KEBlJAKAN I'ENCEMDANCAN DAYA
DUKUNG
P. JAMrA1
Marindi Kartocli hardjo, Soerjo Adiwibowo, 1nclrcswa1-i Guritno, I .il ik 13u~li
Pmsetvo, Swparrnoko2
Kajian i n i m e r u p ~ k s n k~lirnjutan tlari kajian sebclumnva rnengcnai 1)al.a I l u k t ~ n g 13.Jacva pad8 tahun 2006. Kondisi bio-gcofisik lingkunpn, sosial-ekunomi clan
keltatnfiagan d i t r l i ~ a l ~ uiritcik sclul-uh kaL7ul7;1lci1/kota c j i 1'. Jawa. Tkrnikian pzrla
Eccja~lian banjii*, kckrvingiln J,ln Ir~ngsol- \vrlll:; d ianggap seba1:ai cju t pu t dc1ri
p e n ~ e l ~ l n ~ ~ ~ i s u n ~ l ~ t * r ~ l a v ~ a r ~ l r ? ~ ~ ~ ~ 1 ~ 1 1 I iny,kung,an hidup srlarna ini, Ari;ll isis kondisi
Icrsrbui krlrnucli,ln dii,c*rifikasi ht-rdasdt-kan k e j a ~ l i a n - k t ~ j a d i ~ ' ~ ~ ~ di lapna>>;,~r~.
Verjl'iknsi ini ~ l i d a s ~ ~ l . k ; ~ n p;~Lia hasil kot~l;uItasi publik unluk KUU-I'SIIA 'lny:
0"
mrdiil t d a h cliPakuki~n - k h u s u h ~ i i ~ a parla lwrian t a h u n 2003 Ibu K d a , clan diskusi serta h r r h x a i pertcarnuan ~ l e n p i n mitra K1,l I, Jringan 2007, nnaljsis pihak- pjhak van!: ~ ~ l i l t ~ l r l ini 131tol~1ku kan pendarnpjllpla~ prtani cIi 1'.Jaws.
UnLulc mrnilili clava tluftueg pacla iiny,ka t kllbupa ten/ kota, rn~:~lj;guna k;ln
p ~ r h i ! ~ l n ~ n jcjo
k
c~ko1ol;i (I3<lls [TI), scdangkan pacln tingkat T'rnpinsi clan bcberapaKal~upatun di l ~ k u k r r n t~clrl~itur~gan I'IIICD I lijnu (Rab IV). Ilalnm kajiiln ini s t > l u r u h data vanp, Jianalisa be]-up3 data srkuncter.
Apallila ~Lllilm ktrjinn s c b ~ l u ~ n r i \ ~ ~ ~ trlilh Jiannlisa ~scrrnasalnl-tan ptlraiul-an-
p e r t ~ n ~ l n n g a n cli tingkal Uncinng-unrSang, clalam knjian ini dila k u kan '~nalsis ini
{t.cl~rlrlll i u i n l ~ / s ~ s ) terhilcinp 278 Irrt.atttrnli I),i~rall. Ketiga analisis c2iallic, ~ , a i l u mrnp>nai jt~jak ckologi, FJIJKfJ I I i jau, kondisi llan prt!~liksi pei.ubah,iii 111 1 u pan
Iahan, scrta vilrifi kdsi lapane3~1 kt~mucliiua cl i l n k ~ ~ knn sinic*sis 111ilu
k
mrn::irlvntifikasi ,11 trrnn tif kebijakan I t i I1atzg 1 i i Skema
pcnc!tlk,~tan kLliiCtri ini cliwjikLln clalntn Gamhar 1.
1 Iasil i111a1isis ini 111ik111111jukkan hrthwn I's.rcla ~ ~ a n ! : ada selnma ini Ichi I1 l ~ n ~ n ~ d
k
-splwsar 176 1'1\r~li) (63'A) ciari 278 Pertla \fang clinnal isis - rnilmpun\.rti nlolil t ~ n tu k inrllnkukan eksl~loilnsi .;i~mbt*~.cl;lj.a alatn (Tabcl 1) b t n p a ptlsiji~~arl ~ i a 1 7 13r.lu11l rnrniyurt i1i117angk;~ri penti ngnya prosm kolahor,isi maLt p u n pr11a k s a n a m r l p v i ~ I u s i
pclnficaloEaan s u m b r ~ r r f i l ~ ~ a al,im. I ) i s , ~ ~ ~ i p i n y , ilu till-claya t 125 Pc.~*cln ai,lu ~15~)O dC\ri
E a r ) ;I i lrniy;,:: in: thlah rii:llk*:mi.ntzs
. .
di D c ~ ) : I I - ~ L ' ~ F T : i ~ Z ; ~ n a j ~ n : c n IJutan
' Bahan drskus! dalarn Forunr Koal~st LShl M~tra ULH dl Jakarta, 21 Febrlrar~ 2008 Fakultus Kehutiqnan LPB,
7 Tlrn Penellti Kebrlakan Pengembangan Daya Dukung P Jawa (2007)
idik Suhnrjito, M9.
