Olch
Ta r o o n o !.~.mini
L:oensoomardiyah SLJ.darto Purnomo Untoro
B. S u d a r t o
• ,,..._ >-~ ... . 0, J,... •• L- o. < 0 0 ~ 0 ,._ . . _. - 4 _._ • • o.-<a...~ .• <o. •. .a, ...• o ,.._ - o-. ' -· -••· . _ ' - · 0 '· L 0. 0 -~ ~ Dikcr·iaLar:._ c1i r~a·:)oro.torium Dac;ic:m D:;.oloci I'<::rnasi
P.::.~mltas Parr.1asi UGI.T Yoi~yal,:arta.
i i
Di~xLcaLan ·Jada 0cuin:-.tr Diologi V dan I::or. . .::;rcs ~Jioloc~i III Jt1li 1977 di TJal ang.
D A F T A R I S I
PRAKATA • • o e • • • • • • o • • • • • • • • • • • • • • • $ • iii
DA:E'TAR TABEL
.
.
.
.
.
.
.
.
. . .
.
. .
. .
. ...
().
vi INTISARI • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • 0 vii BAB I PEN GAN'l'AR •<)•••••••• •••••••• •• e .:) 11 o 1. L[l. t [l.r bo 1[l.k[l.ng po no 1 it i[l.n o • • 1 1.2. Tinj[l.U, .1 pust[l.ka ••••••••• . ~ 2 1.2.1. N[l.Th~ d[l.n n[l.~[l. d[l.ornh
2
1.2.2. Sisto~ntik t[l.nn~[l.n... 3 1.2.3. Asn1 d[l.n to~p[l.t t~-buh tnnn~[l.n ••••••••• 3 1.2.4. Morfo1ogi tnnn~[l.n dan D~p1oks o•••••••••••4
1.2.5. Histo1ogi si~p1oks... 5 1.2o6. Isi d[l.n ponggunnhn •• • 6 1o2~7" Mnc[l.~-i!lncnl'!l ko1ornbnk,7
lo2.8. Pcrsyfl.r[l.tnn ko1ombnkobnt o o o o o r 3 o o o o • • • • • 8 1o3e Hipotosa e •• · ~ a~c••• •••••••• 1~ 1.4o Roncnnn pcnu1itinn ••••••••• 10 BAB I I CARA PENELITIAN •••••• , . . . 12
2"1. Bnhnn d.nn n1[l.t ynng dipnkni.
dnlnm pono1itinn ••o••••···· 12 2o1o1o Bnhnn ynng dito1iti.. 12 2.1o2. Poronksi, Po1nrut dnn
_,.1 nt -[l.1fl. -~ • • • • • • e • • c o 13 2.2. Jn1nn pono1iti[l.n .... ... .. -... 16
2~2.1. Pono1itinn mnkrosko~
dnn mikr0skopik ••••• 16
v Hnlnrnnn 2.2.2~ Ponc.1itim'- idontifr~C\ · si de\n pcrsynrntnn •• o 19 2.2.3. Pono1itinn kwnlitntip sncnrn KhroMntogrnfi:-Lnpis tipis dnn Yhro-Mntogrnfi kortns rnon~
ik , o a e c • o o o 4 o c • 9 • • • • • • • 21
· 2.~. Cnrn nnn1isn ~·· · - · · ··· · ··· 25 BAB III
BAB
IVHAS IL .t>ENELB.' IAN DAN PE~ITBABASJI_N 28 3.1. Hnsi1 pono1it icm • • • • • . • • • • • • •• 28
3a1.1. Hnsi1 pono1itinn dovorMi
..
-nnsi .:"~eetJJIJaao•o•··· 28
3.1.2. Hnsi1 pono1itinn Mnk
ros-kopik siMp1oks.. .. . . .. 28 3.1.3. Hnsi1 pono1itinn Mikros
-kopik siMp1oks •••••.•••• 28 3.1.4. Hnsi1 pono1itinn
rnikros-kopik sorbuk , . . . 28 3.1.5. Hnsi1 pono1itinn idc
nti-fiknsi dnli pors;ynrr ';nn.. 28
3.
+.
6. Hnsi1 pono lit inn Y.:hr· oMn-togrnfik kortns :r1onnik.~3. 2. Po!Tlbnhnsnn o • • o ~ ~ o r • o ~ o o ~ • • • • • • KESU[PULAN e o t l e e o .., o o o o • • • • • • • • • 28
80
85 DA:b'TAR PUSTAY.Jl ., .. o • • • • • • • o • • • • • • • • • • • • • • • • • 86 LAMP IRAN ... . '.
.
.
.
.
...
....
.
90vi
Hnlnmnn
I. Hnsi l p~nolitinn mnkroskopik simploYs •• 45 II. Hnsil ponol i t inn mikroskopik ponnnpnng
mo lint tl.ng s imploks .. , . . . . a . . . ... . . 4-7
III. Hnsil ponolitinn mikroskopik ponnmpnng
nombujur simploks •.•. . -• . • . . . . • . . . . . • • 50
IV. Hnsil ponoli Ginn mikroskopik sorouk
simploks & f' , . . ... ., "' • ,. .. ,. • ,. • • e 0 ,. • • • • • • • • • • • 52
v.
Hnsil ponol it inn ronksi idontifiknsi •• 55 VI. Hnsil kndnr nbu dnn kndnr nbu ynng t i-dnk lnrut dnlnm nsnm •. . . • . . • • • . . . . • . . ~56 VII. Hhsil kndnr snri ynng lnrut dnlnm otn
-no l ( 4 5o/ ) P . . . . ., . p • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • 61
VIII. Hnsil Yhromntogrnfi Lnpis ~ipis cnrn I. 66
IX. Hnsil Y.hromntogrnfi Lnpis ~ipis cnrn II 70
X. Hnsil Khromntogrnfi Lnpi s Tipis cnrn III 7 4
XI. Hnsil ponol itinn torhndnp rnpontisin •.• 78
INTIS A H. I.
Tol~h di~d~knn ponoliti~n untuk mongotnhui sposios tan~~an kolomb~k yang tu~buh di porkobun~ kolorlnk Baturndcn (Knbupnton Bnnyu~ns), porkobunnn kolom-bnk Kalinngkrik (Knbupnton Mngolm1g), porkobunan 1ro
lo~bnk Kombnrnn (Knbupnton Wonosobo) dnn kobun PO!, cobnnn Hortus Mcdicus Tnwnngmnngu (Knbupntcn Y.nr~ nnynr).
Jugn diusnhnknn untuk mongotnhui tnnnmnn nsnl dari kolci!lbnk contoh ynng borcdnr dipnsnr dnn toko jn~u
di ~1ngclnng, Yogynknrtn, Surnlm.rtn, Wonogiri dan So
~nrnng.
Ponclitinn dindnknn socnrn makroskopik, mikroskop~
kimiawi dnn fisikn-kii!linwio Diusnhnknn puln mongo-tnhui npnknh kolombnk-kolni!lbnk torsobut I!lomonuhi -pcrsynrntnn sobngni kolo~bak obnt monurut FnrM~ko
po Indonosin odisi IIs
Hnsil ponclitinn tnhtl.rlnn ktllombnk sognr dnri Bntu-tndon (Knbup~tcn Bnnyumcts) dnn Y.o~bnrnn (Knbupnton
Wonosobo) monjurus kopndn Rhoui'l. rhnponttcmn L, so dnngknn tnnnmnn kolombnk scgnr dnri Knlinngkrik(Yn bupnton Hngol~g) dnn Hortus 11cdicus Tnwnngmnngu
-(Knbupnton Knrnngnnynr) mcnjurus Rheum rhnbnrbnrumL
SUknr. · ditontuknn dongnn cnrn tcrsobut dintns tnnn~ nn nsnl kclombnk contoh ynng borodnr di dnornh l~wn Tongnh dnn D.I.Yo
Knronn somun koloMbnk ynng ditoliti I!longnndung
rn-"DOntisin. mnkn kolc Jnk torsob-...t tidnk !:lOI!lonuhi p~
oynr[l.tnn :B,nrM[l.kopo Indonosi[l. odisi I I sob[l.gni kolo!,!l bnk ob[l.t.
l • 1 . • T..hic:t ·<r.t _c:-.."'~ . ·o.. el
--'Sehagnimana diketahui kelembak dikenal masya-rakat sebagai bumbu rokok, disamping itu ma
-sih banyak: digunakan Jalam pengobatan tradisi ·.
onil , baik aebagc:i obat tunggal maupun dalam bentuk campuran; dnlam apotik masih juga di~
nalmn.
Banyak di}Jerdag :gkan ke} e-.. oak yang '"'erasal da ri tanarr~n yang belum diketahui dengan pasti spesiesnya, yang ·Gurnbuh an-tara lain didaerah Kabupaten Magelang, Kabupaten VJonosob·;;, Kabu -paten Banyumas dan Kabupaten Karangnnyar. Dipasaran beredar macam-macam bentuk kelembak dengan warna dan aromn yang berlainan; antara lain keJ.embak yang berupa potongan pangk~l ba tang dengan sebagaian akar atau berupa potong an akar saja; dengan warna dari kuning coklat muda sampai coklat tua dan dengan aroma yang lemah sampai yang kuat.
DibF;berapa daerah tertapDt pembedaan nama un -tv..k kelembak yb,ng dipert>";)t,;·:.4.,:::·l;'-_. yai tu n ke-lembak CiaSa I! dan II kelembak jaffiU II 0
Nama 'kelembak binsa11 diberikan kepo.da golong an kelembak ynng dipakai sel:mgai bumbu rokok, seda!:lgkan namn '1kelembak jamurr di berikan kepa
dn golongan kelembak yang t idak dipakai seba-gni bumbu rokok, karena ba,-·.,_ya yang kurang e-nak.
Pembedaan penamnan ini tidak mencerminkan pengguna3n dari kelembak tersebut.
Adanya. pembcdaan nama kelembak yang kurang pa
da tempatnya tadi dapat menyebabkan kesimpang
siuran dalam pengguna~ya.
Sedangkan untuk kelembak yang k:husus digLU...akan
sebagai obat, beberapa buku diantaranya
Fdrma-kope Indonesia Ed II telah memberikan pe~sya
ratannya.
Dengan adanya penelitian ini selain dius~akan
untuk mengetahui macam-macam spesies tar~man
lcelembak yang tumbu.h didaerah J awa Tengah dan
D. I . Y. ·-Q.il:U3nhn.khb diketahui tanaman a s. · . .;. ,; ... al dari
ke1embak yang beredar dibeberapa tempat didae~
rah tersebut •
. Kesimpang siuran penamnn.n . yang tidak -t'epat da
pat1ah dihilangkan dan dapatlah diketahui
ke-lembak-ke1~mbak mana dalam peredaran yang mem~
nuhi persyaratan sebagai ke1embak obat.
Dan da1am penelitian-penelitian selanjutnya da
pat1ah kiranya diusahakan pengemb~gan dan
pe-ningkatan budi daya tanaman ke1embak di daerah
tersebut, sehingga dapat dihasilkan ke1embak
yang 1ebih bermutu,_ baik sebagai kelembak:
bum-bu rokok maupun sebagai kelembak obat. 1.2.Tinjauan pustaka.
Telah banyak tulisan yang menguraiknn kelembak
antara lain mengenai
segi budi daya, segi mor~ologi-a~atomi dan isi
dari tanaman.
Akhir-akhir ini banyak tulisan mengenai peneli
tian isi tar.aman deng:..~.n cara-car~ yang baru,a.l.
dengan kroma--'~ografi kertas dan kroma tografi 1Q.
pic tipis (15,16,27).
1 • 2 • 1 • J'inP-Jn. dan n~r.1~ d~o r~h ( 5 ) •
l'• n.mn Y 1 OT"' bnlr
Sund::. 1.2 .2. Si sto:r:1atiY. tan~mcm Divisi o '-3ub di visi o C1asoi s Sub c1assi o Ordo J!'CtJ:Tl i 1 in. (~onus Speci es I' nlct'lbn 1' n1oTI1bn1r 1,18 ) Spermatophyta Ane;iocpurmn.o Dicotylcdo:r_ac Apctalao :Poly~o:r_a1cu Y.o1yr,onnccau lihCUI'1 EhcuJ11 sp.
