1 diktat mata kuliah apresiasi budaya2011

DIKTr|f

N4ATA

l{tl

L['\l

i

APlLlr-SIASI

BL

DAYA

l(,rIrglr

\\

c l:r _l)i

inq.ltrr-tts:tn

I'ir\\

llti;tlrrr

ll;rlir I\trliil) '\|r.iiNsi i]

dl)'11 l']endi(lilJ\n ll^hirslr Drcmh )

Dening

Sri

It.rrli

$/idYrrstrrii,

II

ilu

I'!i.J(;li,\ll

:l.l

l:l)l

f[.\l)]illli'rI

jj

\iI1!-:l:\

'ir\\\

,iLJiil.iS:\\ PIlNlll

l) I

liAl!

ll'\'l

l'\SA

D

i\LllA1

i

Ir,\liui"lr"S

ilAlIifi;\

{1"'r

i'l

Sll}11

{ Jil I \1liRS l1-r\S

NliCtiRI

YO{l\"\13\ilf'4'

)o'

.<

'dR

YI

f.,

ffi

DAFTAII ISI

I-l,lam.n depan

Daftar isi

sit"L

.

.

Prr!\a(d...

....

Brb

L

Krhudayan

Bab

2.

Sifat

Budaya

8

Bab3.

Apresiasi Budaya . .. . . . . ..

.

. ...

16

Bab4

Wruud

tsuddla

...

.. ..

..

.

:5

Bab 5. Apresiasi Buclaya Upacara Brrkak Lur.r'Lrr Kyai Ageng Pantaran . .. . . . .

.

52

l

ii

ii

I

2

D'.du an

Daftar Pustaka

55

PUR\\

AIiA

Diktat punika kartrnpaka

kangge pasiaonarr rnala kLrlrah aprcsiasi buda'ta ing

Jurusen Pendrdikan Bahirsx

l)lc h

llkulles

Bnse

lal

Seni Unrvcrsitas Ncqeri

Yogyakarla wondene illglQng

dados garapan

ing

salebetrng setalan pLrnik'

inggih

perkarvis kedos pundi panqcrtosan

budll'a'

*ujud'

unsui tuladha-tuladha

fcnouena buclaya ingkang laleng ke!preslasjl(aken langkung lng para o'lahaslswa'

ndadosaken motivasi ingkang inggrl kangge sinau basa" sastra' budaya

Jawi'

ugi

boten kantun karembag

Wekdaling

diktat

punika kaangkat saged nglancaraken kridiranipun para

kadang mahasiswa itlgkallg nelnlle ngangsLl ka\\rLrll Matur nu\\'tlll

YogYakarta,

I

SePtember

201i

BAB

I

I{,ABUDAYAN

A.Indikator

Pawucalan

Sasamptrnipun sinau materi bab kabudayan, para mahasisrva saged:

1.

Mahasisrva saged mahyakaken

lan

mahamt

panseriosafl kabudat,an lan

naluri

2.

Mahasiswa saged mahyakaken lan nahanii pangeftosan silat buda_va

IJ. Pangertosan Budaya

\lronten ing

pangertosan sadinten-dinten kadang

kaia

asring kadadosan

kalepatan anggenipu,'r nafsiraken, inggih lngkane dipunsebat kabuda!an tamah

galut

kaliyan

perkawis

ingkang asi{at tradhisional. kados upacara tradhisi,

rvayang, taraian klasik, artefak kados lu edltanipun

can.I.

prasaiti, lan

barang-barang ingkang

kapendhet

saking

sltus

purbakala

Perkarvis

kasebat

dipunsebabaken tasih kirangipun apresiasi budaya sacara cetha N4asarakar ugr

asring e$uh kanthi teges budal,a lan kabudal,an. Wontetl buku menika buda\ a

I"n

lahr-Jr1an gadhah

r(.'e, r.cLarg

sarr .

Kabudayan

utaui

budaya inggrh sedaya sistetn gagasall, raos, patrap, rafta

ingkang

karya

ingkanc

dipundadosaken

gadhahipun

kanthi

srnau

(Koentjaraningrat, 1996:

72).

