• Tidak ada hasil yang ditemukan

HUBUNGAN TINGKAT KETERAMPILAN TIK DENGAN PERSEPSI MAHASISWA TERHADAP PENGGUNAAN E-LEARNING PADA PROGRAM STUDI S1 PGSD UNIVERSITAS KRISTEN SATYA WACANA SALATIGA.

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2017

Membagikan "HUBUNGAN TINGKAT KETERAMPILAN TIK DENGAN PERSEPSI MAHASISWA TERHADAP PENGGUNAAN E-LEARNING PADA PROGRAM STUDI S1 PGSD UNIVERSITAS KRISTEN SATYA WACANA SALATIGA."

Copied!
128
0
0

Teks penuh

(1)

HUBUNGAN TINGKAT KETERAMPILAN TIK DENGAN

PERSEPSI MAHASISWA TERHADAP PENGGUNAAN

E-LEARNING PADA PROGRAM STUDI S1 PGSD

UNIVERSITAS KRISTEN SATYA WACANA

SALATIGA

Skripsi

Diajukan kepada Fakultas Teknik

Universitas Negeri Yogyakarta

Untuk Memenuhi Sebagian Persyaratan

Guna Memperoleh Gelar Sarjana Pendidikan

Disusun Oleh:

Nila Prawitasari Kristyaningrum

NIM 07520241032

PROGRAM STUDI PENDIDIKAN TEKNIK INFORMATIKA

FAKULTAS TEKNIK UNIVERSITAS NEGERI YOGYAKARTA

(2)
(3)
(4)
(5)

Takut akan TUHAN adalah permulaan pengetahuan, tetapi orang bodoh

menghina hikmat dan didikan.

(6)

u

capkan puji dan syukur kepada T uhan Yesus Kristus, skripsi ini

kupersembahkan untuk :

Bapak dan Ibu yang menjadi motivator terbaik yang pernah ada, terutama Bapak

yang selalu membimbing, mengarahkan, mencukupi segala fasilitasi dan memberi

semangat yang luar biasa

Adikku Dian Puspitadewi Kristyaningtyas sekaligus teman

curhat

yang sangat

baik, jadilah lebih baik dari kakakmu ini ya!

Sahabat-sahabat terbaikku Woro, Way, Innes, Bagas, Spica, Mas Cha yang selalu

ada untukku. Kalian adalah semangatku untuk selalu menjadi lebih baik

Keluarga kos Putri Biru, terutama Mbak Heni, Mbak Dyah, Mami, Mbak Dini,

Irna, Dita, Njung, Yuli, Ana, mereka yang mengajarkanku untuk tidak pernah

menyerah menghadapi hidup ini

(7)

!" # $ ! %" #%&# &' "()$* " # $%+& ! " )&',&), $( "", $ , -"# & '"+"))& !! " "

&

-

* & "' $ !)" + ")'. ! '"(,# + $, /) !, + $0 &' , $#",%' $ ,# & , "# 1 "-"2 " "

, "* "# $!"

34 567 84 9

:

r

9

w

t

9 ;9

r

<

r

sty

9

n

=>

r

?@ 8 ABCDEFCFGHCIF

B9;949 6 9

y

n

> 65=J9K JL9 M N9

w

9 O9==

y

9 J 949@ P 5= 54

t

9= = 9J94 96 @5=L9 M 6?O?= >9= 9=Q9M9

t

=>K9

t

K5

t

5 M9 @P4 9= RA< J 5= >9= P 5 M; 5P ; @9 69 ;;S9

t

5M69J9P P 5= >> ?=99= T

-

4 59 M== >

,

@5=L9M 6?O?=>9= 9=Q 9M9 P5M; 5P ; @9 69 ;;S9

t

5M69J9P P 5= >>?= 99= T

-

459 M==> J 5= >9= 69 ;4 O54 9N9 M @9 69;;S9

.

U 9= @ 5=L9 M 6?O?=>9=

t

=>K9

t

K5

t

5 M9@P4 9= RA< J 5= >9=69 ;4O54 9 N9 M @9 69;;S 9

.

V 5MJ 9 ;9 MK9= P 5M@9 ;94 96 9=

t

5M;5O?Q @9K9 P5= 54

t

9= = O5M

t

?N ?9= ?=Q ?K7 H

) Mendeskripsikan

tingkat keterampilan TIK mahasiswa Program studi S1 PGSD UKSW, 2)

Mendeskripsikan persepsi mahasiswa Program studi S1 PGSD UKSW terhadap

penggunaan e-learning, 3) Mendeskripsikan hubungan antara tingkat ketrampilan

TIK dengan persepsi mahasiswa Program studi S1 PGSD UKSW terhadap

penggunaan e-learning, 4) Mendeskripsikan hubungan antara persepsi mahasiswa

terhadap penggunaan E-learning dengan hasil belajar dan 5) Mendeskripsikan

hubungan antara tingkat ketrampilan TIK terhadap dengan hasil belajar

mahasiswa.

Desain penelitian ini adalah penelitian korelasional, yang mencari

hubungan antara tingkat keterampilan TIK dengan persepsi mahasiswa terhadap

penggunaan E-learning, persepsi dengan hasil belajar, dan keterampilan TIK

dengan hasil belajar. Populasi penelitian ini adalah mahasiswa progam S1 PGSD

FIKP UKSW peserta perkuliahan yang diselenggarakan dengan E-learning.

Sampel diambil dengan menggunakan teknik

W XYZ[\ ] X\^_ ` Ya

. Teknik yang

digunakan untuk mengumpulkan data dalam penelitian ini adalah angket. Analisis

data dilakukan dalam 2 tahapan yaitu analisis statistik deskriptif dan analisis

statistik korelasi dengan menggunakan Kendal Tau. Berdasar hasil analisis

statistik korelasi dilakukan uji hipotesis.

(8)

KATA PENGANTAR

de fg

sy

e he i jk le m g

s

jnl fn

t

hnl hko n pgin

t

qeo n l rk

su

s

si g

stu

s y

n lt

t

k mno

ukm gu

p

nohnl vk

r

hn

t

pnl o g hun

t

wx

y

n

s

koglttn jk lemg

s

pn jn

t

uk lyk mknghnl

s

jk lemg

s

nl zh ig

p

s

g glg pk ltnl fe pe m {|}|~€~  c~‚ €ƒ

K

„ƒ „ …€† ‡cˆ €~  ‰

K

Š„ ~€ ~

P

„ …‹„ ‡‹ c

M

€Œ €‹ c ‹ € „ …Œ €Š €‡

P

„~|~ €€~ Ž ˆ„€…~c ~

P

€Š€

P

…… €† ‘ ƒ |Š c ‘ ’

P

“‘”• ~c b„ …‹ cƒ€‹– …c ‹ƒ „~‘€ƒ€

y

—€˜ €~€‘€ˆ €ƒc € ™

zh ig jš g g lg pg šešel e l›eh ukmk lthn j g ›etn š w›etn š pn l ukukle og š

y

nin › wš

y

nin ›

el›eh uk l œnjng tk mn i zn i fn ln

P

kl pgp ghnl qk h lgh jnpn l g

v

k i šg›n š

N

k tkig

ržt ynhn i› n™

P

kle mg šnlš hig j šgglgpnjn››k im nh šnln› gpn hmkjnšpnigvn l›enlŸpe heltn lŸ

pž iž ltnlŸ šk unltn› ški›n šn inl pnl jk lpnjn› pnig vk i vn tng j gon h™

O

mk o hnikln g›eŸ

pnmn uhk šk u jn ›nlgl gjkle m gšuk lyn u jn ghn l›kigunhn š gohk jn pn

:

 ™ ¡n i pnl zenl›ž Ÿ

y

¢p™£Ÿ škmnhe £khnl ¤n hem ›n š qkhl gh l g

v

k i šg›n š

N

k tkig

ržt ynhn i› n™

¥™

M

nšpe h g¦nhn ignŸ

M

™ qŸ škmnhe

K

k› en §eiešnl

P

klpgpg hnlqk h l gh¢mkh› ižlghn

¤nhem› n šqkhlghl g

v

k i šg›n š

N

k tkigržt ynhni›n ™

¨™ u g ©žœonn› gŸ

y

M

™ qŸ šk mn he

K

k ›e n

P

iž tin u z›epg

P

kl p gpg hnl qk h lgh

ªl «žiun›ghn¤nhe m ›nšqk h lghlgkiš g›nš

v

N

ktk i grž tnhni›n ™

y

¬™ {€~Š €…| ­€ƒ c®

P

Œ¯”® škmn he

P

k u vgu v glt zh igj šg

y

n l t ›km no uk u vk ig hnl

jk ltnino nlpnlv gu v gltnl l

y

nšk mnunjkltk i fnnlzhi gj šgglg™

°¯

M

€

w

€…Š c®‘¯±Š®

M

¯±Š®‹„ˆ€‚ |

K

€‡… Š c ‘’

P

“‘ ”• ~c b„…‹ cƒ€‹

K

…c‹ƒ„ ~‘ €ƒ€

y

—€˜€~€

y

€ ~  ƒ „ˆ€Œ † „~c²c ~‚ €~ |~ƒ|‚ Š€‡€ƒ † „ˆ€‚ |‚ €~ ‡„ ~„ˆcƒc€~ Š c
(9)

³

x

´µ ¶·¸µ ¹ º·»¸ »¼

M

µ½ ¾¼ ¸ ¿ÀÁº ¾»¸ ¿Ã ÄÁÅÁ ºÀ ³Á Æ

K

ÁÇ ³Áà È

P

¹ ¹ ¶ ¹É

P

ʹ ¶

ËÃ³Ì ¿·¸³Å Á¸Í ·³¸ Å ¿Ã¹ÁÅ

y

ÁÎÁÏÁÃÁ

y

Áà ÐÅ ¿ÀÁ ÆÄ ¿ÄÑ¿·Â¿ÃÁàÁÃÄ ¿ÀÁ ºÂÁ Ã

ѿÿÀ³Å ³Áþ ³Â¿ÀÁ¸ÁÃÐ

y

¾³Á ÄѺµ

7

Ò ÓÔ ÕÖ × ØÙ Ú× Û × Ü Ý

y

ÞÖ ßÖ Þ ÕÔÜ àÖÛÖÜÝ áÔßÞ× ÕÔÕ âÔßÙÛ× Ü á×ß× Ü ã Õ äÞÙ

v

× áÙ à ×Ü

àä×ß Ô áÞÖÛÔ Ø×à ×ØÔÜ Ö åÙ áÖ ÜÞ Ö ÛÕÔ Ü æÔ åÔá× Ù Û×ÜáÛßÙØ áÙÙ ÜÙ Ò

A

ÛÚÙß Ü æ× áÛßÙØáÙ ÙÜ Ù áÔÛÙß ×Üæ× à × Ø× Þ âÔ ßÕ×Ü ç×× Þ â×ÝÙ áÔ ÕÖ× ØÙÚ×Û à×å×Õ

ØÔÜÝÔÕâ× Ü Ý×ÜØÔßÛÖåÙ×Ú×Ü× Ü Ý

y

âÔ ß â× áÙáè é åÔ×ßÜ ÙÜ ÝÒ

ê» ÐÁÂÁ

y

·ÅÁ¼

M

¿³ëìÉÉ

P

¿ÃºÀ³¸

Nila Prawitasari Kristyaningrum

(10)

x

DAFTAR ISI

Abstrak... vii

Kata Pengantar ... viii

Daftar Isi ... x

BAB I. PENDAHULUAN

A

.

ñ

a

ò

a

ó

B

ôõ

a

ö

a

÷ øùúû úõ

a

üýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýþ

B

.

I

ÿ ô÷ òö úû ù úû

a

õ

a

üýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýý

.

Ba

ò

a

û ú÷ù úû

a

õ

a

üýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýý

.

û ú÷ù úû úõ

a

üýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýý

.

T

ú÷ô÷ ôõò

a

÷ýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýý

.

