MATERI KULIAH
BEDAH DENTO ALVEO LAR
Di susun o le h :
Alwin Ka sim, d rg . Sp Bm
Luc ky Ria wa n, d rg . Sp Bm
Jud ul
: MATERI KULIAH BEDAH DENTO ALVEO LAR
Pe nyusun : Luc ky Ria wa n, d rg ., Sp .BM
NIP
: 131 567 579
Ba nd ung , 2007
Me ng e ta hui,
Ke p a la Ba g ia n Be d a h Mulut Fa kulta s Ke d o kte ra n G ig i
Unive rsita s Pa d ja d ja ra n
(Tis Ka ra sutisna , d rg ., Sp .BM)
iii
Akib a t tind a ka n p e m b e d a ha n mulut d a n g ig i...46
G e ja la d a n c a ra p e me riksa a n...47
Pe ra w a ta n te rha d a p p e rfo ra si sinus m a ksila ris...48
Pe ra w a ta n se g e ra se te la h te rja d i p e rfo ra si...48
Pe ra w a ta n p a d a p e rfo ra si ya ng te la h la m a te rja d i...49
Ko mp lika si p e rfo ra si sinus ma ksila ris...52
Be da h pre p ro ste tik...53
Pe nd a hulua n...53
Tujua n b e d a h p re p o ste tik...54
Etio lo g i p e rub a ha n struktur a na to mi p a d a ja ring a n luna k d a n ja ring a n ke ra s...54
Prinsip -p rinsip re nc a na p e ra wa ta n d a n e va lua si p a sie n...55
Ta ha p a n b e d a h p re p ro ste tik...57
1. Be d a h ja ring a n luna k...57
2. Ve stib ulo p la sty………...……….58
3. Fre ne kto mi………...………59
4. Alve o p la sty………....………60
5. Alve o la r a ug me nta si……….………..62
6. O ra l to ri...64
Pe rda ra ha n....66
HEMO STASIS NO RMAL...66
MEKANISME HEMO STASIS NO RMAL...67
PASIEN YANG AKAN MENJALANI O PERASI...71
PENANG G ULANG AN PERDARAHAN...72
PENANG G ULANG AN AKIBAT PERDARAHAN...73
PENANG G ULANG AN PERDARAHAN KARENA TRAUMA...73
iv
BUKU PEG A NG AN YANG HARUS DIBACA
1. Arc he r. H.W. : O ra l a nd Ma xillo fa c ia l Surg e ry, 5th e d .,1975 W.B. Sa und e rs C o .
2. Pe te rso n L.J. : O ra l a nd Ma xillo fa c ia l Surg e ry, 3rd e d 1998 Mo sb y C o .
3. Ha rry D : Atla s o f Mino r O ra l Surg e ry, 2001, W.B. Sa und e rs
4. Dim itro ulis G . : A Syno p sis o f Mino r O ra l Surg e ry, 1997, British Lib ra ry C a ta lo g ing a n
Pub lic a tio n d a ta
5. Pe d la r J., O ra l a nd Ma xillo fa c ia l Surg e ry. An O b je c tive b a se d te xtb o o k, 2001,
d ip e rtimb a ng ka n la g i d e ng a n me liha t ko nd isi p a sie n d a n tid a k
me mb a ha ya ka n p a sie n.
3. PERSIAPAN O PERATO R STAFF
O p e ra to r d a n sta ff ha rus me mp e rsia p ka n d irinya se nd iri untuk me ng ha d a p i sua tu
p e mb e d a ha n d e ng a n c a ra me ma ha mi me to d e p e mb e d a ha n, ma mp u
me ng ha d a p i ko mp lika si p e mb e d a ha n d a n ma mp u me la kuka n p e ra wa ta n p a sc a
b e d a .
Da la m me la kuka n p e mb e d a ha n o p e ra to r ha rus me ng g una ka n p a ka ia n o p e ra si ,
me ng g una ka n tria d b a rrie r, tid a k me ng g una ka n ja m ta ng a n d a n p e rhia sa n p a d a
ta ng a n, kuku ja ri d ip o to ng p e nd e k d a n me la kuka n p e nc uc ia n ta ng a n untuk
me nd a p a tka n ko nd isi ste ril.
4. PERSIAPAN ALAT.
Untuk me ne ntuka n ting ka t ste rilisa si a la t d ig o lo ng ka n d e ng a n p e ng g una a nnya .
Ya itu :
a . Ala t kritis.
Ala t kritis a d a la h a la t ya ng b e rko nta k la ng sung d e ng a n d a e ra h ste ril p a d a tub uh
Se p e rti Misa lnya : Pisa u b e d a h .a la t ini ha rus d te rilka n d ulu se b e lum d ip e rg una ka n.
b . Ala t se mi kritis
Ala t se mi kritis a d a la h a la t ya ng d ig una ka n tid a k untuk p e ne tra si ke d a la m
Ja ring a n te ta p i ha nya b e rse ntuha n d e ng a n ja ring a n , misa lnya ka c a mulut.
c . Ala t no n kritis.
Ala t no n kritis a d a la h a la t ya ng tid a k te rlib a t la ng sung d e ng a n p e mb e d a ha n,
misa lnya , Pe ng o ntro l kursi, la mp u d ll.
Be b e ra p a a la t kritis d ia njurka n me ng g una ka n a la t se ka li p a ka i untuk me nja min
ste rilisa sinya , misa lnya ; Ja rum suntik, p isa u b e d a h d ll.
Untuk me nd a p a tka n a la t d a la m ke a d a a n ste ril d a p a t d ig una ka n d e ng a n me la kuka n
ste rilisa si d e ng a n : Auto c la v, p e ma na sa n ke ring , Ste rilisa si kimia , d ire b us d ll.
Se la in me nja g a ste rilisa si a la t jug a ha rus d ip e rha tika n ke b e rsiha n rua ng a n, ke b e rsiha n
G ig i Im pa ksi
PENDAHULUAN
G ig i imp a ksi a d a la h g ig i ya ng g a g a l e rup si ke d a la m le ng kung g e lig i p a d a
sa a tnya tumb uh d ika re na ka n te rha la ng g ig i te ta ng g a nya , tula ng ya ng te b a l se rta
ja ring a n luna k ya ng p a d a t. G ig i ini se umur hid up tid a k a ka n e rup si, a p a b ila tid a k
d ila kuka n tind a ka n p e nc a b uta n. (And re a se n,1997, Pe te rso n, 1998; Dym,2001). Ko nd isi
ini se ring d ijump a i p a d a p a sie n ya ng d a ta ng ke te mp a t p ra kte k d o kte r g ig i d e ng a n
ke luha n sa kit ma up un kura ng e ste tis g ig i b e rup a c ro wding a ta up un d ia ste ma .
G ig i imp a ksi le b ih se ring te rja d i p a d a mo la r ke tig a b a ik ra ha ng a ta s ma up un
ra ha ng b a wa h, d iikuti o le h ka ninus ra ha ng a ta s d a n inc isive 2 ka d a ng -ka d a ng
ka ninus ra ha ng b a wa h se rta p re mo la r ra ha ng a ta s d a n b a wa h (Pe te rso n,1998 ;
And re a se n,1997).
G ig i imp a ksi me rup a ka n ke la ina n ya ng p a ling se ring d ite muka n d a n
p e ra wa ta nnya d ila kuka n se c a ra p e mb e d a ha n.
DEFINISI
G ig i ya ng me ng a la mi ke suka ra n d a la m e rup si b a ik se luruhnya
ma up un se b a g ia n a kib a t te rha la ng o le h tula ng , ja ring a n luna k a ta u g ig i
la innya . Imp a ksi d ip e rkira ka n se c a ra klinis d a n d a p a t d ip a stika n d e ng a n
ETIO LO G I
Me nurut Pe te rso n 1998, g ig i imp a ksi d ise b a b ka n o le h tid a k te rse d ia nya
le ng kung d a n rua ng g ig i ya ng c ukup untuk e rup si. Da la m ha l ini, to ta l
le ng kung tula ng a lve o la r le b ih ke c il d a rip a d a to ta l p a nja ng le ng kung g ig i.
Me nurut O g d e n,2001 d a n And re a se n, 1997, g ig i g a g a l e rup si ke d a la m p o sisi
ya ng no rma l me miliki b e b e ra p a a la sa n ya itu fo like l g ig i mung kin b e rub a h
le ta knya , g ig i c ro wd ing, g ig i te rd e ka t hila ng , p e nc a b uta n g ig i mo la r p e rta ma
d a n ke d ua p a d a ma sa ka na k-ka na k. (And re a se n,1997 ; Pe te rso n, 1998 ;
O g d e n, 2001. Disa mp ing itu jug a d ip e ng a ruhi fa kto r siste mik d a n fa kto r
kura ng nya stimula si o to t.
Ke la ina n ya ng d a p a t d itim b ulka n a kib a t g ig i im p a ksi :
Infe ksi
Pe riko ro nitis
Te rja d i p e mb e ntuka n kista
Me nimb ulka n ka rie s g ig i
Me nimb ulka n ra sa sa kit
Me nimb ulka n g a ng g ua n p a d a te ling a
KLASIFIKASI
Kla sifika si imp a ksi g ig i mo la r ke tig a ra ha ng b a wa h (Arc he r, 1975)
Kla sifika si d id a sa rka n p a d a p e me riksa a n ra d io lo g is ya itu d e ng a n
me ng g una ka n p ho to p e ria p ika l , p a no ra mik, o klusa l d a n Wa te r’ s.
Me nurut Pe ll d a n g re g o ry :
A. Be rd a sa rka n hub ung a n ukura n a nta ra le b a r g ig i mo la r tig a b a wa h te rha d a p
ja ra k a nta ra ra mus ma nd ib ula d a n b a g ia n d ista l g ig i mo la r ke d ua b a wa h
Ke la s I : Rua ng a n a nta ra ra mus ma nd ib ula d a n p e rmuka a n d ista l g ig i
mo la r ke d ua c ukup b a g i ukura n me sio d ista l g ig i mo la r tig a .
