11 1 Nu r S ub ek i: Op tim ali sa si pe na ng ka pa n ga s h as il pe mb ua ng an sa mp ah o rg an ik se ba ga i s um be r ba ha n ba ka t a lte rn at if O PT IM A L IS A SI P E N A N G K A PA N G A S H A SI L PE M B U A N G A N SA M PA H O R G A N IK S E B A G A I S U M B E R B A H A N B A K AT A LT ER N AT IF N ur S ub ek i Ju rus an Te kn ik M esi n, Fa ku lta s T ek nik , U niv ers ita s M uh am ma diy ah M ala ng Al am at Ko res po nd en si : P on do k B es tar i In da h B lok / La nd un gs ari , D au , M ala ng Te lpo n : 03 41 -46 43 18 , H p : 08 12 52 67 89 3, Em ail : n su be ki@ um m. ac .id A BS TR A C T Th e r ese arc h o bje cti ve is to de sig n a to ol ca tch er ga s m eth an e ( CH 4) an d C arb on di ox ide ga s CO 2 i n t he la nd fil l, a s a so urc e o f f ue l g as. Op tim iza tio n i s a co nti nu ati on of th e i nit ial de sig n o f t he la nd fil l m eth an e g as ca ptu re Su pit Ur an g M ala ng by D hie ta an d S ub ek i ( 20 07 ). T he op tim iza tio n o f t he ca ptu re of lan dfi ll g as ac tiv ity is str uc tur ed as fo llo ws : m ela uk an dr ill ing lo ca tio n l an dfi ll S up it U ran g w ith ag e d ida srk an la nfi ll, ins tal lin g pip e l an df ill g as ca tch er, c au gh t w ith a p las tic m ea su rin g, tak ing sa mp les w ith ti me dif fer en ce s, me asu rem en t a nd da ta an aly sis fo llo we d b y a di scu ssi on . Re su lts ob tai ne d f rom th is stu dy in clu de : A ge ga rba ge la rge ly de ter mi ne s t he ca pa cit y o f t he ga s p rod uc ed is lo ca ted in ce ll 4 , th e o the r s ide of th e r etr iev al tim e a lso af fec ts the ca pa cit y o f t he ca tch du rin g t he da y. Ke y w ord s: Op tim iza tio n, ca ptu rin g l an dfi ll g as, al ter na tiv e f ue ls. PE N D A H U LU A N De wa sa ini m asa lah ke seh ata n l ing ku ng an da n pe ny eli dik an su mb er en erg i u ntu k k ep erl ua n r um ah tan gg a m en da pa t p erh ati an b aik d ari m asy ara ka t ma up un pe me rin tah m isa lny a k on ve rsi da ri p en gg un aan mi ny ak ta na h me nj ad i g as (J aw a Po s, 20 07 ). Pe nc em ara n lin gk un ga n ya ng d iak iba tka n ole h pe na ng an an li mb ah y an g tid ak b en ar , a ka n me nim bu lka n l ing ku ng an ya ng tid ak se ha t, k hu sus ny a sa mp ah ,p er sa mp ah an m er up ak an is u pe nt in g dil ing ku ng an pe rko taa n y an g t eru s m en eru s d iha da pi sej ala n d en ga n p erk em ba ng an ju ml ah pe nd ud uk da n pe nin gk ata n ak tif ita s p em ba ng un an . P en ing ka tan vo lum e s am pa h b ers ifa t e ks po ns ial be lum di ba ren gi de ng an pe nin gk aat an pe nd ap ata n p em eri nta h ( Ba suk i, P., 19 92 ) Sampah (li mb ah ) p ad at di ko ta-ko ta Ind on esi a pa da um um ny a d i b ed ak an ata s s am pa h O rga nik (7 4% ) da n n on ha ya ti ( Hi lm an , M ., 2 00 6) a. S am pa h o rga nik : b iom ass a d ari pe rm uk im an , pa sar , a tau ja lan . b. Sa mp ah no n h ay ati : k ert as, pl ast ik, ka len g, log am dl l. Ka ra kt er ist ik d an je ni s ko mp on en y an g ter ka nd un g d i d ala m sam pa h p ad at ko ta be rga ntu ng pa da su mb er/ asa l s am pa h i tu sen dir i ( pe rum ah an , pe rka nto ran , in du str i) h al i ni san ga t m en en tuk an sis tem pe ng elo laa n d an pe ma nfa ata ny a. Sa mp ah pa da t k ota se ba gia n b esa r te rdi ri d ari ba ha n-b ah an ha ya ti, ter uta ma bi om ass a s ek ita r 7 4% ya ng pa da um um ny a d ala m ke ad aa n b asa h d en ga n ka da r a ir 20 -40 %, ka nd un ga n k ert as 9-1 0% da lam ke ad aa n b asa h a tau ke rin g. Te kn olo gi pe ran ca ng an ga s m eth an a a tau ga s bio se be na rny a s ud ah di ke mb an gk an di In do ne sia , tet ap i f ak ta me nu nju kk an ba hw a b an ya k d ian tar a ins tal asi ya ng di ba ng un tid ak be rpr od uk si l ag i, m en uru t pe ng am ata n p en uli s, s ala h s atu se ba b y an g m en da sar i ke ga ga lan te rse bu t, k are na pe tug as ya ng m em bu at ins tal asi m au pu n p em ilik in sta las i g as me tha na ku ran g me mp erh ati ka n ter jad iny a g as b io. M em ba ng un ins tal asi g as bio , t ida k cu ku p ha ny a p en gu asa an ko ns tru ks ib an gu na n, tet ap i j ug a ha ru s h ar us me ng ua sai ilm u m ikr ob iol og i, f isi olo gi da n l ain - la in, ya ng mendasari pro ses fer me nta si. Di sam pin gi tu, da lam ran gk am en ge mb an gk an te kn olo gi ini , a sp ek
11 2 GA M M A, Vo lu me 5, N om or 2, M ar et 20 10 : 1 11 11 6 ek on om i d an so sia l p erl u d ipe rti mb an gk an , k are na res po n m asy ara ka t te rha da p t ek no log i in i, t ida k l ep as da ri d asa r p em iki ran ap ak ah ap lik asi tek no log i in i la ya k ata u m en gu ntu ng ka n b ag i m asy ara ka t, d ala m me nil ai ap ak ah te kn olo gi ini re lev an un tuk di ap lik asi ka n, ad a pa lin g t ida k d ua in dik ato r y an g p erl u d ipe rha tik an . Pe rta ma ap ak ah se car a e ko no mi s k eb era da an in sta las i ga s m eth an a l ay ak K ed ua , m an faa t n on ek on om is ya ng di tim bu lka n d en ga n a da ny a i ns tal asi te rse bu t, an tar a l ain di ka itk an de ng an pe nin gk ata n k ua lita s lin gk un ga n h idu p s ert a e ko sis tem pe rta nia n. (Ju nu s, M .19 87 ) Ko ns tru ks i in sta las i b iog as ya ng ad a s ela ma in i ba ny ak di gu na ka n p ad a p em bu an ga n k oto ran he wa n, un tu k pe ng gu na an d i T PA re lat if ke cil d an dib ua tde ng an m od el san ita ry lan dfi ll s eh ing ga bu ka n did esa in un tuk m en an gk ap ga s. D ari m od el p en an gk ap ya ng ad a d ibu at t an pa ad an ya fil ter (D am an hu ri, 20 04 ) M ET OD OL OG I P EN EL IT IA N Stu di Li ter atu r Stu di lite rat ur dil ak uk an un tuk m en ua ng ka n i de tug as ak hir m en jad i su atu ke gia tan ya ng be na r d ala m ke sel