Wonten

ing

kliasatlah

Antropoiogj,

kathah

dcfinisi

ingkang dipunaturaken galu1

kaliyan budala ian

kabridayan Til.ang

ingkang

ahli

ngaudharaken

kebudavaar

inggih

dipuntegesi

lninangka

pandangan _{ingkang koheren ngengingl satunueallng}

ingkang

_{dipunsinaosnL.}

dipunbagi.utawi dipunganlosi dening kelorrl-.ok Li.r'ang ing pihak sanes \\'onten

dcfinisi

ingkang sampur nedahaken ing ntatcn kabudalan. Definisi kase

nebataken kabudal,an urggih

menila

simpenaf akumulatif saking pangetnhua. pangalalnan. kapjtadosan,

nilai.

sikep. r'nakna

hierarki,

agami, pilahanwekdal.

peranan,

relasi

ruang, konsep

ingkang

rviyar,

lan

obyek

Lraterial ingkang

Detinisi

ingkang nganggep bi1i1r kabudayan Lan tindakan kabudayan

minangka

sadaya

tjndakan ingkang liedab

diprinbiasakaken

i<anthi

sjnan

dipunajukan dening ahli-ahliantropoiogi kadosta, C Wissler ing

|syclological

A

d

Hiskt'ical

Inl?rpr.l.ilians

l;or

(

ttllurc",

C

Kluckholtn

wonten

Pdler

ingAr Erdnqtlilted

ln

Naraho

()lturc'

.

A

Davis

ing

anggitanipur

ingkang irah-irahan "Social Clo.,;s In/luences Upon Learnrng". Lan

A.

Hoebel

wonten anggitanipun ingkang irah-irahan

"

Man

n

The

PrimitNe

Ilallcl

,4n

lntroduction

'l'o

Anthrctpohtgl,"

.

Definisi-definisi ingkang

dipunsebataken dening para

ahli

kasebat narning bagian

alit

saking sadaya definsi ngengingL

kabudayan.

Sasampunipun

dipunteliti,

dipunpanggihi

grLnggungrpun 176

defi

nisi

ngengingi kabudayan ingkang salajengipun dipunkenpalaken dening

A

L

Kroeber ian C. Kluckhohn

Adhedhasar menapa

rrgkang

dipunsebataken

u,onten

irg

definrsi-definisi

kasebat

dados kabudayar

dipuntegcsi mLnangka

gadhahipun

manungsa. Sadaya

ingkang dipurlampahi

manungsa

irgkang

sumberlpr-rn

saking kabudayan. Tembung kabudayaan asalipun saking tembung Sansekefia

bllddhayah irgkang minangka rvuiud jamak saking buddhi ingkang ateges budi

uta\\'i kekal. Ananging culture asalipun saking basa Latin colera ingkang ateges

"ngolah"

"nggarap". dipunsairbungaken

kalj],ar

kagivatan ngolah

siti

uta$r

tani

Salajengipun makna kasebat ngrembaka dados sagala daya upal'a sarra

tjndakan nanungsa kangge ngolah

siti

1ln

ngervaht

alam"

Pangren'ibaka salalengipun. pangefiosan budava ncdahaken ing saclar.a satrnguaLipLrn

irgkanr

dipungadhahi rnanungsa kanrhi srnau

Sanesipun menika. wonten

pagesalga

manungsa kaandhut perkalvis-pcrkawis ingkang dados manurssa. ananging dipunsadhahi boten kanthj proses

pasinaon. Perkawis l(asebat dipunsebat naulri-

rcfler,

LLtalvj

ti.dakan{itldnkan

manungsa ingkane dipulampahi

anargi

satunggeling proses

iisiologi.

tnenapa

C.

Naluri

Nalrri

utawi

instiik

dipungadhahi manungsa lan'oinatang. r'"alLrri inggih

mcnika jurungan ingkang boten dipundhasaraken 1cgil:a

uiaur

rasio. Jurungan

uta\\i

cenderung meoika biasanipur ndamei organislne ndamel. Sikep kasebat

boten

dpundasaraken

awit

pamanggihan-pamanggihan pangalaman ingkang

angsalipun

langkung

rumiyen,

lan

ugi

boter

dipundasaraken

a\\.lt pamanggihipun logika. Wonten organistlre gesang ingkang kagolong serangga,

lindakan-tindakan sarla

tingkah

lakunipun dipunaoggep _{adhedhasar Jurungan}

naluri kemarvon. Taral pandewasanan ing serangga ingkang dipungaluh kanthi

ngalami proses metamorfbsa ingkang

kalebet

rvontenipun

sturtural

ingkang

dalem. Satunggaling serangga dewasa ketingal ugi boten gadhah

pangalaman-pangalaman

gesang kalarurniyen ngengingi

cara

ngginakaken

alat-alat

organismenipun, kados pundi angsal pangan. 1an peranakan jenisipun. Sinaosa

mekaten

semngga

nglampahi

tugas-tugasipun

kanthi

sampurna, saengga

patapipLrn saged dipunasoraken

adhedhasar

naluri

ingkang

ancasipLin

maremaken kalreluan-kapreluan organikipun.