- - -
~TUJUAN
KAJIAN:Bencana, Bio-geo- Daya dukung: Footprint,
Masalah
.;"PI
tutupan PDRB Hijau. lahan. Prediksi Analisis, Strategic Policy
. -- Kebijakan.
7
(Kajian 2006)I
! Karakteristik wilayah
1
: (ProplKablKota) Ii I
i P
-Verifikasi dan ANALISIS:
informasi
4-
rnasalah dF-
Jejak Ekologi tutupan lahan- PDRB Hijau ka bupatenlkota
lapangan (KP I
- Peraturan Oaerah
RUU PSDA)
Alternatif kebijakan strategic
r - - 7
'l'abel 1 . Motii' dcln hl LI,I lclll l ikologi I'clrcIa
~in1~1l11
I'r1n1;clr71~1n Sl I AP
I Motif dan Muatan Ekologi IPropinsi
BANTEN 0
Y OGKAKARTA 3 0
DKl JAKARTA 19
JABAR 0 0 4
JATENG 38 76 1
JAT1M
/
TOTAL 278Ke1eran:gn:
NU11 - Tldak 1nclnl1crliariknr1 tin! a duht~l~y. 13.111 r~~c.rnpcrIiarik;~~~ dayn duhitng lerhittij\ d;~l;l~r~ uilo! all atlrn~nistl.ns~n>a. Dl)? - ~ i ~ e ~ n p c r l l n t i h a ~ ~ rla! :) cluAting d;~Tavi~ ling]\til~ DAS
b a n g ~ ~ n a n (A), liulan, kavu linsil perhchunCin i-ak\;ll (C), dan p e n g l o l a i ~ n lingkungan hidup, ~ ~ r n g ~ n d a l i a n pcncrmariln air- dan udara, b.lku mulu
lingkunyan, pen;;enrlalion lirnL~a61 (li) (Tabcl 2). I sclusuli I'rnld \,an3
tl it-valuaqi bt.1 urn icrrlajw! lJcrJn p t ~ n ~ c l l o l n a ~ ~ w m ~ x * ~ - c l r t v a alarm v a n s dilaku kan
srtc-artI de\lolusi ~ l c t y y ~ncbmyrrti~nbanj:kan t l a ~ i ~ cl u kung ljngkungan.
Tnbel 2. M o t i i Jan Muatan l!koIogi cFaIam I'engelolan 51 )A M P I I L I ~ W t Je~iis Komc~d i i i van>; Dimilnfaa kkan
I H
I
Total
Penen
Perijinan
NDD 1 DDI
-+-
, 25
.
. -. .-I- 1723 1 3
?
Kolaborasi 1, 8
DDI
-+
'1
112
I
1
I
NDD
0
.,,,
0
Kcteraiiq;~~~:
1 . N130 = Titl;!k iii~-ml~crlrn~ih;~rl tl,ty;i duku~iy. Dl31 = mertipel-lla~iknr~ daya dukung tcrharas d;ilaln ivilayah aRm~i~i\!raq~~iqa. TJD'
-
ri~c~iipertiatiknn d a y dlrkt111g diilnt~a lingkup D;\S2 . A = Surnbzrtla~a air tanah dalani. pcngainn. arr perlnuknal~, stllnitr rcmpan. iriqsl+i. tlnrl air bmyunan: O - Sumhcrdaya tanah tl:m lnhan. hak ~~lii! at: r = S t ~ ~ ~ l t > t ' ~ d i l ~ a hiitan, kn! II ha<~T
ptrkcbunnn rakyat: 13 Suniberda! i~ ~anibang: E = I'cn~c.lulaan l.,in!lhitngari Hirlrll) (!'I,! I ) . penqendaliar~ pencc!i)ariili air tlnr~ lldnl;~. baLu ~ n i r t u I ~ r i ~ l ~ ~ n y n . penycnrlnlian limh;~li: I ' -
Sulnhcrdil! n Lrt\ra\an pitnt;li. rubla~nn\r pnn~ai pesisir Inllr. gcrikatia~i I;rut dnn surn~hrrrf;~! ;i pcfisir.
laul dnli pcrnhnan; (; Clnlt~pal~. Lcbel-xili;lt~. H = ~ L O M icar;~. I = P e r d n y n p i n wrn\rcr'~la) u II;~! i1tI.
