merupakan tanaman a s l i A s i a , dan o l e h
beberapa n e g a r a p i s a n g i n i d i j a d i k a n s e b a g a i bahan makan-
an pokok m i s a l n y a d i E t h i o p i a ( L o e s e c k e , 1'949). Kandung-
an k a r b o h i d r a t p i s a n g Ambon sebesar 25.8 p e r s e n , merupa-
kan komponen t e r b e s a r yang t e r d a p a t d l dalamnya. H a l I n ? -
l a h yang menyebabkan p i s a n g Ambon banyak d i g u n a k a n sebagai
bahan makanan pokok a t a u sumber k a r b o h i d r a t bag1 manusia.
Sebagian b e s a r komponen k a r b o h i d r a t dalam p i s a n g
Ambon a d a l a h p a t 1 . Kandungan p a t 1 i n 1 s a n g a t d i p e n g a r u h i
o l e h t i n g k a t umur. P i s a n g yang sudah t u a ( b e l u m masak)
kandungan p a t i n y a l e b i h t i n g g i d a r i pada p i s a n g yang
t e l a h masak. t i a l - i n i d i s e b a b k a n p a t i pada buah yang masih
mentah belum t e r h i d r o l i s a m e n j a d i s u k r o s a , g l u k o s a maupun
f r u k t o s a . P a t i p i s a n g mempunyai n i l a i g i z i yang t i n g g i