Ixg

manungsa,

patrap

naluri

d punbe.iakaLen sakrng

reirl,.r

rnqkang

adhedasar

reflex

Sikep naiuriah

nenika

nalning asifat khas

tunrap

ancasilurr

lan boten npengingi cara-cara kangge nggayuh ancasipun kasebat. Wondene

nalur ing

manunssa

saged

dipunsebatakcn

irg

anti\\'i-.iprn

irggih

li

manahanken

dhlri, 2)jurungan

kangge pados

dlaharan, 3)

sex,

4)

jurungan

pados kanca 5) remen kaendahan,7) _{lurungan Langge mbekteni.}

1.

Naluri

kaugge njaga

dhiri

pribadhi

Hakekatipun manungsa gadhah

naluri

kangge

njagi dhiri

saking Lraya

saking ingkang ngancem kaivilu.lengaoipun Socara

reflex

manungsa gadhah

respdf

kangge ncbrhr.

^ncrt.

uatwr nepis

nalika

ujug-ulug

manungsa

dipunadhepaken wonlen

ing

serangan ingkang

ubebalani fisikjpun

Mekater

ugi, nalika

manungsa tvonten

ing

karvonlenan ingkang mbebeyani jiivaniprrn

dados piyarnbakipu4 badhe ulan kanthi tcmenan supado telep saged niagi

dhiri

2.

sakjng

tradhisi

mandhap-mangandhap

ulawi qridaoni

saking ienomena basa

ingkang wonten. Adhedhasar pangamatan lan

s:lau

saking oala njagi kasebal

salajengipuo

tin]bul

manekawarni

gava penca,i

ai1at,

olah

I'anuragan" ugr

ngelmu-ngelmu ingkang salajengipun

mutcul

saking sistem pamanpangatan

tenaga

ing

lebet

dipuncampur

kanthi

olah

kanuragan.

Ilmu-iimu

kascbat

salajengipun

nisuwur

minangka kasakian. Maneka gaya kangge mertahanaken

dhiri

ingkang

salajengipun

dipunsinaoni

kanthl lurun

trnuun

dipunsebal

minangka budaya. utawi wontelr ]angkung nglebct malib dipunsebat minangk:r

tradhisi.

Naluri

arvujud

jurungan

kangge pados tetedhan

Ncdha lan

ngLr,rjLrk inggrh kabetahan

pokok

manungsa.

Nallka bali

piyambakipun badhe uungun ltlenav!'r luwe, sasanlpunipun pikantuk tetedhan

bali

ingkang kalawau mendhel

Trlang

sepuh si

bafi

salajengipun rrlucalaken

cara-cara nedha IaD nguniuk kanthr sae

mitrrut

lata cala ingkang dipunanggeli

sae 1an ndherek nonla-norma kasusilan.

Naluri

Scx

Kabetahan sexsual

inugih

mcnika

kabetahan manungsa sacara blologis

mekaten

ugi

kangge kelvan

lan

serangga Kervan

lan

serangga anggenloun

kawin

bolen

wonten

ing

setnbarang

papan

kanthi

caranipun

piyambak.

Manr.rngsa anggenipun karrta kanihi budaya. Tegesipun manungsa ngginakaken pathokan-pathokan tartamtu nalika manr.ingsa kasebat badhe saresmi

Sanesipun mentka wontenipun talcara

aturln

lall

nonna lng

nlss\arJlirt.

(ara_

cara kangge kama dipunsinaoni ]tauungsa saking mapinten buku utawi

alaru

agami supados langkung sae lan rrranungsa saged ngraosaken kantl'il langkung

sac.

Mapintet

buku ngengingi

palnucalan seksual

ugi

sanlplln

dipunserlrl kadosta

unparlinrpun

Karmapala lan Kanrasutra. Cara-cara ingkang dipelaj'rri

3-4.