uru ha n r an gk aia n k erj a s am pa i p ad a p en ga mb ila n ke pu tus an da lam an ali sa da ta da n k esi mp ula n. M ela ku ka n S ur ve y U ntu k M en en tuk an L ok asi Sa mp lin g Lo ka si s am pli ng di pil ih dib eb era pa tit ik di T em pa t Pe mb ua ng an Ak hir (T PA )S am pa h S up itu ran g K ota M ala ng , an tar a l ain : a. Se l IV um ur tim bu na n 4 ta hu n b. Se l V at as um ur tim bu ng an 6 tah un c. Se l V ba wa h u mu r ti mb un an 7 tah un M em pe rsi ap ka n Al at Ya ng Ak an D igu na ka n Un tu k M en ga mb il Sa mp el Be se rt a Pe rle ng ka pa nn ya Al at pe ng am bil an sa mp el sed erh an a d en ga n pe rsy ara tan an tar a la in da ri b ah an ya ng ku at d an m ud ah di ba wa ke ma na -m an a, c on toh ga s d ap at d ipi nd ah da n dib aw ad en ga n m ud ah . A lat -al at y an g d ipe rlu ka n y ait u: a. Pip a P VC Pip a v en tila si ini te rdi ri da ri pip a P VC d an dib ag ian ba wa h p ipa in i d ilu ba ng i d en ga n s eca ra tid ak be rat ura n a tau se ca ra ac ak de ng an tin gg i sek ita r 3 m ete r.S eb elu m pip a d im asu kk an at au dit an ca pk an , m ak a ter leb ih du lu dil ak uk an pe ng eb or an d en ga n ke da lam an ± 2 .5 me ter ke mu dia n b aru lah pi pa te rse bu t d im asu kk an da lam lu ba ng bo r.T ipe ek str ak si i ni ya itu de ng an me nd esa in pip a d en ga n u ku ran 2 i nc i y an g d ap at me ny alu rka n g as lew at sel ub un g p ipa , b ias an ya me ma ka i p ipa je nis PV C y an g d ite tap ka n d ala m sat u l ub an g b or ya ng be ruk ura n 1 8-3 6 i nc i. A las sep ert iga da ri b ag ian te rse bu t se ten ga hn ya da ri sel ub un g p ipa itu di lub an gi da n d ibe ri k eri kil pa da ba gia n b aw ah ny a. Pa nja ng da ri s isa se lub un g pip a it u t ida k d ilu ba ng i d an di tet ap ka n d ala m tan ah (ya ng le bih ba ik) . K em ud ian di tam ba hk an kr an un tuk m em pe rm ud ah m en ga lirk an ga s k ed ala m wa da h p en ga mb ila n s am pe l. b. Ka nto ng Pl ast ik Uk ur Ya itu ala t at au w ad ah un tuk pe ng am bil an sa mp el (ga s). Se hin gg a d ap at me mu da hk an ga s m asu k ke da lam P las tik uk ur ter seb ut de ng an w ak tu ya ng be rva ria si a nta ra 10 -30 m en it. Ke mu dia n sam pe l (g as) te rse bu t d iba wa ke la bo rat ori um un tuk di an ali sa. c. Jam Ya itu al at un tuk m en gu ku r w ak tu pa da sa at pe ng am bil an sa mp el d i lo ka si p en eli tia n. d. M esi n B or Ya itu al at ya ng di gu na ka n u ntu k m elu ba ng i si si da ri p ipa PV C t ers eb ut sep an jan g 2 ,5 me ter . e. G erg
aji Yaitu ala
n u ntu k m em otn g p ipa PV C f. P en utu p P ipa Ya itu al at ya ng di gu na ka n u tnu k m en utu p p ipa ba gia n d ala m. Pe ng um pu lan Da ta Pr im er Da ta da ri lap an ga n b erd asa rka n p en ga ma tan sec ara la ng su ng ya kn i p en ga mb ila n s am pe l (g as) di 3 titi k l ok asi pe ng am bil an .
