P E N D A H U L U A N
B e r i h u - r i b u t a h u n y a n g lampau s u a t u i r i n ~ a n k a f i l a h s - r a n g s a u d a g a r C i n a y a n z k a y a r a g a s e d s n g b p r j e l n n dengan megahnya men j ~ l a j a h i n e g e r i n y a , t a n a h T i o n g k o k y a n g l u a s , d a r i s u a t u k o t a me n u j u k o t a b e r i k u t n y a . S e b a g a i m a n a l a z i m n y a k a f i l a h o r a n g y a n g k a y a r a g a p a d a masa i t u rombongan i n i s a r a t dengan p e r a n g k a t yani mahal-mahel, b a j u s u t e r a y a n g i n d a h mewah dan b n r a n g emas i n t a n p e r m a t a y a n g t a k t e r n i l a i h a r g a n y a ,
s a n g p e n y e l a m a t j u r u m a s a k y a n g c e r d a s . D i k i s a h k a n kemudian k a c a n s i t u d i s e b a r - l u a s k a n k e s e l u r u h d a e r a h y a n g m e r e k a l a l u i , d a m u k j i z a t i t u p u n d a p a t d i n i k m a t i o l e h penduduk G i n a y a n g p a d a t d kemudian h a r i
.
Dongeng d a r i n e g e r i T i o n g k o k Kuno d i a t a s menggambarkan b a g a i m a n a b a n g s a i t u menempntkan k a c a n g k e d e l a i dalam k e h i d u p a n m r e k a , s e h a g a i r a k h m a t d a r i p a r a dewa. C e r i t a - c e r i t a lama y a n g bersamaan maknanya d i k e n a l j u g a d i d a e r n h l a i n d i A s i a Timur. D J e p a n g m i s a l n y a , k e d e l a i d i d o n g e n g k a n s e b a g a i s a t u d a r i l i m a ta naman y a n g t i b a - t i b a muncul d a r i k u b u r a n "dewa pangan" r a n g d i b nuh o l e h "dewa l a u t a n " y a n g membangkang.
D e m i k i a n l a h s r s u a i dengan pengalaman dan k e n y a t a a n yang d i d a p a t , dongeng a t a u c e r i t a y a n g mengagungkan k e d e l a i h i d u p s u b u d i k a l a n g a n r a k y a t Tiongkok dan J e p a n g . Konon bahkan s e u n t a i k a l d a r i k a c a n g i n i d i a n g g a p rnengandung k e k u a t a n s u p e r a l a m i yang
m
bawa daya m i s t e r i p a d a s i p e m a k e i n y a , D i c e r i t a k a n p u l a bahwa m a y a n g a k a n d a t a n g p u n d a p a t d i r a m a l dengan merendam t i g a k e d e l a i tam d i d a l a m minyak w i j e n s e l a m a t i g a h a r i b e r t u r u t - t u r u t , konon gnmbaran h a r i depan i n i d a p a t d i l i h e t s e j e l a s a p a y a n g d i g a m b a r kan o l e h b o l a k r i s t a l .oang i n s bukan raja msngandung kadar p r o t e i n yang t i n g g i , t e t a p i
a s a m
aminonjmpun hampfr menyamai sumunm ciaam amino p r o t e i n he-
wan1
,
Namun demikian. n i l a i h y a t i k e d e l a i mentah t l d a k aepadan
dengan k a d a r z a t n r r t r i a i yaag dikandungnya, k e d e l a i baru d a p a t memberikan n i l a i h a y a t i Fang s e s u a i j i k a i a d i u a p i &tau d i r e b u r selama t i g a j a m , Bardamarkan banyak percobaan t e r n y a t a k e d e l a i mentah mengandung s u a t u sat f a n g menghalangi p t r t u n b u h a n hew- percobaan, Z a t i n i kemudian d i n y a t a k a n a e b a g a i e a t penghalrng pencemaan p r o t e i n dan d i i d e n t i f i k a s i k a n e e c a r a biokimiawi seba- g a i z a t a n t i - t r i p s i n , berupa p r o t e i n b e r j e n i a g l o b u l i n ( K u n i t r
1945;
O a r l i c h dan Nesheim1966)-
P m n e l i t i a n kimiawi l e b l h menda- rar membuktikan p u l a bahwa f a k t o r a n t i pcrtumbuhan bewacam-macamp u l a j e n i r n y a , d i a n t a r r n y a bahkan a d a yang b e r a k t i v i t a r hemaglu- t i n a s i
.
Banjak p e a r l i t i t e l a h terhimbau u n t u k s e m p s l a jar1 g r n g g ~ l n i a a l i ataupun biokimiawi yang mendasari keaenjaagan r a n g t e r j a d i
.+
a n t a r a z a t n u t r i s i r a n g dikandung k e d e l a i dengan e'fek h a y a t i yang4
a k t l f
L.
m e t l o n l n didalam d i n d i n g u m r j u g a mengalami penurunm (Pope dan P a t t e n , 1 9 7 5 ) -Walaupun p e n c o r n a m p r o t e i n dan penyerapannya t e r l i h a t
rm-
dab j i k a hewan percobaan d i b e r i k e d e l a i mentah, n-on en&im pro- t e o l i t i k d a l u u s u r mmningkat jumlahnya rampal
liar
k a l l l i p a t(Halnea dan Lyman, 1961). Smmeatara i t u a l a t tubuh pankreas Fang 1 r e c a r a l a n g r u n g punra k a i t a n dengan pengeluaran d m s i n t e e a enrim pencernaan d i d a p a t i membesar den melimpahkln c a l r a n n y a l e b i h ba- nyak kedalam u s u s (Lepkoweky, 19711 Latshaw dan C l a j t o n , 1976)
,
P e n e l i t i a n m a t a k h l r bahkrn menunjukkan penlngkatan b i o a l n t e r a t r i p s i n o g e n dalam pankrerm ( D l j k h o f den P o o r t . 1978).
b m p a
F l k t o r a t 1 t r i p t i k j a n g ~ p r o t o i n i n + dapat m u a n a h karuna pe- manasan. Berbagai e a r a t e l a h banyak d i l a p o r k a n untuk menentukan
kadarnya didalam bahan k e d e l a i a t a u h a i i l olahannya Tang t e n t u s r j a b e r k a i t a n dengap e f e k h a y a t i d a r i bahan l t u < E r i n g , 1963). rehubungan dengan c r r a olahan dan panas r a n g t e l a h d l d a p a t n y a ,
S e j a k beberapa t a h u a yang l a l u Departemm Biokimis P a k u l t a r Kedokteran Hewan I n s t i t u t P e r t a n i a n Bogor, banyak d i m i n t a untuk a e n r n t u k a n r k t i t l t a r e n s h u r e a s r pada contoh-contoh k e d r l a l a t a u bahan d a r i k s d e l r i rehubungan dengan a k t i v i t a a a n t 1 t r i p t i k
rang
mungkin masih dikandungnya, Pada umumnya contoh-contoh t e r s e b u t b e r a s a l d a r l toko-toko a t a u pabrik-pabrlk mrkanan texnak r a n g a d a
5
j u k bphwa b a h a n t e r s e b u t t i d a k l a g i mcnEandune a n t i - t r i p s i n , se-
h a b a n z i m i n i l e b i h p e k a t e r h a d a p p a n e s . Walau d e l i k i a n t e r n y a -
t 3 b a h e a d i b e b ~ r n p n l a b o r ~ t o r i u m a k t i v j t a s u r s a s e i n i m a s i h d i
-
p ? k ? i - i e h a ~ a i i n d i k a t o r , m a s i h a d a a t a u t i d a k n y a a n t i - t r i p s i n d i -d - I n n 0 - h a n k e d e l a i . K i r a n y e h a 1 i n i p e r f u d i p - r j e l a s , t e n t u sa- jc, dent-an q l a s a n y a n g k u a t d a n b e r d a s a r k a n h n s i l p e r c o b a a n yang m e y ~ k i n k n n .
