i A
S A
B -BAS IDALAMBERBAHASAANTARGURUD ISMPN12 4
1 0 2 / 3 1 0 2 N A R A J A N U H A T A T R A K A Y G O Y
I S P I R K S
t a r a y S u t a S h a l a S i h u n e m e M k u t n u n a k u j a i D
n a k i d i d n e P a n a jr a S r a l e G h e l o r e p m e M
a i s e n o d n I a rt s a S a s a h a B n a k i d i d n e P i d u t S m a r g o r P
: h e l o n u s u s i D
i r p A i rt i
F Suslio 7 6 0 4 2 2 1 0 1 : M I N
A I S E N O D N I A R T S A S A S A H A B N A K I D I D N E P I D U T S M A R G O R P
N A S U R U
J PENDIDIKANBAHASADANSENI N A K I D I D N E P U M L I N A D N A U R U G E K S A T L U K A F
A M R A H D A T A N A S S A T I S R E V I N U
A T R A K A Y G O Y
v i
N A H A B M E S R E P N A M A L A H
a
d
a
p
e
k
r
u
k
u
y
s
n
a
p
a
c
u
n
a
g
n
e
d
g
ni
ri
e
S
lA
al
h
S
W
T
y
a
n
g
et
al
h
i
ni
a
y
ra
k
,
a
y
as
h
a
k
g
n
al
p
ai
te
s
m
al
a
d
n
ar
a
c
n
al
e
k
n
a
d
h
a
k
re
b
n
a
ki
re
b
m
e
m
:
k
ut
n
u
n
a
k
h
a
b
m
es
re
p
a
y
as
n
a
k
a
m
al
a
d
n
a
k
a
o
d
n
e
m
a
tr
es
g
ni
b
m
ib
m
e
m
u
la
le
s
g
n
a
y
a
y
as
a
ut
g
n
ar
o
a
u
d
e
K
al
es
g
n
a
y
d
P.
S
,
hi
s
g
ni
n
a
yi
g
ra
m
u
S
u
bi
a
m
at
u
re
t
,a
y
as
h
a
k
g
n
al
p
ai
te
s
l
u
.a
y
as
i
sa
vi
to
m
e
m
n
a
ki
re
b
m
e
m
u
la
le
s
g
n
a
y
a
y
as
k
id
a
u
k
al
es
h
is
g
ni
n
a
yi
te
S
a
n
a
N
n
e
ki
N
.t
a
g
n
a
m
es
.a
y
as
g
n
u
k
u
d
n
e
m
n
a
d
n
a
k
a
o
d
n
e
m
u
la
le
s
g
n
a
y
ra
se
b
a
g
ra
ul
e
K
i
n
u
Y
,
n
a
w
ai
n
r
u
K
o
n
e
S
s
u
n
ai
ts
a
b
e
S
,i
tr
ai
d
n
u
L
G
u
ts
i
D
ni
d
a
D
.
d
a
n
M
a
ir
a
g
n
u
y
a
p
es
n
a
m
et
u
k
al
es
,
a
d
a
n
er
o
S
y
a
n
g
n
a
d
k
it
ir
k
,i
sa
vi
to
m
n
a
ki
re
b
m
e
m
u
la
le
s
v O T T O M
… h a k g n a l u t a s n a g n e d i a l u m i d l i m n a u b i r n a n a l a j r e p
andatidakbisamengubahoranglain ,andaharusmenjad i
n i a l g n a r o i r a d n a k p a r a h a d n a g n a y n a h a b u r e p
) i h d n a g a m t a h a m (
s e s k u
s datangdar ifokusyangterusmeneruspada
i v
A Y R A K N A I L S A E K N A A T A Y N R E P
a y a
S menyatakan dengan sesungguhnyabahwask irps iyang sayat uilsi n i n a k t u b e s i d h a l e t g n a y i l a u c e k , n i a l g n a r o a y r a k n a i g a b u a t a a y r a k t a u m e m k a d it
. h a i m li a y r a k a y n k a y a l a n a m i a g a b e s , a k a t s u p r a tf a d n a d n a p it u k m a l a d
s u t s u g A 4 1 , a tr a k a y g o
Y 2014
s il u n e P
ii v
N A U J U T E S R E P N A A T A Y N R E P
S I M E D A K A N A G N I T N E P E K K U T N U H A I M L I A Y R A K I S A K I L B U P
g n a
Y betrandat angand ibawahi n,is ayamahasiswaUniverstia sSanataDharma: a
m a
N :Firt iApr iSuslio a
w s i s a h a M r o m o
N :101224067
n a a k a t s u p r e P a d a p e k n a k ir e b m e m a y a s , n a u h a t e g n e p u m li n a g n a b m e g n e p i m e D
:l u d u jr e b g n a y a y a s h a i m li a y r a k a m r a h D a t a n a S s a ti s r e v i n U
A S A B
“ -BASIDALAMBERBAHASAANTARGURUD ISMPN12 4
1 0 2 / 3 1 0 2 N A R A J A N U H A T A T R A K A Y G O
Y ”
k a h a m r a h D a t a n a S s a ti s r e v i n U a d a p e k n a k h a r e y n e m a y a s n a i k i m e d n a g n e D
m a l a d a l o l e g n e m , n i a l a i d e m k u t n e b m a l a d n a k h il a g n e m , n a p m i y n e m k u t n u
a y n n a k i s u b ir t s i d n e m , a t a d n a l a k g n a p k u t n e
b secara terbata sdan mempubilkasi -u lr e p a p n a t s i m e d a k a n a g n it n e p e k k u t n u n i a l a i d e m u a t a t e n r e t n i i d a y n n a k
p a t e t a m a l e s a y a s a d a p e k i tl a y o r n a k ir e b m e m n u p u a m a y a s i r a d n ij i a t n i m e m
.s il u n e p i a g a b e s a y a s a m a n n a k m u t n a c n e m
t a u b a y a s i n i n a a t a y n r e p n a i k i m e
D dengans ebenarnya.
r a k a y g o Y i d t a u b i
D ta ,padat angga l :14Agustus2014 ,
n a k a t a y n e m g n a Y
x
R A T N A G N E P A T A K
s a t a , a s a u K a h a M g n a Y h a ll A a d a p e k n a k p a c u s il u n e p r u k u y s n a d i j u P
a s a u k n a d t a m h a
r -Nyayangt elahdiilmpahkankepadapenuilss ehinggask irpsii n i .
k i a b n a g n e d i a s e l e s t a p a d
g n a y i s p ir k
S bejrudu l“B aa -s Bas i dalam Berbahasa Antarguru di N
P M
S 12 Yogyakarta Tahun Ajaran 2013/2014” betrujuan untuk memenuh i n a k i d i d n e P u m lI n a d n a u r u g e K s a tl u k a F i d n a a n a jr a s e k r a l e g n a t a r a y s r e p
. a m r a h D a t a n a S s a ti s r e v i n U
u n e p , i n i i s p ir k s n a n u s u y n e p a m a l e
S il smendapatkanbantuandandukungan , u ti a n e r a K . g n u s g n a l k a d it n u p u a m g n u s g n a l a r a c e s k i a b , k a h i p i a g a b r e b i r a d
: a d a p e k h i s a k a m ir e t n a k p a c u g n e m s il u n e p i n i n a t a p m e s e k a d a p
.
1 Bapak Rohandi , Ph.D . selaku Dekan Fakutla s Keguruan dan lImu ti
s r e v i n U n a k i d i d n e
P a sSanataDharma. .
2 Ibu Dr .Yuliana Seityaningsih ,selaku Ketua Program Stud iPendidikan a
s a h a
B Sasrta Indonesia yang selalu membeirkan dukungan kepada .i
n i i s p ir k s n a k i a s e l e y n e m k u t n u s il u n e p .
3 Dr .R .KunjanaRahardi ,M.Hum. selaku dosen pembimbing yang selama , g n i b m i b m e m k u t n u a y n a g a n e t n a d u t k a w n a k g n a u l e m a i d e s r e b i n i
k u t n u t a a f n a m r e b t a g n a s g n a y n a k u s a m i r e b m e m n a d , g n o r o d n e m
. k i a b n a g n e d n a k i a s e l e s r e t a g g n i h i n i i s p ir k s n a n u s u y n e p .
4 Para D en PBSI ya gos n telah mendidik dan me bm er ki an pengetahuan ya ng berg au bagi penu ils. n
.
5 Sekretariat PB IS ya gn telah memba un kelanca at r n per ilk ahan pe ilu n s. u .
6 Bapak ,Ibu ,dan Adikku tercinta ,setra seluruh keraba tdeka tyang tak .s
il u n e p n a k a o d n e m n a d g n u k u d n e m i t n e h r e b h a n r e p .
7 Sahabat-sahaba tdar ikelompok basa-bas iYuni ,Seno ,Dinda, dan Sore n a k a jr e g n e m m a l a d a k u d a k u s a tr e s a y n n a g n u k u d k u t n u h i s a k a m ir e t
.i s p ir k s .