113 N ur Sube ki : O p ti m al is a si p enan g ka p an g a s ha si l p em buan g an sam p ah or g ani k se b a g ai s um be r bah an b ak at al te rna ti f a. W ak tu Pe ng am bi la n sa m pe l W akt u pe ng am bi la n sa m pe l di ba gi 2 ( du a) pe ri ode , s et ia p pe ri ode p en ga m bi la n ke tiga ti tik (s el IV da n s el V a ta s da n s el 5 ba w ah ) m as in g-m as in g se ba ny ak 12 ja m . P eri ode te rs eb ut y ai tu: • P eri ode I : P agi h ari (P uk ul 05.30 W IB) • P eri ode II : S ore h ari (P uk ul 17.30 W IB) b. Ca ra P el ak sa na an P en ga m bi la n S am pe l Sa m pe l d ia m bi l p ad a 3 tit ik y an g te la h di te nt uk an lo ka si p en ga m bi la nn ya . Ca ra p en ga m bi la n sa m pe l m en g g u na k an ka nt on g p la st ik u ku r ya ng di sa m bun gk an p ada lu ba ng p ip a un tuk m em uda hk an ga s m as uk k ed al am ny a da n de nga n w ak tu ya ng s am a ya itu 12 ja m de nga n va ri as i le m ba pa n uda ra p ada m al am d am si an g ha ri . P en ga nb ila n sa m pe l d ila ku ka n se ba ny ak 6 ka li ya ng be ra rt i t ig a ka li pe nga m bi la n. P en gol ah a n D a ta D al am s et ia p pe ne lit ia n, an al is a da ta m ut la k di pe rl uk an . un tuk da pa t m en gh as ilk an da ta , m ak a ki ta ha ru s m eng et ahu i m et od e ap a ya ng d ig una ka n. St at is tik m er up ak an su at u al at d an ju ga m et od e an al is a ya ng d ig una ka n unt uk m en ge va lu as i da ta p ad a ak hi rn ya a ka n di pe ro le h sua tu ke si m pu la n da ri da ta sa m pe l y an g ada . M et ode a na lis a da ta y an g di pe rgu na ka n da la m pe ne lit ia n in i ada la h va ri an s at u ara h, ya itu s ua tu m et od e an al is a da ta d en ga n tu ju an u nt uk m en da pa tk an pe m ec ah an t erh ada p m as al ah di da la m m el ak uk an sua tu ek sp eri m en y an g te rdi ri da ri dua a ta u le bi h po pul as i (k e ” 2) ya ng di da sa rk an p ada s at u kre te ri a sa ja . D en ga n m et ode in i a ka n di ke ta hui a da ti da kn ya pe ng ar uh u m ur da n ke le m ba pa n te rh ad ap g as la ndf ill ya ng d ih as ilk an . H A S IL D A N P EM B A H A S A N Ti ti k P en g amb il an D a ta T iti k pe nga m bi la n da ta d i b agi m en ja di d ua ti tik de nga n al as an w ila ya h ya ng ke m un gk in an te rb es ar be rp ot en si m en gh as ilk an ga s m et ha n di T PA S up it U ra ng K ot a M al an g in i: T iti k pe nge bo ra n un tuk p en ga m bi la n sa m pe l di T PA S up it U ra ng, te pa tn ya di s el IV in i da pa t di lih at pa da g am ba r b eri kut : G a m b ar 1. T it ik P en ge b or an P en g am b il an S a m p el p a d a S el I V P en gu k u ran k ap as itas gas T iti k pe nga m bi la n sa m pe l di T PA S up it U ra ng, te pa tn ya d i s el V in i d ap at d ili ha t p ad a ga m ba r b eri ku t: T iti k y an g t erl et ak di s el V in i m er up ak an ti tik pa lin g at as di b an di ng se l I V . A ks es m as uk k eda la m se l V i ni d is ed ia ka n ja la n op er as io na l de ng an pe rke ra sa n m ak ad am d eng an l eb ar p er ke ra sa n te rs ed ia s ek ita r 3 m de ng an da er ah ro ta si tru k sa m pa h