1. 2 . 3. As,1.1 dan tcr'1pat t ur'tbuh ( 2~- , 26) .
3
Spooios-opcsico 1rc1a:r:1ba~ rncTl1butuh~nn tornpn.t
tu~buh optiT'1UT'1 pn.dn ~ctincgin.n tcrnpn.t t uJ11
-buh ynng borl ainn.n .
.J:ih.yUT'J -:-:>n1I'1ntlm JJ tu111buh dongnn bCLi1r pndn. lro
tinc;ginn tC~.nnh antC~.rn 3000 sarn-:.>ni LIOOO T"l.O
-tor, dibobvr".pn. propir.si di Cinet.
'-)o .:lnng1rnr_ lfrlOUT"' CT"'Odi 1rTa1lich betE, rn1r tUT'JhUh
di dao rnh pogunungnn '{i alnyn, disnT'lping spo sios J-?.bcmrJ ycmg lnin dinntnrnnyn 11hm.m wobbi
nnurn Hoyln.
Dari t cmnrmn l-:o lcr.1bnlr din tets dihnDill':nn 1ro -lnT'lbn~-lrcloMbn.~ ynng bor~hnsint ohnt.
Snr1.nng1rnn f~_9~l_El_!.fl_0_P_?E.}_~_!:l_:_~Ynng turJbuh per. tetrnCL-tnmn di dncrnh sobolnh ~iT'lur Lnut Fi
-tn:r:l, jugn tordnpnt tur1buh di Cinet dnn Ing
-gris. (3) .l .ri oposio_ spcsico ;_ni dihnsil
-Y.nn 1>:"oloT'1bnk yang tidnY. bar}~hnoiCLt obnt.
:Pnnunnn lrolombnk spasios-oposios dintns di
-ln1ruketn p.:i.da t:l.nni"J.:l.n 1roloT'lb-n.lr yang boru mur antnret 6 - 10 tnhur..
1.2.4. Morfologi tn.nnmn.n dnn simplcks. 1.2.4.1. Morfologi tnnnmnn ( 22,26 )
4
Moru~~kan rumput-rumputnn borurnur pnnjnng,
mcmpunyni rhizomn y::mg tttmbuh tcgnk dnn ku
nt dongnn nknr-nknr bcrd~ging ynng mcnyo
-bnr. Bnginn dintns tnnnh tcrdiri dnri dnun
bortnngkni pnnjnng yrmg kolunr dnri pnn_g knl bntnng pndn musim seMi dnn tnngkni
bu-ngn ynng mcndukung knrnbu-ngnn bubu-ngn .~mlni (pnnculn) dongnn kolornpok bungn borwnnn~
tih kchijnunn, putih snTTJpni !"1crnh. Holninn dnun borbontuk jnntung ntnu ngnk bulnt,tc-pinyn rntn ntnu borgigi knsnr (F..hcum
offi-cinnlo), ntn.u borlokuk monjnri (Rheum pnl-mn.tum), ntnu bortoroh dnlnM (Rheum thrgn~i~ cun), ntnu borombnk (Rheum rhnbnbbn.rum)•
Bunh kurung dcngnn tign sn;ynp pipih dn.n 1.£ bnr dnn pndn pnngknlnyn kn.dn.ng-kndn.ng hdn
sisn-sisn porhinsn.n bungn~
1.2.4.2. Morfologi simplolrs ( 4,24,26 ).
Bontuk dnln.rn pcrdngrmgnn borup..'l. silindcr,
ccmbung dntnr tnk tcrntur, soring knli be~
lubnng ntnu dnlnl'l potongnn-potongnn kuhua.,
porscgi, k.crns.
Pom.uknnn lunr hnlus, borkorut-korut Momn.n
jnng ntnu borlokuk moM.cnjrmg, borwnrnn co-klnt kckuningnn, l'lOMpunyn.i bcrcn.Y.-bcrcnk ~
ronn ndnn~rfl. pnrcnkhin putih kcnbufl.n y::mg
mcrupnknn jfl.lur-jnlur dnn jfl.ri-j~ri tcrfl.S
ynng bcrwn.rnfl. komornhnhn.n ntn.u kocokln.tnn. Torlihn.t jugn bngin.n borwn.rnn. col~ln.t dn.ri sian gnbus sortn nodn-nodh bintn.ng ynitu kolompok borktl.s pongnng}::ut ynng tr~onuju kc-dfl.un.
5
Ba~ns pntnhnn barbutir-butir, tidnk rntn,ba rwn.rnn c o1rlnt rr.ar<'1h j nPJbn.
Pndn i risnn PJalintnng t arlihnt ndnnyn gn
-r i s clnri lril.I'lbi uT'l tcrlatalr daJrnt tapi bngi
nn lunr dan dilnlui olah gnris-gnris rnd!
or pandaJr-pondoJr ynitu jnri- jnri tarns,d! dal nrmyn T"arupnY:c:.n c:L>.arnh luas diPJnnl:', tor dnpnt kalol'lpok-kalo~polr barJrns pongnng1rut barbantuJr bintnng dangcm gnris tangnh ?- Ll_
ern . YaloTYlpo)r barf-aD P'::;ngnne:;1rut bantu)r bin
tang t arsabc_J pndn HhaUTYl p~l.lTYlntuT'l tarou.sun
TYlOlingknrl pndn lfuaul'J officinnla tarsabnr tnY: taratur.
Bnu arornntik, raoa 1rhns pahit dnn 1ralnt, j iJrn dH-unyah rr,orrJbori r:l.sn bar1rorsi)r sor
-t:l. mambari w::1rnn Jruning pnd:l. lndnh~ 1.2.5. Histolcgi siPJploJrs ( 24,26 ) .
PannPJpnntr, T'lOlintcmg lrolaPJbnlr PJanunju)r)rnn Dt ruktur tuT'J"Quhnn barbi j i be Lt.h (})ic otyl), kocunli dibngian tarns dnri nlrnr tinggnl
( rhiZOI"J.n ) •
Dnri lunr 1radnlnm tordnpnt borturut-turut
jnringnn : ge1.bus, )rortoY.s, JrnPJbiun; siloT'1
dnn t arns ( aPJpulur ) .
Jnri- jnri tarns 2-4 sol, rndior sortn bor
Jrolc:Y--kalok, barisi znt arnorf borwnrr_n J.ru
ning.
~rnkhon barkoloPJpolr-koloPJpolr, snbnginn bo snr tordiri dnri paT'lbuluh jnln, lnbnr snPJ
pai lOC
um
'
ba bo rnpa poPlbuluh Gioi rnl dnnpoPlbuluh cincin; tidnk borlignin,
Sobngicm basn.r siloPJ t ordiri dnri pnr-C:n ....
Jrhin silaT'l.PnronJrhiT'l silcrn, flooT'l dnn Yo~
... to)rf:l borisi butir-butir pnti, zat 2nm'l1r d'tih
'
hCLblur kCLl8iUEl o:V:8CLlCLt bontu:V: bintrmg dongm
gCLri8 tongCLh 20 LlT'1 8Cl.T"}pn.i 200 ~, llT'l.UElnYCI. 60
~U 8Cl.Elpel.i 120 T'l.U.
DCLlrm dti.orCLh 8obolcth dnlfl.I'l lrm'lbiuT'l tordnpnt
nodCL bintn.ng; ElCL8ing-~n8ing nodn. t ordiri d~
r i borlrC\.8 pongct.ngv-ut lro1n.torct.1 torbuY: n,;ynng dipi sCLhlrnn sntu 8Cl.T'l.fl. 1nin o1oh jCLri- jnri t£
rns borwnrnCL colrlnt 1/o}runingnn borisi znt <1. Mdrf turunnn antrn.lrin~n.
}:lonn.Elpnng n_l-:.r t idn.k I'l~T'lptmyn.i :n ode1.-nodn bin
te1.ng~ sode1.ng:V:nn jel.ri- jnri tore1.s de1.n si1om
torct.tur rndior.
1. 2 .• 6. I~i dan ponggunaCLn ( 3, 1~-, 19,24, 27 ) •
1 • 2 .• 6_. 1.. I 8 i :
J' CLndungan utCLrlfl. a}rn.r dnri ~~uT'l_o_f_ficinaJo F dnn J}hmU1 .. ~'l.1P.b1.:tll.li1.!;,' inlah 2 T"'aCnJTl g1ttY:o8}.::.
da:
1. g1ulrosida ynng bcrsifat ad8tringons: g1uV:ogn.1in dan tctrnrin, dirrtnnn. pndn hidro1i8a rH.mghn8ilY:an gluY:o8n,n::mi'1 g£:
1nt dnn ze1.t-znt l ain.
2. dcrivnt n.ntrnvhinon,dimnnn pnda hidro -li8n T!longha8i1V:nn g1u:lro8CL dan hidro}rsi
ElOtilantrn.lrhinon.
VCL:ndunge1.n 1Cl.in, inlnh ~~T'lodin dnn C1.8fl.T'1 nm.r1 chri sofnnnt , scdiki t J.'..lwin de1.n P.1on-~·:rwdi'1,
nsnm gn1nt, Jrel.tolrhinj
?
i
Y.:a18iUm oY:sn.1Cl.t, butir-butir pn.ti, 8o-iJrit r1inyn.Y: 'i~i~iyang borbnu lrhn8 CLTOT'l.atik.
Yc1orlbfl't rap:mtiJr yCLng born.;;n.1 dari B.hour1
rhaponticu~f!longandung .:l.Gfl.I'l chrisofnne1.t
-7
kristn.l, tctn.pi tidnk I!longn.ndung 1~I!lOdin,Al•£
Ern•din ntnu }fuoin.
Hcngonn.i isi dnri ~.£.h .. n.Q.u.:z:.~1.t:t!.~'l~'l_P£o_::
~-tyrrdub!Yu~bolUM dnpn.t dikctnhui dongnn ~
ti; bnnynk pondnpnt ynng bcrbodn-bodn
mongo-nni hn1 ini.
Dn1nm _Jlll..Q_qiU-:r:~'lllll.:t;~Q:t:ll.~di snr1ping dori Yll. t nn thrnkhinon jugn. tcrdnpnt rnpontisin, sun.tu
znt :l'r1-ng tidnk tcrdnpnt dnlni'l kolcMbnk-Jrolc!'1
bnk eolongnn pnlmntn..
1.2.6.2~ f9nggun~~~
1.2.7.
Dnl~ pongobntnn, kolcmbnk dipn~ni sobn~i
poncnhnr dnn momililri sifnt ndstringons.
,-1olnin kolombnlr ~rnne bornsnl dnri tnnn!'lnn
tfuoui!l onodi 'rnllich, lfuoui!l. wcbbin nuJ"'l Roz
lo ynne diporgunnknn tmtu¥ 4bnt, mn~n toE
dnpnt volombnk sposios lnin ynng tidnJr di
pcrgunnlr:rm Llntu:Jr obnt dinntnrn.nyn _]££_~
~~lll~tua-1 ntnu ~Qli~_thnb~~t~~-L dnn
RhoUI'l rhnponticum L ynng lrcrnp lrn.li ditn ...
-
nn!!l di.lt:obun-lrobun di Eropn- -
dnn Ginn yn.ng mcngnndung znt bor~hnsint sobnnynkscpor-tiganyn dnri HhoU!!l pnli'lntum
·--
-
-
---
L dnn l-?hctU!l---,9_f_f_:i • .c_:i;!l~'\}_c_Ji~i_l_~oE. ·;..