8 Sahabat-sahabatku Retha, Sepit ,Cecli ,Sanit ,Ade ,Sr .Feilsh ,Icha ,Lio , d
l a n o R , i v e D , o n r
i x i s e n o d n I a rt s a S n a d a s a h a
B a2010ata skejrasama ,kebersamaan,s emangat , a
k u
s -duka ,dans emuadinamikayangk tial alu ibersama. .
9 Sahabat-sahabatku Futsa lPBSI ,Dwi ,Nanda ,Nio ,K irs ,Deny ,Ardian , .
n a i R n a d , s e l o Y , u t u P , s u g A , e r d n A , o n ir T . 0
1 Semua pihak yang itdak dapa tpenuil ssebutkan satu persatu yang telah .i
n i i s p ir k s n a k i a s e l e y n e m k u t n u n a u t n a b n a k ir e b m e m
. a n r u p m e s i r a d h u a j h i s a m i n i i s p ir k s n a n u s u y n e p a w h a b i r a d a y n e m s il u n e P
. i n i i s p ir k s n a a n r u p m e y n e p i g a b n a k p a r a h i d t a g n a s k it ir k n a d n a r a s , u ti a n e r a K
t a p a d i n i i s p ir k s a g o m e
S menjad ikaijan yang bermanfaa tbag ipembaca pada .
a y n m u m u
s il u n e
P
ii x
I S I R A T F A D
L U D U J N A M A L A
H i
G N I B M I B M E P N A U J U T E S R E P N A M A L A
H ii
N A H A S E G N E P N A M A L A
H i ii
N A H A B M E S R E P N A M A L A
H i v
O T T O M N A M A L A
H v
A Y R A K N A I L S A E K N A A T A Y N R E
P vi
I S A K I L B U P N A U J U T E S R E P N A A T A Y N R E
P vii
K A R T S B
A v ii i
T C A R T S B
A i x
R A T N A G N E P A T A
K x
I S I R A T F A
D xii
N A G A B R A T F A
D xvi
L E B A T R A T F A
D xvii
I B A
B PENDAHULUAN 1
1 .
1 Lata rBelakangMasalah 1
2 .
1 RumusanMasalah… 6
3 .
1 TujuanPeneilitan 6
4 .
1 ManfaatPeneilitan 6
5 .
1 BatasanI stliah 7
A K A T S U P N A I J A K I I B A
B 1 0
1 .
2 PeneilitanyangRelevan 1 0
2 .
2 Pragmaitk 1 5
k it a m g a r P a n e m o n e F 3 .
2 1 8
s i s k i e D 1 . 3 .
2 1 8
2 . 3 .
2 Pranggapan 1 9
3 . 3 .
ii i x 4
. 3 .
2 TindakUjaran 2 1
2.3.5Kategor iFait s………. 2 6 6
. 3 .
2 MaknadanmaknadalamPragmaitk 3 1 7
. 3 .
2 B -asa bas i... .. 3 7
2 ..37.1Basa-basis ebaga iFenomenaPragmaitk…...……… 4 2 8
. 3 .
2 Konteks... 4 9 4
.
2 KerangkaBerpiki r………...……… 6 6
N A I T I L E N E P I G O L O D O T E M I I I B A
B 6 7
.. .. .. .. .. .. .. .. n a it il e n e P s i n e J 1 .
3 ... 67 k
e j b u S 2 .
3 Peneilitan. ... 68 ..
. a t a D n a l u p m u g n e P k i n k e T n a d e d o t e M 3 .
3 ... 6 9 ..
.. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . n a it il e n e P n e m u rt s n I 4 .
3 ... 70 ..
.. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . a t a D s i s il a n A k i n k e T 5 .
3 ... .... 7 1 ..
.. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . a t a D s i s il a n A n a ij a S 6 .
3 ... 37 ..
.. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . a t a D i s a l u g n a ir T 7 .
3 ... .. 7 4
N A A S A H A B M E P N A D N A I T I L E N E P L I S A H V I B A
B 7 5
.. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. a t a D i s p ir k s e D 1 .
4 ... 7 5
s it a F i r o g e t a K 1 . 1 .
4 Acknowledgement s... 6.... 7 .
1 . 1 .
4 1 Subkategor iBasa-bas iSalam ... .... 7 6 2
. 1 . 1 .
4 Subkategor iBasa-bas iTeirmaKasih... 8.. 7 1
. 1 .
4 .3Subkategor iBasa-bas iMenolak ... 7 9 u
S 4 . 1 . 1 .
4 bkategor iBasa-bas iMeneirma……... 8 1 1
.
4 .1.5Subkategor iBasa-bas iBelasungkawa... 8 3 .
1 .
4 1.6Subkategor iBasa-bas iMemintaMaaf ... 48 r
o g e t a k b u S 7 . 1 . 1 .
4 iBasa-b asiMengucapkanSelamat ……... 68 u
S 8 . 1 . 1 .
4 bkategor iBasa-bas iMengundang.. ... 8 8 ..
.. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . n a s a h a b m e P 2 .
4 ... 8 9
a s a B d u j u W 1 . 2 .
4 -bas iBerbahasa... 9 0 a
s a B i r o g e t a k b u S 1 . 1 . 2 .
v i x 2
. 1 . 2 .
4 Subkategor iBasa-bas iTeirmaKasih... 1 01 3
. 1 . 2 .
4 Subkategor iB -asabas iMenolak... 1 10 u
S 4 . 1 . 2 .
4 bkategor iBasa-bas iMeneirma…… ... 1 18 2
.
4 .1.5Subkategor iBasa-bas iBelasungkawa... 1 26 6
. 1 . 2 .
4 Subkategor iBasa-bas iMemintaMaaf... 1 33 a
s a B i r o g e t a k b u S 7 . 1 . 2 .
4 -bas iMengucapkanSelamat... 1 42 u
S 4 . 1 . 2 .
4 bkategor iBasa-bas iMengundang…... 1 48 a
s a B d u s k a M 2 . 2 .
4 -bas iBerbahasa... 1 54 4.2.2.1MaksudBasa-bas iSalam………... 1 55
.
42.2.2MaksudBasa-bas iTeirmaKasih... 1 61 3
. 2 . 2 .
4 MaksudBasa-bas iMenolak……... 1 67 .
2 . 2 .
4 4MaksudBasa-bas iMene irma………... 1 72 s
a B d u s k a M 5 . 2 . 2 .
4 a-bas iBelasungkawa... 1 77 4.2.2.6MaksudBasa-bas iMemintaMaa.f... 1 80
2 . 2 .
4 .7MaksudBasa-bas iMengucapkanSelamat. ... 1 85 a
s a B d u s k a M 8 . 2 . 2 .
4 -bas iMengundang ... 1 88
U T U N E P V B A
B P 1 92
.. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. n a l u p m i S 1 .
5 ... 1 92
a s a B d u j u W 1 . 1 .
5 -bas iBerbahasa... 1 92 a
s a B d u s k a M 2 . 1 .
5 -bas iBerbahasa... 1 93 ..
.. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . n a r a S 2 .
5 . .. 1 94
5.2.1Bag iPenelti iLain……… 1 94
5.2.2Bag iSekolah……… 1 95
.. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. A K A T S U P R A T F A
D ........................ .... 1 96
N A R I P M A
L ................................................................................................. 1 99 a
s a B i s a l u b a T . 1 n a ri p m a
L -bas i……… 1 99 a
s a B i s a l u g n a ir T . 2 n a ri p m a
L -bas i……… 2 62
n a d n a it il e n e P n ij I t a r u S . 3 n a ri p m a
v x
… … … … … … … … … … … n a it il e n e p i a s e l e s n a g n a r e t e k t a r u S . 4 n a ri p m a
L 2 88
P U D I H T A Y A W I R R A T F A
i v x
N A G A B R A T F A D
a
k g n a r e K 1 n a g a
ii v x
L E B A T R A T F A D
a s a B i r o g e t a k b u S . 1 l e b a
T -bas iSalam 7 6
. 2 l e b a
T Subkategor iBasa-bas iTeirmaKasih 7 8 a
s a B i r o g e t a k b u S . 3 l e b a
T -bas iMenolak 7 9
. 4 l e b a
T uS bkategor iBasa-bas iMeneirma 8 1 a
s a B i r o g e t a k b u S . 5 l e b a
T -bas iBelasungkawa 8 3
a s a B i r o g e t a k b u S . 6 l e b a
T -bas iMemintaMaa f 8 4
. 7 l e b a
T Subkategor iBasa-bas iMengucapkanSelama t 8 6 .