114 G A M M A , V ol um e 5 , N om or 2 , M ar et 2010 : 11 1 - 116 pa da s el IV d is edi ak an a re al ro ta si s el ua s 11 x 15 m 3 de nga n ke tin ggi an d ari s el s ek iit ar 7 m . S el in i se ka ra ng m em ili ki la pi sa n at as b eru pa ta na h at au k ur an g le bi hn ya s el in i s ud ah ti da k da pa t d i pa ka i un tuk m en am pun g sa m pa h la gi . P ada m us im ke m ara u ko nd is i s el in i m ud ah te rb ak ar , m es ki pun h al te rs eb ut m un gk in h an ya di pe rm uk aa n, as ap da la m jum la h be sa r di ke lua rk an k are na k om bi na si a nt ara ba ny ak ny a sa m pa h ke ri ng da n ga s ya ng di ke lua rk an se rt a an gi n. H an ya p ad a se l V p ri ns ip s ani ta ry l and fi ll di te ra pk an s eb aga ia n se ba ga i e ks pe ri m en. L ap is an ta na h m em an g di gun ak an da n se te la h m en ut up i s el , la pi sa n at as d ib er ik an d an p ip a ve nt in g 7 m di te m pa tk an . Re nc an a te rs eb ut a da a pa da s el b aru di at as ta na h se lu as 1 ,2 h a, b ar u di be li ol eh P em er in ta h D ae ra h di si si b ara t l an df ill . S el V i ni a ka n m en ja di sa ni ta ry la nd fil l l en gk ap p ert am a. H as il P e n el iti an P en ga m bi la n sa m pe l ga s le ndf ill p ada m as in g-m as in g tit ik in i di la kuk an p ada w ak tu ya ng be rb eda de nga n ha si l p en guk ur an la ng sun g di la pa nga n ada la h se ba ga i b er ik ut : T ab el 2 . P en g am at an K an d u n g an G as S E L 4 S E L 5 A T A S S E L 5 B A W A H L am anya (J am ) 0. 57 0. 21 2 0. 18 2 12 1. 36 5 0. 44 3 0. 41 1 12 0. 33 9 0. 18 6 0. 11 2 12 1. 36 9 0. 28 1 0. 14 12 0. 52 2 0. 19 1 0. 08 1 12 1. 07 8 0. 16 0. 15 12 12 G a m b ar 3 . G ra fi k U n tu k M en ge ta h u i V o lu m e G as P a d a S ian g H ar i G a m b ar 4. G raf ik U n tu k M en ge ta h u i V ol u m e G as P ad a M al a m H a ri
115 N ur Sube ki : O p ti m al is a si p enan g ka p an g a s ha si l p em buan g an sam p ah or g ani k se b a g ai s um be r bah an b ak at al te rna ti f D ari h as il pe nga m at an di at as un tuk m en ge ta hui ka pa si ta s m ak a: T ab el 3. K ap as it as G as P ad a M as in g-m as in g S el K A P A S IT A S ( li te r/ ja m ) S el 4 S el 5 a ta s S el 5 b a w a h S el 5 R a ta -ra ta 0. 04 75 0. 01 76 7 0. 01 51 7 0. 01 64 17 0. 11 37 5 0. 03 69 2 0. 03 42 5 0. 03 55 83 5 0. 02 82 5 0. 01 55 0. 00 93 3 0. 01 24 16 5 0. 11 40 8 0. 02 34 2 0. 01 16 7 0. 01 75 42 0. 04 35 0. 01 59 2 0. 00 67 5 0. 01 13 33 5 0. 08 98 3 0. 01 33 3 0. 01 25 0. 