C s r n - c a r e b a r u d a l a m p e n e n t u a n a k t i v j t a s a n t i - t r i p s i n s e c a -
ra l a b o r a t o r i u m nsrnpaknya m a s i h p e r l u d i e a r i m e n g i n g a t l u a s n y a
j s n g k a ~ i r t n g u l g d a p i l t d i c a p a i o l e h k a c a n g i n % dnlam i n d u s t r i pa.ngan mrtuptn p a k n n , M e t o d a b n r u y e n g d i k e r n b n n g k ~ n h e n d a k n y a l e b i h aku-
r a t , rnulah d a n murah u n t u k d i k e r j a k a n , H a l i n i s e j a l a n pula d e - n g a n mnksudh ~ e m e r i n t a h u n t u k m e n i n ~ k a t k a n g i z i m a s y a r a k a t m e l a -
l u i y e n i n q k a t n n p r n - l u k s i k o d e ! a i d i m a n a kacenp: i n i d i h a r a p k a n d a -
f n t d i r n a n 4 a a t k a n s e b n o a i s u m b e r p r o t e i n m e l a l u i p e n c o l a h a n - p e n g o -
l a h ~ n b - r u y n n g bcliim b a n y n k d i k e t n h u i . S e l a i n d a r i i t u k e t i d a k
s o r a g e - a n p o n e 0 1 ahnn k c d e t a i d i I n d o n e s i ? m e r y e b a b k a n p u l a p e n g -
g u n n a n h . - ~ s ? l sarnpintysnnyn d n l n m d u n t n p s t e r n a k a n m a s i h d i r a g u k a n
kcm?nts3ynnnya (N~s7.1ti.on d e n S u t a r d i 1 9 7 8 ) .
P o r c ~ b n a n y n n g d i s a 2 ik?n dnlam t u l i : ~ n b c r i k u t f n i m e n y - n g -
k t ~ t 3 0 1 7 Famananan k e d e l n i dalarn u s a h a menghi1.-.ngknn n k t i v i t a s
= a t a n t i - t r i p s i n y n n g d i k a n d u n g n y a h i n g g a m n n P a a t k a c a n g i n i da-
r:+t
.tir.li's; ~ e s a k s j . l ? n l rnungkin, P e n e l i t i n n d i k e r j a k a n s e c a r a l a -6
t r i p t i k n y a d i i k u t i pada t i a p - t i a p suhu pemanasan, Kemudian s e c a - r a b i o l o g i k e f e k h a y a t i k a c a n g yang t e l a h mengalami pemanasan i t u d i p e r i k s a m e l a l u i hewan percobaan ayam p e d a g i n g , hewan yang b e r - tumbuh dengan c e p a t dan d i h a r a p k a n memberikan kepekaan yang t i n g - g i t e r h a d a p a n t i - t r i p s i n k e d e l a i .
Ada d u a manfaat yang d i h a r a p k a n d a p a t d i a m b i l d a r i percobaan d i a t a s . P e r t a m a mendapatkan suhu dan waktu pemanasan yang t e p a t u n t u k mencapai m a n f a a t t e r t i n g g i kacang k e d e l a i , kecfua sehubungan dengan penggunaan k e d e l a i yang masih u t u h dalam d u n i a p e t e r n a k a n , t e m t a m a u n t u k hewan t e r n a k unggas, J a d i percobaan d i j a l a n k a n dengan menggunakan k e d e l a i berlemak penuh, s e k a l i gus s e b a g a i sum- b e r p r o t e i n dan e n e r s i .
TINJAUAN PUSTAKA S e d i k i t t e n t a n g a e j a r a h k e d e l a i
K e d e l a i a t a u G l y c i n e max
(L)
M e r r i l l t e r m a s u k salaki s a t u t a - n a m a b u d i a a y a t e r t u a d i d u r ~ i a . G . u s s u r i e n ~ i s , s u a t u k e d e l a i l i a r y a n g d i d u g a menurunkan k e d e l a i y a n g d i d a p a t i m a s a k i n i , b e r - a s a l d a r i C i n a , M a n c h u r i a dan K o r e a ; j a d i d a p a t d i k a t a k a n b e r a-
s a l d a r i s e l u r u h A s i a Timur. E n t a h b i l a m u l a i n y a d i b u d i d a y a k a n tanaman i n i t i d a k a d a t u l i s a n y a n g d a p a t dengan t e p a t menunjukkan- n y a ; konon k i r a - k i r a 5000 t a h u n b e r s e l a n g k a c a n g i n i s u d a h d i k e - n a l o r a n g (Somaatmad ja - ; P r o b s t dan J u d d 7 1 9 7 3 ) .T u l i s a n p e r t a m a mengenai k e d e l a i a g a k n y a d i b u a t t a h u n
2838
s e b e l u m Masehi o l e h Emperor Sheng-Nung d a r i C i n a d a l - buku M a t c - r i a Medica "Pen T s ' a o KongMuW ( P r o b s t dan J u d d 2 1 9 7 3 ) . S e j a k i t u b e r u l a n g - u l a n g k e d e l a i d i l a p o r k a n dan d i t u l i s dalam s a e t r a kuno C i n a t i d a k s a j a s e b a g a i bahan makanan y a n g b a i k t e t a p i j u g a digam- b a r k a n mempunyai k h a s i a t o b a t u n t u k bermacam-macam p e n y a k i t dan menambah g a i r a h k e r j a . Banyak p u l a kemudian p r o s e s pembuatan ha-e i l k e d e l a i d i t u l i s dan dikembangkan, d i a n t a r a n y a pembuatan t a u g e , t a h u
,
k e j u,
s u s u k e d e l a i d l 1.
( L a g e r , 1 9 4 5 ) . Walaupun t a n p a l a t a r b e l a k a n g i l m i a h y a n g d a p a t d i p e r t a n g g u n g jawahkan s e b a g a i m a n a l a - zimnya l a p o r a n masa k i n i namun b a n g s a C i n a d a h u l u k a l a t e l a h y a k i n bahwa k e d e l a i mempunyai n i l a i n u t r i s i y a n g t i n g g i . K e y a k i n a n y a n g b e r d a s a r k a n h a n y a d a r i pencamatan dan pengalnman i n i d a p a t d i b u k t i - kan k e b e n a r a n n y a b e b e r a p a a b a d kemudian s e t e l a h p e n e l i t i a n dan p e r - cobaan m e n y e l u r u h s a m p a i k e d a s a r n y a d i l a k u k a n dan d i k e r j a k a n o l e ha
p a r a t e n a g a a h l i d i d u n i a .
Beberapa abad s e t e l a h Emperor Sheng-Nung membuat l a p o r a n n y a yang p e r t a m a , k e d e l a i m u l a i m e l i n t a s i l a u t a n menemukan j a l a n n y a ke Eropa dan Amerika. S e o r a n g a h l i b o t a n i Jerman E n g e l b e r t Kaem- p h e r m e m p e l a j a r i kacang i n i d i J e p a n g dan memperkenalkannya k e Eropa dalam t a h u n 1892, Dengan r a s a i n g i n t a h u s a j a d i t a n a m l a h tanaman i n i d i taman b o t a n i d i P e r a n c i s pada tahun 1740 dan d i I n g g r i s p a d a t a h u n 1790. P e r a n g a n t a r a bangsa-bangsa d i Eropa yang kemudian b e r l a n j u t m e n j a d i P e r a n g Dunia P e r t a m a nampaknya me- r u p a k a n p e r a n g s a n g u n t u k p e r l u a s a n i n d u s t r i k e d e l a i d i kawasan du- n i a i t u . u n t u k p e r b a i k a n g i a i p a r a p r a j u r i t ( L a g e r , 1 9 4 5 ) .
D i Amerika l a p o r a n p e r t a m a t e n t a n g k e d e l a i d i t u l i s o l e h James Meax pada t a h u n 1804. S e p e r t i h a l n y a d i Eropa u n t u k b e r t a h u n - t a - hun lamanya k e d e l a i t e t a p t i n g g a l s e b a g a i " b o t a n i c a l c u r i o s i t y " s a j a . Sesudah t a h u n 1897 k e d e l a i m u l a i ditanam o l e h p a r a p e t a n i u n t u k makanan hewan dan kemudian berkembang p u l a m e n j a d i tanaman
i n d u s t r i b e s a r dengan h a s i l yang bermacam ragam, s e s u a i dengan ke- majuan-kemajuan t e k h n o l o g i dan ilmu pengetahuan ( L a g e r , 1945).