~S-~-1~-~~l~~~~lt~ tcrnyntn morupn~nn sino
nim dnri
illl.c..1Y'l.
rh~1..~V ... hr!.!.!-LI:ll.JJ~ ( 2, 19) •Bobornpn. buJru (19,24-) I"'cnggolonglrcm sposi
os-sposios Rheum monjndi bobcrnpn
golong-nn nntnrn lnin :
n. Gelongnn polmntn, ynitu golongnn ~olcm
bnk ynng borkhnsint obnt t tormnsuk Rhc:ur!t
-·--J?..~lrn~t~.~- ~ dan Ehcurn---·
offic-
---
innlo Bnill.l.2L8.
b. Golongnn rnpontikn, ynitu golongnn ~o
lo~bnk ynng tidnk bor~hnsint obnt,
to-tnpi 1rornp Y:nli dipalrni soh:-1.1 'l.i
pOT'1:-tl-su Y.oloT'1.b:l.l:r gol ong:-tn pnlT"lata.
,_,_,orn:-tsuY: dnlm:J. golong:-t:n ini adnlah i>ho
]J.I:rJ. _ _rh:-t hnrbnruFJ,.o.inu F_hou:rJ. undu~atuT'1. daYJ.
J:JJ.v.lJ.IL.r.hJ-DQh t_li!1J.r:.t·
Dnl:-trJ. bu1~u-buY.u yang P1C:rmn t ton tnng Jr_£
lorJbnk, >,·1ik T'1ong·::m:.i nrninnny:-t T'Jnupu:n
T'1.onogrnfinyn1 solnlu disortni porsyn -ratnn kolor1bnk obnt. ~orsynrntnn torso but pndn dnsnrnyn anT'1.n •
. PnrT'1.alropo lndonosin };diDi II T'1CYJborilnrL
porsynrntnn ynng paling lo:ngY:np ynitu~
1.2.e.1. IdontifikhDi.
A~ Didihlrnn lobih lrurnng 100 T"lg sorbuy
ntnu potongnn ~ceil do:ngnn 5 T'1.l nsn~ sulfnt oncor ~ Dolcmn tidn1r 1rurnng
dnri 2 manit, saring salngi pnnns,
dinginlc:nn, filtrnt 1rocolr porlnhnn
-lnhan dongnn 5 rJl 1rnrbont;Jtrnl.rhlori de', P solnr:nn l r1onit. ~isnhY:nn lnpis nn 1r:-trbon totrnY:hloridn, l.roc oJr dongrm 0, 5 bnginn volu:r.10 nmonin one or P, ln pisnn ~l.r1Cnif'. bcrwn.r:nn YJornh jn~bu snr1pni r10rnh lrorson.
B. ~lfikrosubliPlnsi~rnn sodi1ri t sorbu'Y, sL~
blimnt borwnrnn 1runine;, sobnginn b_£
rupn ~-nblur ronik ;ynng dcngnn nntri UilJ. hidrol-::sidn LP borwnr:nn mornh in-tonsip•
C. Didihlrn:n 10~.-' :r1g sorbu'Jr do:ngnn cnT'J
nntri-9
~ hidroksid~ LP aol~rnn bobcrnpn rnenit,
dingi~~n, snring. Pndn filtrnt t~~b~h
knn nanrn khloridn P socukupny~ hinggn borcnksi nanrn loi!l.nh, kocok sogcrn dongl.n 10 rnl otor P, lnpisnn ctor bcrwnrn~ ku-ning. Kocok lnpis~n ctor dongnn
5
I!l.l n-I!l.Onin P.Lnpisnn ni!l.onin bcrwnrn~ I!l.ornh, lnpisnn otcr totnp bcrwnrnn kuning.
D Sinnri scrbuk scgnr ntnu pntnhnn sognr dongnn si~~r ultrnviolot; tidnk bcrflu-oroscnsi biru sni!l.pni mcrnh ungu.
E. Bnsnhknn sorbuk dcngnn fosforno1ibdnt n-snm au1fnt LP; tidnk torjndi wnrnn biru intonsip dn1nrn wnktu 4 I!l.onit dnn jiknd~
1ihnt dcngnn rnikroskop, hnnyn belch ndn bobornpn bnginn ynng borwnrnn biru tu~.
1.2.8.2. Kndnr nbu.
Tidnk 1cbih dnri 12
%.
1.2.8.3. Knd~r ~bu ynng tidnk 1nrut dn1nm nsnm. Tidnk 1obih dnri 1,0
%.
1.2.8.4. Snri ynng 1nrut dn1nm otnnol ( 45% )P. Tidnk kurnng d~ri 35,0%.
Tni!l.bnhnn mcngonni dotoksi Rnpontisin. Sorbuk 0,1 grnm di1otnkknn rntn pndn kortns snring, ditongnh-tongnh scrbuk ditctcsi dongnn dun totes nir.
Dilihnt dcngnn sinnr u1trn violet pnn-jnng golombnng 366 nm. Kn1nu ndn rnpo~
tisin mnkn timbu1 f1uoroscnsi borwnrnn ungu. Kc1cmbnk obnt hnrus nogntip ter hndnp pcr1nkunn ini.
10
1.3. Hip0tcscu
Vclcmba~ yang t ordapnt dan bcTcdnr di dnornh Jawn_Tcngnh dan D.I .Y. t~rdiri dari bcr~acnfl rmcal:l flUtu yang bcrasal dari bobcrnpa sposi"\'S tanCJJ:l.nn lrclor.J.balr.
'l!ordnpatnya w.:l.rna,aromn dan i si tn.nnPJnn ~rang
borbcda-bcdn, dnpnt discbabknn ~nronn porbo-dnnh cnrn pcngcringcm si:rJ.plck dnn porboinnn torr1pn t tu:rJ.buh.
0usunan nnntor:Ji yang snrn.a dnn isi tnnn:rJ.an yf'rl.g
snTin dnri suntu sirnplok, dnpnt dipn~ni so
bn-gni su~1.tu pcngnrnhnn por1,..irnnn tnnnt'ln.n nsnl ynng snrJn puln.
Adnnyn borMncnTI-mncnP.1. ~oloPJbnk ynng borodnr,
tictnk sol:luctnyn rno:rJ.cnuhi porsynrntnn sobngni ~o
lor:Jbnf: obnt.
1.4. ~cncnnn ponolitinn.
l .4.l l. Pongal:lbiln.n contoh tn.nn:rJ.nn ~l-::::T'lbn1r dn -ri dnornh Ynbupaton 1-lnnyur.ns ,Ynbnpnton
Mngoln.ng, Fabupnton Wonosobo dan vn.bu
-pn ton T· n.rn.ngnnynr, dnn diu:::;nhnlrnn untu"l<
P.1.0I'J.por0loh data lolrn.si dan inforrnnsi b in ynng dinnggnp porlu.
DilnlruY:n.n ictontifilrnsi tcrhn.dn.p contoh canto~ torsobut, nntuk PJOT'lnstiknn 1robo
narnn tanar1C1.n klornbnk ;;rang CL1,..nn di tali
tl•
1.4.2. Pongn:rJ.bilnn contoh si:rJ.plcs lrlo:rJ.bnk di~
pnsnrrm di ~~"awn. 'l'ongnh ctnn ]) . T.v., nn.tn. rCl. lnin dnri oCI"J.Cl.rCl.ng, ~Ur<l.~nrtCl., Vogy~ 1rartn. c1n.n :~~ngc lang •
1 .4.3. Diln.Y.:utn.n ponolitin.n T'1r1.1>:ros1,..opilr; T'1i ...
on-l on-l
toh t~narnnn k1c~bnk d~n si~p1oks k1ombnk
tcrscbut dint~s.
1.4.4. Pongumpu1~n d~n pongo1nh~n d~tn.
BAB. II.
CARA PEFELITIAN
Dilnlruk~n ponoliti~n torh~d~p t~n~~~n kolo~
b~k y~ng tu:mbuh dibobor~p~ d~or~h J~w~
To-ng~h d~n D~o.r~h Istimovr~ Yogy~k~rt~ (D.I.Y)
untuk d~p~t I!lonontuk~n sposiosny~ d~n di~
d~k~n ponoliti~n rhizo:m~ sog~r sort~
sim-ploksny~ soc~ra r.mkroskopik, mikrosl:opH:: d~n
kir:1i~wi; torh~d~p kolor:1b~k y~ng borod~r
di-d~or~h-d~or~h torsobut jug~ di~d~k~n ponoli
ti~n y~ng s~r:1~.
Di~d~k~ porb~nding~n untuk r:J.ongot~hui
por-s~r:l~~n d~n porbod~~~~y~;tmtuk :molongk~pi d~
t~ d~l~I'l us~h~ ponontu~n kw~li t~tip di~cbkfln
por:1oriks~~n isi kolo:mb~k soc~r~ khron~togr~
fi l~pis tipis d~n lchror:1~togr~fi kort~s r:10
-n~ik.
2.1. B~h~n d~n al~t ;y~ng dip~k~i d~~DI'1. P?noliti~n
2.1.1. B~h~ yang ditoliti.
A. B~h~n t~na:rnn.
1. T~n~r:r1~n kolo:mb~k Batur~don, Yn
bup~~on Banyun~s.
2. Tan~r:1an Kolombak Kaliangkrik,~~
bup~ton 1·1ago lang.
3. 'l1cm~r:1~n Kolor:tb~k Yor:1bar~n,Kab~
p~ton Wonosobo.
13
4.~nnarnnn Y.olombnk ~nwangmnngu,vnbupntcn
P'~nrnngnnyr1.r.
B. Kclcmbnk ynng dipcrolch dnri pcrcdnrnn. 1. Yclcmbnk dnri Bnturndcn, trn.bn.pnten :Bn
nyuMns.
2. Yo1ombnk dnri r:nlirmgkrilr, Vr~,bup.'l.ton Hngolnng.
3. Yolcnbnlr dnri ·rcnbn:rnn, rrnbupnton Wo-nosobo.
4. Yc10J'lbnk dnri 'l'n.wnngrKulgtt, Trnbupntcn Ynrn.ngnnynr.
5. :t clo"Mbnk dnri Yogyn.Jrnrtn ( pn.snr ) •
6. Folcl!lbnk dnri YogynJ~nrtn (ToY:o .!nT"U).
7. Yo 1cl'!lbn.k dnri Surnknrtn. ( pnsnr ) • · -8. Y c 1crnbn.Jr dnri Surnknrtn. ( r"o lro .! n.,..u \ •
9. Vc1o~balr dnri Scf'lnrrmg ( pnsnr ) • 10. Yolof'lbnJr dnri Sot"1nrnng (n:o~o ?nl"lu \. 11. ~r·clcr!lbnl" dnri Wonogiri ( industri jnl"lu). 12. Yclombnk dnri ~~ngclnng ( pn.anr ) • 13. F clcMbnJr: dnf'i 1-~'ngclnng ( '!:oJl-o .. Tfl.T'JLl.). 2 .1. 2. forc~t_si L Pc~J:.~!:~~!_-dn!2_~lnt-n1n.t.
2.1.2.1. Pc~~~~!inn rnnrros~cpi:lr. dn.~ Mik~~~ F.: 2.l~_i k ._
A. :Pclnrut dnn Porcrl.1,..si. - Asnm khloridn P.
- Asn.M Jrhloridn oncnr "P.. ··
- Basi kh1oridn. J~P.
- I,rl.rutn.n P:nliurr1 hidrolr-sidn 11,2% dn.1m!l ctn:nol 90"~,.
- Ln.rutnn J<'loroe:lusin 1 o/, dnln!'l otnnol 90"!..
- AsnM cuY.n
36
~. - Sudnn III. LP.B • A 10:_ t -_0):_~:-!-.~- ~-- V[l.cn. obyolr - T'[\C[l. porwtup - l'inr3ot - f-li lot - PiTJOt
- J [1.""-:JU s~iri tus
- J ort·:s ponghisn.p
- ~[!.en l ons[l. po~bos[l.r,
C[l.rl-Zoiss, Ap1. 6x.
- 11'riJrroslrop T'1onolrulor,
C:nrl-~ciss, donr,n:n porbos[l.rm-1.
okulor 12,5 x, obyo1rtip 10 x dnn ~-0 x.
