LAMPIRAN
Lampiran 1. KURVA STANDAR ASAM ASKORBAT
Konsentrasi asam askorbat (ppm)
8 16 20 24
32
40
Absorbansi 1
0,5017
0,3582
0,2925
0,2158
0,0861
0,0133
Absorbansi 2
0,5514
0,3682
0,2993
0,2308
0,0798
0,0182
Absorbansi 3
0,5159
0,3842
0,3185
0,2467
0,1199
0,0221
y = -0.016x + 0.6307 R2 = 0.9815
-0.1 0 0.1 0.2 0.3 0.4 0.5 0.6
0 5 10 15 20 25 30 35 40 45
konsentrasi asam askorbat
a
b
so
rb
an
si
Berdasarkan hasil pembuatan kurva standar untuk analisa asam askorbat, diperoleh
persamaan sebagai berikut:
y = -0,016x +0,6307
dengan R
2= 0,9815
Keterangan : y = nilai absorbansi
x = konsentrasi asam askorbat
48
Konsentrasi quercetin (ppm)
10 20 30 40 50 60 70 80 90
Absorbansi
1
0,0875 0,2574 0,4530 0,4949 0,6561 0,6946 0,8031 0,9111 1,0314
Absorbansi
2
0,1501 0,2612 0,3856 0,4930 0,6531 0,7158 0,8203 0,9248 1,0640
Absorbansi
3
0,0930 0,2850 0,3861 0,4847 0,6514 0,7205 0,8206 0,9315 1,0441
x = konsentrasi quercetin
Keterangan : y = nilai absorbansi
dengan R
2= 0,9892
y = 0,0112x + 0,041
Berdasarkan hasil pembuatan kurva standar untuk analisa total fenol, diperoleh
persamaan sebagai berikut:
Lampiran 2. KURVA STANDAR TOTAL FENOL
kurva standar total fenol
y = 0.0112x + 0.041 R2 = 0.98920 0.2 0.4 0.6 0.8 1 1.2
0 20
Konsent
ab
s
o
rb
an
s
i
40 60 80 100
rasi quercetin (ppm)
49
50
Lampiran 3. HASIL OBSERVASI METODE PEMASAKAN PADA 5 RUMAH MAKAN
Tgl Nama
Rumah Makan
Jns Pemasakan
Jns Sayur
Jumlah
Sayur
Jumlah
Air
Jumlah
Minyak
Proses Pemasakan
09-10-09
Kol putih
55 g
Kembang kol
80 g
Agathis,
Plamongan Indah
Perebusan
- Cap Cay kuah
Sawi hijau
50 g
250 ml
Sayur dimasukkan ke air mendidih
(±100
oC) dan dimasak selama 4 menit
44 detik
16-10-09 Sawi
putih
100
g
Kembang kol
30 g
Steamboat
House, DP Mall
Perebusan
-
steamboat
Sawi sendok
30 g
500 ml
Sayur dimasukkan ke dalam air
mendidih (98
oC) dan direbus selama
2-3 menit
17-10-09
Kailan
± 50 ml
Sawi
putih
Kembang
kol
Penumisan
- Ca aneka sayur
Sawi hijau
±50-60 g/
jenis sayur
±100 ml
sebelum ditumis, Kailan direbus ± 3
menit dalam ± 220 ml air mendidih.