r a l - a l l ~ ti;tlct. flora dn~r f;~uti,l
0
Analisis 13rt.da ini iuga r i ~ r j r ~ u i ~ i i ~ k k a n SC~lin-a pengt~lrtlac\t~ ~ u r n t ~ c i - d ~ ~ ~ ' , ~ al,~rn i-any,dilakrt kiln drnj:;ln C ~ I * R kol;~ borasl J<ln clevol usi lrbih mt*lnurzgki~i k'ln
memnsu kkan cIclvll tl LI kung 1 i ngkungan st%bagiti pt1t.t irnhangdn p ~ l e s t a r i ~ ~ n
lingkugan hidup. Knrnany, 2%, atau 2 Percia J a r i 111 r'rrda, mrmpurlvai motif kuldborasi ~latli ~ I ~ \ ~ o l u s i \.ang t ida k clisusun [anpa mernprrha ti kan dn1.n J u kung
l i ~ r g k u n v n . Sr.L~alikn\~a brntuk-but11 11 k pcriiinan kuranpl mcngakornodasi ;zclany a
k e t e r b t a s i l n ria\-a d;kuly; sumberdn\.a alarn. I lari 174 I'rrda lrang rnrmpunvai mrstii pcv-ijinan, 120
I'vrJa
J iantarar~!~,~ (6770) t idn k n~vrnpcrhati kan (lavariukung
lingkungarz.
Anal i5is isi I'c!l-cIa
ju!y
m r n u r ~ j u kkarz hnhwd cara kolahorasi dnn dc*\,t~l usi Iotlil~m e n ~ u nj;kinkan d ir-,lp<li mc-lalui p t * i ~ g e ~ ~ ~ h , ~ l ~ f i r n j,~rinj;an kurja inlt*rn,ll I'ropinsi
a l a u KaL-rupdtttz/ K o t ~ (TabcI 3).
F
hlri 84 T'r*rdu \,any, bermnlif k o l a b ~ l i - ~ ~ t il', 5-1 I'rrdi~ (62,2'/o) dinntaranva disusurz t.lrnt;a~i r n c * m h a ~ ~ g u n jaring I - IintasI h I'rrcla belmolil devolu t i I, 11 I'c'rdi~ ( 6 8 , 7 X ) rI i a n t a r a n \ . a d i s u s u n r i r n ~ n
[image:4.613.91.511.125.296.2]rara r-ang sama (K 1').
Tabel 3. Moti! Aan Mua tan M a n c l j c * r l ~ c n rlalant I P t ~ r ~ g t 1 l o 1 , ~ t ~ SISA t~icli~uru t I'l.o\~bs l ' e r a \ r u ~ ~ ~ n n n n ~ ~ a
I-
BANTEN YOGYAKARTADKl JAKARTA
JdBkR
1 JATENG JATlM TOTAL
Persen
Pcrijinan
6
1
20,2Kolaborasi
N K I 1
Dwolusi
i
4
KLK c t c r u ~ ~ , c i ~ n
4'
NK - Tidnh inenrban~uii .lar~ng kcrla Annrdina\i. pcrcncannirn. pcl;h<ranaari X bontrol. K T Mcinbarlp~lti jaring k r i a , lintas sektor)s~nlieho!der rli inter-nnl pl.o\ ~ n s i 'knbup:~tc~~'hota: KL. Mernbariyur~ , l ; i r ~ i r ~ Lerylinlas sek!or'~takrl1iolde1=~ ~ ~ ~ r c r r i s l provitici'labu~rarcn'tora dnn linln\ ifa! all provin';iikal~~rpalci~'Lo~a
T'~cl\c,s
p c l n \ , u ~ u
ncln I ' ~ ~ t + ~ l ~ ~ - ~ x ~ t - ~ l ~ ~ vrl I I ~ (-11 k u p i ~ l c * ~ ~ l , 1~i1172; Aila k u k < ~ n scacarakulabr~ratif c1,i 11 atau clr*\~olu ti1 Jengnn r i j i v n b a n f i u n jarin!: kerja 1 in tas sektor/sta kehr11de1-s di intcrnal Pro\.insi/ Kabup,~ ton/ Kota (KT) a tau rnc*11-thany,c111
jaring kvrja linkas sektur/ sta kehulc!crs internn! prc~vinsi/ kabupa tc.n/ kota Ann Iintas wilavah I"rnvinsi/Kahupaten/ Knta
(KI
.) tclah Jilaksana kan u11tu k p(mnanfantLln sumher-Java air, htltan dan pt-ngt4olaan Ijngkungan hidup (Tabel 41, nilmun iicli~k d c * n ~ i k i ~ ~ n u n t u k surnbc.rc!a\7a Itinah dnn Iahan, s u n ~ b ~ r . r I a \ . a tarnbang, s u r n b ~ r d a i ~ a kawasan pan tai, sn tnpah dan kebcl~si]~nn, rkowisata, %.ria gcrJc7gangan sun^ berdaira I ~ a v a l i , sdrnng u-alrt, I lora dan f',~una.Tabel 4. Motif cI,~n Mu,] tan M v ~ n ; z j c m i l t ~ l ' c ~ - ~ L ~ 1143PL1n1 T'~.ngc~lolatr 51
)A
n ~ c n u l - u 1I'r(~st3s I ' ~ ~ I I \ ~ ~ I C ; L I ~ I ~ ~ ~ \ , ; ~ cia11 ICIGC; Knmod i t i vang Ilirnanfaa tkilrl
P
IKomoditi Yg , Perijinan I Kolaborasi Oevolusi
KT
1
KL.