N i l a i g i z i k e d e l a i
J
B e r d a s a r k a n banyak percobaan dan p e n e l i t i a n y a n g mendasar maka p a r a a h l i t e l a h b e r s e p a k a t bahwa k e d e l a i mentang b e r n i l a i g i - z i u n g g u l , S e l a i n k a d a r p r o t e i n n y a t i n ~ g i , s u s u n a n asam amino
-
nyapun hampir menyamai s u s u n a n asam amino p r o t e i n hewani. Kadar p r o t e i n dan lemak b e b e r a p a v a r i e t a s k e d e l a i d i l a p o r k a n o l e h P i p e r dan Morse, masing-masing b e r k i s a r a n t a r a-
46%(Nx6.25)
dan 12-14%. s e b a g a i h a s i l p e n e l i t i a n yang d i l a k u k a n a t a s l e b i h d a r i 500 cup1 i k a n ( d i k u t i p of eh Gravens dan ~ i ~ o s , 1 9 5 8 ) .H u t a s o i t ( 1 9 5 9 ) m e m p e l a j a r i b e b e r a p a v a r i e t a s k e d e l a i d i I n - donefiia dan mendapatkan k a d a r p r o t e i n b e r k i s a r a n t a r a 36,21%
-
39.90%(Nx6.25)
s e d a n g k a d a r lemaknya17,60-18.55%.
Banyak l a g i l a p o r a n analisa k a d a r p r o t e i n dan lemak k e d e l a i yang t e l a h d i p u s t a k a k a n , namun angkanya b e r a d a d i s e k i t c l r a n g k a ke- dua p e n e l i t i d i a t a s , C a r t l e r dan Hopper b e r k e s i m p u l a n bahwa s u - sunan k i m i a k a c a n g k e d e l a i l e b i h banyak d i p e n g a r u h i o l e h v a r i e t a s k a c a n g i t u d a r i p a d a o l e h keadaan l i n g k u n g a n kacang i t u d i t a n a m
( d i k u t i p G r a v e n s dan S i p o s
1958).
Untuk memberikan gambaran t e n t a n g s u s u n a n asam amino e s e n s i - a1 k e d e l a i , dihalaman b e r i k u t i n i d i s a j i k a n s e b u a h t a b e l banding- a n s k o r aaam amino dengan r e f e r e n s t e l u r 100% ( G i r i n d r a , A, dan Soedarmo.
D.
1 9 7 7 ) .Lemak k e d e l a i yang t i n g g i k a d a r n y a i t u
80%
t e r d i r i d a r i l e - mak t a k jenuh ( D i l a p o r k a n o l e h MarkleyJ1950; R a c k i s 1 9 7 4 ) . P a d a2
dalam p e l a r u t i n i t e r s a r i k a n , d i a n t a r a n y a t r i g l i s e r i d a , pigmen
-
pigmen, s t e r o i d , p h o s p h o l i p i d a , a n t i o k s i d a , t o k o f e r o l , v i t a m i n y a n g l n r u t dalam lernak dan l a i n - l a i n . Z a t - z a t i n i kebanyakan b e r - i k a t a n dengan p r o t e i n dan k a r b o h i d r a t dan d a p a t d i m a n f a a t k a n d e-
ngan b a s k (Ewing1963).
>
T a b e l 1 : P e r b a n d i n g a n s k o r s s a m amino k e d e l a i dan d a g i n g dengan t e l u r s e b a g a i baku.
T e l u r K e d e l a i S k o r
a - a . D a g i n g
S k o r a.a.
15/36
EN
A r g i n i n H i s t i d i n I s o l e u s i n L e u s i n L i s i n M e t i o n i n F e n i l a f a n i n T h r e o n i n V a l i n T r i p t o p h a n T i ~ o s i n*
= M e t i o n i n asam amino pnmbatas p a d a k e d e l a i-
= S k o r asam amino l e b i h r e n d a h d a r i k e d e l a i-
= = S k o r m e t i o n i n l e b i h t i n g g i d a r i k e d e l a i t a p i l e b i h r e n d a h d a r i t e l u r
s e d a n g k a n F e a m a t r e n d a h . V i t a m i n y a n g b e r a r t i dalam k e d e l a i ia- I n h t i a m i n , r i b o f l a v i n dan v i t a m i n D. V i t a m i n E s a n g a t s e d i k i t s e i a r r @ k a n v i t a m i n C r i i h i l ( D i l a p o r k a r t o l e h H a y ~ r a r u den L o o s l i
f
Fengarukt i i e d e l a i t-lentah p a d a Pertulnbuhan
N i l a i h a y a t i k e d e l a i mentah t e r n y a t a t i d n k sama dengan n i l a i h a y a t i k e d e l a i y-ng s u d a h mengalami pemanasan, H a l i n i d i b u k t i k a n p e r t a m a k a l i o l e h Osborn dan Mendel ( 1 9 1 7 ) k e t i k a mereka mengada- kan p e r c o b a a n dongan t i k u s dalam r a n g k a m e n e l i t i p o t e n s i k e c a n g i n i s e b a g a i pakan, Mereka mendapatkan b a h ~ a t i k u s - t i k u s p e r c o b a - annyn b a r u d a p a t bertumbuh w a j a r j i k a k e d e l a i d i u a p i s e l a m a
3
j a m .H a m dkk. ( 1 9 4 4 ) menemukan dalam k e d e l a i mentah s u a t u z a t yang m e n g h a l n n q i b e k e r j a n y a enzim t r i p s i n y a n g b e r s i f a t l a b i l t e r h a d a p p:snas. Kemudian Bowman ( 1 9 4 4 ) mendapatkan p u l a d i d a l a m s u a p e n s i k e d e l . a i mentah s u n t u f r a k s i y a n g menghambat p e n c e r n a a n k a s e i n eu- +
s u o l e h t r i p s i n s e c a r a i n v i t r o , A k t i v i t a s z a t i n i m e n g h i l a n g j i -
1
k a dj-pannskan da1.am a i r m e n d i d i h . S e d i a a n t i d a k m u r n i z a t p e n g
-
hambat t e r a e b u t t e r n y a t a menekan pertumbuhan den m e n g u r a n g i p u l a"
n k t i v i t a s enzim p r o t e o l i t . i k d i dalam u s u s ( H a m dkk, 1 9 4 5 ) .B e r d a s a r k ~ n h a s i l p e n e l i t i a n n y a , R i e s e n dkk. (19473 b e r k e s i m - p u l a n bahwa y a n g menyebabken t e r t e k a n n y a pertumbuhan hewan-hewen p e r c o b a a n i a l a h t e r g a n g g u n y a h i d r o l i s a p r o t e i n d i dalam u s u s y a n g u d i s e h ~ b k n n o l e h f a k t o r a n t i - t r i p s i n y a n g t e r d a p a t p a d a f r a k s i pro- t e i n k e d e l a i mentah.
*
tumbuh merana j i k a d i b e r i pakan y a n g t e r d i r i d a r i
596
k e d e l a i men- t n h . J j k a enzim t r i p s i n d i t a m b a h k a n k e dalam ransum y a n g rnengan- d u n g k e d e l a i mentah i t u ayam-ayam bertumbuh dengan s u b u r ,R e r d a s a r k a n p e r c o b a a n n y a , M e l n i c k ( 1 9 4 6 ) menyimpulkan bahwa t e r t e k n n n y n pertumbuhan d i s e b a b k a n o l e h t e r t u n d a n y a pembebasan me- t i o n i n dalam u s u s k a r e n a enzim p r o t e a s e d i h a m b a t k e r j a n y a o l e h s u - a t u i n h i b i t o r y a n g a d a dalam k e d e l a i mentah. Akan t e t a p i K l o s e dkk. ( 1 9 4 8 ) t i d a k b e r h a s i l m e m p e r b a i k i pertumbuhan dengan menam- bahkan d a l am pakan y a n g mengandung k e d e l a i mentah campuran p r o t e i n y a n g s u d a h t e r c e r n a sebelumnya. B e g i t u p u l a p e r c o b a a n y a n g d i l a - kukan o l e h H i l l dkk- ( 1 9 5 3 ) t i d a k d a p a t membuktikan p e r b a i k a n p e r - trimbuhan ayam dengan mernbubuhkan campuran a s a m amino e s e n s i a l k e dalam ransum y a n g meneandung k e d e l a i mentah. Mereka b e r k e s i m p u l - a n bahwa penyebab penekan pertumbuhan b u k a n l a h i n h i b i t o r enzim p e n c e r n a p r o t e i n dalam u s u s . ' F i s c h e r dkk. ( 1 9 5 8 ) membantah pen- d a p a t i n i denqan h a s i l p e r c o b a a n n y a y a n g membuktikan bahwa pertum- buhan d a p a t m e n j a d i b a i k d e n c a n rnenambahkan campuran asam a m i n o k e p a d a pakan y a n g mengandung k e d e l a i mentah. Menurut mereka p e r - cobaan s e b e l u m n y a t i d a k b e r h a s i l k a r e n a imbangan asam aminonya ku- r a n g t e r a r a h , Mereka menduga bahwa p e m a n f a a t a n asam a m i n o l a h f ak- t o r u t a m a d a r i panekanan pertumbuhan o l e h k e d e l a i mentah.