ùú÷

aa

òô÷ ôõò

a

÷ýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýý

BAB II KAJIAN PUSTAKA

A

ýôóû ôû ýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýþ

þ ýô÷øô óò

a

÷ôóûôû ýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýþ ý

a

ö òó

a

ö ò ó

a

÷øù ôô÷ø úóü

T

ôó

a

ÿ÷

a

ôóû ôû ýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýþþ ýó÷ û ó÷ û

a

û úóôóû ôû ýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýþ ýóû ôû

T

ôó

a

ÿ÷

a

ô óûôû ýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýþ

B

ýôö÷ö

I

÷ó

a

û ÿ ú÷

K

÷ö úû ýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýþ

þ ýô÷û ýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýþ ý

K

ôò ôó

a

õ

a

÷

IK

ýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýþ ýô÷ ôõò

a

÷

a

÷ øôõ ô

a

÷ýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýý ýôó

a

÷ øö ú

B

ôó öóýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýý ýò ôûûýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýý

BAB III. METODE PENELITIAN

A

ýôûú÷ô÷ ôõò

a

÷ýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýý

B

ýõ

a

û ÿ ú÷

Sa

ôõô÷ ôõò

a

÷ýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýýý
(11)

x

A

! "#

K

" #" $

a

% &'

a

TIK

()

(

A

! "#*" $+" &+,,

-.

a

'/ #

a

+

/01"'

ab

' #

a

+

I

+#$2%" ,3

.

a

'/ #

a

+

I

+#$2%",3

( 1"'

ab

' #

a

+

I

+#$2%"45

6

T

" ! !

A

a

' ++ 7

a

#

a

45

A

0'++7

a

#

a

,)

(

U

8

H

&9#"++4

BAB IV. HASIL PENELITIAN DAN PEMBAHASAN

A

Ha

+'*""'#

a

4,

7

a

#

a Ha

+'*""'#

a

4,

(

A

0'++7

a

#

a

:(

B

*"%

ba

;0+

a

<5

BAB V. Kesimpulan dan Saran

K

"+%&2'

a

<:

(

Sa

$

a

<)

DAFTAR PUSTAKA ... 68

(12)

?@AB @CB @D EF

GHIJKLM>N>OP>N>

A

QRPJ SMJ STHU V>K HQG WMXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX YZ

GHIJKYM>N>OP>N>

A

QRPJ S[JT NJVN>\H]HN>N ^ HGJT]H_HV`OK JHT Q>QRXXXXXXXXXXXX ab

GHIJKa

D

>N ST>I cN>

F

TJ PcJ QN>MJSJT HUV>KHQG WM XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX bd

GHIJKb

D

>N ST>I cN>

F

TJ PcJ QN>[JT NJ VN>XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX be

GHIJKd

D

>N ST>I cN>

F

TJ PcJ QN>f HN>K

B

JKHgHT\H]HN>N ^HXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX dL

GHIJKhi HQRPcUHQj S HS>N S>P

D

J N PT>VS>kj PlTMJ SJ T HU V>KHQG WMm

[JTNJ VN>_HQn>KH>XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX da

GHIJKof HN>K

A

QHK>N>NM lTJKHN>MJ Q_ HKGHc

A

QS HTp HT>HIJKXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX db

GHIJKe[JTI HQ_>Q RHQf H N>K

A

QHK>N>NMlTJKHN>MJ Q _HKGHc
(13)

{|}~ |€ |}‚rƒ |„… |ƒ | }|„}†‡|ˆƒ‰|„ŠŠŠŠŠŠŠŠŠŠŠŠŠŠŠŠŠŠŠŠŠŠŠŠŠŠŠŠŠŠŠŠŠŠŠŠŠŠŠŠŠŠŠŠŠŠŠŠŠŠŠ‹

{|}~ |Œ †~ †„ Ž |„|„ || ‰ ‰ |}‚rƒ |„‘’‰„Ž|„“‰”‰‚”r

(14)

žŸ  ž¡

G

¡žŸ¢ £

¤¥¦§›¨©ª›¦ « ¥¦ ¬­¦®¦ ¯«°±® ± ¥¦ ¬²›³¦¯´µ°¶¶¶¶¶¶¶¶¶¶¶¶¶¶¶¶¶¶¶¶¶¶¶¶¶¶¶¶¶¶¶¶¶¶¶¶¶¶¶¶¶¶¶¶¶¶¶¶·¸

¤¥¦§›¨¹ª›¦ « ¥¦ ¬­¦®¦ ¯«º± ¥»±²»›® ± ¥¼¦ ½¦²º± ¯«« ¾¯¦¦ ¯¿À³± ¦ ¥¯›¯«¶¶¶¶¶¶¶¶¶¶·Á

(15)

ÒÓÔ ÕÖ×Ó ØÙ

A

Ø ÚÛÜÝÞÜÝ Ü×ÓÔÕÖßÓ Øà áÞâââââââââââââââââââââââââââââââââââââââââââââââââââââââââ ãä

ÒÓÔ ÕÖ×Ó Øåæ Ø ÚÛÜÝç Ü×èÜÕèÖâââââââââââââââââââââââââââââââââââââââââââââââââââââââââââââââââââââââââ éê

ÒÓÔ ÕÖ×Ó ØëìÓÝÓí ÜØÝ Óîââââââââââââââââââââââââââââââââââââââââââââââââââââââââââââââââââââââââââââââ ïã

ÒÓÔ ÕÖ×Ó ØðáñàÞØòó ßÜô ÚÜ

A

Øôõ ÛÖ ßßâââââââââââââââââââââââââââââââââââââââââââââââââââââââââ ÙäÙ
(16)

1

.

Seiring dengan berjalannya waktu, dunia saat ini telah memasuki era

globalisasi dengan teknologi informasi yang berkembang dengan pesat.

Perkembangan teknologi informasi dapat meningkatkan kinerja dan

memungkinkan berbagai kegiatan dapat dilaksanakan dengan cepat, tepat dan

akurat, sehingga akan meningkatkan produktivitas. Perkembangan teknologi

informasi juga telah banyak mempengaruhi berbagai bidang kehidupan, salah

satunya adalah bidang pendidikan. Teknologi informasi telah berfungsi

sebagai pemasok ilmu pengetahuan. Pesatnya kemajuan teknologi ini harus

diimbangi dengan upaya peningkatan kualitas pendidikan dan pengetahuan.

Karena itu, dengan teknologi informasi dapat digunakan untuk menciptakan

SDM yang terampil dan andal. Dalam pencapaian tujuan tersebut,

pemanfaatan teknologi

informasi sangat ditentukan oleh ketepatan

penggunaan strateginya. Informasi untuk pendidikan dan pengetahuan bisa

didapatkan melalui internet yang sudah cukup lama dikenal dan juga telah

banyak dimanfaatkan untuk peningkatan

kualitas pendidikan dan

pengetahuan di berbagai negara termasuk di Indonesia.

Peran TIK menjadi cukup strategis dalam melakukan integrasi

keterampilan abad 21 pada proses pembelajaran, dalam hal ini TIK sebagai

alat bantu pembelajaran baik bagi dosen maupun mahasiswa, serta sebagai

media interaksi antara dosen dan mahasiswa, kemudian TIK sebagai

(17)

2

internet, intranet sekolah, ruang multimedia, alat ajar multimedia, video

conference dll. Selain itu juga TIK sebagai penunjang administrasi sekolah.

Diharapkan dengan memanfaatkan TIK akan terbangun komunitas cerdas dan

kreatif.

Romi (2005:1) menyatakan seiring dengan perkembangan Teknologi

Informasi (TI) yang semakin pesat, kebutuhan akan suatu konsep dan

mekanisme belajar mengajar (pendidikan) berbasis TI menjadi tidak

terelakkan lagi. Konsep yang kemudian terkenal dengan sebutan

E-Learning

ini membawa pengaruh terjadinya proses transformasi pendidikan

konvensional ke dalam bentuk digital, baik secara isi (

contents

) dan

sistemnya. Saat ini konsep E-learning sudah banyak diterima oleh masyarakat

dunia, terbukti dengan maraknya implementasi E-learning di lembaga

pendidikan (sekolah, training dan universitas) maupun industri (

Cisco

System

,

IBM

,

HP

,

Oracle

, dsb). Melfachrozi M. (2006:1) dalam hal ini

menyatakan perkembangan Teknologi Informasi (TI) sudah mempengaruhi

berbagai aspek kehidupan masyarakat. Pada bidang Pendidikan, dampak

yang muncul ialah kegiatan belajar dan mengajar yang dikenal dengan

konsep E-learning.

Dibantu teknologi informasi, peningkatan kualitas pendidikan dan

pengetahuan dapat diatasi dengan E-learning. Sebuah sistem pembelajaran

yang memanfaatkan kelebihan-kelebihan yang dimiliki oleh internet, yang

selama ini digunakan sebagai media transfer ilmu pengetahuan. Sistem yang

(18)

3

pengajar.

Fungsi dari penerapan

E-learning

bisa sebagai tambahan

(

suplemen

) atau pelengkap/pendukung (

komplemen

) ataupun sebagai

pengganti (

substitusi

) pembelajaran konvensional (Siahaan, 2001). Namun

dalam

pembahasan

ini,

E-learning

berfungsi

sebagai

sistem

pelengkap/pendukung bagi sistem pembelajaran konvensional. Pemanfaatan

teknologi informasi, khususnya internet berpengaruh terhadap tugas staf

akademik (dosen/karyawan) dalam proses pembelajaran. Proses belajar dan

mengajar yang terdahulu sangat didominasi oleh peran dosen (

the area of

teacher

), dan saat ini proses itu mulai banyak didominasi oleh peran dosen

dan buku (

the area of teacher and book

) dan pada masa mendatang proses

belajar mengajar akandidominasi oleh peran dosen, buku dan teknologi (

the

area of teacher, book and technology

).

Kondisi sumber daya manusia Indonesia sangat memprihatinkan.

Dalam ranking Human Development Index tahun 2010, Indonesia berada di

urutan ke-8 dari daftar 10 peringkat HDI terendah di antara Negara ASEAN .

Untuk meningkatkan kualitas sumber daya manusia di Indonesia yang sangat

rendah ini Kementrian komunikasi dan Informasi menciptakan program

fasilitas koordinasi di antara pemerintah, dunia usaha dan masyarakat, agar

setiap sekolah memiliki satu laboratorium computer yang terhubung dengan

jaringan intenet. Pogram ini disebut

One School One Lab

(OSOL).Program

ini dimaksudkan untuk meningkatkan kesiapan masyarakat agar mampu

(19)

4

OSOL yang diprogramkan melalui Kepmen Kominfo No.

17/KEP/M.KOMINFO/4/2003 ini merupakan program terpadu dalam

mengurangi kesenjangan dan gagap teknologi di kalangan masyarakat,

khususnya generasi muda dan mahasiswa. Program OSOL, selain bertujuan

mengatasi kondisi

Digital Devide

jurang pemisah antara individual, rumah

tangga, bisnis, Negara, area geografis dengan tingkat sosial ekonomi yang

berbeda-beda, dengan memperhatikan pula kesempatan-kesempatan untuk

mengakses TIK serta kualitas penggunaan internet dalam aktifitas sehari-hari

di Indonesia dengan memperkenalkan penggunaan computer sejak usia dini

(usia sekolah), juga merupakan program untuk membantu meningkatkan

efisiensi belajar-mengajar dengan pemanfaatan fasilitas komputer.

Penggunaan E-learning di lingkungan UKSW diberi nama

Flexible

Learning UKSW

disingkat

Flearn

dengan alamat

www.flearn.uksw.edu

.

Flearn

berada di bawah pengelolaan Biro Teknologi dan Sistem Informasi

yang diperuntukkan bagi semua program studi. Berikut gambar tampilan

(20)

5

Gambar 1. Tampilan halaman muka Flearn

Dari tampilan halaman muka

Flearn

dapat dilihat jumlah mata kuliah

yang disajikan berbasis E-learning sejumlah 119 mata kuliah. Dibanding

dengan jumlah mata kuliah untuk seluruh program studi di lingkungan

UKSW, pengguna tersebut masih relatif kecil. Berdasarkan informasi dari

administrator flearn dari jumlah tersebut yang aktif digunakan tidak lebih dari

25%. Program studi S1 PGSD termasuk program studi paling banyak kedua

dengan 21 mata kuliah di bawah FBS dengan 27 mata kuliah sebagai

(21)

6

Namun sama dengan kondisi UKSW secara keseluruhan, tidak semua mata

kuliah yang terdaftar aktif memanfaatkan perkuliahan berbasis E-learning.

Masih belum optimalnya penggunaan

flearn

ini disebabkan persoalan

kompetensi, mengingat untuk dapat menyelenggarakan perkuliahan berbasis

E-learning dibutuhkan ketrampilan dalam mengelolan perkuliahan

online

.