8 l e b a
1 I B A B
N A U L U H A D N E P
1.I . LatarBelakang
, i s k a r e t n i n a k u k a l e m m a l a d g n it n e p r e t n a i g a b n a k a p u r e m a s a h a B
a y n i s g n u f i a g a b r e b n a g n e d a s a h a B .t a k a r a y s a m n a g n e d i s k a r e t n i a m a t u r e t
i k il i m i d s u r a h g n a y n a li p m a r e t e k u a t a n a p a k a c e k k u t n e b n a k a p u r e m
m a l a d g n a r o e s e
s menjalan ikehidupan bermasyarakat .Bahasa memegang
. i s a k i n u m o k a n a r a s i a g a b e s t a k a r a y s a m n a p u d i h e k m a l a d g n it n e p n a n a r e p
a g g n i h e s , a y n a l o p n a d a m r o n a d a u t n e t t a k a r a y s a m r e b n a p u d i h e k m a l a D
n a r o e s e s n a u h a t e g n e p p a k g n e lr e p m e m n a k a i n i a m r o n n a k a n a u h a t e g n e
p g
a s a h a b r e b a ti k a li b a p a l u c n u m g n a y a m r o n k e p s a u t a s h a l a S . a s a h a b r e b n a k a
i a li n h a l a d
a -n lia ikesopanan .Dalam hali n imasyaraka tmempunya iaturan
-i a li n g n a t n e t u t n e tr e t n a r u t
a -nlia ikesopanan yang itdak tetruil sdan hanya
n u r u t k a j e s it a k a p e s i
d -temurun .Apabliamasyaraka tpenggunabahasadalam
i tr e p e s , i s g n a s i a k a n e k i d n a k a a i d a k a m , n a p o s k a d it u k a lr e b i s a k i n u m o k r e b
. n a h o o m e c n a d n a r u g e t t a p a d n e m n a k h a b , n a p o s k a d it p a g g n a i d
r u n e
M u t KBB I edis i keempa t (2008:720) , komunikas i adalah
a m ir e n e p n a d n a m ir i g n e
p an pesan atau bertia antara dua orang atau lebih
m a l a D . k a t n o k ; n a g n u b u h ; i m a h a p i d t a p a d d u s k a m i d g n a y n a s e p a g g n i h e s
n a d a p a y n e m g n a y ) i( : n a k it a h r e p m e m s u r a h r u t u n e p g n a r o e s i s a k i n u m o k r e b
u t u t h a u b e s n a u j u t ) ii i( , n a r u t u t h a u b e s s k e t n o k ) ii ( , a p a s i d g n a
y ran , i(v )
: h o t n o C
) 1
( PakAhmad :Selama tpagi ,pak.
Sliakanmampi rdulu?
i d n A k a
P :Selama tpagij uga ,pakAhmad.
Iyapak,t eirmakasihl ainkails aja.
n a p e d i d n a l a jr e b g n a d e s i d n A k a P a k it e k a y n s k e t n o k ) 1 ( g o l a i d a d a P
g n a d e s d a m h A k a P n a d d a m h A k a P h a m u
r duduk-duduk d idepan rumah .
a s a b k u s a m r e t t u b e s r e t n a r u t u
T -bas ikarena digunakan keitka Pak Ahmad
a r a c e s i a k a p i d ” i g a p t a m a l e s “ n a p a k g n U . i d n A k a P n a g n e d u m e tr e b
. g n a i s s a ti l a e r i a d n a n e m g n a y r u t u t a w it s ir e p n a g n e d i a u s e s s it a m o t o
i s “ n a r u t u t a d a p n a i d u m e
K lakanmampi rdulu?”menunjukkan t uturan yang
i d n a l a jr e b g n a d e s i d n A k a P t a h il e m d a m h A k a P a n e r a k a y n r a n e b e s k a d it
” a j a s i l a k n i a l h i s a k a m ir e t , k a p a y i “ n a r u t u T . a y n h a m u r n a p e d
n a k u b i d n A k a P n a r u t u t a n e r a k , a y n r a n e b e s k a d it g n a y n a r u t u t n a k k u j n u n e m
u s r e
b ngguh-sungguh menyakinkan tuan rumah bahwa dia akan mampri ,
k a P h a m u r i d r i p m a m k u t n u k a l o n e m n u t n a s n a p o s k u t n u a y n a h n a k n i a l e m
. d a m h A
n a r u t u
T -tuturan tersebu tdalam masyaraka tbahasa Indonesia telah
a s a b “ h a li t s i n a g n e d l a n e k i
d -basi” . Dalam basa-bas i yang terpenitng
a d a p a n k a m i r e b m e m g n a y f it k e f a i a li n n u m a n n a p a k a c r e p i s i h a l n a k u b
r u t u n e p a r a t n a i d l a i s o s n a g n u b u h n a k n a h a tr e p m e m k u t n u n a d n a a n i b m e p
n a k ti a k i d t a p a d s it a f i s g n u f n a k a t a y n e
m dengan fungs i bahasa secara
n u g n a b m e m k u t n u a s a h a b n a n a r e p n a g n e d n a ti a k r e b a n e r a k l a n o s r e p r e t n i
n a n a r e p n a p a k g n u g n e p k u t n u a tr e s , l a i s o s n a g n u b u h a r a h il e m e m n a
d
-n a n a r e p k u s a m r e t l a i s o s n a n a r e
p -peranan komunikas iyang diciptakan oleh
.i ri d n e s u ti a s a h a b
Penggunaanbasa-bas iitdakhanyadigunakandalamkehidupanseha ir
-n a k u m e ti d g n ir e s a g u j n a k i d i d n e p a i n u d i d i p a t e t n a k a , t a k a r a y s a m i d i r a h
a s a b a y n a d
a -basi .Basa-bas id idunia pendidikan merupakan salah satu
i s a r a t n a k i a b , a s a h a b r e b n a n u t n a s e k i r a d k u t n e
b swa dan siswa ,guru dan
m a l a D . n a w a y r a k n a d u r u g a tr e s , n a w a y r a k n a d a w s i s , u r u g n a d u r u g , a w s i s
“ l u d u j n a g n e d n a it il e n e p u t a u s n a k u k a l e m n a k a i ti l e n e p , i n i l a
h Basa-bas i
a l a
d m Berbahasa Antarguru d i SMP N 12 Yogyaka tra Tahun Ajaran 4
1 0 2 / 3 1 0
2 ” .Peneilitan b -asabas iantara guru dan guru sangaltah menairk , a m a s g n a y t a j a r e d i k il i m e m g n a y u r u g n a d u r u g n a k u d u d e k a n e r a k
a s a b r e b m a l a d n a g n a j n e s e k i d a jr e t n a k a k a d it a g g n i h e
s -basi . Penelti i
2 1 N P M S a n e r a k a tr a k a y g o Y 2 1 N P M S i d n a it il e n e p k e j b o h il i m e m
a tr a k a y g o
Y dianggap dapa tmewakiilt uturan basa-bas idar iguru-guru yang
a s a B . l a i s o s s u t a t s n u p u a m h a r e a d m a c a m i a g a b r e b i r a d l a s a r e
b -bas iantara
n a k h a b , u r u g g n a u r i d n a d t e k i p g n a u ri d i d a jr e t i l a k g n ir e s u r u g n a d u r u g
g n a y u r u g n a g n e d n a s a p a p r e b g n il a s u r u g a k it e
k lain.
: h o t n o C
) 2
it i S u
B :Selama tpagij ugabu,
Alhamduilllah ,keadaans ayabaik-baiks aja.
g n a u r i d u m e tr e b u r u g n a d u r u g a k it e k a y n s k e t n o k ) 2 ( g o l a i d a d a P
t o a r a c e s i a k a p i d ” i g a p t a m a l e s “ n a p a k g n U . u r u
g omait s sesua i dengan
” i g a p t a m a l e s “ n a r u t u t a d a P . i g a p s a ti l a e r i a d n a n e m g n a y r u t u t a w it s ir e p
a s a b n a k a p u r e
m -bas iyang digunakan untuk membuka suatu percakapan
r a t n
a guru .
a s a b k i p o t l i b m a g n e m i ti l e n e
P -bas iberbahasa d iranah pendidikan
n a it il e n e p a n e r a
k yang berkatian dengan basa-bas imasih belum banyak
a s a b , u ti n i a l e S . k it a m g a r p n a ij a k m a l a d i ti l e ti
d -bas ipenitng digunakan
a g u j k u s a m r e t a w a j a y a d u b a y n s u s u h k a y a d u b n a g n e d a y n n a ti a k m a l a d
a s a b a n e r a k n a k i d i d n e p h a n a r m a l a
d -bas imempunyait ujuanuntukmenjailn
a s a b , n a k i d i d n e p h a n a r i D . i s a k i n u m o
k -bas iberkatian era tdengan karakte r
a s a b n a it il e n e p a g g n i h e s n u t n a s n a p o s n a
d -bas i berbahasa d i ranah
.i ti l e ti d k u t n u k ir a n e m t a g n a s n a k i d i d n e p
2
.I . RumusanMasalah
p i d h a l e t g n a y h a l a s a m n a s a t a b m e p n a k r a s a d r e
B aparkand iatas ,maka
:t u k ir e b i a g a b e s h a l a s a m n a s u m u r n a k l u p m i s i d t a p a d
.