NK KT KL ..
1 5 . 2 1 4 1 1 6 ; s 8
C
D
E F G H
I Total Keturangai~:
1. N K I illnll ~nc.lnl~;~~!::un jal-illy Lrriil Loordi~~,!ri, pcl.encannan, pcl;\ks;lnaal~ S: hontrol: K I -
Merrib;~ll?un jilring kc*ri;~ lintilk 5cLior ~tahrl~oIdc.r\ di inrrl-nnl provinsi'kahi~parci~ Aura: K1
M o r n b a n ~ t ~ ~ r ,ial.u~: kcria I~ntar; sc61o1~'stahcl1uldrr.~ iritctnnl pruvil~si kabuyarrrt'bota cia11 lilit;~<
[image:4.613.120.487.545.711.2]2. h - Sumberdayn nil. tat~;ili cialain. peng;iinin, ilir pcrn~iihanl~. qurnur rrsnpan. iriyasi, (la11 nil.
hnn~,~~rran: R
-
S i t ~ i ~ h ~ ~ ' d ? a ~ ; t r i ; l J ~ da11 lahi~n. llak ulnyat: C - I.;t~lnbtrda!,a h u t i ~ n . Ail)\) Ilnhilperkuhunan takyat. I1 Suniberdaya tambani): r P r l ~ ~ e l a l n n n Linykungan tlidup (PI .IF).
])~II~.L'II~~;~ li;111 ~ ? t ? l i ~ t ' ~ l ) a r i l ~ i ;ti1 dill1 udara. I ~ ~ I J r i l t l l u I ~riphunp;in. pt'npendnlian lirnha)~: - S~lrnl?cnl,~!:l l a t z osnli ~ ~ a l l t n i . rellnn~asi p;lnl;jl pra\rkir laill. perilnnuri laut dali ~urnI>r~.dii>,~ p r ~ ~ s i r . In~rr dnn ycl.iknnan: C; - Snml,nli. kthrr.;~l~an, 1 I Ekowisat;~, I - I'eldneangan
st~mhcrrl:i:,;~ tinjnti. snrang n;~lct. Horiq dan Rilna.
Yang juga perlu dipc~r.Iintikan L~nl~wrt baik l'erdd-prrda Y L ? I I ~ d i s u s u n ~ltlxq;an memprrha tikan m u n t a n ckoIogis si-pc*t*ti rlava rlukullg s u r n b ~ r d a y a alam r l n ~ i
dilaksana kan rlcngan mcmbi~ntuk j~jari11;; kerja ~ n a u p u n 13errld-perda yang
bersifat l\ksplui tatil' ~cll.hi~dnp sumhrrclnva alam, kedtranva meruju k Unclang- Undanp, rnnupu n Z'cara t urr-l t~ I'erncrinlah \Ian$ l ~ a m p i r * samn (Tabel 6.5). I la1 ini
1?crarti ~erc!aj?at pt!rson!;~~'l sclrius mengez~ai proses legislnsi daIam panvusunan
PC-rrla serta lerna linva moniforiny, Ptbrila-pcrtla br:rmasalah, terrr tama cl i t in jar1 dnri
k r t i a d a a n mrrntan rxkolo~,:is mau purl proses !any, dila kukan tan pa r n e r n y e r l i n k i k,ln jeia ring kerja ~laLlrn p i - n ~ t ~ l o l n a r ~ quln berriai-a a l d n ~ .
