• Tidak ada hasil yang ditemukan

Bahan Ajar BAHASA BALI SMASMK

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2019

Membagikan "Bahan Ajar BAHASA BALI SMASMK"

Copied!
15
0
0

Teks penuh

(1)

Bahan Ajar

BAHASA BALI SMA/SMK

PEMBELAJARAN BERPUSAT PADA SISWA Permendiknas No. 41 Tahun 2007 (Standar Proses)

(2)

UNIT 1. MENDENGARKAN

SK- 1 : Memahami serta menanggapi berbagai wacana lisan non sastra

melaluiberbagai informasisambutan dan wawancara.

KD - 1.1 : Menemukan pokok-pokok isi sambutan (upacara perkawinan, HUT sekolah, dll) yang di dengar.

A. Panampen Mirengang (Pengertian Mendengarkan)

Mirengang inggih punika silih sinunggil keterampilan utawi kawagedan ring sajeroning mabasa, sane kapolihang saking pabesen utawi informasi sane katampi olih silih sinunggil

panca indra sang sane nampi.

B. Tetuek Sambramawacana (Sambutan)

Sambramawacana inggih punika tata cara ngawedarang daging pikayunan ring ajeng anak lian anggen ngicenin panyanggra utawi panyambutan ngenenin indik kahanan sane

wenten ri tepengan punika. Sambramawacana lumrahnyane kabaktayang olih sang sane sampun polih kepercayaan utawi sane kajudi antuk ngangganin ngicenin pabesen ring sajeroning karya sane jagi kalaksanayang tur galah nyane kajangka (waktu singkat). C. Tetuek Indik Unteng Pikayun (Pokok-Pokok Pikiran/Ide Pokok)

Unteng pikayun yening kaselehin saking bahasa Indonesia pateh sakadi ide pokok. Unteng pikayunan punika wenten ring soang-soang paragraf saking wacana utawi sambramawacana (sambutan). Sapatutnyane sadurung makarya paragraf, patut ring ajeng katlatarang dumun unteng pikayunannyane, sumangdennya dangan antuk iraga nelatarang utawi nglimbakang paragraf. Panadosnyane unteng pikayun punika nenten ja lian wantah pupulan kruna sane kadadosang unteng utawi pokok sane jagi kaanggen ngwentuk paragraf.

D. Struktur Saking Sambramawacana (Sambutan)

1. Pamahbah, madaginglengkara pamungkah/panganjali, astiti bakti lan pangaksama. 2. Daging, sane katalatarang wantah unteng sane jagi anggen bebaosan.

(3)

E. Kriteria Sane Patut Uratiang Rikala Mirengang Sambramawacana

Ring sajeroning mirengang sambramawacana nenten dados magegonjakan, sumangdennya sang sane mireng uning tur tatas indik napi sane kapirengang. Sane patut uratiang rikala mirengang sambramawacana, inggih punika: lafal, intonasi, gerak, mimik, jeda lan penghayatan. Punika patut pisan uratiang, mawinan saking lafal, intonasi, lan jeda iraga uning sapunapi sang sane maktayang punika uning tur ngresepang daging sambramawacana sane kabaktayang. Ring sor puniki jagi katelatarang indik pah-pahane punika.

1. Pelafalan, wantah bebaosan kruna sane tepat tur jelas (pengucapan kata dengan tepat dan jelas);

2. Intonasi, marupa tinggi-rendah labuh suara utawi nada sane kaanggen maktayang sambramawacana;

3. Penghayatan madue artos penampen (pemahaman) saking daging sambutan sane kabaktayang;

4. Jeda kaanggen antuk ngempeng angkihan(ngambil nafas), nanging ngempeng

angkihan puniki patut kaatur nganutin daging sambrama sane kabaktayang mangda nenten gegeson utawi lintang alon, lan napi tetujone sne kabaktayang mangda karesepang taler olih sang sane mireng;

5. Ekspresi pinaka pamargi anggen mabebaosan antuk ngawangun napi sane kabaktayang mangda nganutin sane kacingak (visualisasi) artos sane jagi kabaktayang. Ekspresi dados saking gerak tubuh utawi wiraga taler dados ekspresi punika nganutin ekspresi wajah (mimik) utawi semita. Sakadi rasa sedih, bagia, semanagt, msl. Ring sajeroning wiraga wagian angga sane pinih utama wantah panyingakan.