Namun masalah tidak terletak hanya pada persoalan ketrampilan semata,

tetapi terkait juga perubahan paradigma dalam perkuliahan. Jumlah pelatihan

dan peserta pelatihan

flearn

tidak berjalan seiring dengan jumlah mata kuliah

yang diselenggarakan dengan

flearn

.

Sedangkan yang menjadi pembahasan lebih lanjut disini mengenai

tingkat kemampuan keterampilan TIK mahasiswa. Salah satu faktor yang

mempengaruhi tinggi rendahnya tingkat keterampilan TIK adalah perbedaan

daerah asal mahasiswa, ada beberapa dari mereka yang berasal dari kota-kota

besar, tetapi ada juga yang berasal dari kota kecil. Kota besar, seperti

contohnya Jakarta yang identik dengan kota metropolitan, memiliki tingkat

kemajuan yang lebih dibanding kota kecil. Maka dalam hal dunia pendidikan

juga tentunya di kota besar memiliki tingkat sarana prasarana yang lebih

memadai, sehingga pengetahuan dan keterampilan TIK mereka lebih maju

dibanding yang berada di kota-kota kecil. Maka respon mereka terhadap

penggunaan E-learning sebagai sumber belajar mungkin saja akan terdapat

perbedaan.

Permasalahan di atas menarik untuk dibahas lebih dalam di penelitian

(22)

7

memiliki latar belakang penguasaan keterampilan TIK yang beragam dengan

penggunaan E-learning sebagai sumber belajar. Lalu adakah hubungan

persepsi mahasiswa terhadap penggunaan E-learning dengan hasil belajar

mahasiswa.

.

! "

Berdasarkan penjelasan masalah dalam latar belakang masalah maka

dapat diidentifikasi masalah sebagai berikut :

1.

Penggunaan E-learning sebagai sumber belajar pada Prodi S1 PGSD

UKSW yang belum optimal.

2.

Masih

rendahnya tingkat kesiapan SDM dalam menghadapi

perkembangan pendidikan menggunakan E-learning pada Prodi S1

PGSD UKSW.

3.

Beragamnya tingkat keterampilan TIK mahasiswa pengguna E-learning

pada Prodi S1 PGSD UKSW.

4.

Beragamnya persepsi mahasiswa terhadap penggunaan E-learning pada

Prodi S1 PGSD UKSW.

C.

Batasan Masalah

Berdasarkan identifikasi masalah yang telah diuraikan tersebut diatas,

maka perlu dibuat suatu batasan masalah sehingga ruang lingkup

permasalahan menjadi jelas. Pada penelitian ini penulis membatasi

permasalahan penelitian pada persepsi mahasiswa S1 Program Studi PGSD di

(23)

8

#

.

$%&%' ()* (' (+ (,

Berdasarkan batasan masalah diatas maka dapat dirumuskan

permasalahan untuk dicari pemecahannya, rumusan masalah tersebut adalah

mencari hubungan antara tingkat keterampilan TIK dengan persepsi

mahasiswa terhadap penggunaan E-learning, mencari hubungan antara

persepsi mahasiswa terhadap penggunaan E-learning dengan hasil belajar

mahasiswa. Dan mencari hubungan tingkat keterampilan TIK dengan hasil

belajar mahasiswa.

-

.

.%

juan Penelitian

Adapun maksud dan tujuan penelitian ini adalah:

1.

Mendeskripsikan tingkat keterampilan TIK mahasiswa Program studi S1

PGSD.

2.

Mendeskripsikan persepsi mahasiswa Program studi S1 PGSD UKSW

terhadap penggunaan e-learning.

3.

Mendeskripsikan hubungan antara tingkat ketrampilan TIK dengan

persepsi mahasiswa Program studi S1 PGSD terhadap penggunaan

e-learning.

4.

Mendeskripsikan hubungan antara persepsi mahasiswa terhadap

penggunaan E-learning dengan hasil belajar.

5.

Mendeskripsikan hubungan antara tingkat ketrampilan TIK terhadap

(24)

9

/

.

012 3 11456 2678 48 12

Dengan penelitian ini, diharapkan dapat memberikan beberapa manfaat,

antara lain:

1.

Memberikan pemahaman yang lebih luastentang pentingnya wacana

pemanfaatan teknologi informasi berupa E-learningsebagai media

pelengkap/pendukung system pembelajaran konvensional yang terbatas

dengan waktu dan tempat.

2.

Memungkinkan bagi pihak institusi UKSW untuk menerapkan sistem

E-learningdengan tujuan peningkatan kualitas pendidikan institusi dan

kualitas individu baik dosen maupun mahasiswa dalam misi

menciptakan SDM yang terampil dan handal.

3.

Memberikan motivasi untuk mengoptimalisasikan kemampuan dan

fasilitas yang telah dimiliki dengan sebaik-baiknya untuk tujuan yang

(25)

;< ;= =

>< ?=< @ABC D< ><

<

.

AE FGEHGI

9J K LMNLOP QR MK L OSL TSQ

UL M NR M VL M NNW MRXR M RYRP Q MZL OR [R M N ZQV QY QX Q\ QMZQ] QZW

VL MNL MRYQ ZW MQR Y WR OJ ^MZ Q] QZW ZR TRP V LMNL MRYQ Z Q OQ ZR M XL RZRRM

Z QS LX QP RO _LOX QP R M ZL M NR M T LOS L TS Q

(perception).

`LYRYW Q TOaS LS

TLMNQ MZ L OR R M VLVW MbW Y XR M TLOS LTSQ TRZ R Z QOQ Q MZ Q] QZWJ ^MZ Q] QZW

VL MNRVRP Q \ VL M NRYRV Q ZRM VL M NcR[R P Q RP RW V LV_L OQ R OP Q P LOcRZR T

SLV WRS PQVWY WS[R M NZRPRMNJ

`L MW OWP d YRV LP a ef::gh9:fi TL OS L TSQ RZRYRc TOaS LS [R M N

VL M[RM NXWP VRS WX M [R TLS RM RPRW QM ja OVRSQ XL ZRYRV aP RX V RMWS QRJ

`LY RY W Q TL OSL TSQ VR MWSQ R P LOWS VL MLOWS VL M NRZ RXR M cW_W MNR M ZL M NR M

Y Q MNXW MNR MM[RJ kW_W M NR M QP W Z QYRXWXR M Y LlRP QMZL ORM[R [R QP W Q MZLOR

TLMNYQcRP \T LMZL M NRO\TLOR_R \TL ORS RZ R MTLMbQWVJ

`L MW OWPU QV[R P Qe9mnm ho9iTL OSL TSQRZRY R cV LM RjS QOXR MS P QVWY WS

[RM NP LYR c RZRZ Q Z RY RVaP RXJp RY RY WZ QM qRcV RP e 9mm oh r9iVLM[RP RXRM

_Rcl R TL OS L TS Q RZRY R c TL MNRY RVR M PL MP RMN a_sLX \ TL OQSPQl R RP RW

cW_W MNR M tcW_W M NR M [RM N Z QTLOaYL c ZLMNRM V L M [QV TWY XRM Q Mja OVRS Q

ZRMV L MRjSQOX R MTLSR MJ

`L MW OWP U R] QZa jj e9mn9i TL OS L TS Q Z QZL jQMQS QXRM SL_RNR Q TOaSLS

[RM N VL M Na O NRMQSQO Z R M V LMNNR_W M NXR M Z RP R tZ R P R X QP R e TL M NQMZLORR Mi

W MPWX Z QXLV_R MNX R M SL ZLV QX QR M OW TR SLcQ MNNR XQP R ZR TRP VL M [R ZROQ

(26)

wxy z{|} {z} ~  {| €z‚ƒ z|„} {} z{ƒ…„|…ƒ~}} ~ ƒ† z{ƒ…~ ƒ‡ {| z| {} ‡} ~ƒ

‡ {|ˆ‰z } ‡~€Š €} ‹ƒ … ‰~‡{|~ „ Š {ˆ „|…ƒ~}{ ‡ € ~ ƒ ‰~ Œ~‰€ } {ˆ~ƒ……

{|€z‚ ƒ }{} €‡ € ‹ ƒ… {||‡~ † ‰ƒ {| € z‚ ƒ ‚‡~Œ~‡} ‹ƒ …

~ƒ‡{…|‡ {‰‰Š ‰~|~~ƒ ‰~Œ~ ‰€Ž

{|}{z}~ {|€z‚ƒ ‚‡~Œ~‡}‹ƒ …‡ {|~ƒ‡{…| } ~ ‰ Š‰~ |~~ƒ ‰~Œ~ ‰€†

‚  z ‹ƒ … ‰ ‰Š  ‰~ |~ ~ƒ ‰~Œ~ ‰€ ‚ ƒ ~‚ €‡ ‚‡~  ‰Š  z{|} {z} ~Ž

B

{|‰ }|‚ƒ ˆŠ ‡ {|} {€‡ †  ‚  ‰Š  z{|} {z} ~ ‰z‡ ‰~ ‚ { €‚ ‚ ƒ

‚ | {ƒ z{| }ƒ†‚ {z€ƒ {|~ ‚~|†z{ƒ … Šƒ‘z{ƒ …Š ƒ~ƒ ‰~Œ~ ‰€

‡~‰‚ }  † ‚  ‰Š  {z{|} {z} ~ } {}€ ‡ € }‡ ~  €Š€} † ˆ} ~ Š z{|} {z} ~

€ƒ…‚~ƒ‚ ƒ{| {‰ƒ‡|~ ƒ ‰~ Œ~‰€} ‡ €‰{ƒ… ƒ~ ƒ ‰~ Œ~‰€Š~ƒ Ž

’ |~  {{| z  z{ƒ ‰z‡ ‰~ ‡ } ‰z‡ ‰~}~  z€Š‚ ƒ  ˆ“  z {|} {z}~

‰Š ˆ }€ ‡€ z|„}{} z {ƒ {|~  ƒ† z{ƒ~ Š~ƒ† z{ƒ…„ |…ƒ~} } ~ ƒ ‰ƒ

z{ƒ…~ ƒ‡ {| z|{} ‡ } ~ƒ }{} {„| ƒ … ‡€ } {‚ {Š„  z„‚ „| ƒ… ‡{|ˆ‰ z „ ‹{‚†

z{|~} ‡ ~“† } ‡~€Š €} ‡ € ˆ€ €ƒ…ƒ‘ˆ€ €ƒ… ƒ ‹ƒ… ‰~ z{|„ Š{ˆ ‰{ƒ …ƒ

{Š~  ‡‚ ƒ z{ƒ… Šƒ ‡ {ƒ‡ ƒ… „‹{‚ ‡ € z{|~ }‡ ~“ ‡ {|} { €‡† ‡€

ˆ€ €ƒ…ƒ ‹ƒ … ‰~z{|„ Š{ˆ  {Š Š€~ z|„}{} ‚„ …ƒ~} ~ ‰ƒ  {‚}~ €ƒ‡€‚

{ƒ ‹~  z€Š‚ ƒ‰ƒ{ƒ } ~|‚ ƒz{}ƒ€ƒ‡ €‚{  {ƒ‡ €‚‚„ƒ} {z‡{ƒ‡ ƒ…

„ ‹{‚‡{|}{ €‡ Ž

” Ž • ‚‡ „| ‘ ‚‡„|‹ƒ …– {z{ƒ… |€ˆ~— {|˜ ‰~ƒ‹{|}{z} ~

{|}{z}~}{} {„|ƒ …‰~z{ƒ …| €ˆ~ {|…~‚‡„| ‹ƒ…{ƒ‹{ ‚ ƒ

} {}{„|ƒ …  { {|~‚ ƒ ~ƒ‡{|z| {}‡}~ ‹ƒ … {| { ‰ ‰{ƒ…ƒ „ | ƒ… Š ~ ƒ

z‰}‡{Š~ ˆ‡}{}€‡ € Ž

(27)