Pi
Kchijakan PSTJA d a t ~ Upaya I'ernulihan Daya I l t ~ l c u n g Lingkungan
I'a~la Tabel 6. c l i t u ~ ~ i u k k a n nclma-nrllva. K a h t i p n t c n / K o t a dim,an,l ttkrtlapc~t penin~:kntan tutupan ICll~,ln, ciava dukutzy, !-an:: rnc1si ti Imik vang clilunjukkan ole11
hasil pur11i tu n):,tn jvj.~
k
~1kolol;i, Knbu~sntr-n/ Kutn vatly, akan ttrrjclcli krr-tlsa kdnl u i u p n 11,lIlan bcrdas,lrka17 PI-rcli ksi
201
0-2025,
serta nan1~j-namaI'rc~pinsi/ K=IL~u p,l tcn/ K~3iil tnnnyr, r n e n ~ p u n ~ ~ a i pcrda-perch van8 d isu SLI n c1rnt;a n
rnernp~rhatik~ln rIa1.a clukung lini;kungan. t3rrd;lsarkan pcnlr;gahungan fLlktd dan
~ ~ r e c l i k s i ini ~ l a p ~ l l d ~ t ~ ~ r a l a k a u h n l - h a 1 spba,u,ai hcarikut:
1. Upava unlu
k
mela krtkan p~~ni11f';kil1an tu tup'ui la han telali d iln ku kan, narnun krhri-hasilat~ pads umunin\.a cii wilavah-wilavah pc-rkotaan. U p a v a dcrniki,~n ini l e t ~ t u sajc~ s a ~ l t ; ~ ~ ~ pvt~iing, rmamiln bclurn cukup tntmberikdn clamyak positii bagi prrbaikan cln\*,~ dz~kung. ILat i t ~ i di!u~~jukk;in olcli k~r*iln\ra jumli~li kabupale~i/ koia \.anj), p r h i tungnn Ji~oll~r.i~ll-n\-,~ t~t3Iu~r1 ttlrlampc~ u i.f-
2. *I'uiupnn Inlian $,an); masih tersisa crnclr*runz d iprcl*dik~i nkan tc.mr>rarn c)lehyerken~ban;;an p t 1 1 l c l u d u k, k h u s u s n t * , ~ bt~rkii i tan clr.nj:an kebut u l ~ i l t i Ia hcin
l ~ w t a n i ~ n , k i l ~ t i l ~ n untuk 1~orki1hul1dn rfan t a r n ! ~ a i i ~ : , wrta
pt-ngi.111 bal1!;~111 illi~-,~~ir-u k t trr 13ko11orni kliu.;u.;nz.n jalan. I'rrcl i ksj iui ~ I ~ I I L ~ ~ . I . L ~ ng
I
RujukanI
3a6m ..
Jateng]
Jabar1
Peraturan1
No 20190 Pemerintahi No 22182
I - -4
No 33/70
No 32190
Presiden .
I
I No 57/89No 24/92
No 1 1174
I No 5190 Undang-
1
No 11/74Kctcrangan: Undang-Undang:
Undang No 5/60 I NO 5/60 NO 5/60 I
No 11/74
No 5190
No4199 Kehulman
No ?3(47 Pemelohan Lmqkungan Hh?up NO 2497 1 i ~ t i ~ Ruanq
Mo 5W Keanckaraqaman HayaIl
Kslcnl~en Pokok Pcngelolaan L~ngkt~nqan
Nc4t8T Hld~ip
No +lI74 Kecnlltan kclcnll~an Pnkok Pmqairan
No lll67 Kelt'nl~m?~ kr:lsoluan Pokok krlzwbangan
No 5160 Pcrdluran D;mr Pokok Pdok Agrana
Keputusari Presideti:
Tlm Koordmas~ Penqt~luk~;tri Tala Kuang 5711E Nasrona!
No 7390 Badan Penqendallan Danlpak L~nlq k~~rlqiln
Peraturan Pcmcrrritah:
No 33V0 Prrcrlcanann Hulan
Nc 77!R? Tnln Pcwa0unn Arr
No 7996 Am111s1s Vmgcna~ Dampak L~ngkunqsn Nc M?? PmqPndal~an P~ncenlaran Air No 27fiT Pengclolaan Rawa
NO 3 5 m P ~ n g ~ l o l a a n Suriqnd
.l i T' Jawa
DKI , DIY
No 5183 Anal~s~s Mengenar Oernpak L~gkungan No f 1174
NO 4i82
I No 73/97 No 11/67
i No 24/97
Pengelolaan Kualrras A I ~ dan Pcrgsnd~l~an
87111 Pencarlaon A I ~
Keputusan Presiden.
No 23/97
NO 11174
No 11167
No 5160
No 4182
No / JP4 B<Man Pcngendalian Dampak Lrngkung;l~l No l l 4 ' W Pr!nataan Rtlang Kawasan Bwor Punc,~k Cian~i~?
a. Masill s;ink;at sedi kit cl u kt~ngan prbrl~kzrrc~n-pclrunda~~gan teru t ~ r ~ z a l'erda
rang
claplt n~engendalikan kerusa kan ilava d ukuny, Iingkuny,an. 13aikkcbijakan rlalnm h e n i ~ ~ k teks niaupltjl prows IT[-rrl~ua tannvLl nlasih terclapal kolc~~n,~han mc.nrl,lr,~r. Misalni,~ di jurrpii adanj-a g a p a11 ta ta isi
Unclang-tli~rlnnj?, yang mt3njadi ruju ka 11 clt>~~):;ln i s i 1'rl'da.