1 Apasajakah wujud basa-b asi dalam berbahasaantarguru d iSMP N 12
.
2 A pa sajakah maksud b -asabas i dalam berbahasa antarguru id
N P M
S 12Yogyakatrat ahunajaran2013/2014?
3
.I . TujuanPeneil itan
a k a m , s a t a i d n a k r a p a p i d h a l e t g n a y h a l a s a m n a s u m u r n a k r a s a d r e B
:t u k ir e b i a g a b e s n a u j u t i a y n u p m e m i n i n a it il e n e p
.
1 Mendesk irpsikan wujud basa-b asi dalam berbahasa antara guru dan
. 4 1 0 2 / 3 1 0 2 n a r a j a n u h a t a tr a k a y g o Y 2 1 N P M S i d u r u g
.
2 Mendesk irpsikan maksud basa-b asi dalam berbahasa antara guru dan
. 4 1 0 2 / 3 1 0 2 n a r a j a n u h a t a tr a k a y g o Y 2 1 N P M S i d u r u g
4
.I . Manfaa tPeneilitan
a s a b n a it il e n e
P -bas i dalam berbahasa antara guru dan guru in i
t a p a d r e T . n a k u lr e m e m g n a y k a h i p a r a p i g a b t a a f n a m r e b t a p a d n a k p a r a h i d
: u ti a y , i n i n a it il e n e p n a a n a s k a l e p i r a d h e l o r e p i d t a p a d g n a y t a a f n a m a u d
.
a Manfaa tTeoreit s
n a g n a b m e g n e p i m a l a d n e m t a p a d n a k p a r a h i d i n i n a it il e n e P
a y n s u s u h k k it a m g a r
p yang berkatian dengan basa-bas i berbahasa
i k il i m e m n a k a t a k i d t a p a d i n i n a it il e n e P . k it a m g a r p a n e m o n e f i a g a b e s
ir o e t i m a h a m e m n a g n e d a n e r a k s it ir o e t n a a n u g e
k -teor i yang
i a g a b e s n a k a n u g i d t a p a d i n i n a it il e n e p , il h a a r a p h e l o n a k a k u m e k i d
o k r e b m a l a d i s n e r e f e
r munikas i untuk membuka setra memperera t
.
b Manfaa tPrak its
a s a b n a it il e n e
P -bas i berbahasa in i juga diharapkan dapa t
k u t n u u r u g n a d u r u g a r a t n a a m a t u r e t h a l o k e s i g a b n a k u s a m n a k ir e b m e m
n a g n u b u h t a r e r e p m e m a tr e s a k u b m e
m sosia lpenutu rdan lawan tutu r
n a k ir e b m e m n a k a i n i n a it il e n e p , a l u p n a i k i m e D . i s a k i n u m o k r e b m a l a d
i g a b a m a t u r e t n a k i d i d n e p g n a d i b m a l a d i s it k a r p a r a p a d a p e k n a k u s a m
k u t n u n a k i d i d n e p e k a g a n e t n a d , a w s i s , a w s i s a h a m , u r u g , n e s o d
a s a b a y n g n it n e p i u h a t e g n e
m - sba iberbahasadalam ilngkups ekolah.
5.I . BatasanI stliah
i r a d s a p e l k a d it i n i n a it il e n e p m a l a d n a k a n u g i d g n a y h a li t s i n a s a t a B
a s a b i r o e
t -b asidant eo ir-teor iyangmendukungpeneilitani ni ,makapenelti i
:t u k ir e b i a g a b e s h a li t s i n a s a t a b n a k ir e b m e m
.
1 Pragma itk
s k e t n o k n a d a s a h a b a r a t n a n a g n u b u h i r a d n a ij a k h a l a i k it a m g a r P
u a t a n a it r e g n e p a k a M . a s a h a b n a it r e g n e p n a s a l e j n e p i r a s a d n e m g n a y
u t a u s it r e g n e m k u t n u a w h a b a t k a f a d a p e k k u j n u n e m a s a h a b n a m a h a m e p
n a u h a t e g n e p a g u j n a k u lr e p i d a s a h a b n a r a j u u a t a n a p a k g n
u d i lua r
n a g n e d a y n n a g n u b u h i n k a y , a s a h a b a t a t n a g n u b u h n a d a t a k a n k a m
. a y n n a i a k a m e p s k e t n o k
.
2 WujudBasa-b asi
a s a b d u j u
W -bas iialah sesuatu yang menunjukkan adanya tuturan
n a n a a r a c i b m e p n a k h u k u g n e
m tara pembicara dan kawan bicara dalam
. n a r u t u t u t a u s
.
3 MaksudBasa-b asi
a s a B d u s k a
M -bas i ialah sesuatu yang sungguh-sungguh ingin
r u t u n e p h e l o n a k i a p m a s i
d danhanyabersumbe rdar ipenutu .r
.
4 PhaitcCommunion
n o i n u m m o C c it a h
P adalah kela s kata yang digunakan dalam a tr e s e p r a t n a l a n o s r e p n a t a k i m a l a d n a d h a m a t h a m a r a n a s a u s
.i s a k i n u m o k
.
5 Basa-bas i
a s a
B -bas i adalah tuturan yang dipergunakan untuk memulai ,
a r a c i b m e p a r a t n a n a a r a c i b m e p n a k h u k u g n e m u a t a , n a k n a h a tr e p m e m
c i b n a w a k n a
d a ra.
.
6 Basa-bas ipolar
a s a
B -bas i pola r adalah tuturan yang belrawanan dengan
a y n r a n e b e s k a d it g n a y n a r u t u t h il i m e m s u r a h g n a r o a n a m i d , a y n s a ti l a e r
. n a p o s h i b e l g n a y l a h n a k k u j n u n e m k u t n u
.
7 Basa-bas imurni
a s a
B -bas imurn iadalah ungkapan-ungkapan yang dipaka isecara
a p a a y n d u s k a m , l u c n u m g n a y r u t u t a w it s ir e p n a g n e d i a u s e s s it a m o t o
a t a K . n a a t a y n e k n a g n e d s a r a l e s r u t u n e p h e l o n a k p a c u i d g n a
y -katayang
p m a h i a k a p i
d i r sama , misalnya : selama t siang , selama t datang ,
n i a l n a d , ti m a p , h i s a k a m ir e t n a k p a c u g n e
.
8 Kontek s
k u t n u r u t u t e p n a k a n u g i d g n a y n a g n u k g n il i s a u ti s h a l a d a s k e t n o K
l a h h a l a d a s k e t n o K . i s a m r o f n i n a i a p m a y n e p s a l e jr e p m e
m -ha l yang
r a t a l n u p u a t a n a r u t u t h a u b e s l a i s o s n a d k i s if n a g n u k g n il n a g n e d t u y a g
a m a s g n a y n a u h a t e g n e p g n a k a l e
b -samadimiilk iolehpenutu rdanl awan
. n a r u t u t a n k a m n a k ri s f a n e m r u t u t n a w a l u t n a b m e m g n a y n a d r u t u t
k a d it a i , n a r u t u t u t a u s i m a h a m e m m a l a d g n it n e p t a g n a s s k e t n o K
. l a n r e t s k e a r a c e s n a k n i a l e m l a n r e t n i a r a c e s a s a h a b r u t k u rt s h a a l e n e m
a h a b n a k u b n a d a s a h a b a p u r e b a s i b u ti s k e t n o
K sa ,kedua-duanyadapa t
k u t n u n a k a n u g i d g n ir e s s k e t n o k h a li t s I. u ti a s a h a b i tr a i h u r a g n e p m e m
h i b e l k u t n u k u j n u t e p u t a s h a l a s i a g a b e s a s a h a b a w it s ir e p n a k g n a r e n e m
h a m e
0 1
I I B A B
A K A T S U P N A I J A K
n a d , ir o e t n a s a d n a l , n a v e l e r g n a y n a it il e n e p n a k i a r u g n e m n a k a i n i b a B
k i p o t p a d a h r e t n a u a j n it g n a t n e t i s ir e b n a v e l e r g n a y n a it il e n e P . ri k i p r e b a k g n a r e
k
s i n e j e s k i p o
t yangdliakukanolehpeneilit-penelti iyangl ain .Landasant eor ibeirs i ir
o e t g n a t n e
t -teor iyang digunakan sebaga ilandasan anailsi sdar ipeneilitan in i a
n e m o n e f , k it a m g a r p i r o e t s a t a i ri d r e t g n a
y -fenomena pragmaitk ,kategor ifaits , a
s a b i r o e
t -basi ,basa- ab s isebaga ifenomena pragmaitk, teor imaksud, dan uraian n a k r a s a d r e b g n a y i r o e t n a u c a g n a t n e t i s ir e b r i k i p r e b a k g n a r e K . s k e t n o k g n a t n e t
n a s u m u r b a w a j n e m k u t n u i r o e t n a s a d n a l n a d n a v e l e r g n a y n a it il e n e p a d a p
. h a l a s a m
n a v e l e R g n a y n a it il e n e P 1 . 2
a s a
B -bas iberbahasa dalam kaijan limu pragmaitk merupakan fenomena k
i d m u l e b g n a y u r a
b aj isecaramendalam .Peneilitan t entangbasa-bas iberbahasa . n a k u k a li d h a n r e p m u l e b , s il u n e p h e l o i u h a t e k i d g n a y h u a j e s n a k i d i d n e p h a n a r i d
n e d n a v e l e r g n a y n a it il e n e p t a p a d r e t n u m a
N ganpeneilitan yang berkatiandengan a
s a
b -bas iberbahasa yatiu peneilitan yang d liakukan Salia lA irm i(1998) ,Ma ira .)