01 29 16 5 D ar i h as il an al is a pe ne lit ia n te rli ha t b ah w a w ak tu pe nga m bi la n sa m pe l p ada s ia ng ha ri da n m al am h ari m em pun ya i p en ga ruh n ya ta te rh ada p pro duk si ga s la ndf ill y an g di ha si lk an . H al in i d id as ari p ad a ga m ba r 3. y an g m en un ju kk an b ah w a w ak tu si an g ha ri m em ili ki vo lu m e pe na ngk ap an y an g pa lin g tin gg i d an di pe ro le h da ri s el 4. H al i ni di du ga k are na p ada s ia ng ha ri tim bun an s am pa h m el ak uk an p en ye ra pa n te rh ada p pa na s, d eng an si m pa na n pa na s te rs eb ut b akt er i an ae ro b be ke rj a un tuk m el ak uk an f erm en ta si p ada w ak tu se te la h ke na c ah ay a m at ah ari . K ES IM P U L A N D A N S A R A N K es im p u lan D ari h as il pe ne lit ia n ya ng te la h di la kuk an m ak a di ke ta hui b ah w a po te ns i p ro suk si ga s pa da t em pa t pe m bu an ga n ak hi r ( T PA ) S up it U ra ng y ai tu : p en ga ru h w ak tu p en ga m bi la n sa m pe l p ad a si an g da n m al am h ar i te rh ada p pro duk si ga s la ndf ill y an g di ha si lk an , P ada si an g h ari m en gh as ilk an k ap as ita s ga s l an df ill y an g te rb es ar da n te rda pa t pa da s el 4 ya ng m eru pa ka n tu m pu ka n sa m pa h ya ng m em ili ki u m ur p al in g se di ki t.. S ar a n Gun a le bi h m en ye m pu rn ak an h as il pe ne lit ia n in i, m ak a pe rl u ada ny a pe ne lit ia n le bi h la nj ut de nga n m em pe rt im ba ng ka n pe rm as al ah an y an g be lum di k aj i pa da p en el iti an in i, a nt ara la in : P en ga ruh k et eb al an tim bu na n sa m pa h te rh ad ap p ro duk si ga s la ndf ill y an g di ha si lk an . D A R T A R P U S T A K A B as uk i,P ., 199 5, “ B iot ek n ol o gi “ G am a P re ss , Y ok ya ka rt a. C ar y, H .B ., 1994, M ode rn W el di n g T ec h n ol o g y, Pr en tic e H al l, E ng le w ood C lif fs , N ew Je rs ey D am an hur i, E ., 1997 “ L an d fi ll in g o f W a st es i n In d o n es ia ” E B A R A , I T B B an du ng , H al 1 -1 6. D am an ik , D a nd D am an hu ri , E ., 2 0 0 4 , “ E n vi rom en tal I m p ac t o f O p en D u m p in g a s S o li d W a st e D is p o sa l” C a se S tu d y L eu w ig a jah F in al D is p o sal ” , t he 6t h A si an Sy m pos ium on A ca de m ic A ct iv iti es for W as te M an ag em en t, Pa da ng D hi et a da n S ub ek i. N , 20 07 “ P e r a n c a n g a n In st al as i P en an gk ap G as L an d fi ll d i T P A S u p it U ra n g ” U M M , M al an g. H an V an S lu ij, S ub ek i N ur d an N ur ja m an A se p, 2 00 6 “ S tu d i P o te n si S a m p a h d i T P A S u p it U ra n g ” Si te V is it, K ot a M al an g. H il m an , M ., 2 00 6 “ P e lu a n g C D M d a la m P en ge lol a an S am p ah ” W or ks ho p N as io na l, U M M , M al an g.
11 6 GA M M A, Vo lu me 5, N om or 2, M ar et 20 10 : 1 11 11 6 Ind art on o, Y. S, 20 05 , “