5.

6.

Naluri

arvujud

jurungan

kangge pa.los li:r::!rN.

Manungsa

inggih

menika makhluk

sotl:l.

:a.engga boten mungkin mamrngsa badhe nebihi saking manungsa

ingkang."

..

Dados

lahka

Lntnungqil ge\alg,

nesthr

sacara

otomatis badhe pados

relasi

kanca, sae kangge

_sakadar komunikasi

lan ugi relasi

_{katggeurusan inqkang}

sancs

_{Cara kangge pados}

kanca kascbat salajengipun dipunsrnaoni dening manungsa saengga rnuncul

wontenipun organisasi. pakempalan.

paguluban

Untuk

sakadar

nyaosr

stimulant supados para tnarunssa kasebat tetep kepanggih kanca

kattli

cara-cara ingkang dipunsinaoni manungsa diputsellat buda_va.

Naluri

anu.jud

jurungan

manungsa kangge

ngrelneni

kaendahan

Manungsa gadhah naluri kangge _{ngremenaken pcrkarvis"perkarvis ingkang}

asipat

endah

Hakikattpun

tnanungsa

rcnien nalika

_besus,

katatanan

_La!

perkarvis-perkanis ingkang

asifat estetis

Salah satunggaling dipunsebataken

endah

utarri

estetis,

menawi barang

utar.vr satunggaltng perkau,is kasebat

gadhah

kasaimbangan,

bentuk.

lan

proporsi.Wondene cara-cara

kanggc

nyekapi

kaendahan. dipunlanrpahi maoungsa

kanthi

wu1ud

seni.

_Bias

dipunsebahken wontenipun sent busanir, seni

tari,

seni rupa. senj musjc- sent

rias, seni

fotografi.

seni teater, seni maos gequritan, 1an sapanungralantpun

Sedala perkau.is _{ingkang kadhapuk}

kanlhi

_{sinau, kangge nyekapi kabetahan}

manungsa ngengingi kaendahan _{salajcngipun dipunwucalaken sacara}

turLln-tinurun dhateng generasi salajengipun dipunnatnakaken budaya.

Naluri

awujud

jurungan

kangge

bekti

HakikatrpLrn manungsa _{gadhah kabetahan kangge}

bekti

mara.g

_tiyang

sepuh,

siti

rvrLtah getihipun lan ugi Negara Jirva menika sanpull dipungadhahi

manungsal

amargi

tivang

sepuh,

khusLtstpun

ibu

inggih

ti!ang

ingkang ngLarrakcn. Manungsa

laleng ngolah kangge

ngekspresi

bekttnipun

kanthi

n]aneka cara.

Kados

umpaminipun

ketingal nalika

pananeman

sikcp

putra

ingkang santun, boten prenah mbantah nasehat

tiyalg

sepuh,

na]ika

ti-yang

..,

sepuh

repot lan

angsal nasehat

tilang

sepuh.

nahlia tiyarlg

sepuh

repol

lan

angsah kesilann, mesthi badhe rnbil-antiL

D. Panyimpangan Budaya

Budaya asit'at

positif,

anrargi dipunpikantuk

katrthi

sinau, dados sedaya

porkawis

ingkarg

asifat negatif boten

saged dipunsebat

budaya.

Wonten

pagesangan sadinten-dinlen kadang kala kadadosan perkarvis-perkar.ris ingkang

dipunanggep sampun

tuun

tinumn

lan minangka tradhisi, sinaosa sejatosipurt

perkas,is

kasebat

asil'at

arvon.

Perkawis menika

boter

saged dipunsebat

budaya, ananging panyirLpangan budaya Kados umpaminipun korupsi.

Korupsi minangka sikep anyiinpang ingkang dipunlampahi dening tiyang

utawi

sakeiompok

tjyang

amargi

kompsi

sukar dipunkendhalikaken

Lan

kalajeng teras sapaniang zaman, dados tiyang nginten perkawis

medka

inggih

kabrasaan masyankat

tartamtu

Langkung parah tiyang ngandharaken

koru|si

inggih

menika kabiasaan masarakat lokaL tartamtu. Sejatosipun menika boten

ieres

Fenomena asebat mlnangka panyimpangan

patrap

tiyang

uta\\i

BAB

XI

SIIAT

I}I,DAYA"

Budaya

gadhah

silat-sifat

Silatsifet

budavr losebal

angsal

dipunginakaken minangka penandira

inggih

satunggaling fenomena dipunsebet

mrnangka bucial'a.