3 1 0 2 ( a n if a l a u M l u t o rt i F a d n i w a R n a d , ) 2 1 0 2 ( . R . T a fl U
Peneilitan Salia lA irm i(1998 )bejrudu l“Basa-Bas iDalam Masyaraka t s
e n o d n I a s a h a
B i ”. a Peneilitan i n ibetrujuan :(1 )mendapatkan gambaran t entang a
s a b r e b i f a r g o n t
e -bas i bag i penutu r bahasa Indonesia , dan memperoleh a s a b n a i a p m a y n e p h a d i a k u a t a , n a r u t a g n a t n e t i a d a m e m g n a y n a u h a t e g n e
a s a l e j e k n a k t a p a d n e m ) 2 ( , a i s e n o d n I a s a h a b m a l a
d nkembal iatasf ungs ibasa-basi , s
i n e j n a k u m e n e m ) 3
( -jeni s basa-basi , distirbusinya dalam wacana interaktfi , a
s a b r e b i g e t a rt s n a g n e d a y n n a g n u b u h a tr e s e
b -bas iyangt epat ,dan( 4 )menemukan .
a i s e n o d n I a s a h a b m a l a d a y n n a s a h k e k
il e n e p n a u j u t i r a d n a k r a s a d r e
B itan yang dliakukan oleh Salia lA irmi , n
a k li s a h g n e
m beberapa kesimpulan .Ba -sabas isebaga ituturan ruitn yang itdak k u t n u l a b r e v a r a c e s l a i s o s n a k a d n it l o b m i s n a k a p u r e m i s a m r o f n i n a k g n it n e m e m
n a p o s r e b , a p a s r u g e tr e
b -santun ,dan beramah t amah gunamenciptakan hubungan a
ti r a d il o
s sdan harmonisas ianta r penutur .Masyaraka t penutu rmembutuhkan a
s a
b -bas idikatikan dengan hakika tfungs i interaksiona l baik untuk membina l a i s o s i s a l e r t u d u s i r a D . r u t u n e p r a t n a l a i s o s n a g n u b u h n a k n a h a tr e p m e m u a t a / n a d
r u t u n e p r a t n
a yangdihaslikan ( outcome) ,bag ipenutu rbasa-bas imerupakanupaya t u d u s i r a D . r u t u t a rt i m n a g n e d i s a s i n o m r a h n a d s a ti r a d il o s a s a r h e l o r e p m e m k u t n u
a s a b , a s a h a b i k i k a h i s g n u
f -bas i merupakan sejempu t fenomena bahasa yang a
jr e k a r a h il e m e p i a g a b e s i s g n u f r e
b sama dan sanga tre lfektfi .Ba -sabas idalam a u d s a t a n a k g n o l o g i d a y n n a r u t u t a y a d n a k r a s a d r e b a i s e n o d n I a s a h a b t a k a r a y s a m
a s a b u ti a y , s i n e
j -bas i murn i dan basa-bas i polar . Basa-bas i murn i adalah n
a p a k g n
u -ungkapan yang dipaka isecara otomait ssesua idengan pe irsitwa tutu r n a g n e d s a r a l e s r u t u n e p h e l o n a k p a c u i d g n a y a p a a y n d u s k a m , l u c n u m g n a y
a s a B . n a a t a y n e
k -bas imurn idigolongkan menjad i itga subjenis ,yatiu basa-bas i a
s a b , n a a y a c s i n e k i n r u
m -bas iketeralamian ,dan basa-bas ikeakraban .Basa-bas i r
u t u t h a l a d a r a l o
a s a
B -bas ipola rdibag imenjad idua ,yatiu basa-bas ipola rsosia ldan b -asa bas i B
. l a n o s r e p r a l o
p a -sabas ibersfia tuniversa lsehingga menghaslikan kekhasan -n a h il a g n e P . a s a h a b m e t s i s n a d a s a h a b r e b n a a s a i b e k i r a d r e b m u s r e b g n a y n a s a h k e k
n a s a h k e k n a k r a s a d r e b s it a m g a r
p -kekhasant ersebu tdairs atubahasakebahasal ain il
a b e s u a t a s ir g g n i a s a h a b e k a i s e n o d n I a s a h a b i n i l a h m a l a d
( knya ) dapa t
.i s a k i n u m o k k il f n o k u a t a n a l a g a g e k n a k l u b m i n e m
l u d u jr e b ) 2 1 0 2 ( . R . T a fl U a ir a M n a it il e n e
P Tipe Basa-Bas i Dalam .
n a h a l o k e S k a n A l e o D i S n o r t e n i S g o l a i
D Dalam peneilitan tersebu tterdapa t )
1 ( u ti a y , it il e n e p h e l o s i s il a n a i d g n a y h a l a s a m a p a r e b e
b dialog mana saja yang
a s a b g n o l o g r e
t -basi ,(2 )apa saja t opik basa-bas iyang dipergunakan padadialog a
s a b n a a n u g g n e p e p it h a k a n a m i a g a b ) 3 ( , ” S A D S “ n o rt e n i
s -bas idalam sinerton
a s a b k e f e a n a m i a g a b ) 4 ( n a d , a n a s a u s n a k r a s a d r e b ” S A D S
“ -bas i terhadap
s k a r e t n
i isosia ldalamsinteron“SDAS” .Dar ibeberapar umusanmasalaht ersebut , a s a b g n o l o g r e t g n a y a j a s a n a m g o l a i d i u h a t e g n e m n i g n i i ti l e n e p a k a
m -basi ,
a s a b k i p o t g n a t n e t n a s a l e j e k n a k t a p a d n e
m -bas iyang dipergunakan padasinerton a
a n u g g n e p e p it n a k u m e n e m , ” S A D S
“ n basa-bas i dalam sinerton “SDAS” a
s a b k e f e n a k u m e n e m n a d , a n a s a u s n a k r a s a d r e
b -bas iterhadap interaks isosia l
. ” S A D S “ n o rt e n i s m a l a d
a w h a b n a k u m e n e m . R . T a fl U a ir a M h e l o n a k u k a li d g n a y n a it il e n e p i r a D
a s a b n a r u t u
t -bas ipada sinerton “SDAS” memiilki t opik yang khas ,seperit t opik k i p o t , n a u j u t k i p o t , n a t a m a l e s e k k i p o t , n a k u l u j k i p o t , s a ti fi t k a k i p o t , n a a d a e k
k i p o t , n a t a k a p e s e k k i p o t , n a h a s i p r e p k i p o t , u k a li r e p k i p o t , a s a j k i p o t , n a ri d a h e k
a s a b , s a h k g n a y k i p o t i k il i m e m n i a l e S . s a ti t n e d i k i p o t n a d , u t k a
u a t a p u t u n e
p closing sequences , )(4 sebaga isalah satu bentuk bahasa dalam a
s a b n a a n u g g n e p , t a k a r a y s a
m -bas i itdak dapatt elrepa sdar isejumlahf akto rsosia l a
s a b i s u b ir t s i d n a d , s i n e j , k u t n e b p a d a h r e t h u r a g n e p r e b g n a y u t n e tr e
t -bas iyang
l a u j n a p a k a c r e p h a u b e s m a l a d n a k a n u g i
d -beil ,(5 )melalu ienam fungs iyang a
s a b n a a n u g g n e p m a l a d i u m e ti
d -bas idiketahu ibahwa meskipun kehadriannya n a a n u g g n e p n a k u d u d e k , u r a b g n a y i s a m r o f n i g n u d n a g n e m k a d it n a d a k u s a n a m
a s a
b -bas idalampercakapant etaplah penitngdalamkatiannyadenganf uns isecara .l
a i s o s
r a
D ikeitga peneilitan yang relevan tersebu tmemiilk ipersamaan dan n a it il e n e p a d a P . it il e n e p h e l o i ti l e ti d n a k a g n a y n a it il e n e p n a g n e d n a a d e b r e
p
-u ti a y a m a s g n a y k e j b o g n a t n e t i j a k g n e m a y n m u l e b e s n a v e l e r g n a y n a it il e n e p
a s a
b -bas i berbahasa , bahkan pada peneilitan yang d liakukan oleh Rawinda i j a k g n e m u ti a y a m a s r i p m a h g n a y h a l a s a m n a s u m u r t a p a d r e t a n if a l a u M l u t o rt i F
a s a b k u t n e b g n a t n e
t -basi .Akan t etapi ,padasubjek peneilitan t erdapa tperbedaan n
a it il e n e p n a g n e
d -peneilitan yang relevan sebelumnya .Pada peneltiian kal iini , a
s a b u ti a y i ti l e ti d n a k a g n a y k e j b u
s -bas iberbahasaantaragurudanguru ,sehingga n a it il e n e p l u d u j n a g n e d n a k i d i d n e p h a n a r i d n a it il e n e p n a k u k a l e m n a k a i ti l e n e p
“Basa-Bas idalamBerbahasa Antargu dru iSMP N12 Yogyakarta Tahun Ajaran 4
1 0 2 / 3 1 0
2 ”. Oleh karena tiu ,keitgapeneilitanbasa-bas iberbahasat ersebu tdapa t a
s a b a n e m o n e f i j a k g n e m k u t n u n a u c a i a g a b e s n a k a n u g i
d -bas i berbahasa
g n a y i ti l e n e p a d a m u l e b i n i a m a l e s g n a y n a k i d i d n e p h a n a r m a l a d a y n s u s u h k
k it a m g a r P a n e m o n e F 3 . 2
u m li m a l a
D pragmaitk terdapa tempa tfenomena pragmaitk yang telah (
n a p a g g n a a r p ) 2 ( , s i s k i e d ) 1 ( u ti a y , it a k a p e s i
d presupposiiton) ,(3 )impilkatu r (
n a p a k a c r e
p conversaitona limpilcature) ,dan (4 ) itndak ujaran (speech acts) , .)