P e n g a r u h K e d e l a i Mentah T e r h a d a p P a n k r e a s dan Enzim P r o t e o l i t i k
C h e r n i c k dkk, ( 1 9 4 8 ) m e l a p o r k a n h a s i l p e n e l i t i a n n y a bahwa ke- d e l a i mentah bukan s a j a menyebabkan k e r d i l n y a pertumbuhan hewan p e r c o b a a n t e t a p i d i s a m p i n g i t u t e r j a d i pembesaran p a n k r e a s y a n g d i s e r t a i dengan b e r t a m b a h n y a eneim p r o t e o l i t i k y a n g d i k a n d u n g n y a . A l a t t u b u h l a i n t i d a k menunjukkan p e r u b a h a n .
Lyman dan Lepkovsky ( 1 9 5 7 ) menambahkan s c d i a a n a n t i - t r i p s i n k e dalam pakan y a n g mengandung b u n g k i l k e d e l a i yang t e l a h d i p a n a s - kan
,
t e r n y a t a t i k u s p e r c o b a a n n y a m e m p e r l i h a t k a n pertumbuhan y a n g b u r u k d i i k u t i dengan p e n g e l u a r a n e n z i m p e n c e r n a a n y a n g b e r k e l e b i h - an, sama dengan t i k u s - t i k u s x a n g d i b e r i p a k a n b u n g k i l k e d e l a i y a n g belum sempurna p r o s e s n y a .Kemudian Lyman ( 1 9 5 7 ) b e r h a s i l p u l a dalam p e r c o b a a n n y a
mem-
p e r l i h a t k a n bahwa walaupun enzim p r o t e o l i t i k d i &lam u s u s n a i k a k t i v i t a x n y a , namun n i t r o g e n d a l m s a l u r a n p e n c e r n a a n t e t a p t i n g - g i k a d a r n y a . Karen& itu d i a b e r p e n d a p a t bahwa b u r u k n y a pertumbuh- a n hewan p e r c o b n a n d i s e b a b k a n o l e h b e r l i m p a h n y a s e k r e s i eneim pen- c e r n e a n . N i t r o g e n y a n g d i k a n d u n g enzim i n i k e l u a r b e r s a m a t i n j a , k a r e n a n y a t i d a k d a p a t d i m a n f a a t k a n o l e h t u b u h ,1 4
s a m p a i
5
k a l i , t e t a p i enzim dalam p a n k r e a s t e r l i h a t dalam k e a d a - a n mantap. T i k u s y a n g d i b e r i pakan k e d u a , p e r t a m b a h a n b e r a t n y a j u g a m e n ~ a l a m i penekanam t e t a p i t i d a k s e p a r a h y a n g d i d e r i t a o l e h t i k u s y a n g d i b e r i pakan p e r t a m a . P a d a k e d u a macatn p a k a n d i a t a s t e r l i h a t p r o t e a s e m e n i n g g i a k t i v i t a s n y a dalam s a l u r a n p e n c e r n a a n , namun a b s o r b s i n i t r o g e n t e r l i h a t menuPun, Penambahan m e t i o n i n nampaknya t i d a k memberi p e r t o l o n g a n u n t u k membuat p e r u b a h a n y a n g b e r a r t i . Kedua o r a n g p e n e l i t i i n i b e r k e s i m p u l a n bahwa t e r g a n g g u - n y a partumbuhan bukan k a r e n a h i d r o l i s a p r o t e i n y a n g b e r k u r a a g da- lam u s u s t e t a p i d i s e h a b k a n o l e h a d a n y a r a n g s a n g a n i n h i b i t o r t r i p - s i n p a d a p a n k r e a s u n t u k m e n g e l u a r k a n p r o t e a s e y a n g b e r l e b i h a n , dan s e c a r a t i d a k l a n g s u n g menyebabkan a s a m amino t e r b u a n g dengan percuma.1 5
v i t a s l e b i h lemah d s r i k o n t r o l . P a r a p e n e l i t i i n i b e r p e n d a p a t bahwa merananya pertumbuhan hewan p e r c o b a a n o l e h k e d e l a i mentah i a l a h p e r t a r n a k a r e n a t e r h a l a n g n y a a k t i v i t a s p r o t e o l i t i k dalam u s u s dan y a n g kedua k a r e n n b e r t a m b a h n y a k e b u t u h a n p r o t e i n o l e h p a n k r e a s y a n g membesar y a n g m e n g e l u a r k a n p u l a enzim y a n g b e r l i m p a h .
Lepkowskg dkk. ( 1 9 7 1 ) membuat f i s t u l a p a d a d u k t u s p a n k r e a t i - k u s ayam p e r c o b a a n n y a u n t u k monampung s e k r e s i c a i r a n p a n k r e a s , D i l a p o r k a n n y a bahwa p a d a hewan y a n g d i b e r i k e d e l a i mentah c a i r a n p a n k r e a s y a n g k e l u a r mengandung l o b i h s e d i k i t enzim p r o t e a s e , en- zim a m i l a s e dan enzim l i p a s e d i b a n d i n g dengan hewan p e r c o b a a n y a n g d i h e r i paknn y a n g b e r i s i k a n k e d e l a i y a n g s u d a h mengalami pemanasan sempurna. P r o t e a s e d i u a u s l e b i h b e s a r p a d a hewan yang b e r p a k a n k e d e l a i rnentah, s e d n n g k a n enzim l i p a s e dan enzim a m i l a s e d i u s u s t ~ r l i h a t r e n d a h a k t i v i t a s n y a . Mereka menduga bahwa a n t i - t r i p s i n k e d e l a i mentah mungkin menggandeng p r o t e i n g a n g t e r d a p a t dalam u- siln, membentuk kornpleks i n h i b i t o r t r i p s i n p r o t e i n . H a l i n i menye- babken k e p e r l u a n a k a n enzim p r o t e o l i t i k m e n j a d i b e r t a m b a h d a n se- b a g a i a k i b a t d a r i k e a d a a n i n i banyak p r o t e i n y a n g l e p a s b e r s a m a t i n j m ,
16
i n i j u g a menyimpulkan bahwa p e n g a r u h b u r u k k e d e l a i mentah t e r h a - d a p p ~ r t u m b u h a n d i k a r e n a k a n o l e h b a n y a k n y a a s a m amino y a n g k r i t i e t e r b u a n g b e r s a m a t i n j a .