Kabudayan

asitat

kabagi

utarvi

shared, adaptif,

ervah. integrative, kedah dipunsinaoni lan nreksa

A.

Kabudayaan

asifat kabagi (shared)

lr4inangka

sadala

ide,

gagasan, raos,

tindakjpun. salta

karla

ingka

g dipunkasiiaken manungsa kanthi sinau, dados kabudayan gadhah sifbt kabagi

Mjnangka satunggaling

ide. ulawi

gagasan. l1l1dak

utawi

patrap nanungsa.

ingkang

qungipun

rng

kasrl

karya

nanuncsa

salLlnggal

kalilan

manungsa

sanesipun beda. Dados piyalrbak-piyambak konrunitas budaya

nesthi

\!ontcn

ciri

khas ingkang mbedakaken, ingkang boten saged

dipunsamikaket

Dados

boen mungkin buda-va dipundukung dening sedal'a nlasarakal tanpa \lonten

kaJawinip.

lng

anrarvisipun samenten masarakat kasebat

mesthi

wonten

ingkang boten

sarujuk

lan

dukung

budaya utarvi tradhisi ingkang

nenrhe

kalangsungan

ing

ceLkipun

utawi \\'ilayllipu. Boten iurnbull

kc.sel'at kanthl

alesan

ingkang

beda-beda.

Minangta tuladha inggih tradhisi buclala

lrti

ligkang

turun

tinurun

dipunlatrrpahi

rrasatakat

-1arvi

inggih

Wilujengan

Wilu1ongan biasanipun dipunlampahl lnasarakat

minangka

upava supados

rvilujcng

gesangipun, dipLlngampilaken sedaya kapreluanipun'

rancag

padatrelanipun saengga

rezkiltplul \l'onten.

Uiilujengan

biasanipun dipunwontenakcn ndungkap akad

nikah.

sasampun salutggaling

til'ang

ibu

nglairaken

1<anthi

rviluieng purranipun, Lrtawi

ugi

dipunadari

iag

acara

pengetan

pejahipun

anggota

kaluarga Wrlujcngan

ugi

dipunrvontcnakerr

kanggc rnengctj ambal

*arsl

utarvr tiyang ingkang sampun seda

Tradhisi

kasebat rninan3ka

tradhrsi

rngkdng

tulrln

linLLrrLn Minangka

tradhisi ingkang

sarnfLrn

ngolod ing

lnasarakat

Jarri

sacara loi-lika dedos

tamtu ttadhe

dipundukung

ilenrng

saday-a

masarakal

Anangrng pcrkawis

menika,tloten mekaten- amarel

irg ant'Ius

nla{aral'ilt

talnttl

\

nnten lngkang

B.

maneka

\\,afiri.

\\,onten inskang gayutaken

kalij!an

panborcsan

lleaYa.

amborosan

wekdal.

Panulal(an

kaebal

ing

masa

samenil(a

kathah

sanget

kadadosan

seiring kanthi

sa-va

taiemlpun

boter

le,inloangipun palgertosan

Lsiarr kaliyan brLdaya Jarvl.

Budaya sanes dados tloktrjnmasarakat ingkang dipundukung sedayanjpun

dening rnasarakat Saking nlasarakat kasbat tamlu u'onlen sabagean ingkang

boten nclukung LlLdaya kasebat. amargi masarakat gadhah raos cipta, raos, lan

karsa ingkangsanesipun.

Budala ingkang

ing

lebetipun

tradhisi.

minangka

kasil

saking cipta. raos,

lan

karsa

nenk

moyangingkang

salajengipun

dipunraosaken

ian

dipunturunaken dentng generasi panerasipun Masarakat

salajengipun

sinau

upacam kasebat

lan

nJadari

bilih

wlnttcnipun

fungsi

fungsi

ingkang

saged

dipungali

kanthi

panglvontenall

upacara kasebat,

saengga perkarvis menika dipunperpaniang usia

tradllisi

|patara kasebal'