Selanjutnya, seluruh sayuran ditumis
selama 53 detik (suhu produk: 88
oC)
Kembang
kol
Sawi
putih
Sawi
hijau
Kol
Kelapa Gading,
Jl. Gajah Mada
Perebusan
- Cap cay kuah
Brokoli
± 40 g/
jenis sayur
±440 ml
Sayuran dimasukkan ke dalam air
mendidih (±100
oC) dan dimasak
selama 2 menit
(suhu produk: 91
oC)
28-11-09 Ratna
Berkah,
Gombel
Penumisan
- ca sawi sendok
Sawi sendok
220 g
±180 ml
± 25 ml
Sayuran dimasukkan ke dalam
minyak panas, lalu ditumis selama ±
1,5-2 menit
(suhu produk: 83,3
0C)
Penumisan
- ca brokoli
Brokoli
+ sayuran lain
(jamur, wortel,
kapri)
± 130 g
hingga ±
200 g
±180 ml
± 25 ml
Sayuran dimasukkan ke dalam
minyak panas, kemudian ditumis
selama ± 1,5-2 menit (suhu produk:
82,1
0C)
11-12-09 Mitra
Keluarga,
Bukit Sari
Penumisan
- ca sawi sendok
sawi sendok
± 160 g
±430 ml
(untuk
merebus)
±15 ml
Mula-mula sawi sendok direbus
dalam air mendidih selama 30 detik;
Kemudian baru ditumis selama 45
detik (suhu produk: 75
0C)
Lampiran 4. HASIL UJI
HARDNESS
BEBERAPA SAYURAN
BRASSICA
Perlakuan
Rebus 2 menit
Kukus 2 menit
Kukus 3 menit
Kukus 4 menit
Hardness Sawi
sendok (gf)
2153,04 ±
202,74
a2323,79 ±
549,96
a2481,81 ±
251,41
a2320,71±
361,89
aHardness
Brokoli (gf)
3625,23 ±
632,93
a4712, 89 ±
845, 63
b4270,03 ±
1349,71
ab4798,02 ±
1070,88
bHardness Sawi
Hijau (gf)
1472, 41 ±
661,52
a1266,30 ±
498,11
a1458,23 ±
570,84
a2454,27 ±
572,12
bHardness Kol
(gf)
2236,09 ±
1780,87
a3593,30 ±
1559,35
a2758,88 ±
1128,92
a3570,24 ±
871,97
aHardness Sawi
Putih (gf)
1789,28 ±
464,95
a2160,57 ±
325,67
b2210,46 ±
444,56
b2308,77 ±
163,57
b●
Semua nilai merupakan
mean
± standar deviasi
●
Nilai dengan
superscript
yang berbeda antar kolom menunjukkan adanya perbedaan nyata
antar perlakuan (p
≤
0,05) dengan menggunakan uji wilayah Duncan
51
LAMPIRAN 5. ANALISA VARIANSI
ONE-WAY
TERHADAP
HARDNESS
BEBERAPA SAYURAN
BRASSICA
ANOVA
Sum of Squares df Mean Square F Sig. Sawi sendok Between Groups 486662.628 3 162220.876 1.207 .323 Within Groups 4301838.816 32 134432.463
Total 4788501.444 35
brokoli Between Groups 7776844.782 3 2592281.594 2.539 .074 Within Groups 32673611.428 32 1021050.357
Total 40450456.210 35
Sawi hijau Between Groups 7755556.428 3 2585185.476 7.723 .001 Within Groups 10711239.567 32 334726.236
Total 18466795.996 35
Kol Between Groups 11813405.553 3 3937801.851 2.062 .125 Within Groups 61102770.738 32 1909461.586
Total 72916176.291 35
Sawi putih Between Groups 1393259.237 3 464419.746 3.398 .030 Within Groups 4372997.125 32 136656.160
Total 5766256.362 35
Sawi sendok
Duncan
Subset for alpha = .05 Perlakuan
N
1
rebus 2 menit 9 2153.037504 kukus 4 menit 9 2320.709569 kukus 2 menit 9 2323.790351 kukus 3 menit 9 2481.809724
Sig. .090
Means for groups in homogeneous subsets are displayed. a Uses Harmonic Mean Sample Size = 9.000.
brokoli
Duncan
Subset for alpha = .05 Perlakuan
N
1 2
rebus 2 menit 9 3625.224777
kukus 3 menit 9 4270.028139 4270.028139 kukus 2 menit 9 4712.892181 kukus 4 menit 9 4798.015619
Sig. .185 .304
Means for groups in homogeneous subsets are displayed. a Uses Harmonic Mean Sample Size = 9.000.