Is. [>isamping m'~s;~ln h t ~ k . ; k t * l ~ i j ; ~ kan J a n proses pcm bualannj-a, juy,~ trrrlnpat rnasnIi111 irnplemc1ntilsi krbijakiln di l a y a n g a ~ ~ . K L i s u ~ - k a s u ~ krrusakan .surnhr~.~lil\~a a l a n ~ van:: Zerungkcip (liliat !jab 3 ) mr~ilunitlkkdn adanva masalah implementasi kchija knn a kitw t belurn Jitunjany, oleh kr1vrnbnj;nan r7ang kuat. Masalclli keIer-nbcl~yan !?any, cl i ~ n a k s u i l rnencaktrp 1nt1Iai c h i prarsoalan hak clan i ~ k s e s nlas\7ilraka t atas mantaat surnbercln\.o alam sampai dc.n;cr;an pelaksanan kepe~ncrintahan.
(.. Hai
k
patla tinj;kat isi kp\>ji;~kdn
rnaztput-~ y i ~ d a saai pcnggalian aspiriwiPl masvarakak, brrdasarkan wilin.ah ekosisten~ pataadigirla mrtrt;clda scrta surnhcrrla\~a per*h<llian terha~lay alarm secara d a v a bcrsamn d u k u n g
Uraian di a tas secara urrlum tnenunju kk<tri ball wr7 kiliian ini sujalnn drngan telaah kebija kan maki-o vnnj; telah clila k u kan clalam kajian st.txll tlrnIz\*a. Kondisi P. Jnwa st!btanarn\ra aar~n:;lzaciapi si tuasi sr-bapi bcri k u t:
I'cprlamn, J a I a ~ n ~ k r l I i 7 r~asinni~l, nlrskipun sknlus rl'm fungsi s r t ~ n b ~ r . d ~ ~ \ . ~ ~ nlnm
tctclh cli ttlt<~pk,ln rEL-lIarn U ndarig-unrfatv;, n a m u n p e r k e ~ n b a n f i , ~ ~ ~
P ~ ' I ~ L ~ ~ ~ I I ~ ; U I I " "
~ ~ k ~ ~ ~ i o n i i , sosial L ~ ~ I I I poli tik, seu;~ LI r l r i;rt,lr? ~cslali ~nk\~-t.ctu ksistatus clilri mengu ball I'ungsi suml.rtbrJava alam. Scmc*~ltara itu, ~xlngrlolann
surnberda\ri~ slam sc.rtlm ber'ke1,~nju tat1 brlu111 tnenjacl i a r u s utama
(trrninslrurir~~) dr-llam prvketnbangan pc~nlwngunan ttxrsebut. Kedsm, dalatn skala wilaval~, status d a n fungsi sumbr~rrln\~a aIam Lrt-bagi-bagi kccIaIarn
wilnvah ad~ni11i5tasi dan LsL71L~s-haFas \.zts=iscIiksi pengarmhilan kcputusan,
scl~ingga till,) k turcIa1,di k t ~ s ~ l t u a n instiiusi dc?n poli tik vang nlampu ~neniasli k;ln funj;si sum!-sc.r~f;~v;l slam Lr7tci p ~nenjnd i hagi;ln c l i ~ r i perken~bangan ekunorlii w-ila~;111 c l i ~ Ii~m jangkd pilnjang. K ~ Z i g c f , dalarn skal,~ lokal, sl~iius d a n I'unj;si sumberclava alam bcllt~m mcnjadi l>a!;i<~n rod,^
pent:y,erak kr3licfup~1n sosial-ckut~olni ~ i ~ n s \ - a r a k ~ ~ t .
K v i ~ J isi c l r ~ r i ~ i ki41t1 ri~r*nj;j:wniZ~cl t-ka 11
I>,IIILv~~
pe~~lbnnj:t~nan nasionill tidnk 1-dsna11 tcrkt;trl,~p s i s i r l ~ ~ ~ - k o l r ~ ~ i clan .;c>sinl. P P ~ * I I I ~ I S ; I I ~ ~ I ~ ~ kt-l7iinEct~npe~nbanguna~i rnr~~.upaki~ti ,I k,lr p c ~ ~ v e b a h kt*r-~ew kan ckosistrrn (.;umht~~-cFti~,a ali~ni L I ~ I I lingkuri!:an hid up) ?;clliint;~;a nirnirnl~tzlkan krisis rk(doy,i 1'. J L ~ l i \ 7 ; l .
Pa~1;) ~ i l i r a n n ~ a , krisis eknlngi btv.~-nuara paria t ij;a ha1 u tanan: kclangkclci 11 sumhrrdava, Gcncanii tokal cfan pernbangunan, sral*!a konfli k"wilava h l i i ~ l u p
-
ketigarn~a bisa berkai tit11 a tau ttlrjaJi
secara trrpisah. J3enca t ~ a (banjir dan. . - . . . .