- l\lfiJrroT'1otor ol,..ulor dongnn porbom~
[l.Jl 6 x.
- llfi1,..ro,.,otor pornbn.nding 2 rr']T] dib[l.gi d[l.l[l.T'1 200 slr[1.1[1., _ :;;.].oit-z Wotz1[!.r. - Al[l.t por:Jetrot I'livro lonrrlr[~.p, T'lorlr
~ .Loitz Wot~lnr dong[l.n porbos[l.r[l.n
o~ulor G,8,10 x dnn obyo1rtip 3~5f 4 dnn 10 x1 40 x.
- Visop[!.n, ~ikros~op PT'Q\TQlrf:l;'
-- J ~-, du -ngnn porbosn.rnn oh:,roJrtip L!-;10;4-0~
63 x. T'lOrlr ;{oichort.
- '' Drnwing n.pp[!.rn.tus " T'10r)r l?oichort *
- 2 .1. 2. 2. P_~~-~l~_:t~~~:hsio~~i!'j.~~~]:_~-~-£.~~--~o-~[_J)Cl:~-c~t~'l::t'l:=..
A. Poronlrsi d[l.n Yolnrut .
- Asnr:J sulfnt oncor P.
- }nrbontotrnlrhloridn. P.
Arrl•ni[l. oncor P.
15
- :r;t or Jl.
- AsaTI ~hloridn oncor P.
- J :tan c l ( ~-5 r.i ) •
B. -6:_lnt:-a".b_nt .
- Oven, BOT~ Griffin
dongnn ~nphsitn.s Tinksi~t~ 1000° C. - }lorncn nnnlitiY::, rJorJr 1\lfottlor.- F 31. - AlTinri pongoring, ~or~ Fornow 110 V-?20°0
Bojnnn ~~ngoring (o~si~ntorj .
- Lruo porsolin. - frus ~ncn Mnsir. - Yncn nrlo j i ,0 5 Cl'l. - Cincin ~ncn
¢
l c~, tinggi 2-L).- TIT'J. - Yncn obyolrtip.- YikrGs~op T'JOr~ Carl ~oiss
- Lnr'1pU spiritus.
- Lnbu borsuTibnt 300 ~1.
Ponyaring }rncCL Tinsir C+3 - Lnbu ponghisCLp.
- Golas pongukur lCO rnl.
- Gol~o ti~b~ng 50 ~~.
]JetTTJpU TJV, 25~- - 366 hT'l,
- 1'orJ.pn ponghisnp.
- 'l'nbung ro~l.:rsi
¢
l c:r:n, l'J c:r:n.- rrnbung ronl,..si
¢
1,5 crl., 15 c~.2 .1. 2. 3. 11_(~_1loJ-J-}_i·m Y.:v~~l~ t~ti~~Jl~1~ ~hr'2!:~t_og~_0.
t:i
----
ln 12is-
--
-
-
.-
-
:t
i 12i s c1nn Yhro:n1n to r:rnfi "Jro rtns--~ ----~---·----... · ---~--·---~---~--
16
- 'Silikage.l G nach Stahl ( '.l:ype
60 ) •
- Etil nsetat P.
- Kalium hidroksida
P.
- Metanol
P.
- Khloroform
P.
- n-
Butil alkohol P.- Iso propil alkohol
P.
- E t e r P.
- Asam asetat glasial P.
- Petroleum bensin. - Air suling.
B.
Alat - alah- Kertas Whatman no. 1.
- Lempeng kaca
3
mm, ukuran 20 X 20 em. - Alat pembuat lapis tipis pada kaca,ter-diri dari: alas dan nspreader11 •
- Bejana khromatografi ukuran 24X22Xl0 em. - Rak penyimpan lempeng khromatogram.
- Alat untt.lk mem.permudah penotolan.
- Pipet mikro ukuran 10 mikroliter. - Penyemprot embun (sprayer).
- I.ampu UV untuk 11 spot detector" dengan panjang gelombang 254 sampai
366
nm
(De-saga).- Labu erlenmeyer, gel as pial a, gel as ulror, corong kaca
¢
4 em.- Lemari pengering, 220 V - 225° C(Memmer~
dengan termostat. 2.2. Jalan penelitian.
2.2.1. Penelitian makroskopik dan milcroskopik.
Untuk msnentukan spesies dari tumbuhan a-sal kelembak yang beredar dipasarc:m, diam bil tanaman dari daerah penanaman, kemudi an dilakukan determinasi terhadap tanaman yang bersangkutc.m.
Caranya
Tanda-tanda pada tanaman, yaitu ciri-ciri yang ada pada batang daun,bun~
dan buah dicocokkan dengan ciri-ciri yang tertulis dr, am buku; · dangkan h11ku yang dipergunakan adalah Flora ofa Java Karang an Backer et al.
B. Pengeringan si~pleks.
Pangkal batang dan akar dicuci dengan air untuk membersihkan sisa tanah dan kotora~
akar-akar yang kecil dikupas kulttnya dan dikeringkan dengan panas ma tahari di tempat yang teduh sampai cukup kering untuk dibq_ at serbuk.
c.
Pembuat an serbuk.Simpleks kering di:poto:'lg-potong kecil -ke-cil, digiling, kemudian diayak dengan a-yakan sedang.
D .. PenelitiBn makroskopik.
Simpleks diteliti mengenai: warna bagian luar dan dalam~ bau; rasa dan bentuk;se
r-ta keadaan perrnukaan dan fntahannya. Dibuat foto dari Bi~ploks.
E. Peneli tian 1llikroskopik simpl eks.
Dibuat irisan melintang dan membujur dari simpleks.
Do.ri mnca::.J.-maoam j_ri san di teli ti - Susth~an anatominya.
18
- Bentuk dan warna sel~selnya.
- Isi sel.
Pengamatan mikroskoplk dan pemotretan milcro
dilakukan terhadap sediaan yang terbaik,ya-i tu terbaik,ya-irterbaik,ya-isan yang culmp tipis dan secara hm-litatip mengandung semua jaringan yang
di-maksud yang dapat menggambarkan keadaan11
rhi
zoman yang cukup jelas.
-LJntuk menjernihkan sodiaan diberi khloralhi_
dnd dan di .naslmn ..
F. fl_E}n_guku:rgn. .. w1Jcr_QflJiQJ/.i).s; serbuk simpleks.
Pengt.lkuran dengan mikrometer.
Ivlula-mula dicari perbandingan atau harga ke
setaraan dari satu skala okuler mikrometer. ])aJ.am pengukuran ini yang diukur adalah:
le-b~u~ pembuluh silem; garis tengah hablur kal
sium oksalat, garis tengah butir pati, tunggal dan majemuk.
G. I<ientifikasi .kimiaH:j.._<t.
Untuk identi:fikasi kimiav!i ini dilal;::ukan terhadap mar11m-macam ir:Lsan diai 1s kaca
o-byek, maupun terhadap serbuk simpleks.,
1 _;Lignin.
!risan atau sr;rbuk ditetesi asam kh:.orida P, dipanaskan di a tas lam,
pu spiritus, kemudian di~etesi la• rutan floroglusin l9o dalam etanol
( 90?6 ) •
:Di. .ing sel yang berliG .in akan ber,
•,Jarna merah. 2o S u b e r i n~
Irisan atau serbuk diatas kaca ob~k, ditetesi dengan larutan Sudan
(III)P
,
19
panaskan lemah.
Bagian yang mengandung suberin akan be£
warna j inggo.. ·
3.
P a t i .Irisan atau serbuk ditetesi dengan jodi
um tp, butir-butir pati akan ber\mrna b!
ru sampai biru tua.
4.
H a b 1 u r k a 1 s i u m o k s a 1 a t •Irisan atau serbuk diatas kaca obyek,di
tetesi dengan larutan asam cuka P, bila tidak larut, lalu ditambahkan asam khlQ rida P, hila larut berarti hablur
ter-sebut adalah kalsium oksalat.
Bila dengan asam cuka P larut, hablur
tersebut adalah kalsium karbonat.
5.
1,8.
D i o k s i a n t r a k 1 n o n.Pada bahan atau serbuk ditetesi larutan
kalium hidroksida dalam etanol.
Bila mengandung turunan antrakinon akan
terjadi warna merah.
H. Membandingkan beberapa susunan anatomi
dan jaringan penyusun, serta "idioblast"
dan isi sel dari beberapa macam irisan
bahan segar, simp1isia dan serbuk.
2.2.2~ Penelitian identifikasi dan persyaratan.
2.2.2.1. Identifikasi
Tiap serbuk simpleks diperlakukan reaksi
identifikasi sesuai dengan yang
Farmako-pe Indonesia Edisi II seperti tertera P,a
da 1.2.8.1. A sampai dengan E.
Untuk masing-masing contoh dilakukan tiga
'.L'iap serbuk simpleks .iperJ.P .. }:uknn pene• tapan kadar abu; pb..;_;·~npnn kado.r abu
,•
yang tidak larut dalam asam dan peneta~
an sari yang larut clo.lam etanol
(4-5%) ..
Kesemuanya untuk masing-masing contoh di lakukan enam kali per·cobaan.
A. Penetapo.n kadnr abu
- Lebih lrurang 2 p sampai
3
g.serbuksimp~ ~.Ks di tiriLbang saksaiL._ .•
- Kemudian dimasukkan kedalam kroes porselin yang telah ditara dan .di konstankan, diratakan serbuknya.
- DipiJe.rko.n perlahan-lahan dalam"Q.
ven" hingga hab:i. s. f.l.rn.ngnya .. ,Jiiil.iiJ.gin
1~:-tr_ dn.ln.r-1 c1':s:Ur:n.tor, dit.ii'lbn.ng. B. Penetapan kada:r_: _ _c:tbu yang tidak larut
dalam aso.m
- Abu yang diperoleh do.ri penetapan "kadar abu", dididihkan dengan
25-ml asam khlorida encer P selama
5-menit
... Kumpulkan bagia'l yang tak larut da lam asrun9 saring melalui krus kaca masir (gelas sinter)
- Cuci dengan air panas, dipijar kan
hi~gga bobot tetap, kewv.dian ditim
bang a
- Kada: a.bu yant_, v_dak l aTI dal am £1.•
sam~ diperhitUlLgkan terhadap bahan yang telah dikeringkan diudarao
2.2.'3.
21
c. Snri ynng lnrut dn.ln.M ctn.nol ( 4-5'1) P - Diti~bnng lcbih kurnng 5,0 g. scrbuk
(4/18)
yn.ng tclnh di~cringyn.n diudn-rn.- Di~n.scrnsi dcngnn 100 Ml.cctnnol(~-5cf..)
P dnlm!l. lnbu tcrsu!"'bnt dnri 300 ml., sclm!ln 24- jnM di"'l.rmrt 6 jnM ynng
pcr-tn~n. sorinr, digojog. - Disnring dongnn ccpnt.
- Dinn bil 20, 0 T"Jl. fil t rn t, J""lnsulrlr:nn drt
lnM botol tinbnng rlrtri 50 T"ll. j'nng s.2_ bolu~yn. tolnh diY.onstn.n~nn.
- Dilrcringknn ~~dn suhu 105°C, hin~gn
bobot tctnp, diti!"'bnng.
Pcnclitinn Jrwnlitntip aocnrn 'Fhro!'l'lnto-grnfi lnp; s '11ipis dnn I<hroMntogrnfi k~
tnG MCnrtik.
2.2.3.1. Khro~ntogrnf~ Lnpio ~ipis.
n. Po!'l'lbuntnn lnpiann ponycrnp (fnso atnti onor)
- LiMn loMpong Y.ncn 20 x 20 CT"l, borsih
dnn bobno lcr1nY: dintur pndn nlnt po-ngntur;
- 30 g. siliko.gol Cf (1'ypc 60) ditnrnbnh nir 60 l"'ll, dinduk hoMogcn dnlnM
r;c-lns pinln, binrknn 2 Manit, lnlu
di-tnnng1r:nn dnlnn nlnt pcMbnnt
lnpisnn-( sprcndcr).