Ke la s II : Rua ng a n a nta ra ra mus ma nd ib ula d a n p e rmuka a n d ista l g ig i
mo la r ke d ua kura ng d a ri ukura n me sio d ista l g ig i mo la r tig a
Ke la s III : Se luruh a ta u se b a g ia n b e sa r g ig i mo la r tig a b e ra d a d a la m
ra mus ma nd ib ula
B. Be rd a sa rka n le ta k g ig i mo la r tig a d a la m tula ng
Po sisi A : Ba g ia n te rting g i g ig i mo la r tig a te rle ta k se ting g i a ta u d ia ta s g a ris
o klusa l g ig i mo la r d ua
Po sisi B : Ba g ia n te rting g i g ig i mo la r tig a te rle ta k d ib a wa h b id a ng o klusa l,
te ta p i d ia ta s g a ris se rvika l g ig i mo la r d ua
Po sisi C : Ba g ia n te rting g i g ig i mo la r tig a te rle ta k d ib a wa h se rvika l g ig i mo la r
Kla sifika si la in me nurut Winte r b e rd a sa rka n p e rb a nd ing a n sumb u p a nja ng mo la r tig a
te rha d a p mo la r d ua , ya itu :
a . Me sio a ng ula r
b . Ho rizo nta l
c . Ve rtika l
d . Disto a ng ula r
e . Buko a ng ula r
f. Ling uo a ng ula r
g . Inve rte d
Hub ung a n Mo la r Tig a d a n Ka na lis Ma nd ib ula ris
Ana lisa hub ung a n me rup a ka n ha l p e nting se b e lum me ne ntuka n
p e ng a mb ila n mo la r tig a b a wa h. Pa d a b id a ng fro nta l ka na lis ma nd ib ula ris
me mp unya i p o sisi le b ih ke b uka l d a ri p o sisi no rma l mo la r tig a p a d a ½ sa mp a i 2/ 3
ka sus d a n 6-7% ka sus p o sisinya le b ih ke ling ua l d ib a wa h a ka r g ig i. Pa d a b id a ng
sa g ita l ja ra k a nta ra a ka r mo la r tig a d a n ka na lis ra ta -ra ta 3 mm. Ha mp ir me nd e ka ti
10% ka sus, lo ka si ka na lis p a d a a ta u d i a ta s a ka r mo la r tig a (And re a se n, 1997)
Be rd a sa rka n p e ne litia n klinis d a n ra d io lo g is, d a p a t d ite ntuka n a d a nya ind ika si
hub ung a n se b e na rnya a nta ra a ka r g ig i mo la r tig a d e ng a n ka na lis ma nd ib ula
se b a g a i b e rikut : (And re a se n, 1997)
1. Ke hila ng a n la mina d ura (sup e rio r d a n a ta u infe rio r) d ima na ka na lis
me le wa ti imp a ksi g ig i mo la r tig a
2. G a ris ra d io luse n ya ng me le wa ti a ka r g ig i mo la r tig a
3. Ka na lis ma nd ib ula ya ng me nye mp it, ke tika me le wa ti a ka r g ig i mo la r tig a
4. Sud ut d a ri ka na lis ma nd ib ula d a la m re g io / d a e ra h ya ng d e ka t d e ng a n
a ka r g ig i mo la r tig a
Kla sifika si imp a ksi g ig i M3 a ta s d id a sa ri p a d a p o sisi a na to mi, me nurut Pe ll a nd
G re g o ry te rb a g i a ta s :
A. Be rd a sa rka n ke d a la ma n re la tif imp a ksi g ig i M3 a ta s d a la m tula ng ,
ya itu:
Kla s A : Ba g ia n te rb a wa h d a ri ma hko ta g ig i imp a ksi M3 a ta s
b e ra d a se g a ris d e ng a n o klusa l g ig i M2 d ise b e la hnya .
Kla s B : Ba g ia n te rb a wa h ma hko ta g ig i imp a ksi M3 a ta s b e ra d a
d ia nta ra d a ta ra n o klusa l d a n g a ris se rvika l g ig i M2 d ise b e la hnya .
Kla s C : Ba g ia n te rb a wa h d a ri ma hko ta g ig i imp a ksi M3 a ta s
b e ra d a p a d a a ta u te rle ta k d ia ta s se rvika l g ig i M2 d ise b e la hnya .
B. Be rd a sa rka n p o sisi d a ri sumb u p a nja ng g ig i imp a ksi M3 a ta s
te rha d a p sumb u p a nja ng g ig i M2 d ise b e la hnya ya itu : (1) ve rtika l,
(2) Ho rizo nta l, (3) Me sio a ng ula r, (4) d isto a ng ula r, (5) Inve rte d , (6)
Buko a ng ula r, (7) Pa la to a ng ula r.
Po sisi g ig i imp a ksi M3 a ta s ya ng p a ling se ring d ite muka n a d a la h
ve rtika l se b a nya k 63%, d isto a ng ula r 25%, me sio a ng ula r 12%, se rta
3. Me ne ntuka n ta ha p a n p e re nc a na a n p e mb e d a ha n ya ng me lip uti :
- Pe re nc a na a n b e ntuk, b e sa rnya d a n tip e fla p
- Me ne ntuka n c a ra me ng e lua rka n g ig i imp a ksi,a p a ka h d e ng a n
p e mo to ng a n tula ng , p e mo to ng a n g ig i imp a ksi a ta u ko mb ina si
ke d ua nya
- Pe rkira a n b a nya knya tula ng a ka n d ib ua ng untuk me nd a p a tka n rua ng
ya ng c ukup untuk me ng e lua rka n g ig i imp a ksi
- Pe re nc a na a n p e ng g una a n instrume n ya ng te p a t
- Me ne ntuka n a ra h ya ng te p a t untuk p e ng ung kita n g ig i d a n
me nye b a b ka n tra uma ya ng se minima l mung kin (Arc he r, 1975;
Pe te rso n, 2002)
De sa in Fla p (And re a se n,1997)
Fa kto r ya ng p a ling p e nting d a la m me nd e sa in b e ntuk fla p te rg a ntung p o sisi
g ig i mo la r tig a ya ng imp a ksi d a n p e ng a mb ila n tula ng ya ng me nutup inya , se rta
me mp e rha tika n struktur a na to mi.
De sa in fla p ya ng b a nya k d ig una ka n ya itu :
a . Fla p insisi sulkus g ig i mo la r ke d ua (fla p e nve lo p )
b . Fla p insisi sulkus g ig i mo la r ke d ua d a n g ig i mo la r p e rta ma (Fla p e nve lo p )
c . Insisi sulkus g ig i mo la r ke d ua d e ng a n p e rlua sa n ve stib ula r (Fla p b a yo ne t)
d . Fla p p a ra ma rg ina l g ig i mo la r ke d ua d e ng a n p e rlua sa n ve stib ula r (Fla p
L-Sha p e d)
Tind a ka n p e m be d a ha n
1. O p e rkule kto mi
2. O d o nte kto mi :
- Te hnik “ Sp lit Bo ne “
- Te hnik To o th Divisio n / o d o nto to mi
Te hnik “ Sp lit Bo ne ” Te hnik “ To o th Divisio n “
O p e rkule kto mi
O p e rkulum > ja ring a n ika t ya ng me nutup i ma hlo ta g ig i
O p e rkulum se ring te rinfe ksi
- Fo o d d e b ris
- Te ka na n M3 a ta s
O p e rkule kto mi
- Ka ute risa si
- Insisi
Pe rsia p a n a la t
Ha nd le sc a lp e l No . 3
Pisa u Ba rd Pa rke r no . 15
Ra sp a to rium
Bur
Ha mme r d a n C hise l
Ele va to r lurus d a n b e rsud ut
Ta ng e kstra ksi
Bo ne file
Ja rum d a n b e na ng ja hit
Ne d d le ho ld e r d a n g unting
So nd e , p inse t d a n ka c a mulut
Fa kto r p e nyulit
Be ntuk a ka r ya ng a b no rma l
Hip e rse me nto sis
Ting ka t ke p a d a ta n tula ng
De ka t p e mb uluh d a ra h, sya ra f d a n sinus ma ksila ris.
Pa nd a ng a n o p e ra si ya ng se mp it
Ta ha p - ta ha p Pe m be d a ha n (And re a se n, 1997) 1. Po sisi Ve rtika l
a. Re la si Ma hko ta - m a hko ta
Ka sus-ka sus imp a ksi g ig i mo la r tig a umumnya me mp unya i hub ung a n
d e ng a n se b a g ia n d isto b uka l g ig i ya ng te rp e nd a m d i ra mus
a sc e nd e n.
Fla p : Mo la r 1 a ta u mo la r 2 d a n fla p insisi sulkus mo la r 2 a ka n me mb e rika n la p a ng p a nd a ng ya ng c ukup
Pro se d ur Pe ng a m b ila n Tula ng d a n Luksa si : Pe ng a mb ila n tula ng d isto b uka l d a n p e mb uka a n b a g ia n p a ling me no njo l d a ri a ka r g ig i,
b ia sa nya a ka n me mb e rika n a kse s ya ng c ukup se hing g a g ig i d a p a t
d ia ng ka t d e ng a n fo rc e p s a ta u e le va to r. Ap a b ila a ka r d ive rg e n,
p ro se d ur se p a ra si mung kin d ip e rluka n a ta u tula ng d ise kita rnya ha rus
d ia mb il. Ap a b ila e le va to r d ig una ka n p a d a p o sisi ya ng me ne ka n
b. Re la si Ma hko ta – Se rviks
Ma sa la h p e mb e d a ha n ya ng sulit, d a n ka d a ng ka la me mb a ha ya ka n
inte g rita s d a ri ka na lis ma nd ib ula , se hing g a d ip e rluka n d ia g no sis
me la lui ra d io g ra fi tig a d ime nsi d a ri re la si ka na lis ma nd ib ula d a n a ka r
mo la r tig a .
