1985
F A K U L T A S TEKNOLOGI PERTANIAN
INSTITUT PERTANIAN BOGOR
H a r i a n t o . F
18.1341.
S i m u l a s i p o l a f l u k t u a s i nuka a i r tanah'. Dibawah bimbingan Soedodo H a r d j o a m i d j o j o dan Hu- b e r t u s A r i s P r i y a n t o .P r o d u k s i tanaman yang t i n g g i memerlukan k o n d i s i n e d i a tumbuh ( t a n a h ) yang optimum. Pada d a e r a h dengan muka a i r t a n a h ( w a t e r t a b l e ) gang d a n g k a l , k o n d i s i kelembaban t a n a h d i p e n g a r u h i o l e h G ~ k t u a s i muka a i r tanah:. Tujuan p e n e l i -
. . .
t i a n i n i a d a l a h m e m b ~ ~ a t s u a t u s i m u l a s i model u n t u k menduga p o l a f l u k t u a s i muka $ir t b a h dan mengadakan v e r i f i k a s i n e l a l u i pengamatan l a p a n g .
Curah h u j a n , i n f i l t r a s i , e v a p o t r a e s p i r a s i , limpasan ~ e r m i k a a n , hubungan a n t a r a kelembaban t a n a h dengan l a j u i n f i l t r a s i dan f l u k t u a s i k e d a l a n a n muka a i r t a n a h mer.ylca- kan p a r a m e t e r - p a r a m e t e r yang berkesinambungan s a t u sana l a i n .
Asumsi-asumsi yang digunakan da1a.z z e r a n c a n g model a- d a l a h bahwa f l d < t u a s i nuka a i r t a n a h hanya d i p e n g a r u h i o-
Komponen model yang a d a a d a l a h e v a p o t r a n s p i r a s i yang diduga dengan metoda R a d i a s i , i n f i l t r a s i metoda P h i l i ? dan
f l u k t u a s i kedalaman a u k a a i r t a n a h .
D a r i h a s i l s i m u l a s i pertama m e n u n j a w a n bahwa b e s a r - nya f l u k t u a s i muka a i r t a n a h a n t a r a h a s i l s i m u l a s i dan ha-
sil pengamatan b e r k o r e l a s i r e n d a h ( r a t a - r a t a t e o p a t penga- matan 0.241) u n t u k h a r i - h a r i k e r i n g , sedang unttic h a r i - h a -
r i h u j a n b e r k o r e l a s i l e b i h t i n g g i ( 0 . 4 4 3 ) . Hasil i n % mem- b e r i k a n p e t u n j u k adanya p a r a m e t e r yang t a k d a p a t d i a b a i k a n y a i t u penurunan muka a i r t a n a h k a r e n a a l i r a n i n t r a dan pe- ngurangan k e n a i k a n muka a i r t a n a h k a r e n a p e n g i s i a n ruang p o r i yang t e l a h b e r a d a dibaviah k a p a s i t a s l a p a n g . Dua pa- r a m e t e r i n i d i j a d i k a n s e b a g a i p a r a m e t e r p e n y e s u a i a n model,
Hasil s i m u l a s i kedua (yang t e l a h d i s e s u a i k a n ) nenun- juklkan hubungan a n t a r a b e s a r n y a f l u k t u a s i n:&a a i r tar-ah h a s i l p e n g a ~ a t a n
(X)
dengan h a s i l s i m u l a s i ( 1 ) b e r k o r e l a s i t i n g g i (0.9401+) dan s a n g a t n y a t a , dengan bentuk ? e r s a z a a nY
=1.668
+ 0.735X
pada r a t a - r a t a empat t e z p a t pengama- t a n . :.iodel yang s e n p u r n a akan memberikan hujungan p e r s a -maan Y =
A
+ f3X
dengan n i l a i A mendekati no1 dan B m n - d e k a t i s a t u .O l e h
H A R I A N T O
F
18.1341
SKRIPSI
S e b a g a i s a l a h s a t u s y a r a t u n t u k m e m p e r o l e h g e l a r S-ASJANA TEK3OLOG
I:
PE,WSNIANp a d a J u r u s a n M3KANISASI PERT.G$IAN, F a k u l t a s T e k n o l o g i P e r t a n i a n ,
I n s t i t u t P e r t a n i a n S o g o r
1 9 8 5
-
,.rr,r
.;huLTAS TEKNOLOGI ?ER'T'A;{Ifi2? INSTITCT PE.<TANI$.X dCGOSINSTITUT PERTlZNIAN BOGOR FAKULTAS TEKHOLOG I PERT AN I A N
SIMULASI POLA FLUKTUASI NUKA A I R TANAH
SKRIPSI
S e b a g a i s a l a h s a t u s y a r a t u n t u k m e m p e r o l e h g e l a r SARJANA TELNOLOG I PEFE.XNI.XN
p a d a J u r u s a n MEKANISASI PERTANIAN, F a k u l t a s T e k n o l o g i P e r t a n i a n ,
I n s t i t u t P e r t a n i a n B o g o r
O l e h
H A R I A N T O
F
18.1341
D i l a h i r k a n p a d a t a n g g a l 23 A p r i l 1 3 6 2 d i P u r w o k e r t o
T a n g g a l l u l u s :
1 4
O k t o b e r 19.35KATA PZiJGSNTAR
F u j i d a n s y u k u r d i p a n j a t k a n k e h a d a p a n P.llah SAT', ka- r e n a h a n y a dengan r a k m a t ! ~ ~ y a l a h maka s k r i p s i i n i d a p a t pe- n u l i s s e l e s a i k a n .