F. Teknik Rikala Ngicenin Sambramawacan.

Wenten tiga teknik sambrama wacana inggih punika:

1. Metode menghafal, pinaka naskah sambrama sane sampun kasiagayang utawi kadabdabang sadurungnyane, teks nenten kawacen nanging kaapalang.

2. Metode spontanitas, pinaka metode sane nenten nganggen persiapan utawi paridabdab naskah sane kasurat sedurungnyane (bersifat dadakan).

3. Metode nganggen ringkesan, pinaka metode sambrama sane nganggen ringkesan alit

(4)

Kegiatan. 1

A. Indayang saurin pitakene ring sor puniki !

1. Napi tetuek saking sambramawacana?...

………

2. Napi sane alit-alite kauningin ngenenin indik unteng pikayun (ide pokok)?...

………

3. Indayang sambatang tur tlatarang struktur sambramawacana!...

………...

………

………

………

4. Napi sane patut uratiang rikala maktayang sambramawacana mangda kapireng becik?

………

………

B. Indayang pirengang sambramawacana sane pacang katur tur resepang suksmannyane

!

C. Indayang catet unteng pikayunan sane wenten ring struktur sambramawacana !

Pemahbah ... ... ... ... Daging... ... ... ... Pamuput... ... ...

(5)

D. Indayang tlatarang sapunapi indik ucapan kruna (lafal), intonasi, lan jeda saking

sambramawacana sane kapireng, napike sampun nganutin tata cara sane becik napi

durung?

... ... ... ... ... ...

E. Indayang bligbagang indik daging-daging pikayunan sane sampun kacatet iwau!

………. ... ... ...

... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

………...

(6)

KD- 1.2 : Merangkum isi pembicaraan dalam wawancara.

A. Panampen Wawancara (Pengertian Wawancara).

Wawancara inggih punika pitaken sane pacang kasaurin olih nara sumber anggen ngrereh data. Wawancara punika kalaksanayang olih pewawancara lan nara sumber. Pewawancara inggih punika sapasira ugi sane nibakang pitaken-pitaken, miwah sane kawawancara inggih punika sapasira ugi sane mapaica pasahur manut pitaken-pitaken punika.

B. Soroh Wawancara.

Parikrama wawancara keni kalaksanayang antuk makudang-kudang tata cara inggih punika sakadi ring sor puniki:

1. Wawancara sertamerta : inggih punika wawancara sane kalaksanayang spontan miwah kalaksanayang sajeroning kawentenan ritepengan punika (alamiah).

Paiketan pawawancara ring sane kawawancarain mamargi manut kawentenan. Pitaken miwah pasahur mamargi manut kadi bebligbagan sarahina-rahina.

2. Wawancara petunjuk umum.

Pawawancara (sane mataken) makarya kerangka ngenenin unteng-unteng indik sane jaga katakenang.Sajeroning pamargin wawancara makarya kerangka unteng-unteng punika kakaryanin sadurung wawancara kalaksanayang.

3. Wawancara nganggen kumpulan pitaken sane pacang kalaksanayang. Wawancara punika mangda nganutin sistematika sakadi susunan pitaken, kruna-kruna, miwah tata cara mataken sajeroning pepalihan wawancara puniki sampun kapastikayang. Sane mataken wantah kantun ngawacenang manut kawentenan ipun, ngenenin indik pitaken sane sampun kacawisang punika.