7 1 : 0 9 9 1 , o w r u P (
s i s k i e D 1 . 3 . 2
0 0 2 ( e l u
Y 6:13 )mengatakan bahwa deiksis berasa ldar ibahasa Yunan i g
n a t n e t n a k s a l e j n e m g n a
y si tliah t eknisuntuk salah satu ha lyang mendasa ryang a
g n e d n a k u k a l a ti
k n tuturan .Deiksi sberarit‘ penunjukan ’melalu ibahasa .Bentuk n a p a k g n u t u b e s i d ’ n a k u j n u n e p ‘ n a k i a s e l e y n e m k u t n u i a k a p i d g n a y k it s i u g n il
.s i s k i e
d Yule( 2006:15 )membag ideiksi smenjad i itga ,yatiudeiksi spersona( kata u
d e k g n a r o , ” a y a s “ a m a tr e p g n a r o i t n a
g a“kamu” ,danorangkeitga“dial aki-laki , ”
u t a u s e s / g n a r a b a i d u a t a , n a u p m e r e p a i
d ) ,deiksist empat( misalnaya ,‘dis ana ’dan i
n i s i d
‘ ’) , dan deiksi s waktu (misalnya ‘kemairn’ , ‘besok’ , ‘har iin’i ,‘nant i n
i n a k e p ‘ ,’ u l a l g n a y n a k e p ‘ ,’ n a p e d n a k e p ‘ ,’ m a l a
m ’i .)
k a w h a b n a k s a l e j n e m ) 7 1 : 0 9 9 1 ( o w r u
P ata sepetr isaya , isni ,sekarang a
t a k h a l a d
a -kata yang deikits .Kata-kata tersebu t itdak memiilk ireferen yang a
t a k n a g n e d a y n l a h a d e b r e B . p a t e
t rumah ,kertas ,kurs,idit empa tmanapun ,pada n
e r e f e r , n u p n a p a k u t k a
w yangdiacu t etaplahsama .Akant etap,ir eferendar ikata a d a p n a d , a n a m t a p m e t i d , a p a i s a l u p i u h a t e k i d t a p a d h a k u r a b g n a r a k e s , i n i s , a y a s
a t a k n a p a k u t k a
i s i s o p u s e r p / n a p a g g n a a r P 2 . 3 . 2
m a l a d n a ij a k n a k a p u r e m i s i s o p e r p a y n a l u m a d a
P ilngkup semanitk ,
n a ij a k a w h a b t a p a d n e p r e b g n u r e d n e c s i u g n il a r a p a y n n a g n a b m e k r e p m a l a d n u m a n
a g g n i h e s , a k e r e m n a k s a u m e m t a p a d k a d it a j a s k it n a m e s p u k g n il m a l a d i s i s o p e r p
r p h a y a li w e k r e s e g r e b i s i s o p u s e r p n a ij a
k agmaitk (Nadar ,2009:63) .Levinson d
a N m a l a
d a r(2006:64- )6 5 menyatakan bahwa preposis ipragmaitk merupakan r
o t k a f p a d a h r e t f it i s n e s t a g n a s g n a y k it a m g a r p i s n e r e f n
i -fakto r konteks , dan a t a k , a m a tr e P . m a c a m a u d i d a j n e m i s i s o p e r p i g o l o n i m r e t n a k a d e b m e m
g g n e p m a l a d m u m u i g o l o n i m r e t i a g a b e s ” i s i s o p u s e r p
“ unaan bahasa ingg ir s
ir a h e
s -ha ir , setra kata “presuposisi” sebaga i terminolog i tekni s dalam kaijan m a l a d m u m u a r a c e s i s i s o p e r p a n k a m a y n s a u l n a g n e d n a k g n i d n a b i D . k it a m g a r p
ir a h e s n a a n u g g n e
p -hair ,makna preposis idalam pragmaitk relait flebih sempti . o
p e r
P sis idapa tdjielaskan sebaga iberbagaii nferens iatau asums ipragmaitk yang n
a p a k g n u i d a j n e m n u g n a b i d a y n k a p m a
n ilnguisitk .
w h a b n a k s a l e j n e m ) 3 8 : 3 0 0 2 ( i d r a h a
R a sebuah tuturan dapa tdikatakan r
u t u t n a r a n e b k a d it e k a li b a p a n i a l g n a y n a r u t u t n a k p a g g n a a r p m e
m an yang
g n a y n a r u t u t n a r a n e b k a d it e k u a t a n a r a n e b e k n a k t a b i k a g n e m n a k i s i s o p u s e r p i d
“ i y n u b r e b g n a y n a r u t u T . n a k a t a k i d t a p a d k a d it n a k i s o p u s e r p m e
m Mahasiswa
” il a k e s i a d n a p u ti s a l e k i d k it n a c r e
t , mempraanggapkan adanya seorang .
k it n a c s a r a p r e b g n a y i w s i s a h a
m Apabliapadakenyataannyamemangadas eorang i a li n i d t a p a d s a t a i d n a r u t u t , u ti s a l e k i d k it n a c t a g n a s s a r a p r e b g n a y i w s i s a h a m
u t , n i a l n a a t a k r e p n a g n e D . s i g n a n e m s u r e t a i a li b a p a a y n p a d a h r e
t turan tiu
n a d m a j e k t a g n a s , s a r e k g n a y g n a r o h a l a d a h a y a g n a s a w h a b n a k i s a k il p m i g n e m
h a r a m g n ir e
s -marah pada anaknya yang sedang menangis .D idalam i mpilkatur , k a d it g n a y d u s k a m n a g n e d a y n h u g g n u s e s g n a y n a r u t u t a r a t n a n a g n u b u h
k a d it t a fi s r e b u ti n a k r u t u ti
d mu ltak.I nferens imaksud t uturan tiuharu sdidasarkan , a n a j n u K ( t u b e s r e t n a r u t u t a y n l u c n u m i h a d a w e m g n a y r u t u t i s a u ti s s k e t n o k a d a p
.) 3 4 : 5 0 0 2
( n a r a j U k a d n i T 4 . 3 .