œ žœŸ ¡¢£¤¥ ¦§¨¡ ¥œ ©

žœŸ ¡¢ £¤¥ ¦§¨ ¡ ¥œ © ª«¢œ ¢  ¨ ªœ¬­œ ¡ ª®«Ÿ¯¡ ª®« Ÿ ®œ ¥ ¦ °«¥±œ ²œ  

 «Ÿœ ¥œ¥±œ ©œ°²«¢§ «²§¨Ÿ¨ œª¨œ §œ¥®œ¡ ª®«Ÿ®œ¥¦° «°«¥¤¬¨  ¤³ ¤œ ¥

¨ ¥±¨ ´¨ ±¤ ®œ ¥ ¦ °«©œ Ÿ¤Ÿœ ¥ ²«¢§ «²§¨  µ«² «¢ ¨ ² «¥ ¦œ ¢¤¬ Ÿ«ª¤ ¤¬œ ¥¶

Ÿ«¦«°ª¨¢œœ¥ ·§ ¤œ §œ ¥œ ¬œ  ¨ ¸¶ ²«©œ®œ¥œ¥ ±œ¥ ²«¥¦œ©œ°œ ¥ ° œ§œ ©œ© ¤

§«¡¢œ¥¦¨¥±¨´¨±¤

ª žœŸ ¡¢§  ¢¤Ÿ  ¤¢œ ©

B

«¢œ §œ © ±œ¢¨§  ¨ ° ¤©¨ ±œ¥ «£«Ÿ ¯ «£«Ÿ§ œ¢œ£ ®œ¥ ¦±¨  ¨°ª¤©Ÿœ ¥¥ ®œ ²œ ±œ

§¨§  «° §œ¢œ£ ¨¥±¨´¨±¤ ¹¢¨ ¥§¨² ¯²¢¨¥§¨ ² ¨ ¤ ° «¥¤¢¤    «¡¢¨ º «§  œ©  

®œ ¨ ¤ ª¨ ©œ Ÿ¨ œ ° «°²«¢ §« ²§¨ §«§ ¤œ  ¤¶Ÿ¨ œ ° «° ²«¢§«²§¨ ¥®œ § «ªœ ¦œ¨

§¤œ   ¤ Ÿ«§ «© ¤¢ ¤¬œ¥ »¨ œ  ¨ ±œ Ÿ °«©¨¬œ  ªœ ¦¨ œ¥¯ªœ¦¨œ ¥¥ ®œ ¼ ¨Ÿœ Ÿ¨ œ

¨ ¥¦¨ ¥ °«°œ ¬œ°¨ §«§«¡¢œ¥¦¶ Ÿ¨ œ ¬œ¢¤§ °«©¨ ¬œ   ±œ ©œ° Ÿ¡ ¥  «Ÿ§¥®œ ¶

©¨¥¦Ÿ¤¥¦œ ¥¥®œ ¶§«¢ œ± œ©œ°° œ §œ ©œ ¬®œ ¥ ¦±¨¬œ± œ ²¨¥ ®œ

½ žœŸ ¡¢§¨ ¤œ §¨¡ ¥œ ©

žœŸ ¡¢ ¨ ¥¨ ªœ ¥®œŸ ª«¢ Ÿœ ¨  œ¥ ±«¥ ¦œ¥ ªœ ¬œ §œ ¥¡ ¥ ´ «¢ªœ ©  ¹ « ¤¥³¤Ÿ

²¢¡ Ÿ§ «°¨Ÿ¶ ²« ¤¥³¤Ÿ Ÿ¨ ¥«§¨ Ÿ¶ ²«  ¤¥³ ¤Ÿ ­œ³ œ¬¶ ² « ¤¥³¤Ÿ

²œ¢œ ©¨¥ ¦¤¨ §  ¨Ÿ œ ±œ©œ ¬ ª«ª«¢œ ²œ £œŸ ¡¢ §¨ ¤œ §¨¡ ¥œ © ®œ ¥ ¦

° «° ²«¥¦œ¢ ¤¬¨²«¢§ «²§¨ 

± žœŸ ¡¢²«¢ §¡ ¥œ©

žœŸ ¡¢ ²«¢ §¡ ¥œ ©   «¢±¨ ¢¨ œ  œ § ²«¥ ¦œ ©œ° œ ¥¶ ° ¡  ¨ ´œ §¨ ±œ ¥ Ÿ«²¢¨ ªœ ±¨ œ¥

±œ¢¨ ° œ §¨¥¦¯° œ §¨ ¥¦¨ ¥±¨´¨ ±¤®œ ¥ ¦œŸ œ¥±œ ²œ  °«­œ¢¥œ¨ ²«¢ ª«±œœ ¥

(28)

ÇÈÉÊËÊÌ Í ÎÏ ÐÑÌ Ò ÓÔÕÕÔ Ö × ÕØ ÙÎÚÌÒ Ë ÛÙÎÚÌ Ò Ë ÜÎÉ Ð Ý ÈËÞ ÈËÎ É ßÎÏ Îà

ÞÈËáÈÞá ÑßÎÞÎÌßÑÚ Èà ÊÚÎ ÚÎÉÝ ÈÝ ÈËÎÞÎÙÎÚÌÒ ËâÜÎÑÌÊÖ

Îã äÝÜÈÚÜÎÉÐßÑÞÈ ËáÈÞá Ñ

Ý ã äÝÜÈÚ àÈÉÑà Ý ÊÏÚÎ É á ÌÑàÊÏ Êá ÜÎ É Ð à ÈÉ ÐÈÉÎÑ ÎÏÎÌ ÑÉß ÈËÎ ÎÌ Î Ê

ËÈáÈÞÌ Ò Ëã å Ì Ñà ÊÏÊá ßÎÞÎÌ ßÎÌ Î É Ð ßÎ ËÑ Ï ÊÎ Ë ÑÉßÑ æÑß Ê ÜÎÉ Ð

à Èà ÞÈËá ÈÞá Ñâ Ì ÈÌÎ ÞÑ ç ÊÐÎ ßÎ ÞÎÌ ßÎÌ Î É Ð ßÎ ËÑ ßÎÏÎà ßÑ ËÑ ÑÉßÑ æÑ ß Ê

ÜÎÉ Ð ÝÈËá Î É ÐÚ ÊÌ Î É ÜÎ É Ð ÏÎ ÉÐáÊÉ Ðà ÈÉ ÐÈÉÎÑ áÜÎËÎ Ù ÞÈÉÈ ËÑ àÎ ÜÎ É Ð

Ý ÈÚ ÈËçÎáÈÝÎÐÎÑË Èá ÈÞÌ Ò Ëã

èã

A

ÏÎÌÑ Éß ÈËÎâáÜÎËÎÙß Î ÉáÊáÊÉÎÉáÜÎËÎÙ

A

ÏÎÌÑÉß ÈËÎÎÌÎ ÊËÈáÈÞÌÒËàÈËÊÞÎÚÎ ÉÎÏ ÎÌÊÉÌÊÚàÈÉÈËÑà Îá ÌÑ à ÊÏÊáâ

ßÑ á Îà ÞÑÉÐ Ñ Ì Ê çÊÐÎ éÎ ËÊá ÎßÎ áÜÎËÎÙ áÈÉáÒ ËÑ á á ÈÝÎÐÎÑ ÎÏ ÎÌ ÊÉÌÊÚ

à ÈÉÈËÊá ÚÎ É á Ì Ñà ÊÏÊá ÜÎ ÉÐ ßÑÌÈËÑà Î Ë Èá ÈÞÌ Ò Ë Ú È ÞÊáÎÌ á Êá ÊÉÎ É

áÜÎËÎÙâ ÜÎ ÑÌÊ ÒÌ ÎÚ á ÈÝÎÐÎÑ ÞÊáÎÌ Ú Èá ÎßÎ ËÎ Éã å ÈÝÎ ÐÎÑ ÎÏÎÌ ÊÉÌÊÚ

à ÈÉÐÎßÎÚÎ É ËÈáÞÒ É ßÑ Þ ÈËÏ ÊÚÎ É àÒÌ Ò ËÑ á ÜÎ É Ð ßÎÞÎÌ àÈàÝ ÈÉÌ ÊÚ

ÞÈËáÈÞá Ñá ÈáÈÒËÎ É Ðã

ß ã êÈËéÎÌÑ Î É

ë ÉÌ ÊÚ àÈÉÜÎßÎ ËÑ ÎÌÎ Ê ßÎÏÎà à ÈÉ ÐÎß ÎÚÎÉ ÞÈËá ÈÞáÑ ßÑ ÞÈËÏ ÊÚÎ É

ÎßÎ ÉÜÎ Þ ÈËéÎÌ ÑÎ Éâ ÜÎÑÌÊ à ÈËÊÞÎÚÎ É Ï ÎÉÐÚÎé ÊÌÎ àÎ á ÈÝÎÐÎÑ á ÊÎÌÊ

ÞÈËá ÑÎ ÞÎ É ß ÎÏÎà ËÎ É ÐÚÎ àÈÉ ÐÎßÎÚÎ É Þ ÈËá ÈÞá Ñ ã ê ÈËéÎÌ ÑÎ É

à ÈËÊÞÎÚÎ É ÞÈàÊáÎÌÎÉ ÎÌ Î Ê ÚÒ ÉáÈÉÌËÎá Ñ ßÎËÑ á ÈÏÊËÊé ÎÚÌ Ñ æÑ ÌÎá

(29)

îïðñ òóòóðïô ï õï ö÷øð ùï úû òóðôó ðïú üïýïþ ôóþ òóú ÷ÿöïú ôóð óô ñ

üñ ï ÷ï þóú ÿú ÿööïú òïï ò ïúùï ö óö ï ý ñ õï ö÷øð õï ö÷ø ð ùïú û

þó þôóúûïð ÿ ñ ôóð óô ñ ñú üñ ñüÿ ï ö÷øðõïö÷øð ÷óð óò ÿ÷ þóú ïüñ öïú

ôóð óô ñ ñú üñ ñüÿ òóðò óüï ï÷ ÿ ï þï ý ïñú üïú ï öïú òó ðôóúûï ð ÿ ôï üï

ñú üñ ñüÿ üïý ï þ þó þôóð óô ñ ÿï ÷ÿ øòùó ö ÷ñ þÿý ÿ þó öñô ÿú øòùóö

÷óð óò ÿ÷òóúï ðòóú ïð ï þï

ðñú ñôôð ñú ñôî ï ïð óð óô ñ

ï ðñú ñôñ÷ ÿðóý ï ÷ñõò ÿöïúú ùïïò øýÿ÷

ïú ÿ ñï ò ÿöïú ñú ÷ðÿþóú ñýþñï ùïú û þï þô ÿ þóúùó ðïô ó ÿï ÷ÿ

ôóð ñ óôó ð÷ ñ öóï üïïú óòóúïðúùï î ïýï þ ÿòÿúûïúúùï üóú ûïú

öóðóýï ÷ ñõ ïú óôó ð÷ ñ ôóð óô ñ ñú ñ üï þôï ö ôóð ÷ ï þï üïð ñ ÿï ÷ÿ

ôóð ÿòïïú ð ïúû ïú û üñðï ï öïú ýóò ñ òó ïð üï ð ñôï üï ðïú û ïú ûïú

ùï ú ûüï ÷ïúûöó þ ÿüñïú

ò ðñú ñôñ÷ ÿ óý ó ö÷ñõ

ó óøðïúû ïúùï þó þô óðï ÷ñ öïú òóò óð ïôï ðïú û ïúûïú ïï üïð ñ

òïúùïöðïúû ïú ûïúùï ú ûï üïüñ ó öóýñýñúûúùïôï üï ïï ÷÷óð÷óú ÷ÿ

óð óô ñþó þô ÿúùï ñ÷ ï ÷ï úïú

ðïúû þóúó ðñ þï ðïú û ï úûïú ÷ ñüï ö üóú ûïú ï ðï ó þòïðïúûïú ï

ïöïú þóúóð ñþïúùï ü ïý ï þ òóú ÷ ÿö ÿò ÿúûïú ÿò ÿúûïú ï÷ï ÿ

öóý ø þôø ööóýø þôø ö ñöï ðïú û ïúûïú ùïú û üï ÷ï úû ÷ñ üïö ý óú ûöïô

ñï ï öïú þóý óúûöïô ñúùï óú üñðñ ó ñúûûï ÿò ÿúûïú ñ÷ ÿ þóú ïüñ

(30)

! " # $

%

& " $ " $ ' "

$ ( " ! ' " ' $) ! * ' ( + $

( " ! ' " '' $" !

+$ ' +'" ' ' "

' "! $ " ' * + +

'"! $ "!"! ' ( $

+ ' '! ( + ,

+ - ) + , + !$ " + )

+ !$ " ' + !$ $ '- #.!$ '

//0 12%

3 4* (

'* ( ' *! " + + " '0 +* "

$ $+! " ' $ ! '$! $ !' # ' %

$ " 5 " . ' $ ! ( '$ ! ! '

' " ! ( 5 " ' " $ "

5 ! 6 $ ' * ! ' " + '

" - $ ( ( ! ') (

)' ( + $ " " !