Fla p : Insisi sulkus d e ng a n p e rlua sa n ve stib ula r sa ng a t b e rg una
Pe ng a m b ila n tula ng : Me lip uti b a g ia n b uka l ya ng me nutup i ma hko ta . O ste o to mi ha rus me nye d ia ka n te mp a t b a g i inse rsi e le va to r d i se rvika l
re g io me sia l d a n a ta u b uka l se sua i d e ng a n a na to mi a ka r
Pro se d ur pe m o to ng a n G ig i d a n Luksa si : Pe mo to ng a n g ig i b ia sa nya me mud a hka n se p a ra si ma hko ta d a ri a ka r. Ap a b ila a na to mi a ka r
me mung kinka n e kstruksi a ksia l, se p a ra si le b ih la njut tid a k d ip e rluka n.
G ro o ve re te nsi d ib ua t p a d a b a g ia n b uka l a ka r d a n a ka r d a p a t
d ie le va si d e ng a n e le ve to r. Jika tid a k b e rha sil, a ka r p e rlu d ip isa hka n
c. Re la si Ma hko ta - Aka r
Ka sus-ka sus ini sa ng a t sulit d a n a d a re siko ke rusa ka n ya ng sig nifika n
p a d a isi d a ri ka na lis ma nd ib ula . Me la lui p e me riksa a n ra d io g ra fi
se ha rusnya d a p a t d ite ntuka n re la si a nta ra mo la r tig a d e ng a n ka na l.
Pa d a ha mp ir se mua ka sus isi ka na lis ma nd ib ula a ka n te rliha t d a ri
p e ne ka na n p a d a a ka r d a n p e me riksa a n ra d io g ra fi ha rus
me nunjukka n b a g ia n b uka l, ling ua l d a n a p ika l. Pa d a b e b e ra p a ka sus
d a p a t d iind ika sika n untuk me mb a ta si p ro se d ur p e mb e d a ha n untuk
p e ng a mb ila n ma hko ta d a n ko mp o ne n a ka r se c a ra in situ.
Fla p : Di re ko me nd a sika n fla p d e ng a n p e rlua sa n ve stib ula r
Pe ng a m b ila n tula ng : Sa ma d e ng a n re la si a nta ra ma hko ta d e ng a n se rvika l ta p i le b ih b a nya k tula ng ya ng ha rus d ia mb il. Po sisi ya ng le b ih
d a la m me le ma hka n ma nd ib ula se hing g a ke kua ta n ya ng d ig una ka n
p a d a e le va to r mung kin a ka n me nye b a b ka n fra ktur ra ha ng . Te ruta ma
p a d a imp a ksi ya ng d a la m d ima na tula ng b uka l sa ng a t lua s d a n
3. Ang ula si Ho rizo nta l
a. Re la si Ma hko ta - Ma hko ta
Fla p : insisi sulkus mo la r 1 d a n 2 d e ng a n p e rlua sa n ve stib ula r b ia sa nya c ukup untuk me nd a p a tka n a kse s ya ng a d e kua t te rha d a p mo la r 3.
Pe ng a m b ila n Tula ng : tula ng p a d a b a g ia n b uka l d a n d ista l g ig i ha rus d ia mb il.
Pe m o to ng a n G ig i : se p e ra si ma hko ta d a ri a ka r d e ng a n g a ris se p a ra si ve rtika l me mung kinka n p e ng a mb ila n b a g ia n ma hko ta .
Pro se d ur Luksa si : se te la h p e ng a mb ila n ma hko ta , ko mp o ne n a ka r d ia mb il d e ng a n e le va to r se te la h d ib ua t g ro o ve re te nsi p a d a b a g ia n
b uka l a ta u d ista l d a ri a ka r.
b. Re la si Ma hko ta - Se rviks
Fla p : Fla p insisi sulkus d e ng a n p e rlua sa n ve stib ula r d iind ika sika n.
Pe ng a m b ila n Tula ng : p a d a sud ut d isto b uka l mo la r 2 p e ng a mb ila n tula ng ha rus sa ng a t ko nse rva tif d e ng a n tujua n untuk me ng o p tima lka n
p e nye mb uha n p a d a re g io ini.
Pe m o to ng a n G ig i : b ila p e ng a mb ila n b a g ia n ma hko ta tid a k me mb e rika n rua ng ya ng c ukup untuk e kstruksi p e nuh d a ri a ka r, ma ka
se p e ra si a ka r ha rus d ila kuka n.
Pro se d ur Luksa si : sa ma d e ng a n re la si ma hko ta -ma hko ta . c. Re la si m a hko ta - Aka r
Fla p : insisi sulkus d e ng a n p e rlua sa n ve stib ula r.
Pe ng a m b ila n Tula ng : ha rus c ukup se hing g a p e rmuka a n b uka l d a n d ista l ma hko ta te rliha t.
Pe m o to ng a n G ig i : p e mb e d a ha n untuk me mb ua t g ro o ve re te nsi d i a ka r d ista l me mung kinka n luksa si a nte rio r d a ri ko mp o ne n a ka r. Pa d a
ha rus d ig una ka n. Pro se d ur ini me mb e rika n te ka na n ya ng minima l
p a d a ka na lis ma nd ib ula .
4. Po sisi d isto a ng ula r
a. Re la si Ma hko ta - m a hko ta
Fla p : insisi sulkus mo la r 2 me mb e ri a kse s me ma d a i p a d a mo la r 3
Pe ng a m b ila n Tula ng : b ia sa nya d ila kuka n p a d a a sp e k b uka l d a n se tia p tula ng d ista l ya ng me ng ha la ng i. Pa d a b e b e ra p a ka sus g ig i
d a p a t d ia mb il d e ng a n e le ve to r ya ng d ite mp a tka n d ime d ia l a ta u
b uka l se te la h g ro o ve re te nsi d ib ua t.
Pe m o to ng a n G ig i : b ila ukura n ma hko ta me nutup i rua ng a n ya ng a d a , ma hko ta ha rus d i se p a ra si d a ri a ka r d e ng a n b a ta s ma rg ina l.
Te rg a ntung p a d a a na to mi a ka r, a ka r d a p a t d ia mb il se c a ra in to to
a ta u a ka r d ista l d ip isa hka n d a ri a ka r me sia l.
Pro se d ur Luksa si : a ka r d ia mb il d e ng a n me mb ua t g ro o ve re te nsi p a d a b a g ia n b uka l a ka r a ta u me ne mp a tka n e le va to r d i b a g ia n me sia l.
b. Re la si m a hko ta - Se rviks
Fla p : sa ma d e ng a n re la si ma hko ta -ma hko ta .
Pe ng a m b ila n Tula ng : le b ih b a nya k tula ng ya ng d ia mb il d ib a nd ing ka n p a d a re la si ma hko ta -ma hko ta
ke lua r d a ri fo ra me n p a la tinus, se b a b itu fla p ya ng d ire ko me nd a sika n tip e
“ e nve lo p e ” .
2. p e mb ua ng a n tula ng
ja ring a n tula ng ya ng me nutup i d i lub a ng d e ng a n me ng g una ka n b o r tula ng
sa mp a i ko ntur te rb e sa r ma hko ta klinis ta mp a k d a n a ra h ke lua rnya g ig i b e b a s
d a ri re te nsi.
3. Pe ng a mb ila n g ig i
Pe ng a mb ila n g ig i d a p a t d ila kuka n d e ng a n e le va to r a ta u d e ng a n ta ng
e kstra ksi. Ha ti-ha ti sa a t me ng g una ka n e le va to r, hind a ri te ka na n me nd o ro ng
ke a ta s untuk me nja g a a g a r tid a k te rja d i p e rfo ra si d a sa r a ntrum.
4. Pe nutup a n luka
Se te la h luka d ib e rsihka n, fla p d ike mb a lika n d a n d ija hit.
C . Tind a ka n p e mb e d a ha n ka ninus im p a ksi ra ha ng a ta s Te knik pe m b e d a ha n
Prinsip p e mb e d a ha n g ig i imp a ksi tid a k b e rb e d a d e ng a n p e mb e d a ha n la in. Se b e lum
me la kuka n p e mb e d a ha n, p e rlu d ib ua tka n info rm e d c o nse nt. Da la m ha l ini p a sie n
a ta u ke lua rg a nya me na nd a ta ng a ni p e rse tujua n o p e ra si, se te la h me nd a p a t
p e nje la sa n ha l-ha l ya ng b e rhub ung a n d e ng a n tind a ka n d a n a kib a t ya ng d a p a t
te rja d i p a d a sa a t b e d a h ma up un p a sc a b a d a h.
Te rd a p a t lima ta ha p p e mb e d a ha n g ig i ka ninus imp a ksi ya itu :
1. Me nd a p a t d a e ra h g ig i imp a ksi te rliha t d e ng a n je la s. Ini d a p a t d ila kuka n
d e ng a n p e mb ua ta n fla p ja ring a n ya ng a d e kua t. Po la p e mb ua ta n fla p p a d a
g ig i ka ninus ra ha ng a ta s d a p a t d ila kuka n me la lui a kse s b uka l, p a la ta l a ta u
2. Ke b utuha n untuk p e ng a mb ila n tula ng ya ng c ukup , se hing g a p e mo to ng a n
g ig i d a p a t d ila kuka n.
3. Me m e c a h g ig i me nja d i b e b e ra p a b a g ia n d e ng a n b o r a ta u c hise l.
4. Pe ng ung kita n g ig i d e ng a n e le va to r
5. Pe mb e rsiha n luka d e ng a n irig a si d a n d e b rid e me nt me ka nik me ng g una ka n
kura ta se se rta me nutup luka d e ng a n p e nja hita n.