A p l e g a r t h dkk. ( 1 9 6 4 ) menemukan gambaran h i s t n l o g i k d m mor- p h o l o g i k y a n g sama dengan d i a t a s p a d a ayam. D i l a p o r k a n n y a bahwa d i w a k t u p u a s a g r a n u l a zimogen s e l a c i n i jumlahnya n a i k dengan ak- t i v i t s s p r o t e o l i t i k y a n g j u g a t i n g g i . S e h a b i s makan t e r l i h a t sum- 1 a h g r a n u l a menurun d i i k u t i p u l a o l e h a k t i v i t a s p r o t e o l i t i k yang r e n d a h . H n l i n i t e r l i h a t l e b i h j e l a s dan n y a t a j i k a hewan p e r c o b a a n d i b e r i paknn k e d e l a i mentah. S e s u d a h mengalami a d a p t a s i a k t i v i t a s p r o t e o l i t i k k e m b a l i m e n i n g g i s e d a n g k a n jumlah g r a n u l a t e t a p sa ja, S e b e l a s jam s e t e l a h makan jumlah e r a n u l a dan a k t i v i t a s p r o t e o l i t i k t e r l i h a t n a i k k e m b a l i . Mereka b e r p e n d a p a t bahwa dalam h a 1 i n i pe- r u b a h a n m o r p h o l o g i k p a n k r e a s e r a t k a i t a n n y a dengan penemuan p e r u
-
bahan k i m i a w i c a i r a n p a n k r e a s .Booth dkk. ( 1 9 6 4 ) rnendapatkan bahwa p a d a t i k u s - t i k u s y a n g d i - b e r i pakan k e d e l a i mentah p e m b e s a r a n d a r i p a n k r e a s y a n g s u d a h b e r - l a n g s u n g s e l a m a
38
h a r i d a p a t d i k e m b a l i k a n k e p a d a k e a d a a n n o r m a l j i k a hewan i t u d i h e r i pakan k o n t r o l s e l a m a 1 5 4 h a r i . S e l a i n d a r i i t l a d n p a t p u l a d i d e m o n s t r a s i k a n n y a bahwa p a n k r e a s y a n g t e l a h rnem- b e s a r s e l a m a6
b u l a n t i d a k m e m p - r l i h a t k a n k e r u s a k a n h i s t o p a t o l o g i k .T.atshsw dan C l a y t o n t 1 9 7 6 ) m e n y a t a k a n , bahwa dalam p e r c o b a a n -
*
n y a dengan ayam p e t e l u r b e r a t p a n k r e a s b e r t a m b a h dengan m e n i n g k a t - k m
%
k e d e l a i mentah dalam pakan ayam-ayamnya,17
a n a k a n g s a . T e r n y a t a penyimpangan b e r a t p a n k r e a s dan b e r a t badan l e b i h m e n o n j o l pada a n a k a n g s a d i b a n d i n g dengan ayam dan t i k u s p e r c a b a a n .
P e n q a r u h K e d e l a i Pientah T e r h a d a p P e n c e r n a a n dan P e n y e r a p a n Lemak
R e n n ~ r d m H i 3 1 ( 1 9 6 0 ) m e l a p o r k a n bahwa t i n g k a t a n pemanasan k e d e l a i u n t u k m e n c a p a i e n e r s i m e t a b o l i k y a n g maksimal menyebabkan j u g a pertumbuhan dan e f i s i e n s i pakan n a i k d e n ~ a n seimbang. Dite- mukannya p u l a bahwa lemak dalam k e d e l a i g i l i n ~ l e b i h s u k a r d i e e
-
r a p d a r i p a d a lemak k e d e l a i y a n g sudah d i e k s t r a k s i . K a r e n ai t u
me- r e k a b e r p e n d a p a t bahwa p e r b e d a a n e n e r s i m e t a b o l i k p a d a hewan y a n g d i b e r i tepUhg k e d e l a i mentah mungkin d i s e b a b k a n o l e h r e n d a h n y a pe- n y e r a p a n lemak dalam b e n t u k i t u d i h a n d i n g dengan Semak k e d e l a i y a n g s u d a h d i p i s a h k a n .C a r e n dkk. ( 1 9 6 1 ) membuat s t u d i p e r b a n d i n ~ a n t e n t a n g p e r b e d a - an p p n ~ a r u h lempengan k e d e l a i d a n k e d e l a i g i l i n g yang masing-masing s u d a h d i u a p i t e r h a d a p pertumbuhan ayam. T e r n y s t a pertumbuhan ayam y a n g d i b e r i k e d e l a i lempengan l e b i h u n g g u l d a r i ayam y a n g d i b e r i k e d e l a i g i l i n g . Mereka b e r p e n d a p a t bahwa a b s o r b s i lemak k e d e l a i l e b i h b n i k dalam b e n t u k lempengan k a r e n a mungkin b a n y a k minyak ke- d e l n i y a n g k e l u a r k e t i k a p r o s e s perfempengan b e r l a n g s u n g ,
18
-
enzim i n i , p e n y e r a p a n t r i g l i a e r i d a dan asam l e m a k b e b a s d a p a t d i - p e r b a i k i
.
Nesheim dkk. ( 1 9 6 2 ) mendapatkan h a s i l ylng s a m a p u l a dengan d i a t n s , t e t a p i j i k a b u n g k i l k e d e l a i y a n g s u d a h d i p r o s e s d i t a m b a h denqan s ~ d i a a n i n h i b i t o r t r i p s i n y a n g t i n g g i d e r a j a t k e m u r n i a n n y a t i d a k mc-ngakibatkan menurunnya a b s o r b s i lemak,
G n r l i c h dan Nesheim
(1966)
m e l a p o r k a n bahwa penambahan s o d i - um t a u r o c h o l ~ t dalam ransum yanE mengandung k e d e l a i mentah d a p a t mengenlbalik~tn p e n y e r a p a n l e m a k k e k e a d a a n n o r m a l dalam 2 minggu.t a s y a n c t i n g g i p a d a u s u s b a g i a n a t a s .
P e n q n r u h K e d e l a i Mentah T e r h a d a p P e n c e r n a a n dan P e n y e r a p a n P r o t e i n
Nesheim dan G a r l i c h ( 1 9 6 6 ) menyatakan bahwa kemungkinan b e s a r r e n d a h n y n e n e r s i m e t a b o l i k k e d e l a i mentah d i s e b a b k a n o l e h kurang- n y a p e n y e r a p a n p r o t e i n . H a s i l p e r c o b a a n n y a menunjukkan bahwa p r o -
t e i n hanya
54%
t e r c e r n a j i k s ayam d i b e r i pakan k e d e l a i m e n t a h s e-
dangkan j i k a k e d e l a i s u d a h d i p a n a s k a n mencapai85%.
B i e l o r a i dkk,
(1972)
mencoba m e n g a n a l i s a a s a m amino b e b a s y a n g a d a dalam u l t r a - f i l t r a t d a r i d i n d i n g u s u s , dan d i d a l n m plasma.T e r l i h a t bahwa asnm amino m e t i o n i n , i s o l e u s i n , l e u s i n , t i r o s i n , f e n i l a l a n i n dan s i s t i n r e n d a h p a d a ayam y a n g d i b e r i k e d e l a i mentah d i b a n d i n g dengan y a n g d i b e r i k e d e l a i y a n g s u d a h d i p a n a s k a n . D i dslam d a r a h k o n s e n t r a s i asam-asam amino i n i t i d a k m e m p e r l i h a t k a n perbedamn y a n g b e r a r t i ,
Pope dan P a t t e n ( 1 9 7 5 ) menemukan p u l a bahwa a k u m u l a s i a k t i p L - m e t i o n i n didalitm d i n d i n g u s u s j u g a menurun k a r e n a k e d e l a i mentah.
odenum pads hewan y a n g d i b e r i k e d e l a i t e r p r o s e s m e n c a p a i 82% s e - dangkan y a n g b e r p a k n n k e d e l a i mentah h a n y a
3%.