! ' " $ "

(31)

9:; <=> ; :?@ A@ B @ CB?@D E@FB <:F; :<;B E@ <@ D E B@ G? BH =H :I B >E BJBEK

E:>A@ >?:F? @ A@ BG@L@G?:>D KCMNDBG KHK;G@ >@O@ >A@C@ >G: >E @ <@ DC@ >

F:;<=> E@ F B B >E BJBE K D:FA@ >DK> A <@E@ <: F I@D B@ > B>E B JBE K O@ >A

?:F; @> ACKD@ >M

P: >KF KD QBE =E = RSTTUV WSX Y@ CD=F B>D:F >@H O@ >A G:G <: >A@F KIB

<:F; :<;B O@ B DK B>E B JBE KZ ;:E@ >A Y@ CD=F : C; D:F>@ H @E@H@ I ; D BGKH K; E@>

H B >ACK>A@>M [:E K@ Y@CD =F B DK ; @H B >A ?:F B>D :F@C; B E@H @G B >E BJBE K

G: >A@E@C@ > <:F;: <;BM

A

A@F ;DBG KH K; E@< @D E B <:F; : <; B Z G @C @ ; D BGKH K;

I@F K; L KCK< CK@ DZ ;DBG KHK; G :G<K>O@ B C: CK@D @> O@> A GB>BG@H D:D@ <B

; KE@ I E@ <@D G: >BG? KH C@ > C:; @E@F@ >Z ; KE @ I E@ <@ D E B <:F; :<B =H: I

B>E B JBE KM[ :\:H@; @>;D BG KHK;\KA@E@ <@ D?:F< :> A@ F KI<@E@<: F; :<; BM

]

.

^_` a b`cadefg

a

h bi

a

a

K

eg

u

a

i

`

a

h b

7M j: YB >B;B

k: C>=H =AB l>Y=FG@;B E @> [ =GK>BC@; B Rkl[XZ @D@ K E@H@G ?@ I@;@

l>AAF B; E B C: >@H E:> A@> B;DBH@ I

Information and Communication

Technologies

R l

CT), adalah payung besar terminologi yang mencakup

seluruh peralatan teknis untuk memproses dan menyampaikan informasi.

TIK mencakup dua aspek yaitu teknologi informasi dan teknologi

komunikasi.Teknologi informasi meliputi segala hal yang berkaitan

dengan proses, penggunaan sebagai alat bantu, manipulasi, dan

pengelolaan informasi. Sedangkan teknologi komunikasi adalah segala

sesuatu yang berkaitan dengan penggunaan alat bantu untuk memproses

(32)

op qr stu qvt wx yz xqsv{p { |w wv}{ u~ t  w €tv xqsv{p{ |w s{~ yv wst w

t€tp tr€ yt yt rs{v  q‚ƒt v|xw€tsxq u‚w t rstv „… t€ w† qsv{p { |w‡v}{u~ t w

€tvˆ{~yv wst  w~ qv |tv € yv |‚qv|quxwtvp yt ƒt wxyq|tpts q|wtxtvƒt v|

x qust wx € qv|tv ‚q~ u{ qtv z ~ tv w‚yp t w z ‚qv|qp {pt tv z ‚q~wv€t rtv

wv}{ u~ t w tvxt u ~ q€ w t „‡ xwp t r †‡ˆ ~ yv ‰yp qx qp t r t€tvƒt ‚ qu‚t€ y tv

tvx t ut xqsv{p{|w s{~ ‚yxqu Št ws ‚q utv|stx squt  ~ ty‚yv ‚qutv|stx

p yvts ‹ € qv|tv x qsv{p{|w s{~yv wst  w ‚t€t ‚qux qv|t rtv tt€ sqŒ

Ž „qu‚t€ ytv sq€ yt x qs v{p { |w xquq yx  qusq~tv | ‚qtx ~qp t~‚tyw

 w€tv | xqsv{p{|w p twvvƒt „ wv ||t t‘ tp tt€ s qŒm †‡ˆ ~ t w r x quy

~ qv |tpt~ w qut|t w‚quyt rtv€tvqpy~xqupwrtxx wx ws’ qv yrv ƒt „

 „ ˆ qx qut~‚wp tv† ‡ˆ

t‹ †wv |stxˆqxut~‚wp tv† ‡ˆ

m ‹ “txt u

B

qpts tv|

”tx t ‚qp t’tutv †qsv{p{ |w ‡v }{ u~t  w €tv ˆ { ~ yv wst w

€ w~ ts  y€stv yvx ys ~ q~ ‚qu wt ‚stv ‚q q ux t € w€ ws t |tu ~ t~‚y

~ qv |tvx w w ‚t w‚qtxvƒt‚qus q~tv|tvx quq yx„

”tx t ‚qp t’ t utv wv w ‚qupy € w‚qus qvtp stv z € w‚utsx wsstv €tv

€ ws yt tw ‚qquxt € w€ ws  q€ wv w ~yv |s wv t |t u ~quqst ~ q~wpws w

 qstp yvxys ~ qvƒq yt ws tv € wuw €tp t~ sqrw€ y‚tv |p {tp ƒt v|

€ wx tv€t w

€ qv |tv ‚qu yt rtv ƒtv| tv|tx ‰q‚tx „ •vx ys

~ qv |rt€t‚w ‚quytrtv xqu q yx € w ‚qupystv s q~ t~‚ytv €tv

s q~ t ytv  qp t’tu  q‚tv’ tv | rtƒt x € qv|tv ‰q‚t x €tv ‰qu€t „

(33)

˜ ™˜ š›œž ˜ ›œž Ÿ  › ž œž¡ ¢ ›£ › š™¤›¥›¦ Ÿ™ §›¦ › § ™£ ›¨ © ™œª ›œ

¢ ™˜  ¡ ›œ Ÿ™¤ › œ Ÿ ™š›ª›  š›ª  ›œ ¢›¦  ¡ ™«  ¢ž£ ›œ Ÿ ™«›¦ ¬«›¦  ­

™¡ œ® ¤®ª   œ¯®¦˜›Ÿ  ¢ ›œ ¡®˜ ž œ ¡ ›Ÿ  ¢ ›£ › ¢ ˜›œ¯ ››¡ ›œ ž œž¡

˜ ™¦™° ›¤  Ÿ ›Ÿ  £¦® Ÿ™Ÿ š™¤ ›¥›¦ ±› œª £ ›¢› ›¡« ¦ œ ±› ¢ ›£›

˜ ™œª ›¢ ›£ ›Ÿ ¡ ›œ £ ™Ÿ ™¦ › ¢  ¢ ¡ ¢ ™œª›œ ¤ œª¡ž œ ª ›œ ¢ ›œ ¢ž œ ›

¡ ™¦ ¥›¨

²› › £ ™¤ ›¥ ›¦›œ ³ ™¡ œ® ¤ ®ª  ´œ¯®¦˜›Ÿ  ¢›œ µ® ˜ ž œ ¡ ›Ÿ 

£ ›¢ › ¥™œ¥ ›œª ¶² ·¸² · ˜ ™œ§›¡ž£ £ ™œ ªž ›Ÿ › ›œ ¡ ™ ™¦›˜£ ¤›œ

¡®˜£ž  ™¦ ­ £¦  œŸ £ ¡ ™¦ ¥› š™¦ š›ª›  ¥™œ Ÿ £ ™¦ ›¤ › › œ ¡®˜ž œ  ¡ ›Ÿ 

¢ ›œ §›¦› ˜™˜£ ™¦® ¤™«­ ˜™œª® ¤ ›« ¢›œ ˜ ™œª¡ ®˜ ž œ ¡ ›Ÿ ¡ ›œ

  œ¯®¦˜›Ÿ ¨ ² › › £ ™¤›¥›¦ ›œ   œ  ˜™¦ž£ ›¡ ›œ ¡ ™ ¤›œ¥ž  ›œ ¢ ›¦ 

£ ™œª ™œ›¤›œ ³™¡ œ® ¤® ª  ´ œ¯®¦˜ ›Ÿ  ¢ ›œ µ®˜ ž œ ¡ ›Ÿ  ±›œ ª ™¤›«

¢ £ ™¦® ¤ ™«£ ›¢ ›¥™œ¥›œª¶²¹¸² ³Ÿ ­Ÿ ™¡ ›¤ ªž ŸŸ ™š›ª› š™¡›¤š›ª 

£ ™Ÿ ™¦ › ¢ ¢  ¡ ž œž¡ š™¦ ›¢ ›£  ›Ÿ  ¢ ™œª ›œ ¢ž œ › ¡ ™¦ ¥ › ¢ ›œ

£ ™¦¡ ™˜ š›œª ›œ ¢ž œ  › ™¦˜›Ÿž¡ £ ™œ¢ ¢  ¡ ›œ £ ›¢ › ¥™œ¥›œª ±›œ ª

¤™š  «  œªª ¨

º» ³ž ¥ž ›œ

²› › £ ™¤ ›¥›¦ ›œ ³™¡ œ® ¤ ®ª  ´œ¯®¦˜ ›Ÿ  ¢›œ µ ® ˜ž œ  ¡ ›Ÿ 

¼³´µ » š™¦ ž ¥ž ›œ ›ª ›¦ £ ™Ÿ ™¦ › ¢  ¢ ¡ ˜™˜ ¤  ¡  ¡ ™˜›˜£ž ›œ

Ÿ™š›ª› š™¦ ¡ž ¨

›¨ ²™˜›«›˜   ™¡ œ® ¤®ª  œ¯®¦˜ ›Ÿ ¢ ›œ¡®˜ ž œ ¡ ›Ÿ 

š¨ ²™œª ™˜ š›œª¡ ›œ ¡ ™™¦›˜£ ¤›œ ž œž¡ ˜ ™˜›œ¯ ››¡›œ

(34)