Ko m p lika si p e m be d a ha n. A. Ko m p lika si intra o p e ra tif
1. Pe rd a ra ha n ma sif d a p a t te rja d i. Pe na ng a na nnya d e ng a n p e ne ka na n d a n
p e nja hita n.
2. Fra ktur tub e ro sita s ma ksila p a d a o d o nte kto mi mo la r tig a a ta s. Pe na ng a na nnya
p e ne mp a ta n ke mb a li fra g me n d a n ika t d e ng a n p e nja hita n a ta u d e nta l wire
se la ma 3-4 ming g u, ke mud ia n re nc a na ka n untuk p e nc a b uta n g ig i se te la h te rja d i
p e nye mb uha n d a ri tub e ro sita s a ta u p e ng e lua ra n fra g me n d a n p e nutup a n luka
d e ng a n p e nja hita n p rime r ra p a t.
3. Pa d a o d o nte kto mi mo la r tig a a ta s a ta u ka ninus a ta s .G ig i me ne mb us d a sa r sinus.
Pe na ng a na nnya te mp a tka n ke mb a li g ig i d a n sp lint p a d a p o sisi te rse b ut, la lu
tutup d e ng a n ka ssa ya ng d ib a sa hi a ntise p tik ya ng a ka n d ike lua rka n 2-3 ming g u
ke mud ia n. Jika fistula 2-6 mm d ila kuka n p e ng ura ng a n ujung so c ke t tula ng d a n
p e nja hita n p ing g ira nnya d e ng a n me to d e d e la p a n.
4. Pe mind a ha n te mp a t/ d isp la c e me nt. Pe na ng a na nnya he ntika n p ro se d ur
se c e p a tnya untuk me nc e g a h b e rp ind a hnya g ig i ke ja ring a n ya ng le b ih d a la m.
La kuka n ro ntg e n p a ling se d ikit d a ri d ua te mp a t untuk me ne ntuka n p o sisi d a ri g ig i
ya ng b e rp ind a h. Ama ti ta nd a -ta nd a p e ra d a ng a n ya ng b e rhub ung a n d e ng a n
p ind a hnya g ig i. Pe mb e ria n a na lg e sik d a n a ntib io tik. Pe nja d wa la n ke mb a li untuk
p e ng a mb ila n fra g me n.
5. Fra ktur a ka r/ ma hko ta . Pe na ng a na nnya la kuka n ro ntg e n fo to untuk me liha t p o sisi
d a ri fra g me n fra ktur. Pe mb e ria n a na lg e sik d a n a ntib io tik. Pe nja d wa la n ke mb a li
c . Ja ng a n se ring me lud a h
d . Hind a rka n d a e ra h b e ka s o p e ra si d a ri ra ng sa ng p a na s
e . Tid a k me la kuka n ke rja b e ra t .
Ko ntro l (Pe te rso n, 2003)
Pa sie n ke mb a li ko ntro l se tia p ha ri sa mp a i ja hita n d ib uka . Ko ntro l p e rd a ra ha n. Ko ntro l
ra sa sa kit d a n ra sa tid a k nya ma n, te rma suk d ie t, O ra l Hyg ie ne , Ed e ma , Infe ksi, trismus,
APIKO EKTO MI
1. Pe nd a hulua n
Ap iko e kto mi a d a la h sua tu p ro se d ur p e mo to ng a n a ka r g ig i b a g ia n a p ika l
ya ng te rinfe ksi d a n p e ng ure ta n ja ring a n ne kro sis d a n ja ring a n ya ng me ra d a ng p a d a
d a e ra h p e ria p ika l g ig i (Arc he r,1975). Ap iko e kto mi p e rta ma ka li d ila kuka n o le h Fa rra r
d a n Bro p hy se b e lum ta hun 1880 d a n se ja k itu te rus d ila kuka n p e nye mp urna a n te knik
p e mb e d a ha n hing g a sa a t ini. Ma sa la lu a p iko e kto mi me rup a ka n p e ra wa ta n untuk
me mp e rb a iki ke sa la ha n-ke sa la ha n ya ng te rja d i p a d a p e ra wa ta n e nd o d o ntik,
se hing g a se ring te knik ini d ila kuka n b e rula ng -ula ng p a d a g ig i ya ng sa ma se hing g a
me nye b a b ka n ha nya se d ikit a ka r ya ng te rsisa a ta u b a hka n tid a k a d a a ka r la g i ya ng
te rting g a l. Ap iko e kto mi ya ng b e rula ng -ula ng tid a k d a p a t me ng hila ng ka n sumb e r
d a ri ke g a g a la n p e ra wa ta n e nd o d o ntik d a n a kib a tnya p ro se d ur ini se ring ka li
me ng a la mi ke g a g a la n me skip un p ro se d ur p e mb e d a ha n te la h d ila kuka n d e ng a n
se b a ik mung kin. Pro se d ur ini b a ru a ka n b e rha sil d e ng a n b a ik b ila sa lura n a ka r g ig i
d iisi d e ng a n b a ik d a n b e na r.
G a mb a r : p e ng isia n sa lura n a ka r ya ng b e rle b ih
2. Ind ika si d a n Ko ntra ind ika si
Ind ika si a p iko e kto m i m e nurut G ro ssm a n (Arc he r,1975, Dym,2001) a d a la h :
a. Ke rusa ka n ya ng lua s ja ring a n p e ria p ika l, tula ng a ta u me mb ra n p e rio d o nta l ya ng
me ng e na i se p e rtig a a ta u le b ih a p e ks a ka r g ig i.
b. Pa d a a p e ks a g a r g ig i te rd a p a t kista .
c. Instrume n sa lura n a ka r p a ta h p a d a se p e rtig a a ka r a ta u sa lura n te rsumb a t o le h
b a tu p ulp a d a n la in-la in.
8) Pe la p isa n d ind ing sa lura n a ka r d e ng a n se me n sa lura n a ka r d a ri
G ro ssma n. G utta -p e rc ha d ila p isi d e ng a n se me n d a n d ima sukka n ke
d a la m sa lura n a ka r, ta rik se d ikit 1-2 mm ke mud ia n ma sukka n la g i
b e rula ng -ula ng se b e lum d ite mp a tka n p a d a p o sisi a khir.
9) La kuka n ko nd e nsa si la te ra l d e ng a n g utta -p e rc ha ta mb a ha n d e ng a n
b a ntua n “ sp re a d e r” d a n “ p lug g e r” a g a r p e ng isia n d a p a t he rme tis.
Ke mud ia n b ua t ra d io g ra fi ke mb a li.
10) Ke le b iha n g utta -p e rc ha d ib a g ia n ko ro na l d ip o to ng ,ke mud ia n d itutup
d e ng a n se me n b a se .
11) “ rub b e r d a m” d ia ng ka t.
Bila d ila kuka n p e ng isia n sa lura n a ka r p ra b e d a h , se te la h d ila kuka n p ro se d ur
p e mb e d a ha n, se b a g ia n g utta -p e rc ha d ia mb il d a n d iisi d e ng a n a ma lg a m
a ta u silve r c o ne se c a ra re tro g ra d e .
Bila d ila kuka n p e ng isia n sa lura n a ka r p a sc a b e d a h, ma ka d a e ra h luka
d isumb a t d e ng a n ka sa , sa lura n a ka r d ile b a rka n d a n d iha luska n la lu d iirig a si,
d ike ring ka n, d iisi d e ng a n se me n sa lura n a ka r ke mud ia n d iisi d e ng a n g utta
-p e rc ha c o ne .
b . Ta ha p p e mb e d a ha n
Me nurut Arc he r uruta n p e mb e d a ha n a d a la h : (Arc he r,1975; Birn, 1975;
Dym,2001)
1) La kuka n tind a ka n a se p tik d a n a ntise p tik p a d a ro ng g a mulut.
2) La kuka n a ne ste si lo ka l.
3) Te ntuka n p o la insisi p a d a p e rmuka a n la b ia l muko sa mulut, ya itu
d e ng a n me ng g una ka n p e ng g a ris b e d a h ya ng d ite mp a tka n p a d a
p e rmuka a n la b ia l g ig i ya ng b e rsa ng kuta n d e ng a n ukura n ya ng
me nd e ka ti p a nja ng g ig i. Ke mud ia n d e ng a n ujung p e rio ste a l e le va to r
ya ng tump ul d ig a mb a r a p e ks p a d a ja ring a n d a n jug a p o la d a ri insisi.
G a mb a r : De sia n fla p se miluna r
4) La kuka n insisi se miluna r d a ri a p e ks g ig i se b e la h me sia l g ig i te rse b ut, ke
a ra h g a ris g usi d a n ke a p e ks g ig i se b e la h d ista l. Bila te rd a p a t
ke rusa ka n tula ng ya ng lua s le b ih b a ik d ig una ka n insisi tra p e sium.
G a mb a r : Insisi d ila kuka n p a d a tula ng se ha t
G a mb a r : G a ris insisi p a d a te ng a h-te ng a h p a p illa inte rd e nta l
5) Fla p d ia ng ka t ke a ta s d a n d ita ha n o le h re tra kto r.
G a mb a r : Fla p ya ng d ib ua t a d a la h fla p muko p e rio ste a l
6) Tula ng la b ia l d ib uka d e ng a n b ur.
G a mb a r : Pe mb ua ng a n tula ng d e ng a n b ur
7) Po to ng a p e ks a ka r d e ng a n b ur fissure , ja ng a n le b ih d a ri se p e rtig a
G a mb a r : Pe mo to ng a n a p e ks a ka r d e ng a n b ur
8) La kuka n kure ta se ja ring a n p a to lo g i hing g a b e rsih.
9) Ha luska n te p i tula ng d a n ujung a ka r.
10) Pe nutup a n a p ika l g ig i d e ng a n a ma lg a m
G a mb a r : Pe nutup a n a p ika l g ig i d e ng a n a ma lg a m
11) Irig a si luka d e ng a n sa line ste ril.