C. Dudonan pamargin wawancara

Pamargin wawancara punika kakepah dados 3 undagan: 1. Undagan pamungkah/pamahbah

Sang jaga mataken nyinahang raga pinih rihin sapisanan nguningang kabuatan lan tetujon ipun.

2. Undagan unteng

Nibakang pitaken-pitaken sane sistematis, nibakang pitaken-pitaken mangda

(7)

3. Undagan pamuput

Muputang pamargin wawancara antuk pawarah sane becik tur ngawangun suka, mangda kukuh miara paiketan sane becik ring nara sumber.

D. Makarya laporan utawi piuning pikolih wawancara.

Wawancara punika marupa silih sinunggil tatacara mupulang data sajeroning karya ilmiah, lianan ring tata cara tetegar (percobaan).

Punika awinannya sasampun wawancara punika kamargiang pawawancara patut nguningang pikolih wawancara punika, ring piuning jangkep panyusunan pikolih punika, patut kalaksanayang digelis, saha panguninge kantun anyar, mangda dangan ngelingang pamargin wawancara punika.

Parindikan sane patut kauratiang sajeroning nyuratang raporan pikolih wawancara: 1. Panyuratan patut nguratiang tata cara sane kapastika sane kapatutang sajeroning

laporan ilmiah

2. Panyuratan patut nenten nganggen panampen ngraga sane banget sih ring pikolih wawancara.

3. Pilihin data utawi katerangan sane mabuat tur anut ring parindikan sane sampun karencanayang.

4. Panyuratan patut miara papingitan miwah nyaga wibawa nara sumber.

Kegiatan. 2

A. Teori

1. Napi tetuek wawancara?

2. Indayang sambatang soroh wawancara nganutin metodenyane!

3. Indayang sambatang parindikan sane patut kauratiang sajeroning nyuratang raporan pikolih wawancara!

B. Laksanayang !

1. Karyanin kelompok sane madaging 4 – 6 diri sisia

……… ……… ………

(8)

2. Rencanayang wawancara antuk mastikayang indik (topic) pinih rihin.

... ... ... ... ... 3. Laksanayang wawancara majeng ring nara sumber sane (mautama) berkompakan.

Imba format nyuratang pikolih wawancara.

Aran nara sumber :……… Pinanggal :……….

Parindikan :……… Genah :……….

Pitaken:

……….. ……….. ……….. ……….. Pasahur:

………... ……….. ……….. ……….. ……….. ……….. ………..

Panampen :………..

Pawawancara :………..

4. Transkrip pikolih wawancara punika !

... ... ... ...

(9)

……… ……… ……… ……… ……… ……… ……… ……… ……… ……… ……… ……… ……… ……… ……… ………

KD-1.3 Menyimpulkan pokok-pokok wacana widyatula.

A. Tetuek Bebligbagan (Diskusi).

Bligbagan (diskusi) inggih punika bebaosan sane kalaksanayang olih kalih utawi lintangan jadma sane prasida antuk ngicenin pamargi anggen nyawis pikobet sane wenten.

Sajeroning bebligbaganida dane kengin mikolihang (ngeniang) informasi sane mabuat, sane sida manggihinunteng-unteng bebaosan sajeroning babligbagan.

B. Pokok-Pokok Wacana Widyatula.

Unteng-unteng bebaosan punika ngenenin indik sakadi ring sor puniki: 1. Sira sane nglaksanayang bebaosan miwah ngawedarang penampen kayun. 2. Daging bebaosan ngenenin indik:

a. Napi sane kabaosang b. Sira sane kabaosang

c. Genah kawentenan indik sane kabaosang d. Galah/dauh kawentenan indik sane kabaosang e. Pamilet (peserta)

(10)

3. Nguningayang unteng-unteng bebaosan sane sampun kasurat, malarapanantuk sesuratan utawi tuturan.

Ida dane dados nguningayang unteng-unteng bebaosan sajeroning wangun ringkesan majalaran dudonan kadi ring sor :

1. nyurat unteng-unteng bebaosan bebligbagan.