P e n u l i s mengucapkan t e r i n a k a s i h k e p a d a :
1. D r . I r . Soedodo H a r d j o a m i d j o j o , MSc. s e b a g a i d o s e n pem- b i m b i n g utama,
2. Ir. S u b e r t u s R r i s P r i y a n t o , MAE a t a s s a r a n d a n p e t u n j u k yang d i b e r i k a n s e b a g a i d o s e n pembimbing p e n d a n p i n g ,
7
3.
S e g e n a p s t a f p e n g e l o l a S t a s i u n K l i m a t o l o g i D a r n a g a , so- g o r y a n g t e l a h m e n y e d i a k a n f a s i l i t a s t e m p a t d a n s a r a n a g e n u n j a n g p e n e l i t i a n ,4.
S e g e n a p s t a f p e n g e l o l a L a b o r a t o r i u m S i s t e r c d a n X a n a j e - r.en Y e k a n i s a s i P e r t a n i a n , F a k u l t a s T e k n o l o g i P e r t z n i a nI P 3 yang t e l a h m e z b e r i k a n bimbingan d a n p e n y e d i a a n i a - s i l i t a s k a p u t e r .
5.
S e g e n a p s t a f p e n g e l o l a L a b o r a t o r i u m T e k n i k T a n a h dan$.ir, J u r ~ s a n K e k a n i s a s i ? e r t a n i a n , F a k i i l t a s T e k n o l o g i T e r t a n i a n
I?B
yang t e l a h rnemberikan b a n t u a n g e m i n j a n a n ? e r a l a t a n g e n e l i t i s n .S x h i r n y a k r i t i k dan s a r a n s a n g a t p e n u l i s h a r a p i i a n de- m i p e r k a i l r a n t u l i s a n s e l a r i j u t n y a .
7
? : ~ o r , S k t o b e r 1 3 8 5
H a l a a a n
;IATA P?;IIGAET'AR
...
iiiD A I T A R T A 3 E L
...
v i...
DAFTAR G.w3AR v i i DAFTAR L:QiPIRMi...
i x
I.
PENDAHULU.Ui...
1I1
.
T I N J A U A N P U S T A K A...
3
.4
.
S I K L U S H I D R O L O G I...
3
3
.
CURAH HUJAN...
4C
.
E V A P O T R A N S P I R S S I...
6
D
.
I N F I L T R A S I...
7
E
.
A I R TANAH...
13
E
.
ANALIS?, BASIL SIMULASIYANG
TELABDI-
Halaman R i n g k a s a n metoda p e n d u g a a n k a a a s i t a s
i n f i l t r a s i d e n g a n n e t o d a e m p i r i s
...
12 R i n g k a s a n d a t a - d a t a i n p u t programpendugaan p o l a f l u k t u a s i muka a i r t a n a h
..
43
Hasil s i m u l a s i t e m p a t pengamatan I
...
44
H a s i l s i m u l a s i t e m r a t pengamatan I1
...
46
H a s i l s i m u l a s i t e n p a t p e n g a n a t a n I11...
4 8 B a s i l s i m u l a s i t e m p a t pengamatan I V...
50
N i l a i p e r b a n d i n g a n a n t a r a kedalamanh a s i l pengamatan
(X)
d a n h a s i l simu-l a s i
(Y)
...