¿À ÁÂÃÄÂÅ ÆÇÃ ÄÈÇÃÉÊ ÈÇËÈ ÌÊ ÍÊÉÎÈÌÂÇÍÊ ÏÎÇË ÌÂÉÊ ÇÍÊ ÏÐ Ç ÃÅ ÇÃÐÊÌÊ

Ð ÇÑ ÇÅËÂÃ ÄÄÒ ÃÇ ÇÃÍ ÂÈÃÓÑÓ ÄÊÊ ÃÏÓÌÅ ÇÉÊÐ ÇÃÈÓÅÒÃÊÈÇÉÊ

Ð À ÁÂÃÄÔÇÌÄÇÊ ÈÇÌÕÇ ¿Ê ËÍÇ ÐÊ ÆÊÐ ÇÃÄ ÍÂÈÃÓ ÑÓÄÊ Ê ÃÏÓ ÌÅÇÉÊ Ð ÇÃ

ÈÓÅÒ ÃÊÈÇÉÊÀ

Ö× ØÒ ÇÃÄÙÊ ÃÄÈÒ Ë

ØÒ ÇÃÄ ÑÊ Ã ÄÈÒ Ë ÅÇÍÇ ËÂÑÇÚ ÇÌ ÇÃ Û ÂÈÃÓ ÑÓÄÊ ÊÃÏÓÌÅÇÉÊ Ð ÇÃ

ÈÓÅÒ ÃÊÈÇÉÊÅ ÂÑÊËÒÍÊÇÉ ËÂÈ ÜÇÉ ËÂÈÉÂÆÇÄÇÊÆ ÂÌÊÈÒÍ À

ÇÀ ÝÂÌ ÇÃ ÄÈÇÍ ÈÂÌÇÉ ÐÇÃ Ë ÂÌÇÃ ÄÈÇÍ ÑÒ Ã ÇÈ ÕÇÃ Ä ÐÊÄÒ ÃÇÈ ÇÃ

Ò ÃÍÒ È ÅÂÃÄÒÅ ËÒ Ñ ÈÇÃÎ Å ÂÃÕÊÅËÇÃÎ ÅÂÅ ÇÃÊ ËÒ Ñ ÇÉÊÎ Ð ÇÃ

Å ÂÃÕÇÚ Ê ÈÇÃÊÃÏÓÌÅÇÉÊ

ÆÀ ÝÂÃÄÄÒ ÃÇ ÇÃ ÇÑ ÇÍ ÆÇÃÍ Ò Ò ÃÍÒ È ÅÂÅ ËÌÓ ÉÂÉ Ð ÇÃ Å ÂÅ Ê ÃÐ ÇÔ

Ð ÇÍÇÐ ÇÌÊÉÇÍÒËÂÌ ÇÃ ÄÈ ÇÍÈÂËÂÌ ÇÃÄÈÇÍÑÇÊÃÃ ÕÇÀ

Æ× Á ÂÃÄÒ ÈÒÌÈÂÍ Ì ÇÅËÊ ÑÇÃÛÞß

½ × àÚÊÙÇà ÄÉÒ ÃÄáâÊÌ Â¿ÍÛ ÉÍÊÃÄ×

ß Ó ÃÉÂË ËÂÃ ÄÒÚÊÇÃ ÅÂÅÊÑÊÈÊ ÆÂÆÂÌ ÇËÇ ÈÂÅ Ò Ã ÄÈÊ ÃÇÃ ÇÌÍ Ê

ÕÇ Ã Ä ÂÌÇÍ ÔÒ ÆÒ ÃÄÇÃÃÕÇ Ð ÂÃ ÄÇÃ ÈÓ ÃÉÂË ËÂÃ ÄÒÈÒÌ ÇÃÀ â ÇÑ ÇÅ

ËÂÃÄÒÚ Ê ÇÃÐÊÐÒ ÃÊÇË ÂÃÐÊÐÊ ÈÇÃÒÚ ÊÑ ÇÃ ÄÉÒ ÃÄÉÂÌÊ ÃÄÐÊ Ð ÂÏÊÃÊ ÉÊ ÈÇÃ

ÉÂÆÇ ÄÇÊ Ë ÂÃ ÄÒ ÈÒÌ ÇÃËÂÃÄÂÍÇÔÒ ÇÃ ÈÂÅÇÅ ËÒ ÇÃÐÇ Ã ÆÇÈÇÍ ÉÊ É ã ÇÀ

ÝÂÃÄÒÚ Ê ÇÃ Ê ÃÊ ÐÊ äÊ ÐÒ ÆÊÇÉÇÃÕÇ Ë Âà ÄÒ ÈÒÌ Çà ŠÂÑ ÇÑÒ Ê ËÂÃÕÂÌ ÇÔ ÇÃ

ÍÒ ÄÇÉÎ ÒÅ ËÇà ÆÇÑÊ È ÈÂËÇÐ Ç ÄÒÌÒ åÐÓ ÉÂÃÀ Ý ÂÃÄÒ È ÒÌÇà ÊÃÊ ÂÌÇÍ

ÈÇÊ Í ÇÃÃÕÇ Ð ÂÃÄÇà ÌÂÉËÓà РÇÌÊ ÉÊ É ãÇåÅ ÇÔÇÉÊÉã Ç ÕÇ Ã Ä É ÂÐÇÃÄ

ÐÊÒÚ Ê À

(35)

ê ëìíîïîð ñì ï ëò ëðñ óôõ öñ ì ÷ øù úõ ûñ óôõì í ú ëì íñ ì üñ ðñ

direct test

úñôñò ó ëì ííî ìñïñì

self-assessment

ý øû òõ öñþ û

elf-assessment

ÿîíñ û ëðõì í úõï ëìñ ö ú ëì íñ ì

self-report

ý ññ þð úñì

ñ ìûëìèéé é ú ñ öñ óþñ öõìõó ëì ñ ò ñïñ ìñ þ ñ

The alternative and potential supplement to direct skills

testing is to survey nationally representative samples of

individuals. One way that has occasionally been used to assess

skills through surveys is through self-assessment. The approach

has been to ask individuals to say how good or how

effective they are at certain activities or

how often

individuals use certain skills.

ñúõ óëìîðî ò ññþðúñ ì ñ ìû ëì ô ëì íîïî ðñì ï ëò ëðñóôõ öñ ì

ñì í ô ò ëìûõñ ö ñì í úñôñò úõ íî ìñï ñ ì û ëñíñõ ñö òëð ìñ òõ û ëöñõ ì

direct test

ñúñ öñ þ ú ëìíñ ì

self-assesment

ý ê ëìú ëïñòñ ì õìõ

óëóõìòñ õ ìúõ õúî î ìòîï ó ëìíî ìíïñôïñ ì û ëëðñ ôñ ñõï ñ òñî

ûëëðñô ñ ëëï òõ óëðëï ñ ôñúñ ïë íõñ òñì òëðò ëìòî ñòñî úëìíñ ì

óëìíî ì íï ñôïñì ûë ëðñôñ ûëðõ ìí õìõúõ õúî ò ëðû ëî ò

óëìííî ìñïñì ï ëòëðñ óô õöñ ì òëð òëìòîý

A

ö òëð ìñ òõ ûîð ëõ ñ ì í

ëð ñ ûõû ôñúñ ó ëòú ë

skills assessment

õ ìõ õñ ûñ ìñ úõöñïîïñ ì

ú ëìíñ ì ü ñðñ

self-report

ñ òñ û ï ëðÿñ óëð ëïñý ÷ î ÿî ñ ììñ ñú ñ öñ þ

óëìñ ì ñïñ ì ïëôñúñð ëûôìú ëì ò ëìòñ ì íñï òõõ òñ ûúñìï ëî òî þñ ì

ï ëð ÿñó ëð ëïñý

ê ëìííî ìñ ñ ì

self-assesment

úõúñ ûñðï ñ ì ñ òñ û ëëð ñôñ

ô ëð òõóñ ìíñ ìý ñ öñ ó þñ ö õìõ ññ þð úñ ì ñ ìû ëì èéé

(36)

approaches to skills assessment that were quicker and less

expensive to develop and implement.

Self-assesment atau self-report

!

" #$ % & '( ) * ' "

+

A

* ,

" *! #

CT Skills. Departement of Education and

Training Western Australia (2006:11)

ICT

teacher survey: to

enable teachers to self-report their levels of ICT knowledge

and skill, the ways in which they use ICT and the extent to

which they promote the use of ICT in student learning and to

identify any factors that impact on each of these

.

Penggunaan cara tersebut dilaporan mampu mengukur

keterampilan TIK sesuai dengan kondisi aktual. Dinyatakan

bahwa:

The outcomes indicated that responses given to ICT

Teacher Survey items provide an accurate measure of teachers

ICT knowledge and skill. Teacher assessments of their ICT

ability can therefore be considered as a valid assessment of

their actual ICT ability.

Therefore, the results of the ICT Teacher Survey provide

an accurate, baseline measure of the existing ICT competence

of teachers working in Western Australian government

schools

Intaganok et.al (2008:5) dalam penelitiannya tentang

Attitudes of Staff to Information and Communication

(37)

. /01120 3430

self-report

20 524 . /012426 7

CT competence.

Dinyatakan bahwa

respondents were asked to assess their own

skill level on 40 ICT skills.

C.

89:9 ;

i

<

ia

:

ya

: => 9;9

va

:

Dalam Survey Report dari A project partially funded in the

framework of the SOCRATES Programme

MINERVA Action of the

Directorate General for Education and Culture of the European

Commission yang berjudul

Students perceptions of the use of ICT in

university learning and teachingdisimpulkan bahwa :

This study also showed a positive relationship between experience

with different technologies and a positive perception of the use of

ICT in education and learning. Although this finding is very

interesting from the perspective of enhancing students perceptions

of ICT in education, it is the result of a cross-sectional study, which

does not allow us to draw conclusions on the specific direction of

the relationship. Indeed, it is possible that a more positive

perception of the use of ICT in education, leads students to

experiment more with these technologies, leading to more

experience with it rather than the other way around. More precise

results could be obtained from a longitudinal study in which

students are followed for some period of time. In such a

longitudinal design, it would be possible to provide students with

experience with particular technologies and measure the effects of

this on their perceptions at some later point in time. This would

allow more precise conclusions to be drawn on the direction of the

relationship between experience and perception.

Keri Moore dan Sumiko Iida (2010: 977-978) dalam penelitiannya

tentang

Students' perception of

supplementary

, online activities for

Japanese language learning: Groupwork, quiz and discussion tools

,

(38)

It is clear from this study that the frequency with which students

use online supplementary course materials has an effect on their

positive perception of the educational value of the tools

A

Volkov (2008:6) dalam studinya tentang

Students Perception of an

Online Marketing Subject

menyimpulkan bahwa:

The results from this exploratory study have allowed a better

understanding and insight into students perception and attitudes

toward the online learning environment.

Pin Ng, and Raymond Ho-Leung Tsoi (2008:84) dalam

A Study on

the Students Perception of Adopting Blended Learning at Sub-degree

Level

, menyatakan bahwa :

The results from this study indicate the positive attitude towards

blended learning from the sub-degree students, students will

develop much interest in learning and possess much greater

motivation in their learning activities.

B

.

CD EFG HI FJ DEK LILE

Seperti telah dijelaskan lebih dalam diatas bahwa persepsi dipengaruhi

oleh banyak faktor, yang salah satunya adalah faktor fungsional, misalnya

pengaruh pengalaman masa lalu. Kemudian faktor situasional, misalnya

lingkungan. Dalam hal ini pengalaman masa lalu adalah tingkat

keterampilan TIK yang dimiliki seseorang, lingkungannya adalah

perkuliahan dengan e-learning sebagai sumber belajar. Maka beberapa

faktor tersebut akan mempengaruhi persepsi seseorang, semakin tinggi

tingkat keterampilan TIK maka persepsi terhadap penggunaan e-learning

akan semakin positif.

Persepsi yang positif tentunya akan memicu semangat seseorang dalam

(39)

O PQRRSQ TUTQ VWX PTYQZQR[ \TUT Z QZ TUTQ ] PY^S]SQRTQ ]TZU _PQRTQ ^T `ZX

] PXTaT Y OT ^T` Z` b T [ c PQ RTQ dPY` Pd` Z eTQR df`Z gZ h g PY^T _Td dPQ RRSQT TQ VW

XPT YQZ Q Ri^T`ZX] PXTa TYeT QR_Z YTZ ^a S RTgPQg SQeTT UTQ` PO TUZ Q]TZU [

B

PYZ USg _TdTg _ZXZ^Tg RT O ]TYTQ ^S]SQ RTQ TQgT YT U PgPYTOdZXTQ j kl

_PQRTQd PY`Pd` ZO T ^T`Z `bTg PY^T_ Tdd PQ RSQ TTQVWX PT YQZQ Rm

nTO ]T YM [oS]SQ RTQTQg T YTl Pg PYTOdZXTQj kl_PQRTQp P Y` Pd` Z \T^T` Z` bTgPY^T _Tdp PQ RRSQT TQVWX PT YQZQ R

q

.

r st uvwx sx

B

PY_T` T YUTQ U P YTQ RUT ]PYhZUZYi O TUT _TdTg _Z gTYZU ^Z dfg P` Z` ` P]T RTZ

] PYZ USgm

y [ j PY_Td Tg ^S]SQRTQ eT QR df` Zg Zh _TQ `ZRQZhZ UTQ TQgT YT gZ QRU Tg

U PgPYTO dZ XTQ j kl_ PQ RT Qd PY` Pd` Z OT ^T`Z ` bT gPY ^T _Tdd PQRRSQT TQ V W

XPT YQZ Q R[

M [ j PY_Td Tg ^S]SQRTQ eTQR df`Z gZ h _TQ `Z RQZ hZ UTQ TQg T YT d PY` Pd`Z

OT ^T`Z ` bT g PY^T _Td d PQRRSQT TQ VWXPTYQZQR _ PQRTQ ^T` Z X ] PXT aT Y

OT ^T`Z ` bT [

z [ j PY_Td Tg ^S]SQRTQ eT QR df` Zg Zh _TQ `ZRQZhZ UTQ TQgT YT gZ QRU Tg

U PgYTO dZ XTQj kl_ PQ RTQ^T` ZX] PXTa TYOT ^T` Z` b T

Keterampilan TIK

(40)

} ~€‚ƒ ~ƒ „~ … …ƒ †‡ †ˆ ˆ‚ ‚ ‡~ ‡‰…‡ ‚ ‡‰† Š ~…‡ ‹ ~€‚ƒ ~ƒ …ˆ…‡

„~‰†‡…ˆ …‡‹ ~€‚ƒ~ƒŒ… ‡‰‚ …‹„~‡~‹ ~ ˆ…‡ŽŒ…~ †

‘ } €

’

= tidak terdapat hubungan yang positif dan signifikan antara tingkat

keterampilan TIK dengan persepsi mahasiswa terhadap penggunaan

E-learning.