52
53
sawi hijau
Duncan
Subset for alpha = .05 Perlakuan
N
1 2
kukus 2 menit 9 1266.301864 kukus 3 menit 9 1458.232525 rebus 2 menit 9 1472.409679
kukus 4 menit 9 2454.267873
Sig. .483 1.000
Means for groups in homogeneous subsets are displayed. a Uses Harmonic Mean Sample Size = 9.000.
kol
Duncan
Subset for alpha = .05 Perlakuan
N
1
rebus 2 menit 9 2236.086059 kukus 3 menit 9 2758.875863 kukus 4 menit 9 3570.236999 kukus 2 menit 9 3593.300551
Sig. .064
Means for groups in homogeneous subsets are displayed. a Uses Harmonic Mean Sample Size = 9.000.
sawi putih
Duncan
Subset for alpha = .05 Perlakuan
N
1 2
rebus 2 menit 9 1789.280786
kukus 2 menit 9 2160.570167 kukus 3 menit 9 2210.459620 kukus 4 menit 9 2308.765295
Sig. 1.000 .430
Means for groups in homogeneous subsets are displayed. a Uses Harmonic Mean Sample Size = 9.000.
LAMPIRAN 6. ANALISA NORMALITAS DATA PENGUJIAN KOMPONEN
KIMIAWI SAWI PUTIH DAN SAWI SENDOK
Tests of Normality
Kolmogorov-Smirnov(a) Perlakuan
Statistic df Sig.
AO sawi sendok Segar .214 6 .200(*)
Rebus .243 6 .200(*)
Kukus .316 6 .062
Tumis .199 6 .200(*)
Askorbat sawi sendok Segar .303 6 .091
Rebus .225 6 .200(*)
Kukus .156 6 .200(*)
Tumis .242 6 .200(*)
Fenol sawi sendok segar .246 6 .200(*)
rebus .289 6 .129
kukus .219 6 .200(*)
tumis .175 6 .200(*)
Kadar air sawi sendok Segar .109 18 .200(*) Rebus .125 18 .200(*)
Kukus .199 18 .058
Tumis .138 18 .200(*) AO sawi putih Segar .273 6 .184
Rebus .151 6 .200(*)
Kukus .204 6 .200(*)
Tumis .266 6 .200(*)
Askorbat sawi putih Segar .187 6 .200(*)
Rebus .284 6 .142
Kukus .277 6 .169
Tumis .224 6 .200(*)
Fenol sawi putih Segar .298 6 .105
Rebus .312 6 .069
Kukus .293 6 .116
Tumis .299 6 .101
Kadar air sawi putih Segar .197 18 .063 Rebus .144 18 .200(*)
Kukus .196 18 .067
Tumis .121 18 .200(*) * This is a lower bound of the true significance.
a Lilliefors Significance Correction
54
LAMPIRAN 7. ANALISA VARIANSI
ONE-WAY
DATA PENGUJIAN
KOMPONEN KIMIAWI PADA SAWI SENDOK
ANOVA
Sum of
Squares df
Mean
Square F Sig. AO sawi sendok Between Groups 2417.875 3 805.958 54.941 .000 Within Groups 293.392 20 14.670
Total 2711.267 23
Askorbat sawi sendok Between Groups 60.880 3 20.293 12.270 .000
Within Groups 33.078 20 1.654
Total 93.958 23
Fenol sawi sendok Between Groups 1302380.201 3 434126.734 46.874 .000 Within Groups 185232.883 20 9261.644
Total 1487613.084 23
kdr_air_sawi_sendok Between Groups 1501.145 3 500.382 901.196 .000
Within Groups 37.756 68 .555
Total 1538.902 71
Post Hoc Tests
Homogeneous Subsets
AO sawi sendok
Duncan
Subset for alpha = .05
Perlakuan N 1 2 3
segar 6 31.6219
rebus 6 38.9802
tumis 6 52.4310
kukus 6 56.5152
Sig. 1.000 1.000 .080 Means for groups in homogeneous subsets are displayed. a Uses Harmonic Mean Sample Size = 6.000.
askorbat sawi sendok
Duncan
Subset for alpha = .05 Perlakuan N 1 2 segar 6 26.1642
tumis 6 29.4733
rebus 6 29.9342
kukus 6 30.0242
Sig. 1.000 .492
Means for groups in homogeneous subsets are displayed. a Uses Harmonic Mean Sample Size = 6.000.