12) La kuka n p e nja hita n.
4. Infe ksi
Untuk me nc e g a h infe ksi, p e nd e rita d ia njurka n untuk me me liha ra ke b e rsiha n
mulut d a n d ib e ri o b a t kumur a ntise p tik a ta u la ruta n g a ra m. Ap a b ila infe ksi
te la h te rja d i tind a ka n lo ka l ya ng p e rlu d ila kuka n a d a la h me ng irig a si luka
d e ng a n Na C l fisio lo g is ha ng a t se rta p e ng ula sa n a ntise p tik p a d a te p i luka .
Dib e rika n p ula o b a t a ntib io tik. Dra ina se ha rus d ila kuka n a p a b ila te rja d i p ro se s
sup ura si.
Me mb ra n muko sa p a d a sinus ma ksila ris te rd a p a t d ia ta s p e rio ste um, ya ng
te rd iri d a ri e p itil silind ris b e rsilia d e ng a n se l g o b le t d a n d ib a wa hnya te rd a p a t la mina
p ro p ria .
Ine rva si o le h p e rc a b a ng a n ne rvus trig e minus ya kni ne rvus a lve o la ris sup e rio r
d a n va skula risa sinya o le h a rte ri infra o rb ita lis se rta a rte ri a lve o la ris sup e rio r a nte rio r.
Fung si d a ri sinus ma ksila ris ini, a nta ra la in :
1. Me mb e rika n re so na nsi sua ra
2. Me ng ura ng i b e ra t te ng ko ra k
3. Me mb e ntuk wa ja h
4. Se b a g a i rua ng untuk p e ng ha ng a t ud a ra insp ira si
Hub ung a n sinus ma ksila ris d e ng a n ro ng g a hid ung ya itu me la lui o ste um.
O ste um ini me rup a ka n sa tu-sa tunya lub a ng d ra ina se sinus d a n b e rmua ra ke ro ng g a
hid ung me la lui me a tus na si me d ia .
Hub ung a n a nta ra d a sa r sinus d e ng a n a ka r g ig i ra ha ng a ta s b e rva ria si p a d a
se tia p ind ivid u. Pa d a b e b e ra p a ind ivid u tula ng a nta ra a p e ks g ig i d e ng a n ro ng g a
sinus a g a k te b a l, te ta p i p a d a ya ng la innya tula ng nya tip is d a n ka d a ng -ka d a ng a ka r
ma suk ke d a la m sinus d e ng a n se d ikit a ta u ta np a d ise rta i tula ng ya ng me lip utinya .
Umumnya g ig i ya ng p a ling d e ka t hub ung a nnya d e ng a n sinus a d a la h mo la r
p e rta ma , p re mo la r d a n mo la r ke d ua ra ha ng a ta s. Pa d a g a mb a ra n ro ntg e no lo g is
b a ya ng a n sinus ini ka d a ng -ka d a ng me mb e nta ng hing g a ke p re mo la r p e rta ma ,
ka ninus d a n b a hka n sa mp a i ke insisif la te ra l.
Me nurut Zuc ke rka nd l d a n d ile ng ka p i o le h Ba tso n, b a hwa p e rlua sa n sinus
ma ksila ris b e rd a sa rka n a ra hnya d a p a t d ikla sifika sika n se b a g a i b e rikut :
1. Pe rlua sa n ke a ra h a lve o la r; me nd e ka ti d a n b a hka n me lip uti a p e ks g ig i.
2. Pe rlua sa n ke a ra h p a la tina l; ke a ra h a nte rio r hing g a g ig i insisif la te ra l d a n b a hka n
hing g a ke me d ia n line p a la tum.
3. Pe rlua sa n ke a ra h p ro se sus zig o ma tikus.
4. Pe rlua sa n ke a ra h infra o rb ita l.
5. Pe rlua sa n ke a ra h tub e ro sita s ma ksila .
Pe rlua sa n ro ng g a sinus te rse b ut me nimb ulka n ma sa la h ko mp lika si, d e ng a n se b a b
3. Tra uma p e ng g una a n e le va to r; a kib a t kura ng ha ti-ha ti sa a t p e ng a mb ila n sisa a ka r
g ig i se hing g a e le va to r me ne mb us sinus a ta u a ka r te rd o ro ng ke sinus.
4. Pe ng a mb ila n g ig i imp a ksi; tra uma instrume n a ta u g ig i ma up un fra g me nnya ya ng
te rd o ro ng ke d a la m sinus, b ia sa nya p a d a g ig i mo la r ke tig a , ka ninus a ta u g ig i
ya ng b e rle b ih.
G e ja la d a n c a ra p e m e riksa a n
Se g e ra se te la h d ic urig a i te la h te rja d i p e rfo ra si sinus ma ksila ris, ma ka
p e rha tika n g e ja la -g e ja la nya , se b a g a i b e rikut : (Kille y & Ke y,1975)
1. Jika sa a t p e nc a b uta n g ig i te ruta ma g ig i p o ste rio r ra ha ng a ta s, te rd a p a t tula ng
ya ng me le ka t p a d a a p e ks a ka r g ig i d a n ta mp a k lub a ng b e sa r p a d a so ke t, ma ka
ke mung kina n te la h te rja d i p e rfo ra si.
2. Jika re mb e sa n d a ra h d a ri so ke t ta mp a k b e rg e le mb ung , ma ka d id ug a te la h
te rja d i p e rfo ra si ka re na re mb e sa n d a ra h te la h te rc a mp ur ud a ra d a ri ro ng g a
hid ung ya ng ma suk me la lui lub a ng p e rfo ra si te rse b ut.
3. Pa d a p e rfo ra si ya ng b e sa r, p a sie n me ng e luh ka re na a d a nya a ir ya ng ma suk ke
d a la m ro ng g a hid ung .
4. Ke mung kina n p a sie n me ng e luh ka re na a d a nya d a ra h a kib a t p e nc a b uta n d a ri
d a la m so ke t ya ng ma suk ke ro ng g a hid ung .
5. Pa sie n me ng e luh me ng a la mi g a ng g ua n sa a t me niup a ta u me ng isa p se sua tu
ka re na a d a nya ke b o c o ra n a nta ra ro ng g a mulut d a n hid ung .
6. Ke mung kina n te rja d i p e rub a ha n re so na nsi sua ra .
Untuk le b ih me mp e rte g a s te nta ng d ug a a n te la h te rja d inya p e rfo ra si
sinus ma ksila ris, ma ka d ila kuka n b e b e ra p a p e me riksa a n se b a g a i b e rikut : (Kille y &
muko sa (ma rg in g ing iva l) d i b a g ia n p a la ta l d ikura ng i hing g a tig a p e re mp a tnya
d e ng a n ja ra k kura ng le b ih 6 mm d a ri te p i so ke t. Ke mud ia n d ib ua t insisi mula i d a ri
te p i b a g ia n me sia l d a n d ista l so ke t me nuju ke a ra h muko b uka l fo ld d a n d ite ruska n
ke muko sa p ip i. Fla p b e rsa ma p e rio ste um d ile p a ska n d a ri tula ng d a n d ia ng ka t.
Untuk le b ih me mud a hka n d a p a t d ib ua t re fra c tio n suture p a d a ke d ua te p i me sia l
d a n d ista l fla p te rse b ut, se b a g a i p e me g a ng fla p . Se la njutnya p e rmuka a n d a la m
d a ri fla p ini, ya kni p a d a p e rio ste um d ib ua t insisi ho rizo nta l ya ng d ima ksud ka n
a g a r fla p d a p a t d ita rik me ma nja ng , ta np a d ise rta i ke te g a ng a n se hing g a c ukup
untuk me nutup i so ke t. Ke mud ia n fla p d ike mb a lika n d a n d i ja hit. Ja hita n d ib uka
se te la h lima ha ri sa mp a i se ming g u.
2. Me to d a p a la ta l fla p me nurut Dunning (Krug e r, 1969; G a ns, 1972; Arc he r, 1975;
Kille y & Ke y, 1975):
Se sua i d e ng a n na ma nya , me to d a ini d ila kuka n d e ng a n c a ra me mb ua t insisi
p a d a p a la ta l, d ima na a rte ri p a la tine te rb a wa b e rsa ma fla p se hing g a d a p a t
me mb e rika n va skula risa si ya ng b a ik b a g i fla p te rse b ut.
Sua tu ka sus p e rfo ra si sinus ma ksila ris d e ng a n ke a d a a n ya ng tid a k me mung kinka n
untuk d ila kuka n p e nutup a n d e ng a n me to d a b uka l fla p . Se hing g a untuk itu
d ila kuka n me to d a p a la ta l fla p , ya kni fla p ya ng d ib e ntuk me nye rup a i ta ng ka i d a n
d ip untir ke a ra h so ke t. Mula -mula insisi d ila kuka n p a d a b a g ia n p a la ta l d a ri so ke t,
se ja ja r le ng kung ra ha ng d a n d e ng a n p a nja ng se c ukup nya se hing g a se sua i untuk
me nutup i so ke t. Se b e lum itu se b a g ia n ke c il ja ring a n p a d a b a g ia n d isto p a la ta l
d a ri so ke t d ie ksisi b e rb e ntuk V, g una me nye d ia ka n te mp a t b a g i fla p ya ng a ka n
d ia ng ka t b e rsa ma p e rio ste umnya d a n d ip untir ke a ra h so ke t hing g a me nutup i
p e rfo ra si te rse b ut, se la njutnya d ija hit. Da e ra h tula ng ya ng te rb uka b e ka s
p e ng a mb ila n fla p d itutup d e ng a n surg ic a l c e me nt a ta u p a c k.