2. Ho2 = tidak terdapat hubungan yang positif dan signifikan antara

persepsi mahasiswa terhadap penggunaan E-learning dengan hasil

belajar mahasiswa.

3. Ho3 = tidak terdapat hubungan yang positif dan signifikan antara tingkat

(41)

26

“” “• • •

–— ˜™š—›—œ—  •˜ •” œ ”ž šŸ  ¡¢£›Ÿ£ Ÿ¤ ¢¥¢ ¡£

¦ §¨§ ©ª «ª ¬¨ ª ¨ª ­§®¯ª °¬« ±§ ¯²®ª ³«ª ° ²´® § ©¬¯ª ´¨¬© ²¬® §¨¬ µ§®¶ ³¬²¬¨

³§¨§ ©ª «ª ¬¨ ·¬¨ ¸ ±ª µ ¬²¯¶ ± ²¬¨ ¶ ¨«¶ ² µ§ ¨¸¶µ ³¶ © ²¬¨ ª ¨°´®µ¬¯ª µ § ¨¸§¨¬ª ¬± ¬

«ª ± ¬²¨ ·¬ ¹¶­¶ ¨¸ ¬¨ ¬¨«¬®¬ ±¶ ¬ ¬« ¬¶ ­§­§®¬³¬ º ¬® ª¬­§ ©

.

» ¬©¬µ ¹ ¬© ª ¨ª ¬± ¬© ¬¹

µ§ ¨¼ ¬®ª ¹¶­¶ ¨¸¬¨ ¬¨«¬®¬ «ª¨¸² ¬« ²§«§®¬µ³ª ©¬¨ ½ ¾¿ ±§ ¨¸¬¨ ³§®¯§³¯ª

µ ¬¹ ¬¯ª¯À ¬ «§®¹¬± ¬³ ³§¨¸¸¶ ¨¬ ¬¨ Á

-

©§¬® ¨ª ¨¸

.

¿§ µ ¶±ª ¬¨ µ § ¨¼ ¬®ª ¹¶­¶ ¨¸¬¨

¬¨« ¬®¬ ³§ ® ¯§ ³¯ª µ¬¹ ¬¯ª ¯ À¬ «§®¹ ¬±¬³ ³§ ¨¸¸¶ ¨¬ ¬ ¨ Á

-

©§ ¬® ¨ª ¨¸ ±§ ¨¸¬¨ ¹¬¯ª ©

­§© ¬Â ¬®

.

¦ § ¨§©ª «ª ¬¨ ª¨ª µ§ ¨¸¸¶ ¨¬²¬¨ ³§ ¨±§ ²¬« ¬¨ ²¶ ¬¨«ª « ¬«ª °

,

²¬®§ ¨ ¬ ± ¬© ¬µ

µ§ ¨¸ ¬¨¬©ª ¯ª¯ ± ¬« ¬ µ§ ¨¸¸¶ ¨¬² ¬¨ ± ¬«¬

-

±¬«¬ ¨¶µ §®ª²¬© ¬«¬¶ ¬¨¸²¬ ·¬¨¸ ±ª´©¬¹

±§¨¸ ¬¨ µ §« ´±§ ¯«¬«ª¯ «ª ²Ã ¯§ «§ © ¬¹ ±ª ³§®´© §¹ ¹ ¬¯ª©¨·¬

,

²§µ¶±ª¬¨ ±ª±§ ¯ ²®ª³¯ª²¬¨

±§¨¸ ¬¨µ §¨ ¸¶®¬ª²¬¨²§¯ªµ ³¶ © ¬¨·¬ ¨¸±ª ±¬¯¬®ª´© § ¹¬¨¸²¬·¬¨ ¸±ª ´©¬¹± § ¨¸¬¨

µ§ «´±§¯ «¬«ª ¯ «ª²«§® ¯§­¶ «

.

“ž ›

o

Ä

u

l

¡  ¢

d

¡£

S

¡ÅÄ Ÿ

l

›Ÿ

n

Ÿ

l

¢

t

¢ ¡£

1.

¦´³¶ © ¬¯ª

» ¬©¬µ³§ ¨§ ©ª«ª¬¨ª¨ª³´³¶ ©¬¯ª ¨·¬¬± ¬© ¬¹µ ¬¹ ¬¯ª ¯ À ¬³®´ ¸ ¬µ ¯ «¶±ª Æ

1

¦ÇÆ »È¾¿ ¦É¿Æʳ§ ¯ §® « ¬³§® ²¶ ©ª¬¹ ¬¨·¬¨¸±ª¯§ ©§¨ ¸¸¬®¬²¬¨± § ¨¸¬¨Á

-©§¬® ¨ª ¨ ¸¯§Â ¶µ © ¬¹ËÌ͵¬¹ ¬¯ª¯À¬

.

2.

Ƭµ³§©

» ¬©¬µ ³§ ¨§ ©ª«ª¬¨ ª ¨ª ³§ ¨¸¬µ­ª©¬¨ ¯¬µ ³§ © ±§ ¨¸ ¬¨ «§ ²¨ª ²

random

sampling

.

Î ¶µ©¬¹ ­§ ¯¬® ¬¨ ¯ ¬µ ³§ © ±§ ¨¸¬¨ «¬®¬° ²§ ¯ ¬© ¬¹ ¬¨

5%

±¬®ª

140

(42)

27

(

Ï ÐÑÒÓÔÕÔÖ

2007:71)

×Ø×Ù ×Ú

100.

ÛÜÝÐØÒ×Õ ØÒ×Ý ÞÒÙ ßÜà ×á × ×à ×â

100

Ý×Ú×ßÒ ß ã ×Ð ÕäÐ âØÒ å ×ØÒ â×Õß×Ý æÜÙ

.

çè éê

kn

ë

k

ìê

n

íî

m

ï

u

l

ðñ

D

ð òð

óÜ âÕÒ â æÜ ÕÑÐÝæÐÙ×Õ Ø ×ä××Ø ×Ù ×Úà ×á×Ó×ÕÑØÒ ÑÐ Õ ×â×ÕÔÙ ÜÚæÜ ÕÜÙÒäÒ Ø ×Ù×Ý

ÝÜ ÕÑÐÝæÐÙâ×Õ Ø ×ä × æÜ ÕÜÙ Ò äÒ ×ÕÕÓ×

.

ôØ×æÐ Õ äÜ âÕÒâ Ó×ÕÑ ØÒ ÑÐ Õ×â×Õ Ø ×Ù×Ý

æÜÕÜÙ Ò äÒ ×Õ ÒÕÒ ×Ø ×Ù ×Ú × ÕÑâÜä Ó× ÕÑ ØÒÑÐ Õ ×â×Õ Ð ÕäÐ â Ý Ü ÕÑÐ Õ Ñâ×æ äÒ Õ Ñâ×ä

âÜÝ×ÝæÐ ×Õ óõÛ Ø ×Õ æ ÜáßÜæ ßÒ Ý×Ú×ßÒ ß ã× äÜáÚ ×Ø ×æ æÜ ÕÑÑÐ Õ× ×Õ ö

-

Ù Ü×á ÕÒÕÑ

.

÷ ÕäÐ âæÜ ÕÑ ×Ý ÞÒÙ×ÕØ ×ä ×Ú×ßÒ ÙÞÜÙ ×å ×áÝÜ ÕÑÑÐ Õ ×â× ÕäÜâÕÒâØ ÔâÐÝÜ Õä ×ßÒ

.

D

è

In

ø òù

u

m

ê

n

1.

ôÕÑâÜ äÛÜ äÜá×Ý æÒÙ×ÕóõÛ

ú ÜÕÑÐ âÐá×Õ äÒÕÑâ×ä âÜ äÜá ×ÝæÒ Ù ×Õ óõÛ Ø×Ù ×Ý æÜÕÜÙ Ò äÒ ×Õ Ò ÕÒ

ÝÜ ÕÑÑÐ Õ ×â×Õ

Self-Assesment

,

ßÜÞ×Ñ×Ò Ý ×Õ× ØÒÑÐ Õ×â×Õ Ø×Ù ×Ý ÞÜÞÜá×æ ×

æÜÕÜÙ Ò äÒ ×Õ Ó×Õ Ñ äÜÙ×Ú ØÒ âÐ äÒæ æ ×Ø × û×Þ

2

ØÒ ×ä×ßüý×Ú×ßÒ ß ã× ØÒÝ Ò Õä ×

ÝÜÝÞÜáÒ æÜ ÕÒÙ×Ò×Õ Ý Ü ÕÑÜ Õ ×Ò æÜÝ ×Ú×Ý×Õ ÝÜá Üâ× äÜá Ú×Ø ×æ âÜÝ ×Ý æÐ×Õ

ÝÜáÜ â×äÜÕä×ÕÑâÜ äÜá×Ý æ Ò Ù ×ÕóõÛÓ×ÕÑØÒÝ ÒÙ Ò âÒ

.

õÕß äáÐÝÜÕ âÜ äÜá×ÝæÒ Ù ×Õ óõÛØÒ âÜÝÞ ×ÕÑâ×Õ Þ ÜáØ×ß×á â×ÕâÔÝæÜ ä Ü ÕßÒ

Ø ×ß ×áý×ä ×ú ÜÙ×å×á×ÕóÜâÕÔÙÔÑÒ õÕ þÔáÝ ×ßÒØ ×Õ Û ÔÝ Ð ÕÒ â×ßÒÐ ÕäÐ â Ï Ü âÔÙ×Ú

ýÜ ÕÜ ÕÑ×Ú ôä ×ß

(

Ï ý ô

)

Ø ×Õ ý×Øá×ß×Ú ôÙÒ Ó× Ú

(

ý ô

)

ßÜÞ ×Ñ ×ÒÝ×Õ×

ØÒà ×ÕäÐÝâ×Õ æ ×Ø× ú ÜáÝÜÕØÒâÕ×ß ÿ Ôü

22

ä×ÚÐ Õ

2006.

Û ÔÝæÜ äÜÕßÒ Ø ×ß ×á

ý×ä × ú ÜÙ×å ×á×Õ óÜ âÕÔÙÔÑÒ õÕþ ÔáÝ×ßÒ Ø ×Õ Û ÔÝÐ ÕÒâ×ßÒ Ð ÕäÐ â Ï ÜâÔÙ×Ú

(43)

28

2)

3)

4)

Operating System

(

)

5)

6)

7)

8)

9)

ICT Teacher Survey

Departement of Education and

Training Western

Teacher ICT

Skills.

ICT Teacher

Suevey

-

(44)

29

!

1

"# $#

-

%#$#&'(% )" )*+,# ! '-"

(

.#. /,$#. *#

ICT Teacher Survey

0' ( .#(1 '% '/! 2

Departement of Education and Training Western

&1 $ )*!#

)

34 5 6789: ;< =

u

ku

>

Ind

=

k

9?

o

>

@+ # !

1.

A '+2 % ' ))B2+ ')$% + #!

2.

A '( %$ $ + # !

3.

A +1 ). '+ ' (# *#+ +#!

4.

A +1 )+#! # '(! # $ )

5.

A '+2 % '% 1 %1&! + )

6.

A '+2 % ') '. ) ' ( ' +# !

7.

A 'B*#

+#! *%# *#+. ' +# !) *2,1 $

8.

A '( %$ $. ', ' ((1 ''1 %1&!+ )

9.

A '()1 *.C) *.# $ %1 $#

D * ' (% )

!1 ' %

, +1 ),* $ ') $#

10.

A '((1 ' % 'C1 ' ($#

$! #. + $ ) *

11.

A + 1)+ $ ) *$! #

12.

A + $1 %% '20, *! # '%

13.

A '+2 % ' '#+ $#. ')*'$#$#

14.

A 'E# ( $# /! %

-

! # %$ ! + ,* $ ') $#

15.

A '(1 2C/')

. ') ) ! ) %

16.

A '(( ')#. $# '$! #.

17.

A ' 0# $# ,% 'F . *

/

G// ) *

18.

A ' 0# $# ,% 'H/ *. *)
(45)

30

20.

IJKLM NM OPQKRQST QU

21.

IJKV JWM XNYMW JLQK VNZW Q[QW Q

22.

IJSTZQXXQS OM Y QKN YMW JT QUZ

23.