- Sprcndor dintur hinggn tobnl lnpisnn
nnnti 250 MikroMotor (u!"').
- Bunt lnpis tipio pndn loT"lpcng Jrncnd£
ngnn rncnggcscr hnti-hnti.
- Binrknn diudnrn 5 ~cnit kc~udinn
22
ngnn lnpi~3nn ponyorap disoholnh ntns 1nlu di
0
nf:tif1::.:t.n dongnn rnongorinc;lr.m pndn 105 C so1_0; ~n 30 ~cnit, didingin~nn dnn disi~pnn dn1nrn oY.si1-":"ntor.
b.- Bcjnnn 1r:hrorntogrnfi diisi dcngnn ''o1ucr_s''
ynng tcrdiri dnri cn~purnn tortcntu sctir_ggi
0~5 ~ 1 ern dnri dnsnr bcjnnn. Bojnnn hnrus
tcrtutup rnpnt. Sobc1un dipnY.:ni hnrus
diusn-hnl'::nn sistol"'l didn1ni'l be jflnn. rnoncnphi }ro so in -bnngnn, rJisnln;', didinrnL.1.n so 1nrm ~ . r1.nlnrn. c.- Pcnynr:i.nn dilnY.:uknn donc:nn i"\onggojog .- ,Clf,ll.g
sorbuk sirnp1oks dongnn lnrutnn pcnynri t or
tontu, solnrnn 30 rnonit, snring.
d.- Ponotolnn 1nrutnn dinrnbil dcngnn pipet nikro,
ditotolknn hnti-hnti pndn ponyornp dongnn po~
to1ongnn snrlon.
Jnrnk tinp totolnn 1,5 en dnn l ctn1rn;srn 2 crnd.'1
ri topi bnwnh lornpon~.
o.- Cnrn ol~ei
- Lnpi snn t ipi s pon;srornp sot olnh c1j_t otol do:nr;nr_
lnrutnn ynng diporiksn: aibinrknn Yoring d
iu-dnrn so1nFn
±
5 rnonit .- l'Tnsuf:knn hnti-hnt i dn1nn bojnnn 1rhroT'1ntogrnfi, hinggn lcl"lpong t cr colup, totnpi ol nons tidnlr
bo1oh nongonni t ot olnn.
- Binr}-nn oluon rnorn:rJbnt snnpni sojflnh 15 ern dn . t • t 'l t 1 (' "4-" l '
r1 l l~ pcno o_nn llll ul r ),
- 0ct c 1n!l so 1csni o lunsi, 1o:rJponr, dilr:o1unrJrnn dnn di1otnkknn sodorniki nn rupn hinggn posi sinyn ho
ri sontn1 ( dntnr), scbnil'~nyn di1otnk1rnn pndn rnk
sil pc:r1isnhnn, :r1nl:"n. lc:rlpcng discrnprot dcng[l.n
ln.ru~n.n tcrtcntu n.tn.u ctisinn.ri ctcngnn sinn.r
-U. V. pn.dn. pn.njn.ng gclot"'bn!'_g lcbih Y:llrnng 366-nr:l, rJaY::n. n.Y:n.n t crjn.di fluorcscnsi untulr nodn-nodn. tcrtcntu.
g.- Mn.cn.~nyn. ~ctodn.
- JJilt:"'.kukn.n t j_gn. :r'J.n.cn.r" r1ctodn. Jrn.n~ l'lcnrr,gunn.lrn.n
pcnyn.~i orgnniJ cn:rlpurrn Jlucn ~rr cn.rn.
de-tcksi yn.ng bcrln.inn.n.
Cn.rf1. T '
l
.
1f1.rutn.n pon_yn.ri r::tctn.nol(:5%)P.Cn.rn. II
Unrn. III
2. El ucn t crctiri cn.~purn.n_ ctil f1.SC tnt P, r::tctn.nol(95o/)p dn.n nir,dc ngf1.n pcrbn.ndingn.n isi ( 77: 13:10 ).
) . JJctc1rsi dcngn.n In.rutn.n l:"nliuT:l hi
drolrsidn. 5~ dn.ln.n ~ctn.nol (95o/) P dn.n s innr UV dc:r_gn.n pn.nj nng g£_
lo~bn.ng lcbih Y:urn.ng 366 nr::t.
1. Lnrutf1.n pcnyn.ri :r1Ctf1.no1 (95~) P. 2. El ucn tcrdir-L ctn.ri cn.JT!purnn khlo roforJT! P dnn atn.nol (95~) P do-ngn.n pcrbn.ndingn.n isi (75 25). 3. JJotcl-':si dcngn.n ln.rutn.n 1rn.liu:r1 hi dro~sidn. 5~ dn.ln.o JT!Ctn.nol (95~)P
dn.n sinn.r 1J. V. dcnen.n pf1.Yl,j n.ng e9. 1ombn.ng lcbih kurn.ng 366n:rJ..
1. Lnru tnn pcnyn.ri T'lC tn.nol (
95%
)P. 2. J -lOll tcrC'L.-'- dn.ri c~ purn.n J,.~hl£rofom_ P, ctf1.nol (95S1
)Jl df1.n f1.ir dcngn.n pcrbn.ndinen.n isi (60:30:
2) •
24
droksidn dn1nm motnnol (951)P, dnn sinnr U.V.dong:m pnnjnng go1o:Mbnng lcbih Jrnr~
366 nl!l .•
2.3.3.2. KhrorHltogrnfi lr.crtno Monnik untulr. Mongc-tnhui kc1cMbak go1ongnn Hnpontikn.
n. Kcrtns pcnycrnp ;ynng dipnlr:ni lrcrtns WhntMnn no. 1 ynng tclnh digunting d.£. ngnn pnnjnng 20 eM dnn lob~r
3
~~~ Dcngnn tutup gnbus ynng rnpnt ctrm di-pcrM.uY.:nnn bnwnh gnbus ndn lrnwnt untuk Mcnggnntung kcrtns ~roMntogrnficb. Ponynrinn dilnkuknn dongnn Monggojog 0, 2 g sorbuJr dongnn 10 J""l1 otnnol( 95cr/) P, so1nMn 30 Manit, disnring.
c. Elncn ynng dipnkni tcrdiri dnri
cni!r·-purnn n - butil n1kohol
P,
ctnnol(95~)P,
dnn nir dcngnn porbnndingnn isi sn :Mn.d. Ponotolnn.
Lnrutnn ynng dipcriksn ditoto1knn ~~ dn kcrtns dcngnn jnrnk 1,5 CM dnri u-jung bnwnh kcrtns dongnn portolongnn M.ikro pipet dnri 10 Mi~ro1itcr, dikc-ringknn lcbih lrurnng 5 !'10ni t cliudnrn. c. E1unsi.
Y:crtns yang tolnh ditotol, dioluor d~ lnM. tnbLtng rcnksi ;,rnng bcrisi cluon sodo!"likinn rupn schinggn ujLmg kcrtaa torcclup, totnpi lctnk pcrMuknnn clu-on hnrus dibnwnh totolnn.
Elucn di binrknn MornMbnt, snMpni 1o bih kurnng mcncnpni 12 eM dnri titik pen_£ tolnn (initinl), kcrtns dinl"'1bil,Jror~~ knn diudnrn.
25
f. Dotoksi.~hro~ntogrn~ disinnri dongnn sinnr U.V dongan pnnj nnr, go lornbfmg 1obih lrurnng-366 nE.
C[l.r[l. nnalisn.
2.3.1. earn nnn1isn hasi1 pono1itian ~nlrroslropi/ J'1ikros1repi1r.
a. Mongana1isn hnsil pono1itian.
Pndn ponrl i tinn sir- lo}r ko1o""'bn1r dnn t.'l.
nnr:1nn Y:olo~bnl'.:, untnY: I"Jongnnnlish hn-si1 ponolitinn, df1.pnt digunnknn bu}ru stnndnrt:
- 1'1nri'!akopo Indonosin :Edisi II.
- rroxtbooY: of :Phnrf'lncognosy 1-:-nrnngnn -Hobor W. ~'{oungJ.ron dnn r:;_1.J<;.1Nhllis.
- Annlyticnl Yicroscopy J.rnrnhgnn T.E.
Whllis.
b. Untut ~ondnpntlrnn lrotolitinn pndn pon.Q,n
~ntnn ynng cu¥-up, diln1rutan pongnT'lntnP..,
~nsing-Ensing 10 tnli.
Pndn pongukur[l.n bosnrnyn nny:~n hnblur Cn oxcnln t dnn trn1rhon, dilnv~ulrnn
po-ngn~ntnn 50 knli.
c. Dnri h.:tsil pongnnntnn dnn ponp,uJrurnn , dnpnt dikotnhui porbodnnn dnn porsnnn-nn porsnnn-nntnrn sir1p1o1r ~rnng bo rodnr ·ior_
p,nn-sil'1plo1r ~rnng tolnh dilrotnhui spisiosryn.. Annlisn hns
...__
____
~-_.___
_
ponol i -':;L,.a. idonti :_vnsi dnn 2.3.2.1. Ido~t~[i~n~in. Dongnn I'10I'!bnndingJ.rnn hnsil porcobnnn idontifivnsi dongn:n hnsil ronlrsi yw.g
2. 3. -~.
26
hnru8 tarjndi pndn tinp-tinp ran~8i idan
t ifik.n8i ynng tartarn pndn J<'n J.'T"lnlropa
In-dona8in, Etii8i II
-b. Untuk. :r.wndnpntY.:nn dntn-dntn ynng PJn8u¥:,
nn8ing-nn8ing contoh diY.:arjnlrnn
3
knli parcobnnn.c. Dnri h~sil parcobnnn dnpnt diparlrirnvnn/ ditanturnn n.pn:lrnh tart'l.n.8n1r lrcJ.arnbnlr gol. RnpontiY.:n ntnu gol. PnlMntn.
n. Dangnn I'l.aPJbnnding:tnn h~sil parcobnnn d£
nc;nn parsynrntnn ,ynng hnru8 dipanuhi 8£ parti ynng tartarn. dnlnr1 :B'nrT'1.nlropa
T.nd-nasin, Edisi II .
b. Untuk rwndnpntlrnn dntn-dntn9 T'1.nsing
-I'ln-sing contoh dikarjnknn
6
knli parcobnnr-.c. Dnri hnRil parcobnnn dnpnt ditantulrnnka
l ar:1bnlr ynng dipcriY.8n 1'1aJ"1anuhi 8?:-trnt n
tnu tidnk,,
Annli8n hn8il lrhroiTJnt·)grnfi l npi8 tipis
d~n ~hror:1n~ogr~fi ~crtn8 nannik.
2 3 3 1 T/"h t f' . 1 . +- . •
• • • • .!..;;_, _ _E,_GI'1n-o~r~ _ _0_J?.~8 "ll22..~
n. Dangnn T'"\CrJ.bnndingknn Hf nodn-nodn Y:hrol"'lntogrnfi dnri V:alaMbrt]r ynnr, bam
dnr dangn.n valar:lbn~ ynng dilratnhni
8pasia8nyn : dnpnt diparJ:rirnlrnn/diinn
tuknn nsn.l tnnnDnr V:a lcPl.bnlr ynng bam
dnr diiA"snrnn tarsabnt.
b. Untulr t'landnpntknn dntn-dntn ynng
T'1n-8UY.: I!lC1.8ing-nnsing contoh di1rarjnlrnnw.
27
c. DilnJ.rul~nn pcrcobnnn tmtuY.: scrbuJ.::cnM-purnn, ngnr lcbih m."\nt:lp pcrkirnnn
ynng didnpnt dnri pcrcobnnn ~ sorbuk
tunggnl.