fenol sawi sendok
55
56
Duncan
Subset for alpha = .05
Perlakuan N 1 2 3
rebus 6 881.6042
tumis 6 1252.7232
kukus 6 1312.5030
segar 6 1528.5417
Sig. 1.000 .295 1.000 Means for groups in homogeneous subsets are displayed. a Uses Harmonic Mean Sample Size = 6.000.
kdr air sawi sendok
Duncan
Subset for alpha = .05
perlakuan N 1 2 3
tumis 18 83.9365
segar 18 94.2049 kukus 18 94.3496
rebus 18 94.8469
Sig. 1.000 .562 1.000 Means for groups in homogeneous subsets are displayed. a Uses Harmonic Mean Sample Size = 18.000.
LAMPIRAN 8. ANALISA VARIANSI
ONE-WAY
DATA PENGUJIAN
KOMPONEN KIMIAWI PADA SAWI PUTIH
ANOVA
Sum of
Squares df
Mean
Square F Sig. AO sawi putih Between Groups 96.561 3 32.187 6.213 .004
Within Groups 103.613 20 5.181
Total 200.174 23
Askorbat sawi putih Between Groups 205.292 3 68.431 11.129 .000
Within Groups 122.982 20 6.149
Total 328.273 23
Fenol sawi putih Between Groups 66168.042 3 22056.014 2.225 .117 Within Groups 198229.150 20 9911.458
Total 264397.192 23
Kdr air sawi putih Between Groups 1496.528 3 498.843 2278.149 .000
Within Groups 14.890 68 .219
Total 1511.418 71
Post Hoc Tests
Homogeneous Subsets
AO sawi putih
Duncan
Subset for alpha = .05 Perlakuan N 1 2 rebus 6 17.6949
segar 6 18.1468
kukus 6 21.5112
tumis 6 22.2583
Sig. .735 .576
Means for groups in homogeneous subsets are displayed. a Uses Harmonic Mean Sample Size = 6.000.
askorbat sawi putih
Duncan
Subset for alpha = .05
Perlakuan N 1 2 3
segar 6 16.2217
rebus 6 18.6192 18.6192
tumis 6 21.4725 21.4725
kukus 6 23.9858
Sig. .110 .060 .094
Means for groups in homogeneous subsets are displayed. a Uses Harmonic Mean Sample Size = 6.000.
57
58
fenol sawi putih
Duncan
Subset for alpha = .05 Perlakuan N 1 2 rebus 6 262.3631
tumis 6 330.1309 330.1309 segar 6 372.9524 372.9524
kukus 6 401.8929
Sig. .082 .251
Means for groups in homogeneous subsets are displayed. a Uses Harmonic Mean Sample Size = 6.000.
kdr air sawi putih
Duncan
Subset for alpha = .05
perlakuan N 1 2 3
tumis 18 86.0464
kukus 18 96.3846 segar 18 96.4063
rebus 18 96.9020
Sig. 1.000 .890 1.000 Means for groups in homogeneous subsets are displayed. a Uses Harmonic Mean Sample Size = 18.000.
LAMPIRAN 9. ANALISA KORELASI AKTIVITAS ANTIOKSIDAN, ASAM
ASKORBAT, DAN TOTAL FENOL PADA SAWI SENDOK
►
Sawi sendok Segar
Correlations
AO sendok segar
Askorbat sendok segar
Fenol sendok segar AO sendok segar Pearson Correlation 1 .532 -.636
Sig. (2-tailed) .278 .174
N 6 6 6
Askorbat sendok segar Pearson Correlation .532 1 -.919(**)
Sig. (2-tailed) .278 .009
N 6 6 6
Fenol sendok segar Pearson Correlation -.636 -.919(**) 1
Sig. (2-tailed) .174 .009
N 6 6 6
** Correlation is significant at the 0.01 level (2-tailed).
►
Sawi sendok rebus
Correlations
AO sendok rebus
Askorbat sendok rebus
Fenol sendok rebus AO sendok rebus Pearson Correlation 1 -.204 -.345
Sig. (2-tailed) .698 .503
N 6 6 6
Askorbat sendok rebus Pearson Correlation -.204 1 .844(*)
Sig. (2-tailed) .698 .034
N 6 6 6
Fenol sendok rebus Pearson Correlation -.345 .844(*) 1
Sig. (2-tailed) .503 .034
N 6 6 6
* Correlation is significant at the 0.05 level (2-tailed).