3. Pro c to r me ng e muka ka n sua tu me to d a ya ng se d e rha na untuk me nutup p e rfo ra si,
se b a g a i b e rikut (Krug e r, 1969) :
Se te la h so ke t g ig i d i kure t, sua tu ka rtila g o ya ng d ia we tka n b e rb e ntuk ke ruc ut
d ima sukka n ke d a la m so ke t g ig i. Ukura n ka rtila g o te rse b ut ha rus se sua i d e ng a n
lua s so ke t, ka re na jika tid a k se sua i a ka n te rle p a s se b e lum te rja d i p e nye mb uha n
a ta u a ka n ma suk ke d a la m ro ng g a sinus.
4. Me to d a p e nutup a n p e rfo ra si ya ng te rja d i p a d a p a la tum (Arc he r, 1975):
Pe rfo ra si p a d a p a la tum d a p a t te rja d i a nta ra la in a kib a t tra uma instrume nt, e ksisi
tumo r d a n se b a g a inya , se hing g a p e rlu d ila kuka n p e nutup a n, d a la m ha l ini
d ila kuka n d e ng a n me to d a slid ing fla p a ta u fla p g e se r.
Mula -mula d ib ua t o ut line fla p te rse b ut p a d a p a la tum d a n d a la m ha l ini a rte ri
p a la tina a nte rio r d ilib a tka n. Pe rlunya fla p g e se r ya ng b e sa r d ila kuka n, o le h
ka re na sua tu insisi e lip s ya ng se d e rha na a ka n me mb e rika n te g a ng a n ja ring a n
ya ng b e rle b iha n d a n me ng g a ng g u va skula risa si. Pa d a c e la h p e rfo ra si ta mp a k
a d a nya p e nya tua n e p ite l ro ng g a mulut d e ng a n e p ite l ro ng g a hid ung . Se te la h
d ila kuka n insisi b e rd a sa rka n o ut line , ma ka fla p d ia ng ka t d a n se b a g ia n ke c il
ja ring a n fla p b a g ia n me d ia n d ib ua ng g una me nye d ia ka n te mp a t sa a t
se c ukup nya g una me nye d ia ka n te mp a t b a g i fla p se rta untuk me ng hila ng ka n
ja ring a n ya ng miskin a lira n d a ra h. Ep ite l d a n ja ring a n p a d a c e la h p e rfo ra si
d ie ksisi. C e la h ja ring a n p a d a fla p d ia ta s d a e ra h p e rfo ra si d ija hit. Ke mud ia n fla p
d ig e se r d a n d ija hit p a d a g a ris te ng a h p a la tum. Se la njutnya ja ring a n tula ng ya ng
te rb uka d itutup d e ng a n zinc o xid e e ug e no l p a c k d a n ka sa ste ril, d a n untuk
me nja min a p o sisi ya ng b a ik d a ri fla p se rta untuk me nc e g a h he ma to ma
sub mukus, ma ka te mp a tka n p la t g e lig i tirua n a ta u o b tura to r.
Ko m p lika si p e rfo ra si sinus m a ksila ris
Pe rfo ra si d a ri sinus ma ksila ris d a p a t me nye b a b ka n te rja d inya sinusitis
ma ksila ris, ya kni sua tu infla ma si ya ng te rja d i p a d a me mb ra n muko sa ro ng g a sinus.
(Kille y & Ke y, 1975).
Da la m ke a d a a n no rma l ro ng g a sinus d a p a t d ika ta ka n ste ril o le h a d a nya
se kre si ke le nja r muko sa ya ng b e rsifa t b a kte risid a a ta u b a kte rio sta tik, se rta a d a nya
g e ra ka n silia p a d a e p ite l mo kusa sinus te rse b ut. Ad a p un d id a la m ro ng g a mulut sa ra t
d e ng a n b e rb a g a i je nis mikro o rg a nisme , se hing g a a d a nya p e rfo ra si a ka n
me mung kinka n mig ra si mikro o rg a nisme te rse b ut ke ro ng g a sinus d a n me nye b a b ka n
infe ksi (Ho wa rd , 1974; Kille y & Ke y, 1975).
Se b a liknya sinusitis ma ksila ris jug a d a p a t me ng a kib a tka n te rja d inya p e rfo ra si
d e ng a n te rb e ntuknya fistula o ro -a ntra l (Kille y & Ke y, 1975).
O le h ka re na itu, ha rus d a p a t d ib e d a ka n a p a ka h p e rfo ra si ya ng me nye b a b ka n
te rja d inya sinusitis a ta u se b a liknya , se hing g a untuk itu d ila kuka n b e b e ra p a
p e me riksa a n untuk me ne ntuka n b a hwa sinusitis te rse b ut d ise b a b ka n o le h fa kto r
d e nto g e n d a n a ta u p e rfo ra si, se b a g a i b e rikut (Kille y & Ke y, 1975).
1. Da ri a na mne sa d ip e ro le h b a hwa sinusitis te rja d i se te la h me ng a la mi p e nc a b uta n
g ig i, d a n b ia sa nya p a d a p e me riksa a n intra o ra l d ite muka n so ke t a ta u luka p a sc a
p e nc a b uta n ya ng b e lum se mb uh a ta u tid a k me nutup .
2. Pa d a p e me riksa a n fo to ro ntg e nt, ta mp a k ko ntinuita s d a sa r sinus te rp utus.
3. Bia sa nya infe ksi d e nto g e n tid a k me lib a tka n sinus e thmo id a le s, b e rsifa t unila te ra l
d a n d a la m ke a d a a n a kut le b ih sa kit se rta to ksisita snya le b ih he b a t.
4. C a ira n ya ng ke lua r d a ri sisi hid ung b ia sa nya b e rsifa t p urule nta , ko to r d a n le b ih
Ta ha p a n b e d a h p re p ro ste tik
Be rb a g a i ma c a m te knik d a p a t d ig una ka n, b a ik se nd iri a ta u d iko mb ina si, untuk
me mp e rta ha nka n d a n me mp e rb a iki d a e ra h ya ng a ka n d ite mp a ti g ig i tirua n. Se c a ra
umum a d a tig a g o lo ng a n d a ri b e d a h p re p ro ste tik :
1. Be d a h ja ring a n luna k ya ng me ng a la mi hip e rlp a sia
2. Ve stib ulo p la sy.
3. Ta ha p a n p e mb e ntuka n tula ng .
1. Be d a h Ja ring a n Luna k :
Me lip uti Pa p illa ry hyp e rp la sia , fib ro us hyp e rp la sia , fla b b y rid g e , . Pa p illa ry
hyp e rp la sia me rup a ka n sua tu ko nd isi ya ng te rja d i p a d a d a e ra h p a la ta l ya ng
te rtutup o le h p ro te sa , d ima na ke liha ta n a d a nya p a p illa ya ng multip e l d a n
me ng a la mi p e ra d a ng a n. Fib ro us hyp e rp la sia d a p a t te rja d i ka re na a d a nya
tra uma d a ri g ig i tirua n d a n a d a nya re so rp si tula ng se c a ra p a to lo g is a ta u
fisio lo g is se hing g a me nye b a b ka n p e ra d a ng a n d a n a d a nya ja ring a n fib ro us
d ia ta s ling g ir tula ng a lve o la r. Fla b b y rid g e ya itu a d a nya ja ring a n luna k ya ng
b e rle b ih d ima na te rliha t ja ring a n luna k ya ng b e rg e ra k ta np a d ukung a n tula ng
2. Ve stib ulo p la sty
Ve stib ulo p la sty, sua tu tind a ka n b e d a h ya ng b e rtujua n untuk me ning g ika n sulkus ve stib ula r d e ng a n c a ra me la kuka n re p o sisi muko sa , ika ta n o to t d a n
o to t ya ng me le ka t p a d a tula ng ya ng d a p a t d ila kuka n b a ik p a d a ma ksila
ma up un p a d a ma nd ib ula d a n a ka n me ng ha silka n sulkus ve stib ula r ya ng
d a la m untuk me na mb a h sta b ilisa si d a n re te nsi p ro te sa . Ve stib ulum d a ng ka l
d a p a t d ise b a b ka n re so rb si tula ng a lve o la r, p e rle ka ta n o to t te rla lu ting g i,
a d a nya infe ksi a ta u tra uma .
Tid a k se mua ke a d a a n sulkus ve stib ula r d a ng ka l d a p a t d ila kuka n
ve stib ulo p la sty te ta p i ha rus a d a d ukung a n tula ng a lve o la r ya ng c ukup untuk
me re p o sisi N. Me nta lis, M. Buc c ina to rius d a n M. Mylo hyio d e us. Ba nya k fa kto r
ya ng ha rus d ip e rha tika n p a d a tind a ka n ini a nta ra la in : Le ta k fo ra me n
me nta lis, Sp ina na sa lis d a n tula ng ma la r p a d a ma ksila .
Ma c a m-ma c a m te hnik ve stib ulo p la sty :
Ve stib ulo p la ty sub muko sa
Ve stib ulo p la sty d e ng a n c a ng ko k kulit p a d a b a g ia n b uka l
Ve stib ulo p la sty d e ng a n c a ng ko k muko sa ya ng d a p a t d ip e ro le h d a ri mukusa
b uka l a ta u p a la ta l
3. Fre ne kto m i.
Fre ne kto mi, sua tu tind a ka n b e d a h untuk me rub a h ika ta n fre nulum b a ik fre nulum
la b ia lis a ta u fre nulum ling ua lis. Fre nulum me rup a ka n lip a ta n muko sa ya ng
te rle ta k p a d a ve stib ulum muko sa b ib ir, p ip i d a n lid a h.
a . Fre nulum la b ia lis
Pa d a fre nulum la b ia lis ya ng te rla lu ting g i a ka n te rliha t d a e ra h ya ng p uc a t
p a d a sa a t b ib ir d ia ng ka t ke a ta s. Fre ne kto mi p a d a fre nulum la b ia lis b e rtujua n
untuk me rub a h p o sisi fre nulum ka la u d ip e rluka n ma ka ja ring a n inte rd e nta l
d ib ua ng . Pa d a fre nulum ya ng me nye b a b ka n d ia ste ma se b a iknya fre ne kto mi
d ila kuka n se b e lum p e ra wa ta n o rto d o nti .