5 2 P e r b a n d i n g a n a n t a r a f l u - l r t u a s i h a s i lpengamatan
(X)
d a n h a s i l s i m u l a s i ( Y )u n t u k h a r i k e r i n g d z n h a r i h u j a n
.
.
. . .
.
.
.
.
5 2 X i l a i p e n u r u n a n muka a i r t a n a h k a r e n aa l i r a n i n t r a pada h a r i - h a r t k e r i n g
...
55
Rubungan a n t a r a h a r i k e r i n g dan p e n g i -
s i a n r u a n g p o r i o l e h a i r h u j a n
...
56
K a s i l s i m u l a s i ked-a t e n p a t pengamstan I.
58
Hasil s i n u l a s i Bedca t e z g a t o e n g n n a t a n 11. 60
H a s i l s i n u l a s i k e d x a t e n p a t pengamatan
I11
62
S a s i l s i n ~ l ~ s i k e d , ~ a t e % g a t pengamatanIV.
64? ; i l a i p e r b a n d i a g a n s n t a r a kedalaman h a s i l ~ e n g a n a t a n (1%) d e n s a n h a s i l s i m u l a s i Ire-
Bua
(Y)
. .
.
. . .
. .
. . . .
.
. .
.
.
. .
. .
. .
.
.
.
.
.
55
P e r b a n d i n g a n a n t a r a b e s a r n y a f l u k t u a s ih a s i l pengamatan
( X )
d a n h a s i l s i m u l a s iHalarnan Gambar 1. S i k l u s h i d r o l o g i
...
4
Gambar 2. P o l a i n t e n s i t a s c u r a h h u j a n...
6
G m b a r3.
3ubungan l a j u i n f i l t r a s i t e r h a d a p w a k t u.
9
Gambar4.
I n f i l t r a s i s e b a g a i f u n g s i d a r i x a k t up a d a k o n d i s i t a n a h mula-mula lembab
d a n k e r i n g
...
10 Gambar5.
T i p e - t i p e Bernungkinan k e j a d i a n i n f i l t r a s i 11 Gambar 6 . J e n i s - j e n i s model m a t e m a t i k...
1 6
Gambar7.
T a h a p - t a h a p pengembangan model dalams i m u l a s i
...
18Gambar
8.
Kesetimbangan a i r ( w a t e r b a l a n c e ) da-l a m
p r o f i l t a n a h...
19
Gambar9.
Bagan a l i r p r o s e s k e t e r k a i t a n komponen-komponen model s i m u l a s i f l c k t u a s i muka
a i r t a n a h
...
22 Gambar 1 0 . Xubungan a n t a r a B a d a r a i r t a n a h dengank a p a s i t a s i n f i l t r a s i
...
25
Gambar 11. Gambaran menentukan kemampuan t a n a h m e l a l u k a n a i r ( m e n e n t u k a n n i l a i - n i l a i
T-nga)
...
28Gambar 1 2 . Gambaran k e a d a a n muka a i r -lacah
...
31
Gambar13.
Langkah-langkah pembuatan programk o m p u t e r
...
35
Gambar14.
3 a g z n a l i r p e l a k s a n a a n s i n n l a s if l u k t u a s i muka a i r t a n a h
...
37
1985
F A K U L T A S TEKNOLOGI PERTANIAN
INSTITUT PERTANIAN BOGOR
H a r i a n t o . F
18.1341.
S i m u l a s i p o l a f l u k t u a s i nuka a i r tanah'. Dibawah bimbingan Soedodo H a r d j o a m i d j o j o dan Hu- b e r t u s A r i s P r i y a n t o .P r o d u k s i tanaman yang t i n g g i memerlukan k o n d i s i n e d i a tumbuh ( t a n a h ) yang optimum. Pada d a e r a h dengan muka a i r t a n a h ( w a t e r t a b l e ) gang d a n g k a l , k o n d i s i kelembaban t a n a h d i p e n g a r u h i o l e h G ~ k t u a s i muka a i r tanah:. Tujuan p e n e l i -
. . .
t i a n i n i a d a l a h m e m b ~ ~ a t s u a t u s i m u l a s i model u n t u k menduga p o l a f l u k t u a s i muka $ir t b a h dan mengadakan v e r i f i k a s i n e l a l u i pengamatan l a p a n g .
Curah h u j a n , i n f i l t r a s i , e v a p o t r a e s p i r a s i , limpasan ~ e r m i k a a n , hubungan a n t a r a kelembaban t a n a h dengan l a j u i n f i l t r a s i dan f l u k t u a s i k e d a l a n a n muka a i r t a n a h mer.ylca- kan p a r a m e t e r - p a r a m e t e r yang berkesinambungan s a t u sana l a i n .