►
Sawi sendok kukus
Correlations
AO sendok kukus
Askorbat sendok kukus
Fenol sendok kukus AO sendok kukus Pearson Correlation 1 .113 .175
Sig. (2-tailed) .831 .740
N 6 6 6
Askorbat sendok kukus Pearson Correlation .113 1 -.814(*)
Sig. (2-tailed) .831 .049
N 6 6 6
Fenol sendok kukus Pearson Correlation .175 -.814(*) 1
Sig. (2-tailed) .740 .049
N 6 6 6
* Correlation is significant at the 0.05 level (2-tailed).
59
60
►
Sawi sendok tumis
Correlations
AO sendok tumis
Askorbat sendok tumis
Fenol sendok tumis AO sendok tumis Pearson Correlation 1 -.132 -.046
Sig. (2-tailed) .804 .931
N 6 6 6
Askorbat sendok tumis Pearson Correlation -.132 1 -.443
Sig. (2-tailed) .804 .379
N 6 6 6
Fenol sendok tumis Pearson Correlation -.046 -.443 1
Sig. (2-tailed) .931 .379
N 6 6 6
LAMPIRAN 10. ANALISA KORELASI AKTIVITAS ANTIOKSIDAN, ASAM
ASKORBAT, DAN TOTAL FENOL PADA SAWI PUTIH
►
Sawi putih Segar
Correlations
AO putih segar
Askorbat putih segar
Fenol putih segar AO putih segar Pearson Correlation 1 -.335 .101
Sig. (2-tailed) .516 .849
N 6 6 6
Askorbat putih segar Pearson Correlation -.335 1 -.494
Sig. (2-tailed) .516 .319
N 6 6 6
Fenol putih segar Pearson Correlation .101 -.494 1
Sig. (2-tailed) .849 .319
N 6 6 6
►
Sawi putih rebus
Correlations
AO putih rebus
Askorbat putih rebus
Fenol putih rebus AO putih rebus Pearson Correlation 1 -.653 .590
Sig. (2-tailed) .160 .218
N 6 6 6
Askorbat putih rebus Pearson Correlation -.653 1 -.987(**)
Sig. (2-tailed) .160 .000
N 6 6 6
Fenol putih rebus Pearson Correlation .590 -.987(**) 1
Sig. (2-tailed) .218 .000
N 6 6 6
** Correlation is significant at the 0.01 level (2-tailed).
►
Sawi putih kukus
Correlations
AO putih kukus
Askorbat putih kukus
Fenol putih kukus AO putih kukus Pearson Correlation 1 -.853(*) .883(*)
Sig. (2-tailed) .031 .020
N 6 6 6
Askorbat putih kukus Pearson Correlation -.853(*) 1 -.986(**)
Sig. (2-tailed) .031 .000
N 6 6 6
Fenol putih kukus Pearson Correlation .883(*) -.986(**) 1
Sig. (2-tailed) .020 .000
N 6 6 6
* Correlation is significant at the 0.05 level (2-tailed). ** Correlation is significant at the 0.01 level (2-tailed).