Brstn~ perlu dilelaskan bahvra sebagran besar kofifl~k hor~zontal dan vertikal yang akhrr-akhrr nl marak lerladl
juga berkaitan dengan perebutan sumberdaya dan ruang KonlElk tersebul berpotensn rnelestar~kan kr~srs
longs~w', misal n1.a) cI,ln kontlik. wilnj.ali hi
JLI
13 biasanva menin) bu l k a nkerusa kan t:kosistem I t * l i l i jauh, stth ingga 1nchn1l7c-rburuk krisis ckolot~~i \,CNI:; a h . F3emikia1i pula st*t.cbrusnva.
Untuk r n e n g i ~ i ~ j s i rn;lsalill~-mnsalali vilng aJa, li,isi! kajian d a ~ , ~ clukunt; 1' Jawa tahun 200h tclah mt~rekomt.nJasik;ln sey,rlnap langkah vnng perlu
rl iIa ku kan suptlrl i icsiunny, ~Lllarn Tabcl 7. l a n g k , ~ h-1any,kLl h tersebui
rnrnvd11t:kut: ( I ) , I t ~ n ~ ~ a p a n I lClk cIa11 akst-.; r n , ~ s \ ~ d r ; ~ k , ~ t Iokal te!.had,~p Si)A,
(2). 1't.tit;t~loladn SJItZ tt.rh,~sih okusistc-m.
(3).
1Jkur;ln pr-~nbar~gu~\,ln ~ l a nkincrja pc-nl:i~lola 51 I/\, (,I). Kc~pnsitss lem bat;<\ ~ I ; I I I l~ubun!gnn ; ~ n tar I i ~ n bni;a, dan (5). l aln p r r n e r i n i a l ~ ~ ~ n .
TabeI 7. 'l'indakan T'rrntrlih~n IYungsi S t l A dan l.ingkungan I l i c l u l ~ 'I3, j a ~ r n
Substansi Kebijakan
- .
I Mak dan Akses Masyarakat Lokal
terhadap SDA
Pengelolaan SDA berbasis Ekosrstem
Ukuran Pernbangunan dan Krnerja Pengelola SDA
Kapasitas Lembaga dan Hubungan AnZar
Lernbaga
i Tingkat Tindakan
Penyernpurnaanl
Pembuatan Peraturan Langkah Kolektif
Perundangan
I
!
D~stnbusi dan kepastian' hak dan akses thd SDA
Pelestarian SDA
sebagai stock I Koordinasi penetapan
1
program antar lembaga resourcesPenetapan lungsl SDA atas kepemlllkan
I Penetapan daya
I
Penguatan koordrnasi ( Perlukaran ~nformasi, antar kabupaten dalam
1
mekan~smepengendallan dampak penjabaran UU 3212003 benama
1
secara ad111
ind~viduRUU - PSOA rnenjadi UU PSDA
I
Langkah Operasional'
dukung wilayah (antar daerah dan antar
sektor)
Pengelolaan dan I
I
pemanfaatan SDA oleh
1
, ~ndrv~duPemulihan fungsi kawasan l~ndung dan pembatasan eksplo~tas~
1
SDA dl wrlayah tertentu!
Pengendalran I kerusakan SDA dan LH '
i
I
Koherensi programI
antar lembaga1
!
I S r n p n k(%nvataan stllwrli ilu, 1 1 1 ~ l k ~ l visi
kt'
cfc-.pan d a t a m pun);c*I~d;~nnsun~berclava al;rn~ d i 1'. Iawa adalali:
r'
' ' M t b ~ ~ - ~ ~ j u ~ I kit t~ kiwljct t ~ t z ~ r d ~ ~ i rl~as\.~~~.c?kd t \ - L I I I ~ , ~litopan): o l i * l ~ pul ihnjra dnt-a dukunf; Iin!;k~ny,~i~i".
U n t u k mcwujud k'ln \.isi tt*rsc1t>~i t, /70111'1/ I - C ~ ~ F I ' I I F u n t u k 1in);karp 1'. J ~ w ~ I
rliarah kiln pada bvbt-~+apd ha1 s t u r a sirnullan, sebagai s\.;1rat purlu ( r n i ~ r . c w i r r l - r /
condilin~rs) vajtu:
1. I'cnataan ha k d i l n akses m a s ~ a ~ a k a t lokal terlaadap pem'jnfaatan sutnhc-~+rl,l\,a al,lln,
Pelaksanaan I transparans~, akuntabd~tas. par(,slpasl Keterbukaan informasi Tata Pemerintahan dan partlsipasl publik
dalam pernbuatan
1
kab~jakanPengembang an argumen, klanfikasi,
2.
l'enguatnn pt.np,elolaan sutnhcrdavi~ alam brrbasjs ekosistrra~ tel-masukprrnulihan f u n ~ s i kawasan linclung,
3. M r m p ~ r b n i ki pc3rafuran-prl-unclanga n, ~.efurmasi lirokrasi d i m ta t a
pcmr~.i~atahan, Ii11-111asu k ~ ~ c - ~ t i b c n i ~ h a ~ z proses- roses a i J ~ l l i ~ i i s t l - a ~ i
pelaksanasln proj:iam clan kegiatas~, tc.rwli~nrn zrang bcrkaitan cIr1nj:an pengelolaan surnberciava alam.