Ma c a m-ma c a m fre ne kto mi :
- Ve rtic a l inc isio n
- C ro ss d ia mo nd inc isio n
- Te hnik Z Pla sty
Fre ne kto mi p a d a fre nulum Fre ne kto mi p a d a fre nulum
b . Fre nulum ling ua lis ya ng te rla lu p e nd e k.
Pa d a p e me riksa a n klinis a ka n te rliha t : G e ra ka n lid a h te rb a ta s, G a ng g ua n
b ic a ra , g a ng g ua n p e ne la na n d a n p e ng unya ha n. Fre ne kto mi fre nulum
ling ua lis p a d a a na k-a na k d ia njurka n se d ini mung kin ka re na a ka n
me mb a ntu p ro se s b ic a ra , p e rke mb a ng a n ra ha ng d a n me ng hila ng ka n
g a ng g ua n fung si ya ng mung kin te rja d i. Se d a ng ka n p a d a o ra ng d e wa sa
d ila kuka n ka re na a d a nya o ra l hyg ie ne ya ng b uruk. C a ra p e mb e d a ha n
d ila kuka n d e ng a n insisi ve rtika l d a n tind a ka nnya le b ih d ike na l se b a g a i
a nkilo to mi
4. Alve o lp la sty
Alve o lo p la sty a d a la h p ro se d ur b e d a h ya ng b ia sa nya d ila kuka n untuk
me mp e rsia p ka n ling g ir a lve o la r ka re na a d a nya b e ntuk ya ng irre g ule r p a d a
tula ng a lve o la r b e rkisa r d a ri sa tu g ig i sa mp a i se luruh g ig i d a la m ra ha ng ,
d a p a t d ila kuka n se g e ra se sud a h p e nc a b uta n a ta u d ila kuka n te rse nd iri
se b a g a i p ro se d ur ko re ktif ya ng d ila kuka n ke mud ia n.
a . Simp le a lve o lp la sty/ Prima ry a lve o lp la sty
Tind a ka n ini d ila kuka n b e rsa ma a n d e ng a n p e nc a b uta n g ig i , se te la h
g ig i ya ng d ic a b ut . Ap a b ila se te la h p e ne ka na n ma sih te rd a p a t b e ntuk
ya ng irre g ule r p a d a tula ng a lve o la r ma ka d ip e rtimb a ng ka n untuk me la kuka n
a lve o lp la sty. Pe ta ma d ib ua t fla p muko p e rio ste a l ke mud ia n b e ntuk ya ng
irre g ule r d ira ta ka n d e ng a n b o r , b o ne c utting fo rc e p a ta u ke d ua nya se te la h
itu d iha luska n d e ng a n b o ne file . Se te la h b e ntuk tula ng a lve o la r b a ik
d ila kuka n p e nutup a n luka d e ng a n p e nja hita n. Se la in d e ng a n c a ra
re c o nto uring ta d i a p a b ila d ip e rluka n d a p a t d ise rta i d e ng a n tind a ka n
inte rse p ta l a lve o lp la sty ya itu p e mb ua ng a n tula ng inte rse p ta l, ha l ini d ila kuka n
b ia sa nya p a d a multip e l e kstra ksi.
b . Se c o nd a ry a lve o lp la sty.
Ling g ir a lve o la r mung kin me mb utuhka n re c o unto uring se te la h b e b e ra p a la ma
p e c a b uta n g ig i a kib a t a d a nya b e ntuk ya ng irre g ule r. Pe mb e d a ha n d a p a t
d ila kuka n d e ng a n me mb ua t fla p muko p e rio ste a l d a n b e ntuk ya ng irre g ula r
d iha luska n d e ng a n b o r, b o ne c utting fo rc e p d a n d iha luska n d e ng a n b o ne file
se te la h b e ntuk irre g ule r ha lus luka b e d a h d iha luska n d e ng a n p e nja hita n.
Pa d a se c und a ry a lve o lp la sty sa tu ra ha ng se b a iknya se b e lum o p e ra si d ib ua tka n
d ulu “ Surg ic a l G uid a nc e “ Ya ng b e rg una se b a g a i p e d o ma n p e mb e d a ha n.
” Surg ic a l G uid a nc e “
5. Alve o la r a ug m e nta si.
Pa d a ke a d a a n re so rb si tula ng ya ng he b a t , ma ka d ip e rluka n tind a ka n b e d a h
ya ng le b ih sulit d e ng a n tujua n : Me na mb a h b e sa r d a n le b a r tula ng ra ha ng ,
me na mb a h ke kua ta n ra ha ng , me mp e rb a iki ja ring a n p e nd ukung g ig i tirua n.
Te rd a p a t b e b e ra p a c a ra untuk me na mb a h ke ting g ia n ling g ir a lve o la r Ya itu :
a . De ng a n c a ng ko k tula ng a uto g e no us, tula ng d a p a t d ip e ro le h tula ng ilia k
a ta u c o sta e
b . De ng a n me la kuka n o ste o to mi.
Viso r O ste o to mi
Sa nd wic h o ste o to mi
c . Pe na mb a ha n d e ng a n me ng g una ka n Hyd ro xila p a tit.
Hid ro xila p a tit me rup a ka n sua tu b a ha n a llo p la stik ya ng b e rsifa t
Bio c o mp a tib le ya ng d a p a t d ig una ka n untuk me na mb a h ke ting g ia n
tula ng a lve o la r.
6. O ra l to ri.
O ra l to ri me rup a ka n to njo la n tula ng ya ng d a p a t te rja d i p a d a ma nd ib ula
a ta u ma ksila . O ra l to ri me rup a ka n le si jina k, tumb uhnya la mb a t, tid a k
me nimb ulka n ra sa sa kit, p a d a p a lp a si te ra sa ke ra s, te rlo ka lisir d a n b e rb a ta s
je la s, e tio lo g i b e lum d ike ta hui d e ng a n p a sti te ta p i b e b e ra p a a hli me nd ug a
te rja d i ka re na a d a nya p ro se s infla ma si p a d a tula ng .
Pe mb e d a ha n te rha d a p o ra l to ri ja ra ng d ila kuka n , ke c ua li p a d a ke a d a a n
te rd a p a tnya g a ng g ua n p e mb ua ta n p ro te sa ya ng tid a k d a p a t d ia ta si
se hing g a ha rus d ila kuka n p e mb e d a ha n.
Te rd a p a t 2 ma c a m o ra l to ri ya itu :
a . To rus ma nd ib ula ris
Bia sa nya te rd a p a t p a d a ling ua l ra ha ng b a wa h d id a e ra h ka ninus a ta u
p re mo la r kiri d a n ka na n, b isa sing le a ta u mulrip le . Bila d ip e rluka n d a p a t
d ila kuka n e ksisi .
b . To rus p a la tinus.
To rus p a la tinus te rd a p a t p a d a p a la tum se p a nja ng sutura p a la tinus
me d ia d a n d a p a t me lua s ke la te ra l kiri d a n ka na n. Ukura nnya b e rva ria si
p a d a to rus p a la tinus b e rukura n b e sa r d a p a t me ng g a ng g u fung si b ic a ra
d a n p e ng unya ha n. Pe mb e d a ha n d ila kuka n a p a b ila te rd a p a t
g a ng g ua n fung si b ic a ra d a n p e ng unya ha n.
PERDARAHAN
HEMO STASIS NO RMAL
Da la m ke a d a a n no rma l, d a ra h b e rb e ntuk c a ir d a n b e ra d a d a la m p e mb uluh
d a ra h d a n rua ng ja ntung . Ke a d a a n ini d ip e rta ha nka n o le h fa kto r he mo sta sis, ya itu
he mo sta sis p rime r, he mo sta sis se kund e r d a n siste m fib rino lisis.
He mo sta sis p rime r te rd iri a ta s p e mb uluh d a ra h d a n tro mb o sit. He mo sta sis
se kund e r ya itu fa kto r p e mb e kua n d a n a nti p e mb e kua n. Siste m fib rino lisis te rd iri a ta s
p la smino g e n, tissue p la smino g e n a c tiva to r, p la smino g e n a c tiva to r inhib ito r, d a n a lfa
-2-a ntip la smin.
G a ng g ua n fa kto r he mo sta sis te rse b ut d a p a t me nye b a b ka n p e rd a ra ha n a ta u
tro mb o sis. Pe rd a ra ha n, ya itu d a ra h ke lua r d a ri p e mb uluh d a ra h, se d a ng ka n
tro mb o sis, d a ra h me mb e ku d i d a la m p e mb uluh d a ra h. Ke d ua ke a d a a n te rse b ut
p a to lo g is, ha nya p e rd a ra ha n p a d a me nstrua si ya ng fisio lo g is.
Pa d a p ro se s p e ng he ntia n p e rd a ra ha n te rja d i va so ko nstriksi, p e mb uluh d a ra h,
a d he si tro mb o sit d a n a ktiva si ko a g ula si (b a g a n 1).
Bila te rja d i luka , p e mb uluh d a ra h ya ng te rke na me ng a la mi va so ko nstriksi,
ya ng me nye b a b ka n a lira n d a ra h se te mp a t me nja d i la mb a t. Ko nd isi ini a ka n
me mp e rmud a h te rja d inya p e mb e kua n d a ra h. Tro mb o sit me la kuka n a d he si p a d a
sub e nd o te lium ya ng te rke na tra uma , ke mud ia n tro mb o sit me la kuka n a g re g a si
me mb e ntuk tro mb o sit p la k ya ng me nyumb a t luka te rse b ut d a n d a ra h b e rhe nti.