2.3.3.2. Yhro~ntogrnfi kortns ~onnik
n. Dilihn.t ndn tidn.knxn noCI.fl. yn.ng borfl~ oroscnsi biru, pndn dnorfl.h lcbih
ku-rfl.ng
9
CM dnri titik porMulnnn (initinl) dongnn sinnr ultrnviolot dcngnn
pnnjnng gclor:rJbnng MnksiMLl.M lcbih
ku-rnng 366 n~.
b. Dibnndingknn dongnn pcncntunn JrclcM
-bnk Rnpontikn. dn.lnl'!l :fl1n.rl"'nJropc
B A B III.
HASIL PENELITIAN DAN PEilffiAHASAN
3.1. Hnsi1 Pcno1itinn.
3.1.1. Hnsi1 pcnc1itinn dotorminnsi.
3.1.1.1. Hnsi1 dotorminnsi tnnnmnn sognr dnri Bnturndon (Bn-nyumrl.s). Lihnt urninn hn.-si1 dotorrninnsi.
3.1.1.2. Hnsi1 dctorminn.si tnnn.mnn sogn.r dnri Kn1inngkrik(Mn go1nng). Lihnt urninn hn-si1 dotorminnsi.
3.1.1.3. Hn.si1 dotorminnsi tnnnmnn sognrr-.dnri Yombnrnn (Won_£ sobo). Lihnt urninn hnsi1 dotorm.innsi.
3.1.1.4. Hnsi1 dotorminnsi tn~~mn.n
gcgnr dnri Tnwnngmnngu(Yn rnngnnynr). Lihnt urnin.n hnsi1 dotorminnsi.
3.1.2. Hnsi1 pono1itinn mnkroskopik.Lihrl.t urninn hnsi1 pono1itin.n contoh no. 1-13 dnn tnbo1 I.
3.1.3. Hnsi1 ponc1itinn mikroskopik.Lihnt urninn hnsi1 pcnolitinn cont oh no. l-13 dnn tnbo1 II dnn III.
3.1.4. Hnsi1 pono1itinn sorbuk simp1oks. Lihnt tnbc1 IV.
3.1.5. Hrl.si1 pono1itinn idontifiknsi dnn porsynrntnn.
Lihnt tnbol '.T,
3.1"5,2. H~sil ponoli~i~n k~dnr ~bu d~n k~ dnr a bn ;:,rang t idnk larut dnl~m n-snm.
Lihat tnbol VI, VI~, VIb, VIc,VId.
3.lo5.3. Hnsil ponolitian k~dnr snri y~ng
larut dnlnm otnnol (95~)P.
IJihn.t tabol VT-1 VI In, VIIb, VIle ,VIId •
togrnfi lnpis ~ipic.
Lihnt tnbol VIIIn,VIIIb,VIIIc,VIIId,IXn,
IXb,IXc,IXd dan Xn5Xb,Xc,Xd.
3.1.7. Hnsil ponolitinn t orhndnp rnponticin.
)0
Hnail dotort!l1nns1 •
.
1. Hn.sil detorminnsi t:m.nmnn sognr
yn.ngbemsnl
dnri Bnturndon Purwokcrto(nnnyumns).
lb - 2b - 3b - 4b - 6b - 7b - 9b - lOb - llb
12b - 13b - 140. - 15(1,- Golongnn ••• • 8.
109b- ll9b-
~20b~-l28b- l29n- l30b-132b
l33n ••••••••••••••••• Fnmilin Polygonnoone.
45 -
.
6b
·
- 2 ,
Gonus
Rheum.Tnngkni dnun borbontUk silindor,
bnginnntns
dntnr,
holninn
dnun ~~mpirbulnt,bnginn
pnnsknl borbontuk jnntung. To pi dnun
.
borombnk,bo_!:
tulnng dnun
5.
Pormuk~~ntns
~~lusdnn
mons
kilnt
dnnbarn.mbut pndn bnginn
b.~wnht p.'l.dn t~lnng dnun --- mcnurut Bniloy monjurus
k~ Rhoum
rhnpontiourn.
2. Hnsil dotorminnsi tnnnmnn sognr ynng bornsnl
·
dnri Knlinngkrik
Magelnng.
lb - 2b - 3b - 4b - 6b - ?b - 9b - llb - 12b
13b -
14~- 15n
Golongnn •••• 8.
109b - 119b - 120b - l28b - l29n - 130b-132n
••••••••••••••••••••• Fnmilin Polygonncona.
45 - 6b - 2,
Ganus
Rhoum.Tnngkni dnum borbontuk silindor, bnginn ntns
borsnlurnn, hclninn dnun hnmpir bulnt,bnginn
"~gknl
borbontuk jnntung. Topi dnun beroml:nk
kunt, bortulnng dnun 5. Porl'!luknnn ntns hnlus
dnn mongkilnt
d~nbornmbut hnlue pndn bnginn
bnw~h,
---
monurut Bniloy monjurus
ko RhoUJ!l rhn
bnr~'\rum.)1
3. Hnsil doterminn.si tnnnmnn sognr ynng bornanl
dnri Kombnrnn Wonosobo.
lb - 2b - 3b - 4b - 6b - 7b - 9b - lOb - 11~
l2b - 13b - 14n - 15n. Golongnn • • • • 8 • .
109b - ll9b ~ l20b - 128b - 129n - l30b-132~
133n •••••••••••••••• Fnmilin Polygonncena.
45 -
6b -2,
Genus Rheum.TnngL~i dnun berbentuk sotongnh
silinder,bn-ginn n.tns dntnr, holninn dnun hnmpir bulnt,
~'\ginn pnngknl borbontuk jnntung. To pi · dnun .bcrombnk, bcrtulnng dnun
5.
Pormuknnn ntnsm
-lus dnn mongkilnt, dnn bornmbut pndn ~'ginn
~'lwnh, pndn tul.nng dnun, -.--- monurut B!!,
ilcy monjurus ko Rheum rhnponticum.
4. Hnsil dotcrmi~'lsi tnnnmnn aognr ynng bcrnsnl
dnri Tnwnrtgmnngu; (Knrnngnnynr) •
lb - 2b - 3b - 4b - 6b - 7b - 9b - lOb - 11~ l2b - l3b - 14n - 15n Golongnn •••• 8.
l09b - ll9b - l20b - 128b - 129n - l30b-132~ 133n •••••••••••••••• Fnmilin Polygonncone.
45 - 6b - 2, Genus Rheum.
Tnngkni dnun berbontuk sotongnh oilindor,bn-ginn ntns borsnlurnn, holninn dnun hnmpir b~
lnt, bnginn pnngknl borbcntuk jnntung.
To pi dnun boromb.'\k kun t. Bortulnng dnun
5.
Pormuknnn ntns hnluo, bnginn
bnwnh
bo-rnmbut hnlus.
.32
Urninn ~~sil pcno1itinn Contoh no. 1.
Bnhnn: pnngkn1 bntnng dnn nknr kc1o~bnk.
Dibc1i dnri: tnn~~n budi dnyn dnri pcrkobunnn Bn turndQn Purwokorto.
Pci!lorinn:
Potongnn pnngkn1 bntnng dnn nkdr, bontuk
si-1indcr ntnu korucut, ndn ynng bcrbontuk, pnnjnng 13-20 CI!l, tobnl 0,5-2 CI!l.
Pori!luknnn bnginn 1unr: bcr1ckuk I!lomnnjnng wnrnn-cok1nt I!lUdn dnn wnrnn-cok1nt tun.
Bokne pntnhnn: tidnk rntn borbutir-butir, wnrTh~
kuning kccok1ntnn dongnn gnris-gnris rndior, · bCr-wnrnn I!lornh cok1nt pndn dnsnr putih.
Bnu khns ngnk nromntik,rnsn ngnk pnhit scdikit ko
lnt.
Mikroskopik
Pndn irisnn mo1intnng dnri 1unr kodnlni!l
tcr-dnpnt borturut-turut gnbus bor1npis-1npis, kndnn~
kndnng gnbus tidnk ndn. pnrcnkhii!l kortck3 sodiki t.
Jnringnn f1ooi!l pnronY~ii!lntik dcngnn ko1oi!lpok~1~
pok torsusun rndior; sobnginn bosnr tordiri dnri
pnronkhii!l silom; 1obnr poi!lbUl1ili 23-38-100 UI!l.
EI!lpulur pnronkhimntik.
Pnronkhii!l sobnginn bosnr borisi nmi1um, sobnginn
borisi hnblur Xnlsiu~ ~ksn1nt.
Ami1u!'l borituk bu1nt, dntnr coi!lbung, tunggn1 dnnmn
jci!luk 2 snmpni 5, ukurnn 8-15-27 Um.
Hnb1ur Knloiur: nksnlnt 'bcntuk :rosot, ukurnn 2)-38 -13 Um •
..
.
_;i33
Bnhnn: pnngkn1 bntnng dnn nknr ko1oiTJ.bnk.
Di ~Cl:FJ: tnnmr.cm budi dnyn dnri pc, ~·ko bunnn
di Kn1inngkrik.
Pomcrinn:
~otongnn pnngkn1 bntnLg dnn nknr, borbontuk
si1indor ntnu korucut, ndn ynng borcnbnng.
Pnnjnng 15·-·20 em, tobn1 0,5-2 CEJ., pormuknnn 1ut'l.r
borkorut mcmnnjnng, wnrn.r1. kuning mudn clongnn
bn-gian-bnginn cok1nt. Bokns pnt~,1nn tidnk rntn bor
out lr-but ir, kunin6 c ok1n t u.ongnn gnri b·-getris r£:
dior mornh coklnt pndn dnsnr putiho
Bnu khns ngnk nromntik1 rnsn ngnk pnhit sodikit
ko1n t 'K:rl;:orsik o
11:!:_:t~ 9_?
t
o~p.ik~LPndn irisnn mo1intnng, dnri 1unr kodnlniTJ. Ur
dnpnt bcr-tnrut -turut g~bus bor-1npis-1npis,
kn-dnng-kndnng get bus tidnk ndn" Pnronkhim kortoks 8£ cikit jCJ.ringnn f100:Cl pnronkhiiTJ.ett ik dongnn ko1om-P"lT--1rnl o:rrpr']T ,..,,v.lv.h t npi_s oKnmbtlli!l lobih doknt
ko-topi bnginn 1unr, bor-1npis-1npiso
Jnri-jnri ompu1ur 1-3 dorot sol, borisi znt
bor-wnrnn kv.n::.ng, ;y-nng 1C'.:ru~ C!.:-.. :.:-.. ;.n nil~ dnn kh1orn1
-hid.rCJ.t oSi1om tcl~diri dnri pombu1uh si1om bor
koloiTJ.pok torsusun rndior, soLnginn bosnr tordiri
dnri pnronkhim si1omo J~obnr pombt:1uh 15-38-115
-Umc
El'!lpu1ur pnronkhimn t ik o
Pnronkh1ITJ. G'iJfl.ginn bosnr borisi fl.ITJ.i1um9 sobnginn
~or~si hnb1ur Kn10: n oksn1nt
Am~_1um bontuk bulnt dn:n dntnr combung, tunggn1 dnn
:r.1n~onmk 2 snn1pai 5, ukurcm 4-8- 23 Um ..
Hn b1u:t' KC1.1sium oksnlnt bontuk ro sot 1 ukur'nn 23..177
34
Urninn hnsi1 panalitinn Contoh no. 3.
----~---...
---
-·
.--Bnhnn : pnngkn1 bntn:ng dnn nknr ka1anbnk.
Dibali dnri tnnn:r:1nn budi dn~;:l. _ dnri pc:rkabunnn Ka:r:J.bnrnn Wonosobo~
Pa:r:J.orinn :
Potongnn pnngknl bntnnc; dnn nknr, bantuk
si-1indor rpOI:',nnjnng tidnk tarntur 9 pnnjnng 14--21 c:r:1,
tobn1 0,6-2,1 en.
Par:rmknnn bnginn 1unr barkorut :r:J.Or.J.nnjnng, wnrnn ku
ning cok1nt.
'3akns pntnhnn tidn' rntn, ba1 ,_ 1tir-but: .... , barwnr
-nn kuning cok1nt dangnn gnris-gnris rndiar
kai'.la-rnhnno
Bnu khns nroi'.lntik. Rnsn ngnk pnhit, sadikit ko1nt
barkorsik.