2 speechacts)
u ti a y , m u m u i s g n u f s i n e j 5 i d a j n e m n a k i s a k if i s a l k i d r u t u t k a d n i T
,f it a r a l k e
d representatfi , ekspresfi , d riektfi , dan komisi f (Yule , 2006:92–9 4 .) .
n a r u t u t i u l a l e m a i n u d h a b u g n e m g n a y r u t u t k a d n it s i n e j h a l a d a i s a r a l k e
D Contoh
i m a u s a u d r e b a d n A t u b e y n e m a y a s g n a r a k e S : r o t s a P :
1 -istri .Sepe tr icontoh
r u t u n e p , n a k r a b m a g g n e m t u b e s r e
t haru s memiilk i peran insttiusiona l khusus , a d a P . t a p e t a r a c e s i s a r a l k e d u t a u s n a k li p m a n e m k u t n u , s u s u h k s k e t n o k m a l a d
a t a k n a g n e d a i n u d h a b u g n e m r u t u n e p i s a r a l k e d n a k a n u g g n e m u t k a
w -kata.
f it a t n e s e r p e R . fi t a t n e s e r p e r h a l a d a a y n t u j n a l e s r u t u t k a d n it s i n e J e
m rupakan jeni s itndak t utu ryang menyatakan apayang diyakin ipenutu rkasu s . n a i s p ir k s e d n e p n a d , n a l u p m i s e k , n a s a g e n e p , a t k a f u t a u s n a a t a y n r e P . n a k u b u a t a
: h o t n o
C Bum i tiu datar . tIu merupakan contoh dunia sebaga isesuatu yang e
m g n a y r u t u n e p h e l o i n i k a y i
d nggambarkannya . Pada waktu menggunakan a
t a k n a k k o c o c n e m r u t u n e p , fi t a t n e s e r p e r h a u b e
s -kata dengan dunia
e r u t u t k a d n it , a y n t u j n a l e
S kspresi f merupakan jeni s itndak tutu ryang u
ti r u t u t k a d n i T . r u t u n e p h e l o n a k a s a ri d g n a y u t a u s e s n a k a t a y n e
m mencerminkan
n a a t a y n r e
p -pernyataan psikologi s dan dapa t berupa pernyataan kegembriaan , .
n a a r a s g n e s e k u a t a , n a g n a n e s e k , n a i c n e b e k , n a a k u s e k , n a ti l u s e
k Contoh :Sungguh ,
.f a a m a t n i m a y a
s Tindak tutu r tiu mungkin disebabkan oleh sesuatu yang e
p h e l o n a k u k a li
d nutu rataupendenga,r t etap isemuanyamenyangku tpengalaman .r
u t u n e p
f it k e ri
D adalah jeni s itndak tutu r yang dipaka i oleh penutu r untuk a p a n a k a t a y n e m i n i r u t u t k a d n it s i n e J . u t a u s e s n a k u k a l e m n i a l g n a r o h u r u y n e m
u t u t k a d n i T . r u t u n e p n a n i g n i e k i d a j n e m g n a
y r i n imeilpuit ;pe irntah ,pemesanan , n a d f it i s o p t a m il a k a p u r e b t a p a d a y n k u t n e b n a d , n a r a s n a ir e b m e p , n a n o h o m r e p
. fi t a g e
n Contoh 1 :Berliah aku secangki rkopi .Buatkan kop ipahti .Contoh 2 : !
u ti h u t n e y n e m n a g n a
J Pada waktu menggunakan d riektfi , penutu r berusaha .)
r a g n e d n e p t a w e l( a t a k n a g n e d a i n u d n a k i a u s e y n e m
k h a l a d a r i h k a r e t g n a y r u t u t k a d n it s i n e
J omisfi . Jeni s itndak tutu rin i h
a l a d
a jeni s itndak tutu ryang dipaham ioleh penutu runtuk mengatikan di irnya n
a k a d n it p a d a h r e
t -itndakan d i masa yang akan datang . Tindak tutu r in i t a p a d i n i r u t u t k a d n i T . r u t u n e p h e l o n a k d u s k a m i d g n a y a j a s a p a n a k a t a y n e m
. r a r k i n a d , n a k a l o n e p , n a m a c n a , ij n a j a p u r e
b Contoh :Saya akan kembal.i Pada n a g n e d a i n u d n a k i a u s e y n e m k u t n u a h a s u r e b r u t u n e p , fi s i m o k n a k a n u g g n e m u t k a w
a t a
k - ak ta l(ewa tpenutur.)
a y n u k u b m a l a d i d e lr a e
S Speech Act sAn Essay In The Phliosophy o f e
g a u g n a
k a d it e s s it a m g a r
p -itdaknya ada itga jeni s itndakan yang dapa tdiwujudkan oleh a
y , r u t u n e p g n a r o e
s kn i itndak lokus i (Locuitonary Act) , itndak liokus i (lIocuitonaryAc)t ,dan itndakpelrokusi( Perlocu itonaryAct.)
i s u k o L k a d n i T 1 . 4 . 3 . 2
k a d n i T . u t a u s e s n a k a t a y n e m k u t n u r u t u t k a d n it h a l a d a i s u k o l k a d n i T
i a g a b e s t u b e s i d u ti r u t u
t The Ac to fSaying Something .Sebaga icontoh adalah 5
( a n a c a w n a d , ) 4 ( ,) 3 ( t a m il a
k )beirku:t
.
3 Ikanpau sadalahbinatangmenyusu.i .
4 Jairt anganj umlahnya ilma. .
5 Fak .Sasrta adakan Lokakarya Pelayanan Bahasa Indonesia .Guna l
u k a F . a i s e n o d n I a s a h a b n a a n u g g n e p n a n a y a l e p n a k ir e b m e
m ta sSasrta
u r a b M G
U -baru in imenyelenggarakan Lokakarya Pelayanan Bahasa . R . s r D t u b e s r e t a r a c a m a l a d a r a c i b m e p i a g a b e s l i p m a T . a i s e n o d n I
n i a l a r a t n a a y n a tr e s e p i a g a b e S . A . M , a n a ri K a y d i W . a r D n a d i d r a h u S
. a i s e n o d n I a rt s a S n a s u r u j f a t s n a d L F I B L r a j a g n e p
4 ( n a d ) 3 ( t a m il a
K )diutarakan penuturnyasemata-matauntuk menginformasikan i h u r a g n e p m e m k u t n u i g a l a p a , u t a u s e s n a k u k a l e m k u t n u i s n e d n e t a p n a t u t a u s e s
a p a g n a t a n i b s i n e j k u s a m r e t h a l a d a n a k r u t u ti d g n a y i s a m r o f n I . a y n r u t u t n a w a l
j a p a r e b n a d , u ti s u a p n a k
i umlah j air t angan .Sepe tr ihalnya(3 )dan (4) ,wacana 5
( )cenderung diutarakan untuk menginformasikan sesuatu ,yakn ikegiatan yang a
r a c i b m e p , M G U a rt s a S s a tl u k a F h e l o n a k u k a li
d -pembicara yang dtiamplikan , a
d it g n a m e m i n i l a h m a l a D . u ti n a t a i g e k a tr e s e p n a
u k o li a y a d a y n t a p a d r e
t s idanpe lrukos idalamwacana( 5) .Akant etapi ,kada rdaya , ) 5 1 : 6 8 9 1 ( r e k r a P t u r u n e M . l o j n o n e m u a t a n a n i m o d h i b e l h u a j a y n i s u k o l
g n it n e p u ti g e b g n a r u k u a t a k a d it a y n r a n e b e s i s u k o l k a d n it k it a m g a r p f it k e p s r e p
r e
p anannyauntuk memaham i itndakt utur .Lebihj auh itndak l okus iadalah itndak a y n n a i s a k if it e d i g n e p a n e r a k i s a k if it n e d ii d k u t n u h a d u m g n il a p e v it a l e r g n a y r u t u t
p u k a c r e t g n a y n a r u t u t s k e t n o k n a k a tr e y n e m a p n a t n a k u k a li d t a p a d g n u r e d n e c
ji W ( r u t u t i s a u ti s m a l a
d ana ,2009 :20-2 1 .) i
s u k o l I k a d n i T 2 . 4 . 3 . 2
u a t a n a k a t a g n e m k u t n u i s g n u f r e b n i a l e s n a r u t u t h a u b e S
. u t a u s e s n a k u k a l a e m k u t n u n a k a n u g r e p i d a g u j t a p a d , u t a u s e s n a k i s a m r o f n i g n e m
k a d n i T . i s u k o li k a d n it h a l a d a k u t n e b r e t g n a y r u t u t k a d n it , i d a jr e t i n i l a h a li B
liokus idisebu tsebaga iTheAc to fDoingSomething .Kailmat( 6 ) .sd. ( 9 )misalnya a g u j i p a t e t , u t a u s e s n a k i s a m r o f n i g n e m k u t n u n a k a n u g i d a y n a h k a d it g n u r e d n e c
. a m a s k e s a r a c e s n a k g n a b m it r e p i d a y n r u t u t i s a u ti s h u a j e s u t a u s e s n a k u k a l e m
.