P a d a hewan y a n g d i b s r i k e d e l a i mentah t e r l i h e t p u l a bahwa p e n c e r n a a n h a n y a b e r-
l a n g s u n g d i duodenum s a j a s e d a n g k a n a b s o r b s i t ~ r j a d i s e p a n j a n g s o l u r a n p e n c e r n a a n bawah y a i t u s a m p a i i l e u m b e g i a n a t a s . P a d a ayam y a n g d i b ~ r i pakan k e d e 3 a i y a n g s u d a h d i p n n a s k a n , p e n c e r n a a n b e r f a n g s u n g t e r u s ciepanjang u s u s dan d i i k u t i p u l a o l e h p e n y e r a p a n assm amino disemua b a g j a n i t u .B i e l o r a i dkk, ( 1 9 7 3 ) b e r h a a i l p u l a mengemukakan h a s i l p e r c o - b a a n n y a bahwa p a d a ayam-ayam y a n g d i b e r i pakan k e d e l a i mentah jum- l a h a b s o r b s i p r o t e i n h a n y a
70%
s e d a n g k a n hewan y a n g d i b e r i k e d e-
l a i y a n g d i p a n a s k a n d a p a t m e n c a p a i90%-
D i dafam u s u s t e r d a p a t %N dan a n g k a p e n c e r n a a n y a n g s e b a n d i n g dengan b a n y a k n y a kandungan k e d e f a i mentah dalam p a k a n , P e r c o b a a n i n i memakai9 1 ~
s e b a g a i bahan r e f e r e n s .Dengan menggunakan k a s e i n r a d i o a k t i p b i r l a b e l
,
'
l
c
T a m i r dkk.(1974)
b e r h a s i l mendernonstrasikan d i d a l a m jejunum dan i l e u m3
sam- p a i 4 k a l i k n s e i n g a n g t i d a k d i c e r n a . F r a k s i p r o t e i n y a n g t i d a k t e r c e r n e i n i b e r a s a l dari t e r g a n g ~ u n y a h i d r o l i s a p r o t e i n pakan.Kirnia F n k t o r A n t i Pertumbuhan
d e l a i m ~ n t a h dalam a i r s u a t u f a k t o r y a n g m e n g h a l a n g i s e c a r a i n v i t r o a k t i v i t a s enzim t r i p s i n mencerna k a s e i n s u s u . P r o t e i n t a k di c e r n a m e n r a p a i
5756-
F a k t o r i n i puneh j i k a d i p a n a s k a n dalam a i r , i a mengendap dalam a s e t o n dan s e b a g i a n b e e a r t i d a k d a p a t d i - endapkan dalam a l k o h o l , t e t a p i j i k a i a d i l a r u t k a n dalam a i r ( p H4-01
hampir semua d a y a k - r j a n y a mengumpul dalam l a r u t a n i t u . K e -mudian K u n i t z ( 1 9 4 5 ) b e r h a s i l p u l a menemukan s u a t u f a k t o r p e n g
-
hambat daya k e r j a t r i p s i n dalam k e d e l a i mentah g a n g mengendap da- l a m a l k o h o l dan d a p a t d i k r i s t a l k a n s e c a r a b e r u l a n g dalam 20% a1-
k o h o l . F a k t o r i n i t e r n y a t a a d a l n h p r o t e i n j e n i s g l o b u l i n , yang l a r u t dalam asam, a l k a l i a t a u garam dan mengandung16%
n i t r o g e n dan 0.01% p h o s p h o r ; i a t i d a k b e r d i f u s i m e l a l u i membran s e l o f a n dan k o l o i d o n , Z a t p e n g h a l a n g i n i d a p a t j u g a d i e n d a p k a n dalam25%
asam t r i c h l o r o a s e t a t p a n a s .K l o s e dkk. ( 1 9 4 6 ) m e n d e m o n s t r a s i k ~ n bahwa f a k t o r p e n g h a l a n g y a n g mengendap delam a s e t o n d a p a t menyebabkan t e r k e b e l a k a n g n y a
?
Bowman ( 1 9 4 6 ) mencoba membedakan 2 macam f a k t o r penghambat y a n g mengnmpul dalam f r a k s i y a n g b e r l a i n a n p a d a p r o t e i n k e d e l a i m e n t a h , Y a n g p e r t a m a a d a l a h f a k t o r yang d a p a t d i s a r i k a n d e n ~ a n a i r y a n g kemudian d i e n d a p k a n dalam a l k o h o l dan d i s e b u t n y a f a k t o r e n d a p a n - a l k o h o l , dan yane k e d u a a d a l a h f r a k s i y a n g d a p a t d i e k s-
t r a k s i denyan60%
a l k o h o l dan d i e n d a p k a n dalam a s e t o n , y a n g di-
s e b u t f a k t o r e n d a n a n - a s e t o n . K e s i m p u l a n d a r i h a s i l p e r c o b a a n n y a i a l a h bahwa k e d u a f a k t o r i n i b e r l a i n a n h a k i k i n y e , namun k e d u a-
duanya l a r u t dalam a i r .R o c h e r s dkk, ( 1 9 4 8 ) b a r h a s i l memisahkan
3
macam f a k t o r a n t i - t r i p s i n d o 1 am k e d e l a i mentah y a i t u y a n g d a p a t d i e n d a o k a n dalam n a - t r i u m s u l f a t , p a p a i n dan o s e t o n , T e r n y a t a bahwa h a n y a e n d a p a n a- s e t o n s a j a y a n g m e m i l i k i d a y a k e r j a a n t i p e r t u m b u h a n , B i e l o r a i dan R o n d i ( 1 9 6 3 ) ~ n e n g e k s t r a k s i f a k t o r a n t i - t r l l t s i n i n i rnealakai i i C 1I d i d a p a L ~ t u l bahwa walaupun s u d a h d i e k s t r a k s i
6
k a l i b e r u-
l a n g r e s i d u n y a ~ t ~ a s i h mengandung a k t i v i t a s a n t i - t r i p s i n ,R o c h e r s dkk.
(1947)
mencoba memasak k e d e l a i d e n g a n pemanasan k e r i n g ; t e r h u k t i bahwa d e n e a n c a r a i n i f a k t o r a n t i - t r i p s i n t i d a k riapat d i p u n a h k a n . Dikemukakan p u l a bahwa j i k a f a k t o r i n i s e l a m a? 4 jam d i i n k u b a s i b e r s a m a t r i p s i n dan s u b s t r a t n y a , a k t i v i t a s n y a
t e r l i h a t l e n y a p . Menurut Alumot dan N i t s a n ( 1 9 6 1 ) s t a b i l i t a s i k a - t a n t r i p s i n - a n t i t r i p s i n h a n y a d a p a t b e r t a h a n s e l a m a
3
jam. T e t a p i j i k a t e r d n p a t s u b s t r a t b e r l e b i h a n maka s e b a g i a n t r i p s i n a k a n mele- p-sknn d i r i .R a c h i s dkk. ( 1 9 5 9 ) memisahkan p r o t e i n - p r o t e i n serum k e d e l a i
Y
men j ? d i b p b e r o p a komponen s e c a r a k h r o m a t o g r a f i d i a t a s s e l u l o s a d i s t i l . amino e t i l (DEAF). B a g i a n y a n g mempunyai d a y a k e r j a i n h i - b i t o r t r i p s i n d a p a t d i l e p a s k a n d a r i selulosa-DEAE dengan n a t r i u m k h l o r i d ~ y a n g p e k a t s e d a n q k a n j i k a n a t r i u m k h l o r i d a e n c e r y a n g d i - grznakan maka y a n g d a p a t t e r l a r u t k e l u a r s d a l a h f r a k s i y a n g mempu- n y a i a k t i v i t a s h e m a g l u t i n a s i .