Budaya asifal adaptif

Kathah tjndakipirn

dlanungsa saged dipunsebat

minangka

kabudavan-anargi

gunggung tiodakipun ingkang drpLtnlarn|3hl rnanLlngsa ing plgesangail

anggen

gesang

\\'onten

masarakat ingkang

boten

dipunbiasakaken kanthr

sinau,

inggih

nalurt,

relleks

rn&wi tindak-tandukipun ingkang diprLnlampalrr

amargi

saking

proses

lislologi,

lan

uglmaprnten

lind'llkipun

ingkang

kalangkung winates

sangel

SedoJ'a menika salajcrrgipun saged dipunringkes

rronten

sel(awan

rvujud

kabuda-ran.

inggih

kabuda-van minangkasistem

kabuclalan

ingkang asifat

ideologrs. kabudayan

ulnangka

s-vttem gagasrn'

kabudar:an minangka

siste$

_Patrap

lan

lindali

ingkang sampun

katata

l'f

kabuda-van

minangka

rvujrLd

fl(efak

LLtawi barane-bararg

fisik

Jumbrrh ka|akter kabuclavan sedala wuiucl kabudayao kasebat asjfat adaptif

Minangka tuladlia. tata cara

lan rilual

pa$'irvahan

'ing

tradhisi

Ta*r

kornpleks

sanget.

Minangka satullggalln!l

tlalhlsr

lnclanB

\girLr

\1nqe1-amargi minangka salah satuflggaling prastawa

alur

gesang manungsa' dados

masarakat kanthi ulan nglarnpahi ingkang paling saekangge upacara kasebat

rvonten

irg

tmdhisi

kasebat, supados

upacara

pawi\\'ahan

ingkang

dipunwontenaken

angsal

ka\\'iluJengan,

ian

kalarnpahan

rancag

Tradhisi kasebat wonten saking tradhisi

pamanggihiplf n.nek

fio-t'ang Dados wonten

mapinten bagian

lan

perangkat upacara

irqkang mbok

bilih

sampun boten

patiya

jumbui

kaliyan

jaman. _uta\f

i

boten

jumbuh kaliyan.laman

pewaris

tradbisi

kasebat. Mrnangka

umpami

ing

perangkat busana pengantin Paes

Agerg

Yogyakafta.

Busana

menika

nglatnbangaken busana

potri

kratoll,

dados kathah

kaliyan

lambirrg.

Ing

pangren,

bakanipun"

masaratkat sarnpun

kathah ingkang ngindhari

karLgge ngginaliaken busanan ingkang kabukak

bagean dhadhanipun

Kangge njunbuhaken

parkembanganipun dados

dipuntu$

uialen

samacan rompi kangge busaran Paes Ageng Ngal-oglrakafta

in-ekang dipunjumbuhaken kaliyan busana pengantin kangge muslim.

Budaya asifat adaptif

ugi kelingal ing

upacara

tradhisi

selarnetan

utali

asring

dipun

sebat minangka upacara

kendhuri. lng

Janar

samenika _-1cnis tetedhan

kendun

samplrn boten sepaket

sekul,

gudangan, la$'uh. buah. lan

ketan

koiak

apem, ingkang dipunlebetaken

ing

besek

utawi

dus. ananging

sampun dipungantosi dados satunggai

Loyang

rotr

utarvi bahan

ncntah

umpami.

saprolsekarvan

kilogram rvos, saproi

sekarvan

kilogram

gendhis

pasir, satunggal

tigan.

satunggaL bungkus

indomie.

ingkang dipunlebcta|en

krarqang. dos. utaui besck

Ewah-ewaharl budaya kasebal kadadosan amargi saking paewahan patrap

masarakat Rumiyen. sabcn kepala kaluarga angsal undangar kangge kcnduri

ingkang biasanipun drpunsclenggarakaken

ing

wenginlpun ba'da sholat is]-a,

lare-lare mesthi badhe nengga kara"vuhan bapakipun kangge nedha tetcdhar

besekan, sinaosa mekaten b:rpakipun rvangsul sampun dalu. l-are-lare badhe

.ebutan tetedhan ingkang dipunremeni. Nlenika djpunsebabaken

anargl

rvarr i

tetedhan ingkang \\'onten

ing

bcsekan k.rsebat kathah. kados

umpilrinjpun

sekul,

sayur. lawuhan. oseng-osertg. buncis,

tigan pindharg,

telnpe baccm.