6 Saya itdakdapa tdatang. .
7 Adaanijngglia. .
8 Uijans udahdeka.t .
9 Rambutmus udahpanjang. 6
( t a m il a
K )blia diutarakan oleh seseorang kepada temannya yang baru saja i p a t e t , u t a u s e s n a k a t a y n e m k u t n u i s g n u fr e b a y n a h k a d it , n u h a t g n a l u n a k a y a r e m
. f a a m a t n i m e m i n k a y , u t a u s e s n a k u k a l e m k u t n
u Informas ikeitdakhad rianpenutu r a d u s r u t u t/ n a w a l n a n i k g n u m e k r a s e b a n e r a k g n it n e p u ti g e b g n a r u k i n i l a h m a l a
d h
7 ( t a m il a K . u ti l a h i u h a t e g n e
c
A to fAffecitng Someone .Untuk jelasnya perhaitkan kailma t(10 ) .sd .(12 )d i :
i n i h a w a b
. 0
1 Rumahnyaj auh. .
1
1 Kemairns ayas ibuk. .
2
1 Televisinya20i nch.i it m a l a d i r a j a l e p i d h a l e t it r e p e
S ndak liokusi ,kailma tsejeni s(10 )dan (11 ) itdak a
g n e m a y n a
h ndung lokusi .Blia kailma t(10 )diutarakan oleh seseorang kepada g n u s g n a l k a d it r a c e s h a l a d a a y n i s u k o li a k a m , n a l u p m u k r e p a u t e k
i d f it k a u l a lr e t t a p a d k a d it n a k a r a c i b i d g n a y g n a r o a w h a b n a k i s a m r o f n i g n e m
n a k p a r a h i d n i k g n u m g n a y i s u k o lr e p k e f e n u p a d A . a y n i s a s i n a g r o m a l a
d aga rketua
t n a k ir e b m e m k a y n a b u l a lr e t k a d
it uga skepadanya .Blia kailma t(11 )diutarakan g n a y g n a r o a d a p e k t a p a r i ri d a h g n e m t a p a d k a d it g n a y g n a r o e s e s h e l o
n a d , f a a m a t n i m e m k u t n u i s u k o li k a d n it n a k a p u r e m i n i t a m il a k , a y n g n a d n u g n e m
i d g n a y ) k e f e ( i s u k o lr e
p harapkan adalah orang yang mengundang dapa t 2
1 ( t a m il a k a li B . a y n i m u l k a m e
m )diutarakan oleh seseorang kepada temannya s a l e k u j n it a i n u d n a a r a u j e k g n u s g n a l n a r a i s a y n n a k a r a g g n e l e s i d n a k a t a a s a d a p
g u j i p a t e t ,i s u k o l g n u d n a g n e m a y n a h k a d it i n i t a m il a k , t a r e
b a liokus iyangberupa
r u t u t n a w a l i s u k o lr e p n a g n e d , a y n n a m e t t a p m e t i d n o t n o n e m k u t n u n a k a j a
. a y n n a k a j a i u j u t e y n e m
5 . 3 .
2 Kategor iFa its
, n a k n a h a tr e p m e m , i a l u m e m s a g u tr e b g n a y i r o g e t a k h a l a d a s it a f ir o g e t a K
a d a r a c i b m e p a r a t n a n a a r a c i b m e p n a k h u k u g n e m u a t
a y n m u m u a d a p n a s il m a g a r a n e r a k n a s il m a g a r ir i c n a k a p u r e m s it a f ir o g e t a k r a s e b
n o n m a g a r n a k a p u r e
m -standar ,maka kebanyakan kategor ifait sterdapa tdalam t
a m il a
k -kailma tnon-standa ryang banyak mengandung unsur-unsu rdaerah atau dialekr egiona l
: s a t a i g a b r e t s it a f ir o g e t a k s i n e j n a d k u t n e B
) 1
( Paritke ldankataf aits
) a
( ah menekankan rasapenolakan atau acuh t ak acuh terhadap t uturan yang a
y n a r a c i b n a w a l p a d a h r e t r u t u n e p h e l o n a k i a p m a s i
d ,misalnya: “Ah masa ”
! h i s ) b
( ayo menekankan ajakan yang disampaikan oleh penutu rsehingga mirta r
u t u n e p n a a t n i m r e p a m ir e n e m a i d e s r e b r u t u
t ,misalnya: “Ayoktiaperg!i” i
s a ir a v i a y n u p m e m o y
A yo blia dlietakkan d iakhi rkailma.t”A ” yo juga n
a g n e d i s a ir a v r e
b “ayuk” d “an ayuh”. )
c
( deh digunakan untuk menekankan suatu pemaksaan dengan membujuk , a d a p n a n a k e n e p r a d e k e s n a d , i s n a r a g n a ir e b m e p , n a u j u t e s r e p n a ir e b m e p
a y n l a s i m , n a r u t u t h a u b e
s : “Makan deh ,jangan malu-malu” dalam hal i n i “d ” eh berdekatant ugasnyadenganparitke l– .l ah
) d
( dong digunakan untuk menghaluskan peirntah ,menekankan kesalahanan a
r a c i b n a w a
k ,misalnya:“Bag idongkuenya.” )
e
( ding menekankan pengakuan kesalahan pembicara yang dliakukan oleh r
u t u n e
) f
( halo digunakan untukmemula idanmengukuhkanpembicaraan dit elepon k
u t n u n a k h a b n a
d menyalam ikawanbicarayangdianggapakrab ,msalnya: “Halo ,Matrha ,kemanaajanih?”
) g
( kan apablia telretak pada akhi rkailma tatau awa l kailmat ,maka kan a
t a k i r a d n a k e d n e p e k n a k a p u r e
m bukanataubukankah ,dant ugasnyai alah n
e
m ekankan pembukitan .Apablia k an telretak d itengah kailmat ,maka n
a
k juga bersfia t menekankan pembuk itan atau bantahan , misalnya: g
n a t a d n a n e k r e b k a p a B
“ kan? ”
) h
( kek mempunya i tugas untuk menekankan peme irncian , menekankan n
a k a n u g i d t a p a d n a k h a b n a d h a t n ir e
p untuk menggatuikan kata “saja” , :
a y n l a s i
m “Elukekyangperg!i” )i
( kok menekankan alasan dan pengingkaran , misalnya: lagian kema irn h
a r a e
s kog pulangnya” .Kok dapa tjuga betruga ssebaga ipenggant ikata a
y n a
t mengapa atau kenapa blia dlietakkan d iawa lkailmat ,misalnya: k
o K
“ bisaBu? ” )j
( – lah menekankan kailma timperait ,dan pengua tsebutan dalam kailmat , :
a y n l a s i
m “Tutuplahpintu tiu!” )
k
( lho blia telretak d i awa l kailmat , bersfia t sepetr i intejreks i yang :
a y n l a s i m , n a t e g a k e k n a k a t a y n e
m “Lho ,kok j ad igin isih?” .Bliat elretak a
k a m , t a m il a k r i h k a i d u a t a h g a n e t i
d lho betruga smenekankan kepasitan , :
a y n l a s i
m “Sayaj ugamaulho.” )l
( mar i menekankan ajakan yang disampaikan penutu r kepada lawan a
y n a r a c i
) m
( nah selalu telretak pada awa lkailma tdan betruga suntuk minta supaya :
a y n l a s i m , n i a l l a h e k n a it a h r e p n a k h il a g n e m a r a c i b n a w a
k “Nah ,bawalah
” .s u k g n u b e s i s a n u k a n a k il e b n a d i n i g n a u ) n
( pun selalu telretak pada ujung konsttiuen petrama kailma tdan betruga s i
m , t u b e s r e t n a i g a b n a k l o j n o n e
m salnya:“Membacapunia itdakbisa.” )
o
( selama t diucapkan kepada kawan bicara yang mendapatkan atau :
a y n l a s i m , k i a b g n a y u t a u s e s i m a l a g n e
m “Selama ty a.” )
p
( sih memiilk itugas untuk mengganitkan tuga s–tah ,dan –k ah, sebaga i ,
’ a y n r a n e b e s ‘ u a t a ’ g n a m e m ‘ a n k a
m se tra untuk menekankan alasan :
a y n l a s i
m “Bagu ssihbagu ,st apimaha lama.t” )
q
( toh betruga smenguatkan maksud ;ada kalanya memiilk iatr iyang sama n
a g n e
d tetapi ,misalnya:“Sayatoh itdakmerasabersalah.” )
r
( ya betrugas untuk mengukuhkan atau membenarkan apayang ditanyakan ,
n a r a j u l a w a a d a p i a k a p i d a li b , a r a c i b n a w a
k dan untuk meminta
, n a r a j u r i h k a a d a p i a k a p i d a li b , a r a c i b n a w a k t a p a d n e p u a t a n a u j u t e s r e p
: a y n l a s i
m “maa fya ,Bu?” )
s
( yahdigunakan padaawa lataudit engah-tengahujaran, t etap i itdakpernah r
i h k a a d a
p ujaran , untuk mengungkapkan keragu-raguan atau u a t a a r a c i b n a w a k h e l o n a k p a k g n u i d g n a y a p a p a d a h r e t n a it s a p k a d it e k
; n a r a j u l a w a a d a p i a k a p i d a li b , a y n m u l e b e s t a m il a k m a l a d t u b e s r e t g n a y
u g a r e k u a t
a -raguan atau keitdakpasitan atau is ikonsttiuen ujaran yang :
a y n l a s i m , n a r a j u h a g n e t i d i a k a p i d a li b , a y n i u l u h a d n e
m “Yah ,apa aku