G a r 1 i c h den Nesheim
(1966)
mencoba m e n e l i t i f r a k s i - f r a k e i y a n g d i d e p a t o l e h R a c h i s dkk. dalam hubungannya dengan p e r t u m b u h a n , ab- s a r b s i lemak, p e r t a m b a h a n b o b o t p a n k r e a s , r e t e n s iN
dan e n e r s i me- t a b o l i k p a d a ayam p e r c o b a a n . Untuk h a 1 i n i k e d e l a i mula-mula d i-
l e r u t k n n dalam a i r p a d a t e m p e r a t u r kamar, B a g i a n y a n g l a r u t kemu- d i a n d i j a d i k a n l a r u t a n her-pH 4.4 dengan m e n e t e s k a n6
N HC1. S e s u - dah d i b i a r k a n 1 malam maka pR l'arutan d i n a i k k a n eampai p H8.0
d e-
nenn m ~ n e t e s k a n6 N
NaOH. P r o t e i n serum i n i kemudian d i f r a k s i n a s i - kan memakai selulosa-DEAE. F r a k s i y a n g s u d a h t e r p i s a h i n i d i l a r u t - kan k e m b a l i dengan 0,034M N a t r i u m k h l o r i d a d i dalam 0.01 m o l a r b u f - f e r p h o s p h n t . Kemudian d i k e r j a k a n p u l a h a 1 y a n g eama dengan 0,sM N a t r i u m k h l o r i d a . Kedua f r a k s i d i a t a s d i d i a l i s a dan d i l i o p h i l i s a . S e n u a i dengan p e r c o b a a n t e r d a h u l u f r a k s i p e r t a m a mengandung l e b i h banyak a k t i v i t a s h e m a g l u t i n i n s e d a n g k a n f r a k s i k e d u a b e r i s i k a n l e - b i h banyctk f a k t o r a n t i - t r i p s i n , Ayam-ayam y a n g d i b e r i p a k a n y a n g mencandung p r o t e i n serum k e d e l a i bertumbuh b u r u k , a b s o r b s i l e m a kr e n d n h , penggunaan z a t bukan lemak t i d a k b a i k , p a n k r e a s membesar j i k a d i b a n d i n g k a n dengan hewan p e r c o b a a n y a n g d i b e r i pakan k e d e l a i o l a h a n . J i k a ayam d i b e r i p a k a n f r a k s i p e r t a m a s e r u m k e d e l a i ( y a n g
24
mengandung banyak a k t i v i t a s h e m a g l u t i n i n ) maka perturnbuhannya sa- ma denean k o n t r o l , p a n k r e a s n y a membesar dengan n y a t a ; p e n e g u n a a n z a t bukan lemak b e r k u r a n g t e r l i h a t d a r i rnerendahnya e n e r s i m e t a
-
h o l i k s e d a n g k a n b e r k u r a n g n y a a b s o r b s i lemak s e c a r a s t a t i w t i k t i-
dak t e r l i h a t n y a t a . Ayam-ayam y a n g d i b e r i f r a k s i k e d u a serum ke- r i e l a i k a y a a k a n i n h i b i t o r t r i p s i n bertumbuh l e b i h l a m b a t s e c a r a n y a t a ; a b s o r b s i l e m a k dan e n e r s i m e t a b o l i k j u g a menurun dengan meyakinkan.G e r t l e r dkk. ( 1 9 6 7 ) d a p a t p u l a rnembuktikan p a d a p e r c o b a a n n y a , bahwa i n h i b i t o r t r i p s i n mengumpul dalam l a r u t a n j i k a k e d e l a i men- t a h d i s u s p e n s i k s n dalam a i r , S e l a n j u t n y a d i d a p a t k a n p u l a bahwa 1 gram k e d e l a i belum d i p r o s e s mengandung 1 2 4 u n i t i n h i b i t o r t r i p s i n rlan
61
u n i t i n h i b i t o r k h i m o t r i p s i n . Dapat p u l a d i h i t u n g kemudian bahwa 1 gram bahan y a n g same b e r i s i k a n2
13,5
m g i n h i b i t o r t r i p s i n dan5 - 5
mg i n h i b i t o r k h i m o t r i p s i n .K e d e l a i S e b a g a i P a k m U n ~ t f a s
"Soybean meal" a t a u d i n e g e r i . k i t a d i k e n a l e e b a g a i " b u n g k i l k e d e l a i " t e l a h l a m a d i g u n a k a n s e b a g a i sumber u t a m a p r o t e i n u n t u k pakan u n g g a s . D i n e g a r a maju b u n g k i l k e d e l a i i n i d i h a s i l k a n se- c a r a b e s a r - b e s a r a n d a r i s u a t u i n d u s t r i o l a h a n k e d e l a i dimana
m i -
n y a k n y a d i a m b i l dengan b e r b a g a i c a r a . N i n y a k h a s i l o l a h a n i n i d i -j u a l u n t u k b e r b a g a i k e p e r l u a n s e d a n g k a n b u n g k i l k e d e l a i y a n g t i n g - g i k a d a r p r o t e i n n y a dengan a s a m amino y a n g b e r k w a l i t a s b a i k d i j u a l u n t u k pakan hewan, Sebelum d i j u a l b u n g k i l i n i h a r u s m e l a l u i pema-
25
n a s a n y a n g s u d a h d i t e t a p k a n s e d a n g k a n p a d a bungkusnya d i w a j i b k a n p u l a menerakan c a r a p e n g o l a h a n n y a dan jumlah p r o t e i n y a n g d i k a n - dungnya. P r o t e i n b u n g k i l k e d e l a i b e r k i s a r a n t a r a 41.0%-50.0%. s e d a n g k a n lemaknya a n t a r a
0.5%-3.5%
( G r a v e n s a n d S i p o s 1 9 5 3 dan Ewing 1 9 6 3 ) .A k h i r - a k h i r i n i banyak p e n e l i t i m e n g a n j u r k a n pemakaian " f u l l f a t soy bean" a t a u " k e d e l a i b e r l e m a k u t u h " u n t u k d i g u n a k a n dalam ransum u n g g a s y a n g b e r p r o t e i n dan b e r e n e r s i t i n g g i . Dengan jalan i n i d i h a r a p k a n d a p a t d i m a n f a a t k a n lemak k e d e l a i s e c a r a l a n g s u n g t a n p a memakan b i a y a p e n g e l o l a a n minyak a e b e l u m n y a s e h i n g g a e n e r s i y a n g d i d a p a t l e b i h murah h a r g a n y a . Kacang k e d e l a i mengandung l e - mak s e k i t a r 2096 d a r i b e r a t n y a , e n e r s i m e t a b o l i k l e m a k i n i l e b i h 4000 C p e r pon. K a l a u d i b a n d i n g dengan b u n g k i l k e d e l a i , maka ke- d e l a i b e r l e m a k penuh mengandung e n e r s i
50%
l e b i h t i n g g i , Yang m e n j a d i m a s a l a h dalam h a 1 i n i i a l a h c a r a pemanasan dan c a r a penge- l o l a a n k a c a n g i n i s e h i n g g a f a k t o r penghambat y a n g m e r u g i k a n l e n y a p dan l e m a k n y a d a p a t p u l a d i m a n f a a t k a n dengan b a i k (Ewing 1 9 6 3 ) .S t e p h e n dan T o l l e t ( 1 9 5 9 ) b e r h a s i l mendapatkan p r o d u k y a n g memuasknn j i k a k e d e l a i d i l e p a s k u l i t a r i n y a , d i l e m p e n g k a n dan d i - p a n a ~ k a n dengan u a p y a n g b e r t e k a n a n
6
pan s e l a m a30
m e n i t . Carewdan Nesheim ( 1 9 6 2 1 m e n d e m o n s t r a s i k n n p u l a bahwa dengan memberi h e n t u k "pel l e t " , k e d e l a i b e r l e m a k y a n g s u d a h d i m a s ~ k memberi r a n g - s a n g a n pnrtumbuhan ynng menguntungkan, T e t a p i d i l a p o r k a n p u l a bah- w a m e m p e l l e t t i d a k s e b a i k melempengkan p e n g a r u h n y a t e r h a d a p manfa- a t minyak k e d g l a i .
26
dalam bentuk rebelum d i e k s t r a k s i a u k a r d i r e r r p dan mengakibatkan e n e r s i m e t a b o l i k t i d a k sama dengam h i t u n g a n yang diharapkan.
Carev dkk, (1961). berdaaarkan h a r i l peroobaannya, menjatakan bah-
ua e n e r s i m e t a b o l i k k e d e l a i berlemak u t u h rendah k a r e n a penyerap-
an
minyak kaoang i n i buruk d i r a l u r a n pencernaaa. D a l a m bentuk lempengan m i n j r k k e d e l a i r a n g sudah dimasak l e b i h b a l k d i s e r a p d i - banding dengan k e d e l a i g i l i n g . Renaer den H i l l(1960)
melaporkan p u l a bahwa d e r a j a t pemaaaran k e d e l a i tantuk mencapai n i l a i e n e r s i m e t a b o l i k yang o p t i m a l r d a l a h s a m a dengan d e r a j a t pemanasan u n t u k0
mencapai e f i a i e n a i dan pertumbuhan r a n g aama y a i t u dengan
107
Caelamr 10-60 m e n i t u n t u k lempengan r a n g rudah d i e k a t r a k m i dan
1 0 7 ~ ~
r e l a m a 10 m e n i t , u n t u k k e d e l a i berlemak. Dinyatakan p u l a bahwa pe-nyerapan minyak k e d e l a i dal- bentuk k e d e l a i berlemak r a n g d i g i l i n g l e b ' i h rendah d i b a n d i n g Lemak k e d e l a i h a s i l e k r t r a k r i .