Asumsi-asumsi yang digunakan da1a.z z e r a n c a n g model a- d a l a h bahwa f l d < t u a s i nuka a i r t a n a h hanya d i p e n g a r u h i o-
Komponen model yang a d a a d a l a h e v a p o t r a n s p i r a s i yang diduga dengan metoda R a d i a s i , i n f i l t r a s i metoda P h i l i ? dan
f l u k t u a s i kedalaman a u k a a i r t a n a h .
D a r i h a s i l s i m u l a s i pertama m e n u n j a w a n bahwa b e s a r - nya f l u k t u a s i muka a i r t a n a h a n t a r a h a s i l s i m u l a s i dan ha-
sil pengamatan b e r k o r e l a s i r e n d a h ( r a t a - r a t a t e o p a t penga- matan 0.241) u n t u k h a r i - h a r i k e r i n g , sedang unttic h a r i - h a -
r i h u j a n b e r k o r e l a s i l e b i h t i n g g i ( 0 . 4 4 3 ) . Hasil i n % mem- b e r i k a n p e t u n j u k adanya p a r a m e t e r yang t a k d a p a t d i a b a i k a n y a i t u penurunan muka a i r t a n a h k a r e n a a l i r a n i n t r a dan pe- ngurangan k e n a i k a n muka a i r t a n a h k a r e n a p e n g i s i a n ruang p o r i yang t e l a h b e r a d a dibaviah k a p a s i t a s l a p a n g . Dua pa- r a m e t e r i n i d i j a d i k a n s e b a g a i p a r a m e t e r p e n y e s u a i a n model,
Hasil s i m u l a s i kedua (yang t e l a h d i s e s u a i k a n ) nenun- juklkan hubungan a n t a r a b e s a r n y a f l u k t u a s i n:&a a i r tar-ah h a s i l p e n g a ~ a t a n
(X)
dengan h a s i l s i m u l a s i ( 1 ) b e r k o r e l a s i t i n g g i (0.9401+) dan s a n g a t n y a t a , dengan bentuk ? e r s a z a a nY
=1.668
+ 0.735X
pada r a t a - r a t a empat t e z p a t pengama- t a n . :.iodel yang s e n p u r n a akan memberikan hujungan p e r s a -maan Y =
A
+ f3X
dengan n i l a i A mendekati no1 dan B m n - d e k a t i s a t u .O l e h
H A R I A N T O
F
18.1341
SKRIPSI
S e b a g a i s a l a h s a t u s y a r a t u n t u k m e m p e r o l e h g e l a r S-ASJANA TEK3OLOG
I:
PE,WSNIANp a d a J u r u s a n M3KANISASI PERT.G$IAN, F a k u l t a s T e k n o l o g i P e r t a n i a n ,
I n s t i t u t P e r t a n i a n S o g o r
1 9 8 5
-
,.rr,r
.;huLTAS TEKNOLOGI ?ER'T'A;{Ifi2? INSTITCT PE.<TANI$.X dCGOSINSTITUT PERTlZNIAN BOGOR FAKULTAS TEKHOLOG I PERT AN I A N
SIMULASI POLA FLUKTUASI NUKA A I R TANAH
SKRIPSI
S e b a g a i s a l a h s a t u s y a r a t u n t u k m e m p e r o l e h g e l a r SARJANA TELNOLOG I PEFE.XNI.XN
p a d a J u r u s a n MEKANISASI PERTANIAN, F a k u l t a s T e k n o l o g i P e r t a n i a n ,
I n s t i t u t P e r t a n i a n B o g o r
O l e h
H A R I A N T O
F
18.1341
D i l a h i r k a n p a d a t a n g g a l 23 A p r i l 1 3 6 2 d i P u r w o k e r t o
T a n g g a l l u l u s :
1 4
O k t o b e r 19.35KATA PZiJGSNTAR
F u j i d a n s y u k u r d i p a n j a t k a n k e h a d a p a n P.llah SAT', ka- r e n a h a n y a dengan r a k m a t ! ~ ~ y a l a h maka s k r i p s i i n i d a p a t pe- n u l i s s e l e s a i k a n .
P e n u l i s mengucapkan t e r i n a k a s i h k e p a d a :
1. D r . I r . Soedodo H a r d j o a m i d j o j o , MSc. s e b a g a i d o s e n pem- b i m b i n g utama,
2. Ir. S u b e r t u s R r i s P r i y a n t o , MAE a t a s s a r a n d a n p e t u n j u k yang d i b e r i k a n s e b a g a i d o s e n pembimbing p e n d a n p i n g ,
7
3.