Sumb a ta n ini b e rsifa t se me nta ra a ta u te mp o re r. Be rsa ma a n d e ng a n itu, te rja d i
a ktiva si siste m ko a g ula si, b a ik me la lui ja lur e kstrinsik ma up un intrinsik. Akiva si siste m
ko a g ula si ini a ka n me mb e ntuk fib rin ya ng a ka n me ng g a nti sumb a ta n tro mb o sit p la k
d a n p e rma ne n d a la m wa ktu te rte ntu. Bila sud a h te rja d i p e mb e ntuka n fib ro b la st,
fib rin a ka n me ng a la mi lisis se mp urna o le h siste m fib rino lisis. Pe nye mb uha n luka d a la m
ke a d a a n no rma l mula i ha ri ke 7 d a n se mp urna se sud a h 14 ha ri.
MEKANISME HEMO STASIS NO RMAL Pe m b uluh d a ra h
Va so ko nstriksi p e mb uluh d a ra h ya ng me nye b a b ka n a lira n d a ra h le b ih la mb a t
p a d a lo ka si te rse b ut. Situa si ini a ka n me mp e rmud a h a d he si tro mb o sit p a d a
sub e nd o te lium.
Tro m b o sit
Tro mb o sit d e ng a n p e ra nta ra a n fa kto r vo n Wille b ra nd * me ne mp e l p a d a
sub e nd o te lium. Tro mb o sit me nja d i a ktif d a n re se p to r G P IIb / IIIa p a d a p e rmuka a n
tro mb o sit, ya itu re se p to r te rha d a p fib rino g e n ya ng te rd a p a t p a d a p e rmuka a n
tro mb o sit me nja d i a ktif se hing g a tro mb o sit ya ng b e rd e ka ta n d ihub ung ka n sa tu sa ma
la in o le h fib rino g e n d a n te rja d i a g re g a si tro mb o sit. Re se p to r G P IIb / IIIa p a d a
me mb ra n tro mb o sit ya ng tid a k a ktif tid a k d a p a t me ng ika t fib rino g e n. Tro mb o sit
d a p a t d ia ktifka n o le h b e rb a g a i a g o nis se p e rti ADP, tro mb in, e p ine frin, d a n
se b a g a inya . Tro mb o sit ya ng a ktif me nye b a b ka n re se p to r G P IIb / IIIa d a p a t me ng ika t
fib rino g e n (G a mb a r 1).
G a mb a r : Ag re g a si tro mb o sit
Aktiva si ko a g ula si
Tra uma me nye b a b ka n ke rusa ka n ja ring a n d a n fa kto r ja ring a n (TF) b e rsa ma F
VII me mb e ntuk ko mp le ks ya ng me ng a ktifka n F X me nja d i F Xa . Ja lur ini d ise b ut ja lur
e kstrinsik. Se la in itu, ko mp le ks ini juka me ng a ktifka n F IX me nja d i F IX a ktif d a la m ja lur
intrinsik.
Ja lur intrinsik ko a g ula si jug a d ia ktifka n me la lui ko nta k fa kto r p e mb e kua n F XII
d e ng a n p e rmuka a n a sing me nja d i F XIIa ; d a n F XIIa a ka n me ng a ktifka n F XI me nja d i
F XIa . Se la njutnya , F XIa a ka n me ng a ktifka n F IX me nja d i F IXa . Fa kto r IXa b e rsa ma F
VIIIa a ka n me ng a ktifka n F X me nja d i F Xa d a la m ja lur intrinsik. F Xa d a n F Va , fo sfo lip id
me nja d i fib rin p o lime r, F XIIIa a ka n me ng ub a h fib rin p o lime r me nja d i fib rin ika t sila ng
ya ng le b ih sta b il. Tro mb in jug a me la kuka n a ktiva si ump a n b a lik F V me nja d i F Va , F
VIII me nja d i F VIIIa , d a n F XIII me nja d i F XIIIa (Ba g a n 2).
Se l d a ra h me ra h te rja ring d a la m fib rin d a n me mb e ntuk b e kua n d a ra h ya ng
me nyumb a t luka d a la m wa ktu te rte ntu. Fib rin ini ke mud ia n a ka n lisis o le h syste m
fib rino lisis. Fib rin ya ng tid a k d ista b ilka n o le h F XIIIa a ka n mud a h me ng a la mi lisis. Pa d a
p a sie n d e ng a n d e fisie nsi F XIII d a p a t te rja d i lisis fib rin ya ng p re ma tur d a n
me nye b a b ka n te rja d i p e rd a ra ha n. Bila p a d a p a sie n d ite muka n p e rd a ra ha n p a sc a
o p e ra si, p a d a ha l p a d a p e me riksa a n p e nja ring he mo sta sis a PTT, PT d a n tro mb o sit
no rma l, d ip ikirka n d e fisie nsi F XIII
Ba g a n 2 : Ka ska d e ko a g ula si
Pro se s fib rino lisis
Fib rino lisis a d a la h sua tu p ro se s p e la ruta n fib rin se c a ra e nzima tik o le h sua tu za t
ya ng d ina ma ka n p la smin. Pla smino g e n d isinte sis o le h se l-se l ha ti. Sa la h sa tu a ktiva to r
p la smino g e n d ike lua rka n p ula se l-se l e nd o te l ya ng rusa k. Aktiva to r p la smino g e n ini
a ka n me ng ub a h p la smino g e n me nja d i p la smin. Pla smin inila h ya ng a ka n
me ng hid ro lisis fib rino g e n d a n fib rin me nja d i fib rino g e n d e g ra d a tio n p ro d uc t (FDP).
FDP se nd iri me mp unya i sifa t a ntiko a g ula n d a n d e ng a n d e mikia n jug a d a p a t
Ha silnya me ma nja ng b ila ka d a r fib rino g e n kura ng d a ri 100 mg / ml a ta u fung si
fib rino g e n a b no rma l a ta u b ila te rd a p a t inhib ito r tro mb in se p e rti he p a rin a ta u
FDP (Fib rino g e n d e g ra d a tio n p ro d uc t)
7. Pe me riksa a n Pe nya ring Untuk Fa kto r XIII
Pe me riksa a n ini d ima sukka n d a la m p e me riksa a n p e nya ring , ka re na
b a ik PT, APTT ma up un TT tid a k me ng uji fa kto r XIII, se hing g a a d a nya d e fisie nsi F
XIII tid a k d a p a t d id e te ksi d e ng a n PT, APTT ma up un TT.
Pe me riksa a n ini d ig una ka n untuk me nila i ke ma mp ua n fa kto r XIII
d a la m me nsta b ilka n fib rin.
Prinsip nya F XIII me ng ub a h fib rin so lub le me nja d i fib rin sta b il ka re na
te rb e ntuknya ika ta n c ro ss link.
PASIEN YANG AKAN MENJALANI O PERASI
Pe rd a ra ha n d a n tro mb o sis me rup a ka n p e nyulit p a d a p a sie n ya ng me nja la ni
o p e ra si. Pa sie n ya ng a ka n me nja la ni o p e ra si ha rus d ite ntuka n te rle b ih d a hulu
a p a ka h a d a re siko p e rd a ra ha n a ta u tro mb o sis. Ha l ini p e nting untuk me nc e g a h
timb ulnya p e nyulit, b a ik se la ma o p e ra si ma up un se sud a h o p e ra si.
Bila tid a k a d a ya ng me nyo ko ng ke la ina n p e rd a ra ha n d a la m a na mne sis d a n
p e me riksa a n fisik, tid a k a d a p e me riksa a n khusus he mo sta sis. Aka n te ta p i, b ila
d ila kuka n o p e ra si b e sa r, d injurka n p e me riksa a n p e nya ring ma sa p a rsia l tro mb o p la stin
te ra c tiva si (APTT), ma sa p ro tro mb in (PT), d a n jumla h tro mb o sit.
Bila a d a ke la ina n a na mne sa d a n p e me riksa a n fisik, d ila kuka n p e me riksa a n
ta mb a ha n, ma sa p e rd a ra ha n, fib rino g e n d a n p e me riksa a n khusus, se sua i d e ng a n
a njura n he ma to lo g is.
3. Te st p e mb e kua n d a ra h
C lo tting time
Tro mb in time
Pla sma p ro tro mb in time
4. Sc re e ng te st
Te st he ma to lo g y untuk me ng e ta hui ke la ina n se c a ra umum :
Ble e d ing time
C o a g ula tio n time
Pla te le t c o unting
C a p illa ry fra g ility te st
Ha e mo g lo b in
20. Pe te rso n L.J., 1998, Princ ip le s o f Ma na g e me nt o f Imp a c te d Te e th in Pe te rso n
L.J., e t a l (e d ito r), C o np e mp o ra ry O ra l a nd Ma xillo fa c ia l Surg e ry, 3rd e d ., St.
Lo uis, Mo sb y Ye a rb o o k inc .
21. Pe te rso n L.J., 2003, C o nte mp o ra ry O ra l Ma xillo fa c ia l Surg e ry, 4th e d ., Mo sb y
ye a rb o o k inc .
22. Ric ha rd Be nc e , 1990, Buku Pe d o ma n End o d o ntik Klinik. UI Pre ss
23. Ste p he ns W., Pre p ro sthe tic O ra l a nd Ma xillo fa c ia l Surg e ry in Do no ff B., 1997
Ma nua l o f O ra l a nd Ma xillo fa c ia l Surg e ry. St. Lo uis Mo sb y
24. Se tia b ud y R.D., 2007, He mo sta sis d a n Tro mb o sis, Ba la i Pe ne rb it UI, Ja ka rta
25. So e p a rwa d i, Te t, 1981, Dikta t Kulia h Ekso d o ntia ., Se na t Ma ha siswa FKG
Unp a d , Ba nd ung
26. Tuc ke r. Ba sic Pre p ro sthe tic Surg e ry in Pe te rso n e t a l., 1998, C o nte mp o ra ry O ra l
a nd Ma xillo fa c ia l Surg e ry. Phila d e lp hia W.B. Sa und e rs C o .