2. nureksain mawali unteng-unteng bebaosan bebligbagan sane sampun kasurat. 3. nglimbakang soang-soang unteng bebaosan sajeroning lengkara

4. ngakitang lengkara dados paragraf sane runtut tur anut.

Lengkara-lengkara punika kasurat manut ring dudonan kawentenan.Indik punika mangda lengkara sane kaanggen sadarana (mudah).

Kegiatan. 3

A. Teori

1. Napi tetuek saking pabligbagan punika?

2. Napi kemanten unteng-unteng bebaosane sane patut uratiang rikala nglaksanayang

pabligbagan?

B. Laksanayang! (margiang)

1. Makarya kelompok (kumpulan) bebligbagan sane kawangun antuk 4-6 diri sisia.! ... ... ... ...

2. Rereh kawentenan indik sane anyar siosan sane wenten ring kuuban iragane.! ……… ……… ……… ……… ………..

(11)

……… ……… ……… ……… ……… ……… ……… ……… 4. Bligbagang parikrama punika sareng kelompok bebligbagan ida dane.!

... ... ... ... ... ...

5. Suratang pamargin bebligbagane punika (unteng-unteng bebaosan) !

……… ……… ……… ……… ……… ……… ……… ………

6. Uningayang pikalih bebligbagan kelompok ida dane sajeroning wangun piuning sasuratan.!

(12)

Indayang saurin pitaken ring sor antuk milih pisaur sane pinih patut! 1. “Kata Sambutan” yening rereh basa Balin nyane inggih punika….

a. Dharma Wacana

b. Pidarta

c. Sambrama Wacana

d. Widhya Tula e. Widhya Wacana

2. Yening iraga ngelah pakaryan minakadi panca yadnya biasane sang yajemana utawi sang sane madue karya ngicenin….

a. Pidarta

b. Dharmawacana c. Dharma yatra d. Sambrama wacana e. Dharma Tula

3. Ring sambrama wacana madaging pengaksama,taler madaging rasa suksma ring pengenter acara,rasa suksma ring pare uleman sami lan madaging murda kawastanin….

a. tetuek b. daging c. pemahbah d. penyineb e. sami patut

4. “ Pepalihan sambutan “

Wantah asapunika pinaka sambutan titiang menawi wenten atur manut ring sajroning basa basita titiang nglungsur geng sinampura. Maka wasaning atur titiang ngaturang parama santi “Om santi, santi, santi.

Ring pepalihan sambutan sane beduur kawastanin .... a. Kata pengantar

b. Kata pendahuluan c. Kata isi

(13)

5. Ring sajeroning pawiwahan sane pinaka saksi sakala inggian para prajuru adat lan dinas, kulawarga lanang wadon maka miwah para darsika sane sampun ledang rauh ring sube dewasa punika, kawastanin….

a. Dewa saksi b. Saksi prajuru adat c. Manusa saksi d. Buta saksi e. Pemerintah

6. Sambrama wacana manut kawentanannyane napi sane sida antuk kamedalang rikalaning kasudi ritepengan punika mangda ngicen petuah amatra kawastanin teknik…..

a. spontanitas b. apalan

c. nganggen ringkesan d. nganggen kata kunci e. nganggen teks

7. Rikala maktayang sambrama wacana patut nguratiang tinggi-rendah suara utawi nada, punika kasengguh....

a. pelafalan b. intonasi c. jeda

d. penghayatan e. ekspresi

8. Manut wentuknyane, wawancara sane kalaksanayang olih sang sane jagi mataken katemu sareng sang sane jagi ngicen pasahur kawastanin....

a. wawancara nenten langsung b. wawancara dadakan

c. wawancara langsung d. wawancara serta merta e. wawancara terstruktur

9. Wawancara sane kalaksanayang nganggen pitaken-pitaken sane spontan utawi kalaksanayang sajeroning kawentenan sane alamiah utawi kadi patut ipun. Metode

wawancara punika kawastanin....