61
62
►
Sawi putih tumis
Correlations
AO putih tumis
Askorbat putih tumis
Fenol putih tumis AO putih tumis Pearson Correlation 1 -.956(**) .959(**)
Sig. (2-tailed) .003 .003
N 6 6 6
Askorbat putih tumis Pearson Correlation -.956(**) 1 -.872(*)
Sig. (2-tailed) .003 .023
N 6 6 6
Fenol putih tumis Pearson Correlation .959(**) -.872(*) 1
Sig. (2-tailed) .003 .023
N 6 6 6
** Correlation is significant at the 0.01 level (2-tailed). * Correlation is significant at the 0.05 level (2-tailed).
LAMPIRAN 11. ANALISA
INDEPENDENT-SAMPLE T TEST
PADA SAWI
PUTIH DAN SAWI SENDOK
Independent Samples Test
t-test for Equality of Means t df
Sig. (2-tailed)
Mean Difference
Std. Error Difference
95% Confidence Interval of the Difference
Lower Upper
AO sgr Eq var ass 6.119 10 .000 13.47333 2.20188 8.56723 18.37944 Eq var not ass 6.119 9.578 .000 13.47333 2.20188 8.53774 18.40893 AO rbs Eq var ass 18.597 10 .000 21.28500 1.14453 18.73482 23.83518 Eq var not ass 18.597 6.864 .000 21.28500 1.14453 18.56771 24.00229 AO kks Eq var ass 21.132 10 .000 35.00333 1.65639 31.31266 38.69401 Eq var not ass 21.132 9.265 .000 35.00333 1.65639 31.27259 38.73408 AO tms Eq var ass 14.507 10 .000 30.17333 2.07987 25.53908 34.80758 Eq var not ass 14.507 5.842 .000 30.17333 2.07987 25.05044 35.29623 Ask sgr Eq var ass 9.170 10 .000 9.94333 1.08430 7.52737 12.35930 Eq var not ass 9.170 5.876 .000 9.94333 1.08430 7.27656 12.61011 Ask rbs Eq var ass 16.618 10 .000 11.31333 .68080 9.79643 12.83024 Eq var not ass 16.618 5.143 .000 11.31333 .68080 9.57782 13.04885 Ask kks Eq var ass 4.318 10 .002 6.03667 1.39804 2.92164 9.15169 Eq var not ass 4.318 5.045 .007 6.03667 1.39804 2.45254 9.62079 Ask tms Eq var ass 6.312 10 .000 7.99833 1.26715 5.17495 10.82171 Eq var not ass 6.312 5.038 .001 7.99833 1.26715 4.74845 11.24822 Fnol sgr Eq var ass 14.171 10 .000 1155.58928 81.54402 973.89789 1337.28068 Eq var not ass 14.171 8.322 .000 1155.58928 81.54402 968.80773 1342.37083 Fnol rbs Eq var ass 18.670 10 .000 619.24105 33.16853 545.33696 693.14514 Eq var not ass 18.670 8.692 .000 619.24105 33.16853 543.80174 694.68036 Fnol kks Eq var ass 15.796 10 .000 910.61012 57.64965 782.15870 1039.06153 Eq var not ass 15.796 8.373 .000 910.61012 57.64965 778.69345 1042.52678 Fnol tms Eq var ass 22.317 10 .000 922.59228 41.34015 830.48069 1014.70388 Eq var not ass 22.317 5.560 .000 922.59228 41.34015 819.46475 1025.71982 Air sgr Eq var ass -10.508 34 .000 -2.20142 .20950 -2.62718 -1.77566 Eq var not ass -10.508 22.031 .000 -2.20142 .20950 -2.63587 -1.76698 Air rbs Eq var ass -15.711 34 .000 -2.05504 .13081 -2.32087 -1.78922 Eq var not ass -15.711 23.755 .000 -2.05504 .13081 -2.32516 -1.78493 Air kks Eq var ass -21.328 34 .000 -2.03618 .09547 -2.23019 -1.84216 Eq var not ass -21.328 33.829 .000 -2.03618 .09547 -2.23023 -1.84213 Air tms Eq var ass -6.610 34 .000 -2.10991 .31921 -2.75863 -1.46118 Eq var not ass -6.610 31.200 .000 -2.10991 .31921 -2.76078 -1.45903
63
LAMPIRAN 12. PROSES PEMASAKAN SAWI PUTIH DAN SAWI SENDOK
PEREBUSAN
Sawi
sendok
Sawi
putih
PENGUKUSAN
Sawi
sendok
Sawi
putih
PENUMISAN
Sawi
sendok
Sawi
putih
64