Pdir.11
.
~ [ ~ ~ U Y I Y I . ~ ( ~ r s ~ 1 3 ~ t ~ l d p ; ~ t efPktii ~nt'l~j:dtdsi pc~l-niL~salahan dayL\ d u k u n g 3'Jawa apabila tenla pat svarai cu kup (sr!flii.icvlI i7o~~Cljljm~3), vi-iit~:
I. Krhijakan kty7t>nJuduk;1r1 k h u s u s n \ . a untu k mengahsi Iaju p e r l u t r ~ t ~ u h a n J I P ~ I C ~ L I C ~ L E k I n~1oiir,~si;l, k l ~ u s t ~ s ~ ~ \ . a ~ l i 1'. J ; I w ~ ,
2. Pengenil~angi~n t!kommi di lun r 1'. Jawa t ~ n t u k ~menriorony, pe~.pind~lh;ln
pencluduk 1'. Jawa srcara spontan.
Pi Upava untu k ~z~t*njalankan polic~! ri~/iot.rl~ trrseb~t t tirlak murla h, karentl ktlcendcrungan r11-irntasi p r m b a n g u n a ~ ~ J a n
krbijakan
pt)nl~,c1lolaans u m b t . ~ n l , ~ \ ~ a i~Zc?~n y.lng berja1,ln st-Iarnn ini justl-u kt. a r a h vany, bcl-lsw;lnan
vang
d i c t * r n ~ i n l i ~ ~ n d;ll,~tn hasil anatisis I'erda. IScngyn krnvotaan srapr*rti itu,~ ' o l i r ~
.
rr>Jorrlr . clclpat beri,llcln apabila ki-isis ekoloy,i 1'. Jawa beliar-henal- rnc~nj,~ili 17erlia tian scrLci ncfan\*<l du kungan poljiik j-ang k u ~ t ttn tu k r n t ~ ~ j n l i ~ r l r k a ~ ~ l ~ r l l l r I,rr~fi)rrll tersebu t.
IJrngan ~111*n7\~t~rtinll~a~-2~:ka11 st~Iuruli haci l krlji317 t~rs1-117~~ 11i r l E < l ~ ,
rekomendasi kvbijak'ln pc~ngr-mhari~;a~i ~ l a i $ a dukut~y, I'. Jawa ,~clnlah stbl>;~t;ni
b r ~ i k u t:
I. Mcni~ljan kcmt~Lll i FIUU I'c~11j:t~Iolann S ~ ~ l t ~ b e r ~ i a v a A l a m yang st-lama ini
P
t c l i ~ l ~ clihalias <lnlLi r I ) e p a r t t > ~ ~ ~ c n , narntrn hingga sail1 ini belunl d ibahasoleh IJPli;
2. Segcra n i t l l ~ k ~ z kn t~ r*\';~luasi I > C ' I I ~ ; ~ U I I ~ I ~ H I ~ 1 1 ~ 1 ruant; d a n m r > ~ l c t ~ ~ p k , l n
keyastian hak clan cikst.s a t ~ s Sl )A hagi r n a s ~ ~ , ~ r ~ k a t vang tirij:gal cli c l L ~ l ; ~ r n
clan di sekililr lokasi STIA;
7. M t ~ n ~ r n p k ~ i ~ i prrhi turzj:,ln Irli,lk I'kol~)j;i clan PIIK13 I 1Ejau un tu k mt'laku kn t i
el*;lluasi DI>1,;
4 . Membcri pl.ir>ril,is untuk r-rlclakukan kot~.;t.n,asi wili~\rah l ~ u l u l1AS cidn menjalankan koc~rcl inasi a nii41- ~ ~ i l , ~ \ ~ a h K ~ b u paier~/ KoLa cldlarn iI,1121 1JAS
vanx Sam;\;
5. Mclniniau kt*inha!i I'cv-,lburC~n I ) a i * r , ~ l ~ clalam pc-rll,lnlad tan SIIA \-.lng tid'r
k
~ ~ ~ c * m p e r ~ f ~ n l i L ~ l u d d ~ . ~ C ~ U k~r11fi l i n):ku ny,iln;h. Mr1a11pc~rti1iil~dngka11 tinluk rnemtlthl-lakukcln JtlI'tar. ncgatif invc3slasi vcl11::