(14)

c. wawancara langsung

d. wawancara nenten langsung e. wawancara nenten terstruktur

10. Wawancara sane sampun kasediaang pitaken-pitaken tur sampun kasusun rapi sadurung nglaksanayang wawancara kasengguh soroh wawancara....

a. wawancara terstruktur

b. wawancara nenten terstruktur c. wawancara campuran

d. wawancara langsung

e. wawancara nenten langsung

11. Dudonan pamargi wawancara kakepah dados.... a. undagan pamahbah, unteng lan pamuput b. pamahbah, unteng lan pamungkah c. pamungkah, unteng

d. undagan pamungkah lan pamuput

e. undagan pamungkah, pamuput lan panyineb

12. sang sane jagi mataken sumangdennya nyihnayang raga pinih rihin sapisanan nguningang kabuatan lan tetujon ipun. punika pinaka dudonan pemargi wawancara undagan....

a. unteng b. pamungkah c. daging d. pamuput e. panyineb

13. Ring sor punika sane kasengguh imba wawancara inggih punika.... a. dharmatula

b. simakrama c. pangenter bawos d. sambrama e. dialog interaktif

14. Sajeroning nglaksanayang wawancara sane pinih utama patut kasiagayang inggih punika....

a. topik utawi pikobet sane jagi kabligbagang b. tape recorder

(15)

d. prabea

e. sang sane jagi kawawancara

15. Sane kapolihang ritakala iraga nglaksanayang pebligbagan inggih punika.... a. matemu sareng sawitra

b. wenten pamargi anggen natasang pikobet sane wenten c. matemu wirasa sareng sawitra sane doh

d. mangda polih makakedekan e. anggen nylimurang manah

16. Rikala dados pemimpin diskusi utawi peparuman sepatunya iraga nguratiang indik sor singgih basa sane kaanggen mangda becik kapireng. Punika mawinan yening nglaksanayang paparuman patut ngangge basa Bali….

a. Madia b. Mider c. Alus singgih d. sor

e. andap

17. Sane patut kauratiang rikala jagi nglaksanayang pabligbagab (diskusi), sajabaning.... a. genah

b. pamilet (peserta)

c. agenda utawi napi sane dados pembahasan d. galah (waktu)

e. busana sane kaanggen

18. Atur uningayang titiang ring ida dane makasami, sajeroning nyanggra wanti warsa sane kaping dasa puniki kadagingin antuk makudang-kudang pacentokan, gotong royong kebersihan desa, taler kajangkepin antuk ngaturang punia amatra ring panti werda majeng ring anak lingsir sane patut polih uratian iraga sareng sami.

Mungguing prabea sane kaanggen nyanggra acara wanti warsa rahinane mangkin wantah saking urunan miwah kas sekaa truna truni, katambahin antuk paica lascaria saking krama banjar.mangda taler sauninga, sane mangkin titiang uningang akeh jinah sane ngranjing miwah sane telas.

Saking punggelan pabligbagan ring duur, unteng pabligbaganne punika nyihnayang indik....

Referensi

Dokumen terkait

Untuk soal yang memiliki kualitas autenti harus memenuhi 4-5 karakteristik penilaian autentik. Untuk kualitas soal yang kurang autentik setidaknya memenuhi 2-3

Aspek leksikal awujud repetisi (pengulangan), sinonimi (padan kata), antonimi (lawan kata), kolokasi, hiponimi, lan ekuivalensi. Wacana sastra buku Antologi Cerkak Senthir

dikebangkan dalam bahan bajar yang digunakan pendidik dalam proses belajar-mengajar. Berdasarkan pemaparan di atas, jelas pengembangan bahan ajar berlandaskan