Untuk a e n c a p a i manfaat b i o l o g i k r a n g o p t i m a l d a r i k e d e l a i , p e n c a r i a a bermaoam o a r a pemuaasan dan pengolahan nampaknya akan ber- l a n j u t t o r u s . C a r a pornanasan dengan "mernh i n f r a n dan pengolahaax meaakai "extruder" m u l a i d i t a m p i l k a n untuk mengolah kedezlai b e r l e - a a k u t u h , t e n t u raja dengan t u juan u n t u k mencapai h a s i l Fang msmu- askan, F e a t h e r s t o n dan Rogler (1966) ~ e n d e m o n a t r a s i k a n bahwa kutuk yang d i b e r i pakan k e d e l a i r a n g dipanaskan "merah i n f r a n bartumbuh
sama dengan kutuk y r n g d i b e r i ransum b u n g k i l k e d e l a i dan jagpng. T e t a p i j i k a minyak k e d e l a i ditambahkan ke dalam ranaum b u n g k i l ke-
2P t i n g g a l a n . T e t a p i Arends dkk. (19711 mendapatkan bahwa k e d e l a i y-ng dirnasak dengan "merah i n f r a " memberikan h a s i l yang sema de- nqan b u n g k i l k e d e l a i y a n g d i t a m b a h minyaknya p a d a ayam p e t e l u r . Dalam h a 1 i n i t e r l i h a t p r o d u k s i t e l u r , e f i s i e n s i p a k a n , b o b o t t e - l u r dan k w a l i t n s telur t i d a k b e r b e d a dengan t e l u r y a n g d i b e r i pa- kan k o n t r o l (44% b u n g k i l k e d e l a i
+
minyak k e d e l a i ) a t a u p u n pakan ynng rnengandung lemak hewan dan b u n g k i l k e d e l a i . Bray dkk, ( 1 9 7 1 ) menemukan bahwa pemanrrsan dengan "merah i n f ram k u r a n g d m r i 1 2 0 ~ ~ m e n g a k i b a t k a n h i p e r t r o f i p a n k r e a s s e d a n g k a n j i k a pemanasan menca- p n i 1 5 0 ~ ~ menambah e f i s i e n s i p e m a n f a a t a n pakan. Namun p a d a tempe- r a t u r l e b i h d a r i1 5 0 ~ ~
b e b e r a p a a k i b a t b u r u k d a r i pemanasan i n i t e r l i h a t j e l a s .W h i t e dkk. ( 1 9 6 7 ) membuat p e r b a n d i n g a n b e b e r a p a c a r e o l a h a n k e d e l a i t e r h a d a p pertumbuhan ayam p e d a g i n g , Dia mendapatkan bahwa k e d e 7 a i m e n t a h , b a i k b e r b e n t u k lempengan maupun s e b a g a i h a s i l g i - l i n g a n saja, t i d a k memberi r a n g s a n g a n pertumbuhan y a n g w a j a r . P e m ~ n a s a n dengan " a u t o c l a v e " s e l a m a
30
m e n i t dengan t e k a n a n6
pon2
8
Waldroup dkk, ( 1 9 6 9 ) d e n c a n ransum
15%
p r o t e i n mendapatkan bahwa k e d e l a i h e r l e m a k u t u h ynng d i o l a h s e c n r a e x t r u s i mernberi k a n p r o d u k s i t e l u r yRnE sama d e n ~ n n e y s m y a n g d i b e r i b u n g k i l k e d e l a i dengan minyaknya j i k a ransumnya i s o n i t r o g e n u s . Ayam-ayam y a n g d i b e r i k e d e l a i mentah g i l i n g g a g a 1 m e m p e r l i h a t k a n p e r t u m b u h a n dan p e n a m p i l a n y a n g b a i k walaupun k e d e l a i a i l i n g t a d i d i s e r t a i p u l a dengan m e t i o n i n den l i s i n .M i t c h e l l dkk.
(1972)
mencoba memasak k e d e l a i dalam s u a t u a-0
I a t m-snk Ras " R o a s t a t r o n " . P a n a s masak b e r k i s a r n n t a r ~ 1 2 3 C -
1 2 5 O ~ s e d n n p k ~ n u k u r a n p a r t i k ~ l a d n 7 a h 480, 160, 8 0 , 40 d a n ?O mm. H a s i l p e r c o b a a n rnenun jukkan
,
bahwa makin k - a i 1 u k i r a n p a r t i k e l m a - k i n b a i k p e n c e r n a a n lemaknya. Ukurnn p a r t i k e l tampaknya t i d a k ba- nyak pengaruh pnda b o r a t badan dan r e t e n a i n i t r o g e n j i k a diberi dalam b e n t u k t e p u n g g i l i n g . T e t a p i j i k a d j p e l l e t pertarnbahnn bo- h o t badan dan k o n v e r s i p a k a n t e r l i h a t n y n t a membaik d i b a n d i n p : Ae- ngnn -yam-eyam y a n g d i b e r i paknn k e d e l a i g i l i n g ynng sama U ~ U F R ~a s a l n y a .
29
maupun b u n g k i l k e d e l a i y a n g d i t a m b a h dengan minyaknya m e m p e r l i
-
h a t k e n p r o d u k s i t e l u r y a n g same b a n y a k n y a , namun b o b o t t e l u r dan h o b o t bndan l e b i h t i n g g i j i k a ayam d i b e r i b u n g k i l k e d e l a i d i t a m - bah minyaknya.R e r b a - a i C a r 3 Untuk Men e n t u k a n N i l a i H a y a t i K e d e l a i
S e j a k d i t e m u k a n n y a f a k t o r a n t i - t r i p s i n d i d a l a m k e d e l a i men- t a h yany: d a p a t musnah k a r e n a pemanasan t e t a p i d a p a t menurunkan n i l a i h a y a t i k e d e l a i k a r e n n s e c a r a b i o k i m i a w i menghambat d a y a k e r - j a enzim p e n c e r n a a n , b e r b a g a i c a r a t e l a h d i c a r i d a n dikembangkan u n t u k menentukan n i l a i h a y a t i bahan b e r a s a l d a r i k e d e l a i . Ewing ( 1 9 6 3 ) m e l a p o r k a n b e b e r a p a c a r a y a n g t e l a h d i c o b a o l e h b e b e r a p a p e n e l i t i t e r d a h u l u d i a n t a r a n y a p e n e n t u a n t i a m i n , d e t e r m f n a s i w a r - nn dan p e n e n t u a n memakai f l u o r e s s e n s .
P e n e n t u a n t i a m i n d i s e b u t n y a s e b a g a i s a l a h s a t u c a r a u n t u k m e l i h a t a p a k a h k e d e l a i t e l a h mengalami pemanasan cukup, b e r l e b i h a n a t u u belum memadai. T i a m i n banyak d i k a n d u n g o l e h k e d e l a i m e n t a h , jumlnhnya msnurun j i k ~ d i p a n a s k a n dan punah s a m a s e k a f i k a l a u me- n g a l a m i pemanasan y a n g b e r l e b j h a n ,
P ~ n e n t u a n b e r d a s a r k a n f l u o r e s s e n s d i k e r j a k a n d e n g ~ n c a r a m e - n y a r i k a n c u p l i k a n dengan k a l i u m d i h i d r o f o s f a t y a n g ber-pH
4.8.
S e s u d a h d i s a r i n g , denean k u i n i n s u l f a t s e b a g a i s t a n d a r , d i b a c a pada f l u o r o m e t e r , H a s i l n y a dihubungknn d e n c a n e k u i v a l e n f l u o r e s - s e n s ~ P gram c u p l i k a n . TX ,
S e s u d a h d i e n c e r k a n d e n s a n a i r s u l i n g , d i b i a r k a n , c a i r a n a t a s d i - s n r i n g , K e r a p a t a n o p t i k c a i r a n y a n g j e r n i h d i b a c a d e n e a n e p e k
-
t r o f o t o m e t e r .D i a n t a r a b a n y a k c a r a y a n g nampaknya m a s i h m e n a r i k p e r h a t i a n m a s a k i n i i a l a h p e n e n t u a n a k t i v i t a s enzim u r e a s e yanq t c r d a p a t
dalam k e d e l a i , Enzim i n i b e k e r j a r n e n g k a t a l i s a r e a k s i p e r n e c ~ h a n u r e a m e n j a d i amonia dan k a r b o n d i o k s i d n , dan a d a l a h enzirn y a n g sa- tagat d i k r ~ i a l k a r e n a yang y s e r i a m ~ - t a m a d a p n t d i k r i s t a l k a n , b e r a t n o