11b1rr.:?_~~5?.Pik
Pndn irisnn :r:J.01intnng dnri lunr vadn1ni'.l tar
dnpnt barturut-turut gnbus bor1npis-1npis.
Saringknli tidnk ndn gnbus,pnrankhim kortare sodi-ki t o Jnringnn f1oa:'1 pnronkhi:r:J.ntik dangnn ko1ol'!lpok
buiuh tipis. r:nr:tbiur-. 1obih daknt kate pi bnginn 1!:!_ nr9 bar1npis-1npis.
Jnri-jnri anpu1ur l obnr 2 -
4
darat sal ,barisi zntbarwnrnn kuning, ynnc lnrut dn1nT'l nir dnn kh1orn1
hidrnt.
Si1al'!l tardiri dnri ponbu1uh si1om ba rkolorlpok-ko-1oi'l.pok tars\Jsun rndiar, sobar,inn bc~nr tcrdiri dn
ri pnralllrhim si1or:J., lobnr pcr!lbu1uh 15-62-115 Um.
Empu1ur pnranl<.himn tik.
Pnrcnkhin sabnginn basnr barici nmi1u:r'lJ sobng)an
·.Jar:.i.si hnb1ur ! ... nlo _ rr1 'ik(lhla t •- L-,:Llu~ ,v,_;ntuk hn-r-:1
-,Jir bulnt t un1_:.gnl dnn :rrtn;jcr-~uk 2 sar.:.pni 5. Ukurnn 6-8-23 Um.
Hnblur J\n1oiuD oksn.lat hon.t u.l~ r oc:ot ul:-urnn ~: :3- 38.:.. 131 Um ..
35
Urninn hnsil pcnolitinn Contoh No. 4.
~nhnn : pnngknl bntnng dnn nknr kclombnk.
Dibcli dnri : tnnnmnn budi dnyn dnri pcrkcbunnn didncrnh Tnwnngmnngu.
Pcmcrinn :
Potongnn pnngknl bntnng dnn nknr, bcrbcntuk silindcr mcmnnjnng, tidnk tcrntur.
Pnnjnng 15-20 em, tcbnl 0,5-2 em, pcrmuknnn lunr bcrkcrut mcmnnjnng, wnrnn eoklnt kckuningnn.Bckns pntnhnn tidnk rntn, bcrbutir-butir kuning coklnt dongnn gnris-gnris rndior kcmcrnhnn. Bnu khns ngnk nromntik rnsn ngnk pnhit.
Mikroskopik :
Pndn irisnn mclintnng, dnri lunr kcdnlnm tor dnpnt borturut-turut gnbus bcrlnpis-lnpis,soring-knli tidnk ndn gnbus. Pnrcnkhim kortcks scdikit ,
jnringnn flocm pnrcnkhimntik dcngnn kolompok buluh tnpis.
Knmbium lcbih dcknt kctcpi bnginn lunr,bcrlnpis-1~
pis. Jnri-jnri CMpulur lcbnr 2-4 dorct sol, bcri-si znt bcrwnrnn kuning ynng lnrut dnlnm nir dnn khlornl hidrnt.
Silcm tordiri dnri pcmbuluh silcm, ynng bcrkclom -pok-kclompok torsusun rndicr, scbnginn bcsnr tor diri dnri pnrcnkhim silcm. Lcbnr pombuluh 2377 -108 Urn.
Empulur pnronkhimntik.
Pnrcnkhim scbnginn bcsnr bcrisi nmilum, sobnginn bcrisi hnblur knlsium oksnlnt.
Amilum bontuk hnmpir bulnt dnn eombung dntnr, tunggnl dnn mnjomuk 2 snmpni 5, ukurnn 4-8-23 Um. Hnblur knlsium oksnlnt ukurnn 20-70-130 Um.
Ur~i~n h~si1 pono1itinn Contoh No. 5.
Bnhnn : pnngk~1 bntnng d~n nknr ko1o~bnk.
Dibo1i dnri : pns~r dnornh Yogynknrt~.
Pomori~n :
36
Dnl~ pordngnngnn tcrdnpnt sobngni pnngkn1
bntnng dnn nknr tnnpn ujung nk~r, bontuk
si1in-dor. Pnnjnng tnk tcrntur; pnnjnng 1,5-11,5 c~,
tcbn1 1,5-2 em.
PorMuk~nn bngi~n lunr bor1ckuk mcmnnj~ng w~rnn co
k1nt tun dcngnn borcnk-borcnk putih.
Bokns p~tnhnn tidnk rntn borbutir-butir komornh~n
dcngnn g~ris-gnris rndicr komornhnn pndn d~s~r p~
tih ~bu-nbu.
Bnu kh~s ngnk nro~ntik rnsn ngnk pnhit sodikit ko
1nt borkorsik.
~.Ukroskopik :
Pndn irisnn molint~ng d~ri 1unr kod~ln~
tor-dnpnt gnbus bor1npis-lnpis. Soringkn1i tidnk ~dn
gn bus, pnronkhi~ kortoks ndn sodiki t.
J~ringnn floc~ pnrcnkhi~ntik dongnn kolompok buluh
tapis. Kn~biu~ lobih dok~t kotopi bnginn l~~r bor
lnpis-lnpis.
Jnri-jnri cmpu1ur 1obnr 1-3 dorot sol borisi znt
borwnrnn kuning, ynng 1nrut dn1~ nir d~n khlornl
hidrnt. Silo~ tordiri dnri ponbu1uh silom borkc~~
pok torsusun rndior, .scbnginn bosnr tordiri dnri
pnronkhim silom 1obnr pombuluh 23-46-77 Urn.
Empulur pnronkhim~tik.
Pnrrnkhim s~bnginn bosnr bcrisi nmi1um, sobnginn
borisi hnb1ur ~nloiun_okGnlnt.
Ami1um bontuk borm~cn~-~~cn~, tunggnl d~n ~njomuk
2 sn~pni ~njomuk 5. Ukurnn 4-8-5~ Urn.
Hnb1ur ~:n1siun 0kcn1nt bontuk rosc.t ukuran 32
Diboli d[l.ri Ponoricm :
Toko Jamu didnor[l.h Yogy[l.ka.ct[l..
])[l.lCl.r.J. pordngnngnn tord[l.p[l.t sobngni ~ pnngknl
b[l.tnng dnn [1.1mr, t[l.npn. ujung [l.knr.
Bontuk silindor pnnj[l.ng, sodikit t orpuntir
P[l.nj[l.ng 4 7 3-11,2 cr1 tob[l.l 0, ~--1 c121.
Porl21Uk[l.Cl.ll lunr' borlokuk l210J21[1.njnng W[l.rn[l. coklnt l21U
d[l. dong[l.n be rc[l.k kw j_ng, bok[l.s >n tnhnn t idnk rn tn
·uorbut ir-butir wnrnn .J oklnt dortgnn gnris-g[l.ris k~
ning, bngi[l.n dnlnn borlub[l.ngo Bnu khns ngnk nronn
tik, rnsn ng[l.k pnhit sodikit kolnt.
Hikroskopik :
Pndn iiisnn nolintnng dnri lunr kodnln121
tor-dnpnt borturut-turut 1nlnh : gnbus borlnpis-ln
-pis, k[l.dnng-kndnng tidnk ndn? dibngi[l.n silor.J.
tor-dnp[l.t g[l.bus, p[~.ronkhim kortokssodikit.
J[~.ringnn fl oo:r.J. pnronlcr ... i:r'latik dongnn ko lot!lpok-koloi!l
pok bul ll.h t[l.pis ~ Yni"l.biu.TJ. lobih dok[l.t kotopi be1ginn lu[l.r, bcrlnpis-lnpis.
Jnri-jnri O:r.J.pulur lobnr 2-3 dorct sol borisi znt
borw[l.rnn kuning ynng l nrut d[l.lClJ!l [l.ir dnn khlornl hidrnt.
SiloTI t ordiri d[l.ri por.1buluh silon borkolo121pok t o r-susun rndior, sobnginn bosnr tordiri dnri pnro~
-khi121ntiko
Pnr0nkhin sobnginn bcsnr borisi nnilUJ219 sobnginn
borisi hnblur knlsiUJ21 oksnlnt.
J "ilur.J. bontuk 121ncnM- "l.CCl.ITJ.~ tune:,gnl dnn r_:~ jo121uk 2 ....
GCl.J21p[l.i 5 ukur[l.n 6-8-19 Ur.1.
Hnblur knlsiu121 oksnlnt bontuk rosot ukurnn 23 -77-131 Ur.1.
Urninn hnsi1 pono1itinn Contoh No. 7.
Bnhnn : pnngkn1 bntnng dnn nknr kolornbnk. Dibo1i dnri : pnsnr didnornh Surnknrtn. Pomorinn :
Dn1nn pordngnngnn tordnpnt sobngni potongnn nknr tnnpn ujung nknr, bontuk si1indor ntnu kor~
cut pondok-pondok. Pnnjnng 4_,2-4,5 6rn, tobn1 1,5
- 3 em.
Iori!luknnn bnginn 1unr borlokuk rnomnnjnng wnrnn co k1nt rnudn kckuningnn.
Bokns pntnhnn tidnk rntn,borbutir-butir, dongnn gnris-gnris rndior, gnris rno1ingknr dibnginn dn-1nm bcrwnrnn gc1np.
Bnu khns nrornntik, rnsn ngnk pnhit sodikit kclnt. Mikroskopik :
Pndn irisnn I!lo1intnng dnri lunr kcdnlnm
tor-dn~~t gnbus bor1npis-1npis soringkn1i tidnk ndn
gnbus, dibnginn si1om tordnpnt 1npisnn gnbus;pn-ronkhim kortCkn t'l.dn sodiki t •
Jnring~n f1oom pnronkhimntik dongnn ko1oi!lpok bu-1uh tnpis.KnrnbiuM 1obih doknt kctopi bnginn 1unr bor1npis-1npis.
Jnri-jnri onpu1ur 1obnr 1-2 dorot s~1 borisi znt
bcrwnrnn kuning, ynng 1nrut dnlnm air dnn khlorn1 hidrnt, Silon tordiri dnri pombuluh silorn borko-lompok torsusun rndior. Sobnginn bosnr tordiri da ri ·. pnronkhim si1om lo bnr pombu1uh 31-77-115 Um. Empu1ur pnronkhi~~tik.
Pnronkhirn sobnginn bosnr borisi nMilum, sobnginn borisi hnb1ur X~laiu~ oksnlnt.
Ami1UM bontuk borMncnm-mncnm,tunggn1 dnn Mnjornuk2
sn~pn1 ~~jornuk 5, ukurnn 8-12-15 Um.
Hnblur K.nls:i..wn· oJtsnlnt bontuk r osot ukurnn 15-
Pcr.1orinn ~
Dn1nB pordngnngnn tordnpnt sobngni ~oton~
nn nknr tnnpn pnngkn1 bntnnG dnn tnnpn ujung n-knro Borbontuk si1indor pnnjnng dnn korticut
,-pnnjn!lg 5 - 20 C'::",_ tobn1 0,5-2,2 em.
Pornuknnn 1unr bor1okuk ~cr.1nnjnng wnrnn coy1nt tun konornhnn. Bokns pntnhnn t-:ink rntcu, dongnn
tris-gnris rndior ..;cok1ntn~l pndn dnsn_ nbu""'-'l.bu.
Bnu khns ngnk nroi!lntik, rnsn ngnk pnhit sodikit ko1nt o
Mikroskopik :
Pndn irisnn P.lo1intnng dnri 1unr kodn1nP.l tordnpnt
burturut-turut~ t;nbus bor1npis-1npis,kndnng - kn
dnng gnbus -t;j_dnk ndno Pnronl::hiP.l kortoks sodiki t. Jnrinp,nn f1ocP.l pnronkhimntik dongnn ko1oP.lpok-ko -1oP.lpok hu1uh tnpis .