S e g e n a p s t a f p e n g e l o l a S t a s i u n K l i m a t o l o g i D a r n a g a , so- g o r y a n g t e l a h m e n y e d i a k a n f a s i l i t a s t e m p a t d a n s a r a n a g e n u n j a n g p e n e l i t i a n ,4.
S e g e n a p s t a f p e n g e l o l a L a b o r a t o r i u m S i s t e r c d a n X a n a j e - r.en Y e k a n i s a s i P e r t a n i a n , F a k u l t a s T e k n o l o g i P e r t z n i a nI P 3 yang t e l a h m e z b e r i k a n bimbingan d a n p e n y e d i a a n i a - s i l i t a s k a p u t e r .
5.
S e g e n a p s t a f p e n g e l o l a L a b o r a t o r i u m T e k n i k T a n a h dan$.ir, J u r ~ s a n K e k a n i s a s i ? e r t a n i a n , F a k i i l t a s T e k n o l o g i T e r t a n i a n
I?B
yang t e l a h rnemberikan b a n t u a n g e m i n j a n a n ? e r a l a t a n g e n e l i t i s n .S x h i r n y a k r i t i k dan s a r a n s a n g a t p e n u l i s h a r a p i i a n de- m i p e r k a i l r a n t u l i s a n s e l a r i j u t n y a .
7
? : ~ o r , S k t o b e r 1 3 8 5
H a l a a a n
;IATA P?;IIGAET'AR
...
iiiD A I T A R T A 3 E L
...
v i...
DAFTAR G.w3AR v i i DAFTAR L:QiPIRMi...
i x
I.
PENDAHULU.Ui...
1I1
.
T I N J A U A N P U S T A K A...
3
.4
.
S I K L U S H I D R O L O G I...
3
3
.
CURAH HUJAN...
4C
.
E V A P O T R A N S P I R S S I...
6
D
.
I N F I L T R A S I...
7
E
.
A I R TANAH...
13
E
.
ANALIS?, BASIL SIMULASIYANG
TELABDI-
Halaman R i n g k a s a n metoda p e n d u g a a n k a a a s i t a s
i n f i l t r a s i d e n g a n n e t o d a e m p i r i s
...
12 R i n g k a s a n d a t a - d a t a i n p u t programpendugaan p o l a f l u k t u a s i muka a i r t a n a h
..
43
Hasil s i m u l a s i t e m p a t pengamatan I
...
44
H a s i l s i m u l a s i t e m r a t pengamatan I1
...
46
H a s i l s i m u l a s i t e n p a t p e n g a n a t a n I11...
4 8 B a s i l s i m u l a s i t e m p a t pengamatan I V...
50
N i l a i p e r b a n d i n g a n a n t a r a kedalamanh a s i l pengamatan
(X)
d a n h a s i l simu-l a s i
(Y)
...
5 2 P e r b a n d i n g a n a n t a r a f l u - l r t u a s i h a s i lpengamatan
(X)
d a n h a s i l s i m u l a s i ( Y )u n t u k h a r i k e r i n g d z n h a r i h u j a n
.
.
. . .
.
.
.
.
5 2 X i l a i p e n u r u n a n muka a i r t a n a h k a r e n aa l i r a n i n t r a pada h a r i - h a r t k e r i n g
...
55
Rubungan a n t a r a h a r i k e r i n g dan p e n g i -
s i a n r u a n g p o r i o l e h a i r h u j a n
...
56
K a s i l s i m u l a s i ked-a t e n p a t pengamstan I.
58
Hasil s i n u l a s i Bedca t e z g a t o e n g n n a t a n 11. 60
H a s i l s i n u l a s i k e d x a t e n p a t pengamatan
I11
62
S a s i l s i n ~ l ~ s i k e d , ~ a t e % g a t pengamatanIV.
64? ; i l a i p e r b a n d i a g a n s n t a r a kedalaman h a s i l ~ e n g a n a t a n (1%) d e n s a n h a s i l s i m u l a s i Ire-
Bua
(Y)
. .
.
. . .
. .
. . . .
.
. .
.
.
. .
. .
. .
.
.
.
.
.
55
P e r b a n d i n g a n a n t a r a b e s a r n y a f l u k t u a s ih a s i l pengamatan
( X )
d a n h a s i l s i m u l a s i