IJK QST Q[PQKX\ST \YK Q ]M VQNM

24.

IJK^ JXQP[ QKW \ZX

25.

IJKLJUX QPQK]M W J\

26.

IJKLJUX QP QKNZQUQ

IQK Q_JSJK`MYJ

27.

IJYQPZPQK

Zip dan unzip file

28. Melakukan pencarian file

29. Melakukan set up tampilan melalui folder

option

30. Melakukan customize toolbar

31. Menavigasi ke jaringan

32. Membuat dan memberi nama folder baru

33. Memilih dan menavigasi antara Drive dan

Direktori

34. Menampilkan dan menyembunyikan hidden

file

35. Menavigasi antara ada folder yang telah ada

36. Menggunakan file Bantuan (Help) yang

tersedia

37. Instal perangkat lunak

(46)

31

39.

abcdefgc hi bc jk elmnoe ci bcjjec pg

qbrec jse p fmces

l bcjtfekec jse

40.

utrie pn bf

41.

viltroecwe pembsn ltroe pe

42.

abcjjmc esecxt rie pstc ogn gtcef

43.

abfgke pybybreleztrsn kbbp

44.

abc brelsecrm imnsti l fbsn

45.

abcjjmc esecrbxbrbcn gnbfrbfe pgxoec

im pfes

46.

abitogxgsengjrexgsdec jn m oekeoe

47.

abiyme pjrexgsyerm

48.

abcdgn glsecoeci bcjkelmnyerg noec

stfti

49.

abcjmrm psecnbf

50.

abcjjmc esecxgfp br

51.

abcdgn glsecybybrelelbrkg pmcjec

52.

abien mssecoepesboef e in lrbeon k b bp

de c jnm o eke oe

53.

abiymepn lrbe onkbbpyerm

(

ibien mssec

oe pe

)

qbrec jse p fmces

qbcjtfekse pe

54.

i bcjjec pg se pe

oe fe i

p bsni bcjjmc esec

xgc oec orbl fe{b

55.

abiyme ppeybf
(47)

32

57.

|}~€ ‚ƒ„‚ …†~

58.

|}~€~ ‚‡‚~‡ˆ‰ˆ„Š‚~‚†‚~

59.

|}~‚‹€ …Œ‹‰}Œ

60.

|}~€~ ‚‡‚~„‚†‰„ }… }

61.

„}~† Œ † Ž‡‚~ƒŽ} …‰ †~‡

62.

„}„€‚‹Š‚ ‹‚ …†Œ †„}~ €~‚‡‚~‹}„ Ž‰ ‚‹}

‚ ~ ‹}…Œ }Š† ‚

63.

„}~

-

€ ŽŠ‚‹}Š‚‹‚ …†Œ †‚ ~‹}‰ ‚ƒ‚Š‚

„}‰ ‚‰€†‚Œ †‰ †‹ ‚Œ€ ŽŠ‚‹ }‹ ‚‰ }

64.

„}„€‚‹ˆˆ‹ ~ˆ‹ }

/

}~Š~ˆ ‹}

65.

|}„ €‚‹Šˆ‡€„ }~‚ …€

66.

|}„ €‡‚Šˆ‡€„}~‚~‚Š‚

67.

|}„€‚‹ˆ …„ ‚‹Šˆ‡€„ }~

68.

|}~€ ‚ƒˆ~‹

69.

|}„}…†‡Œ ‚}‚ ‚~

70.

|}~†Œ † Ž‡‚~‘ˆ …Š’ …‹

71.

|}~†Œ † Ž‡‚~‹}‡Œ

72.

|}~†Œ † Ž‡‚~~ˆ„ ˆ …ƒ‚‰ ‚ „‚~

73.

|}~‚„‚ƒ‡‚~ƒ}‚Š } …Š‚ ~“‚‹ ‚€ˆˆ‹}…

74.

|}~” }‹‚‡

75.

|}~†Œ † Ž‡‚~‚„ ‚ …
(48)

33

78.

–—˜ ™š›œ ›žŸ  ¡ œ›œ›š¢ ŸŸ£˜ › £ ¤

79.

¥ Ÿ¦ §¨ Ÿ›©©›§¡ §¤œ ›¨¤ Ÿªœ ¦›  —© ›§« ¨š¬

-

¡§

80.

–—§—˜ š£ ›§›¨›˜›œ¦ —™¤¡ œ—

81.

–—§¬¬š§ ›£ ›§™ Ÿ¦¤— ­›§¬™ — ™—© ›

82.

–—§¬š™ ›®« —ª —  —§¤ ¡™  Ÿ¦ ¤ — 

83.

–—§¬›œš ª›ž Ÿ  ¡œ©›§™Ÿ Ÿ£˜ › £ ¤

84.

–—§¬¬š§ ›£ ›§›¨ ›œ¯›§ ¬¬¡®

85.

–—§ ­¡˜ « ›§¬›˜™› © ›§œ —£ ¤

2.

°§¬£—œ±—  ¤ —« ¤ ¡

±—  ¤ —« ¤¡ ­› § ¬ ›£›§ ©¡¯›  ¡ ©›¨›˜ «—§—¨¡ œ¡ ›§ ¡§¡ ›©›¨ ›® « — ¤ —« ¤ ¡

œ— ® ›©›« ²

-

¨ —› §¡ § ¬

,

­› ¡ œš ™—™—  ›«› £ Ÿ˜« Ÿ§—§ ­› § ¬ œ — ¤ —©¡› ©›¨ ›˜ ²

-¨—› §¡ § ¬­›§ ¬«›¨¡§¬¤ —  ¡ §¬©¡¬š§›£›§©›¨›˜« — £š¨¡ ›® ›§˜—§¬¬š§›£›§²

-¨—› §¡ § ¬

.

³§¤ œ  š˜ — § œ—§œ›§ ¬ « — ¤—« ¤ ¡ ¡§¡ ©¡£ —˜ ™›§¬£ ›§ © —§¬›§ ˜—§ ¬›©Ÿ« ¤¡

©›  ¡

Interdisciplinary Journal of E-Learning and Learning Objects

Volume 4, 2008 tentang

Student Perceptions of Various E-Learning

Components

.

Instrumen dikembangkandengan mengembangkan kisi-kisi angket

(49)

34

´µ¶·¸

2

¹º»º

-

¼º»º½ ¾¿¼·ÀÁ ·Â»·Ã»ºÄµÅµ» º» Ƶ´·Âŵ ǵ ÃÈ

-

¸·µÂ¾º ¾ ¿

(

Ǻµ ÇÉûºÇµÂ º

Interdisciplinary Journal of E-Learning and Learning

Objects

Volume 4, 2008 tentang

Student Perceptions of Various

E-Learning Components

)

ÊË Ì ÍÎÏÐ

l

ÍÑÒ

n

Ó

n

Ô ÕÑÖÔ×Ó Ì ÍÒ ËÍÌ ËÓ

Ind

Ó

k

ÑØ

o

Ò

Materi digital

Link web yang tersedia membantu

memperkaya materi kuliah(42)

Link web yang tersedia membantu

mendapatkan bahan untuk mengerjakan

tugas-tugas perkuliahan(44)

Mahasiswa malas mengunjungi link dan

materi yang tersedia dalam E-learning(22)

Mahasiswa merasa puas dengan materi yang

tersedia dalam E-learning(9)

Materi kuliah dalam bentuk power point

membantu dalam mempelajari materi

kuliah(31)

Materi kuliah yang tersedia secara online

mudah untuk diakses(20)

Materi kuliah yang tersedia secara online sulit

untuk di-download (4)

Materi kuliah yang disajikan secara online

(50)

35

ÙÚÛÜÝÞ

(11)

ßÝÞÝàÜà áÝà â ãÝäÝåâ äÝåÚäæâçèÚçéÚç èÜÛÜçÙ

êÝçæÝå âäÜëÝç èå âäêÝìÝåêÜí

-

ÛâÝäçÜç è

(46)

ßÝå â äÜëÝç èêÜîâ äÜ ÙÝçêÝÛÝæîâçåÚÙì äÜçåïÚå

ÛâîÜÞæÚêÝÞêÜìÝÞÝæÜêÜîÝçêÜçèæÝå â äÜ

êÜèÜåÝ ÛëÝçèå â äà â êÜÝêÝ ÛÝæ í

-

ÛâÝäçÜç è

(29)

ßÝå â äÜÙÚÛÜÝÞæâ æîÝçåÚæÝÞÝàÜà áÝ

æâ çêÝìÝåÙÝçîÝÞÝçëÝç èÛâ çèÙÝìÚçåÚÙ

Ùâìâ çåÜçèÝçåÚèÝàæÝÞÝàÜà áÝàâîÝèÝ Ü

ì äïðâ àÜïçÝ ÛèÚäÚ

(3)

ñ ÜàÙÚàÜ

ßÝÞÝàÜàáÝåâ äÝåÚäæâ ç èÜÙÚåÜÙâèÜÝåÝç êÜàÙÚàÜ

ïçÛÜçâ

(6)

ßÝÞÝàÜàáÝæâ äÝàÝÙâèÜÝåÝçêÜàÙÚàÜïçÛ Üçâ

àÚÛÜåêÜèÚçÝ ÙÝçò

(8)

óâèÜÝåÝçêÜàÙÚàÜïçÛÜçâåÜêÝÙæâ æîÝçåÚ

æÝÞÝàÜà áÝÛâîÜÞæâ æÝÞ ÝæÜæÝå âäÜ

ÙÚÛÜÝÞò

(24)

óâèÜÝåÝçêÜàÙÚàÜïçÛÜçâæâ äÚìÝ ÙÝçãÝäÝëÝçè

îÝèÚàÚçåÚÙîâ äÜçåâ äÝ ÙàÜêâ çèÝçàâ àÝæÝ

åâ æÝç

(43)

óâèÜÝåÝçêÜàÙÚàÜïçÛÜçâæâ äÚìÝ ÙÝçãÝäÝëÝçè
(51)

36

ôõ ö÷øùøúû÷ü ýþü ÷ÿú÷ú õ õ øú ù þøø ü÷ üø

þú ùþýõùøúøûøúõú øø õ ùøúø øú

(37)

øøü ÷ üøüõú øúöýõ ö÷ø ù øúû÷ üýþü ÷ÿú÷ú õ

ýø õúøûøø ùõ ø ùþõú ö ø ûø ÷ùõü

Gambar

Gambar 1. Tampilan halaman muka Flearn
Tabel 3Distribusi Frekuensi Keterampilan TIK
Grafik 1 Diagram Batang Keterampilan TIK Mahasiswa S1 PGSDFKIP UKSW Semester 2/2010-2011
Tabel 4Distribusi Frekuensi Persepsi Mahasiswa terhadap penggunaan
+7

Referensi

Dokumen terkait

Inference Start Tujuan FORWARD BACKWARD ABDUCTION Fakta Kesimpulan tdk Pasti Kesimpulan benar Kesimpulan yg Harus mengikuti Fakta pendukung Kesimpulan. Fakta yg dpt

Bila terjadi error pada transmisi, suatu negative acknowledgement (nak) dipakai untuk mengindikasikan bahwa suatu sistim tidak siap menerima, atua data yang diterima error.. Hal

Peraturan Menteri Agraria dan Tata Ruang/Kepala Badan Pertanahan Nasional Nomor 35 Tahun 2016 tentang Percepatan Pelaksanaan Pendaftaran Tanah Sistematis Lengkap (Berita

Penerapan Pendekatan PAKEM Pada Kompetensi Dasar Mengidentifikasi Pupuk Organik Dan Anorganik Untuk Meningkatkan Hasil Belajar Siswa Di SMKN 2 Cilaku Cianjur.. Universitas

Manfaat penelitian ini adalah memberikan informasi mengenai pemberian level protein dalam ransum dan penambahan lama pencahayaan di malam hari yang tepat untuk

Hasil pengamatan penyakit bercak daun cercospora yang didapatkan pada tanaman tomat di lokasi penelitian dapat dilihat pada Gambar 3. Gejala penyakit bercak daun

Perlu adanya penelitian lebih lanjut mengenai uji kemampuan lignoselulolitik jamur pelapuk putih pada sampel jamur yang telah diinventarisasi di laboratorium dari hutan

33 / 561 Laporan digenerate secara otomatis melalui aplikasi SSCN Pengolahan Data, © 2018 Badan Kepegawaian Negara...