Kni'lbiuP.l 1obih doJrnt kotopi bnginn 1unr, ·bor1npi~
1npis . ,· '
Jnri- jnri 0npu1ur 1obnr 1-3 dor~t so1,borisi znt
borwnrn.;. kv.nj_nc;, ynng 1{1rut dn1nr:rJ. cl.ir,dnn kh1o -rn1 hidrnt.
. .. i
SihH''l tore iri dnri po~bu1uh s~ lor1 borl<::o loi'lpok-ko 1oi'lpok torsusun rndior; sobnginn bosnr tordiri
-dnr i pnronkhin si1oP.l,Lobnr po~bu1uh 15-62-115 UP.ll
Er.1pulur pnronkhii'lntik.
rnronkhiP.l sobnginn bosnr borisi nmilur:rJ., sobnginn
'borisi hnblur knlsil'..,., oksn1nt c
I
Ami1UP.l bontuk bu1nt, dntnr cor.1bung; dnn I'lnjormk 2 sni"lpni 5 ukurnn 8-12-"15 Ur::,
Hnblu:r knl siu.r.1 oksn1nt bontuk rosot, ukurnn 15 -46-131 UI"l ..
----,-y_~!_~!!!__!l~~'!.~--~q_n_c_l_=i:..t_:i:;~ _ .~_o_n_t_o_h__!1o ._9_._
Bnh~ : ~nng~nl bntnng dnn nvnr rclc~bn~.
Dibcli dnri : pnsnr didnornh So~nrnng.
Pot!lcrinn:
40
Dnln~ pordngnngnn tcrdnpnt scbngni poton~nn
nrnr, bcntuk silindcr pnnjnng,pnnjnng 5 - 16 eM. tcbnl 0,9 - 2,1 eM.
~crr.'luY.:ann bnginn luar bcrlcY.uJr MC'["'fl.njnng wnrnn co klnt tun dnn coY.:lnt '["'Udn.
Bckns pntahnn tidnk rntn bcrbutir-butir, dcngnn gnris-gnris rndior wnrnn ktminG coJrlnt.
Bnu khns agnk nro~~tik. Rnsn ng~Y.: pnhit. NikrosY.:opik:
Pndn irisnn Mclintnng dnri lunr Y.:cdnln~ tor dnpnt gnbus bcrlnpio-lnpis, scringknli tidnJr ndn gnbus. PnrcnY.hir.:~ Y.:ortck ndn sodilri t. J nringnn f'l£. O!!l lo bih doknt keto pi bnginn lunr, bcr1npis-lnpis. Jnri-jnri cMpulur lcbnr 2-3 dorot sol borisi znt
borwnrnn kuning, ynng lnrut dnln~ nir dnn 'lrhlornl hidrnt.
Silo!!l tcrdiri dnri pcMbu1uh si1cM borlrcloMpoY. to~
susun rndicr. Scbnginn bcsnr tcrdiri dnri pnronkbim siloi!l. 1obnr pcMbuluh 15-38-108 UM.
BI!lpulur scdikit pnrcnkhiMntik.
PnronkhiM sobnginn bcsnr borisi nMilUM sobnginn b£
risi hnblu't'l Knlsium·oksnlnt.
AT'1ilU1"'! bcntuk hnMpir bulnt, tunggnl dnn ynnjcro!Uk 2 snMpni !!lnjcr.:~uk 5 ukurnn 6-10-15 UM.
Hn blui!l JtnlAj_u!TJ. oksnlnt be ~1t uk: roaot ukurnu ::>1':"'"62 -154· Urn.
Urainn hnail ponclitinn Contoh No. 10. Bnhnn : pnngknl bntnng dnn nknr kclcflbnk. Dibcli dnri : Toko Jnrnu didncrah Sornnrang. Pornorian :
41
Dalarn pcrdagnngnn, Mcrupakan potongan aknr tanpa pnngkal batnng dan ujung nkar. Bcrbontuk si
lindcr pnnjnng, Panjnng 17-19 ern, tobnl 0,7-1,2c~
Pcrrnukann lunr borlckuk rncrnanjnng wnrnn coklnt t~~
dan coklnt ~ -'1.Bckns ~~tnhnn tidnk rata,
borbu-tir-butir dongnn garis-gnris rndicr, wnrna kuning coklnt.
Bau khns ngnk nrornatik, rnsn ngnk pnhit scdikit kc lnt.
Mikroskopik :
Pnda irisnn rnclintang dnri luar kodnlnrn dnpnt gnbus borlnpis-lnpis, soringknli tidak
tcr-dnpnt gabus; Pnrcnkhirn~kortoks ndn scdikit.
Jnringnn floorn ~~rcnkhirnntik dongnn kclornpokko
-lornpok buluh tapis. Knrnbiurn bcbcrnpa lnpis, dckat
tcpi bnginn llli~r sirnplcks.
Jari-jnri crnpulur lcbnr 2-4 dorct sol, bcrisi znt
borwnrnn kuning, yang larut dnlnrn nir , dan khlornl
h1drnt. Silorn tordiri dnri pcMbuluh silorn, bcrko
lornpok, torsusun rndicr. Lobnr pornbuluh 23-77-108
Urn. Sobnginn bcsar tcrdiri dnri paronkhirn silorn. Ernpulur pnronkhirnntik.
Pnrcnkhirn scbngian bosnr borisi arnilurn, sobngin
n-hablur Knlsillfl oksnlnt.
Arnilurn hnrnpir bulat, tunggnl dnn rnnjornuk 2 saMpni
5, ukurnn 8-15-23 Urn.
Hnblur Knlsiurn oksnlnt bcntuk rosot, ukurnn 23
Urninn hnsjJ pcnclitinn ~G,ontoh nq.,ll.
Bnh~ : pnngknl b~tnng dnn nknr kole~bnk.
Dibcli dnri: Industri Jnr.1u di Wonogiri. Pcmcrinn:
42
Dnlnm pordngnngnn tcrdnpnt sobngni potongnn
nknr bontuk silindor dnn korueut pondok :-'~pcntlok pnnjnng 13-20 em, lebnr 0,5-2 em.
Permuknnn bnginn lunr borlckuk memnnjnng wnrnn
eoklnt r.1udn kokuningnn.
Bekns pntnhnn tidnk rntn, berbutir.butir, dengnn
gnris rndior, kuning eoklnt.
Bnu khns ngnk nromntik, Rnsn ngnk pnhit sedikit•
kolnt.
~Ukra skopik:
Pndn irisnn melintnng dnri lunr kednlnm tor
dnpnt gnbus bcrlnpis-lnpis, sering tidnk ndn
gn-bus Pnronkhin korte~ ndn sodikit.
Jnringnn floon pnrcnkhiMntik dengnn koioMpok
bu-luh tipis. F:n~bium lebih dolrnt lretopi bnginn
lu-nr berlnpis-lnpis.
Jnri-jnri OI'lpulur lebnr 2-3 eel berisi mt -bo~~
kuning, ynng lnrut dnlnm nir dnn khlornl hidrnt.
Siler.1 terdiri dnri poMbuluh silcM.ber~eloMpok teE
susun rndicr, sebnginn bcsnr tordiri dnri
pnren-khinsiloM •. Dibnginn tcngnh siloM tcrdnpnt
lnpis-nn gnbus molingknr.
Lcbnr pe!!lbuluh 32-77-154 Ur1.
Empulur sedikit pnronkhimntilr.
Pnrcnkhir.1 scbnginn bcsnr borisi nmilum, scbnginn
borisi hnblur Ynaiun oksnlnt.
Amil.um bontuk hni!lpir bulnt, tunggnl dnn mnjemuk
2 snmpni I!lnjcr.'lUk 5 ukurnn 4-8-15 Um.
Hnblur Ynlsiuo oknnlnt bcntuk rosot· ukurnn
Urninn hnsil pcnclitinn Contoh No. 12. Bn.hnn : pnngknl bntnng dnn nkn.r kclcmbnk. Diboli dnri : Mngclnng {pnsnr). Pomcrinn :
.43
Dnlnm pcrdngnngnn bcrupn potongnn nknr tnnpn pnngknl bntnng dnn ujung nknr. Bcrbcntuk silindcr pnnjnng ntnu kcrucut pnnjnng.Pnnjnng 4,5 - 19 em, tcbnl 0,4 - 1,5 CI!l.
Pcrmuknnn lunr borlckuk mcmnnjnng dnn bcrkcrut me mnnjnng.
Bckns pntnhnn tidnk rntn bcrbutir-butir dcngnn gn ris rndicr kuning coklnt. Bnu khns ngnk nromntik, rnsn n.gnk pnhit scdikit kclnt.
Mikroskopik :
Pn.dn irisnn mclintnng, tcrdnpnt gnbus bcrln-pis-lnpis, scringknli tidnk ndn gnbus. Pnrcnkhim-kortoks scdikit.
'
Jnringnn flool!l pnronlr..himntik dongnn l'::olompok-
ko-lompo.k buluh tnpis. Jnri-jnri ompulur lcbnr 2 - 4
dorct sol. Knmbillfl bcbcrnpn. lnpis, dcknt tcpi bn-ginn lunr simplcks. Silcm tcrdiri dnri pombuluhffi
lorn, bcrkolompok-kolompok tcrsusun rndior,
Lcbnr-pcmbuluh silcm 23-77-100 Um. Sobnginn bosnr tcrdi
ri dnri ~~ronkhim silom.
Empulur pnronkhimntik.
PnronY..him scbnginn bcsnr borisi nmilum, ·oocnginn hnblur Knlsium oksnlnt nmilum hnmpir
bulnt,dntnr-combung, tunggnl, dnn mnjomuk 2 - mnjcmuk
5.
Ukurnn 8-10-20 Urn.
Urninn hnail ponoliti~n • contoh No.l3.
B~hnn : pnngknl bntnng dnn nknr kolcMbnk.
Diboli dnri: toko Jni!!U didncrnh ~~rngclnng.
Pci!lorinn=
44
Dnln~ pcrdngnngnn tcrd~pnt scbng~i potong~n
nknr tnnpn ujung nknr, bcntulr silindcr pnnjnng n
tnu korucut pnnjnng, pnnjnng
5-19
ci!l lobar O,?-16 Cr.'l.
Pcrouknnn bnginn lunr bcrlchlk McMnnjnng wnrnn c2..
klnt tun dcngnn bnginn-bnginn bcrvmrn~ colrlnt M~
dn.
Bckns pntahnn tidnk rnt.n, bcrbutir-butir, dcngnn gnris-gnris rndicr bcrwnrnn kuning colr.lnt.
Bnu lr.~ns ngnk nroMntik, rnsn ngnk pnhit.
~Ugrogkopik:
Pndn irisnn Mclintnng dnri lu~r ~cdnln~ to~
dnpnt: gnbus borlnpis-lnpis, soringlr.nli tidnk ndn
gnbus. Pnrcnkhi3 kortck ndn sodikit.
Jnringnn flooi!l pnrcnkhiMntik dongnn
Y:cloMpok-ko-loMpok buluh tnpis. YnMbiui!l lc bih dcJ:rnt lr.otopi 1:n
ginn lunr, borlnpis-lnpis.
Jnri-jnri ompulur lobnr 2-4-dorct col bcrisi znt
bcrvmrnn kuning, ynng ln. rut dnlm., nir dnn lrhl ornl
hidrnt.
SiloM tordiri dnri pcr.1buluh silo!"' bcrkoloMpolr tor
susun rndior, sobnginn bcsnr t~rdiri dnri
pcrcn-khi~ silcM. Lobnr pcr.1buluh 15-38-108 UM.
BMpulur scdikit, pcrcnlrhir.1ntik.
Pnronkhir.1 scbnginn bcsnr bcrisi nMiluM scbnginn
bcrisi hnblur Ynleium oksnlnt.
A~ilUM bontuk hnMpir bulnt, dntnr cc~bung,ttmggnl
dnn onjoMuk 2 sni!lpni 5 Ukurnn 6-10-15 u~.