sambei goring kcntang dipllncampur daging sapi, avall] goring. bakrni goring,

kuluban,

ayatr

survir saking ingkuog, ketan

kolak

apenr. sekui gurih. ladah.

wajik,

pisang,

ian

krupuk

Inq

tradhisi _.1anan rumiyen,

tiyang

sepuh badhe

retnen sanget

ningalr

lareJare

ian

garrvanipun ngraosakaen

sekul

kendud

ingkang dipunbeta. Bapak blasaripuo

boten dhahar sekul

kasebal. anargJ

sampun dhahar dhahamn wonted ing ti)'cng

ingkarg

glrdhall I'ajatan

Tansava rnindhakipun kanampuan.

lan

niindhakipun

tarut

ekonomi

masarakal dados kabetahan tetedhan saged

langliutrg gampil

dipunpadosi

Sanesipun

ugi

amargi

karnajengan

teknologi

arqli

langkung

sae lasilitas

pagesangan, saengga kangge urusan tetedhan,

nasarakat sanpun

kathah

pilihan. Dados, naljka kenduri dipuntlontenaken

ing

nalika

ba'da

lsya,

teledlan

ingkang drpitnbeta, sampun boten

narik

kawigatosan

utalvi

inggih

dados mambet amargi botcn dipuntedha. Lateng

tnasarakat

enggalih kanggc

nggantos wos bcsekan dados bahan-bahan ingkang lasih mentah utaNi a\\1ljud

rotl

Kaajab

kanthi

nggantos

bahan tetedhall

rlenika,

saged

langkung

nanpangat tumrap

masarakat.

Gampilipun nggantospinnti

buda)'a kanthi

pirantr budaya sanes rledahaken

bllih

budil-v' a asilat 1u\\'es. Ian

adaprii

(1.

_{Budaya asifat cwah}

liakekatipun

kalrudalar1

rnggih

paervahan,

anargi

budala

rnglang

dipunkasilaken dening nranungsa tngkang tindaktandukipLtn adhedhasat ide

lan gagasan ingkangsaben rvekdcl saged ervah. Dados salah satunggaLing sipal

kabudavan

ingrih

crvah

Pactahan

kabudayan

kasebat

sacara alon-alor.

kaithi

polla

ingkang saged

difundalelti

kanthi

teori

paewahan kabudaYan

Paelvahan-paervahan kasebal kalebet kabutlayan konsep

lqjud

lan

firnssi kabudayan kangge .jumbuhaken

kanthj

konslelasi donya. Paervahan budaya

kasebat kadang

kala

dipunarahaken

kangge

ancas

taitamlu

Pae\ '2han

kabudayan

ingkang

asifat

lranslb.mallvc

inggib

paervahan

ingkang

diplnrencana

1an

tlipunsengali

kanuge ancas

taftarntu.

Pae\rahan budava

alamiah

kadadosan anargisatunggaling

kondisi

ingkang

inggih

nga\aontenaken kadadosal paervahan

lng

pae$ahan

inglang

asilht translomasi.

saged

dipuntngali

saking

triiadha

nilai

budaya ing

lamnn

rLrmiven Satunggaling

umpami.

geseripLttl

pangertosan

belapati

rng

HindLr

l-ami

1ng nalika

menika

belapati

dipunnangertosi mimagka \\,ll.lud nyata _{kase8an ian}

solida

_{tas ingkang tuhu.}

Belapti

dipunlampahi dening ,,vanita _{ingkang pacar urarvi}

garnanipur

seda

kanthi

mbescm

dhiri

di

patumangan _{durnLrgi pejah.}

Watita

_{kasebat gadhah}

kapitadosan

bilih

kanlhi

belapari kascbat dados piyambakipun

badhe

kepanggih

kanthi

ganvanipun

riangsul

lan

nglalengaker

_pangabdian

pagesanganipun ing alam sunvarurj

lng

wekdal sarrenika konsep belapati

_{e!\.ah lanlaugkung}

drpitnteuesr

rr:r,1lg\J

clu

fJtLan.dr

\r.r' .

(<.

I

.rr,

r^dnt.,r dtf1,..,,...

n

,re,

f,t

.

dhateng garuanipun ingkang _{sampLrn seda. mena$r saged nglaiengaken}

crta-cita

kekasih

utawt

ganvanipun

sabotcn-botenlpun

_ngajengaken parJuancanipun

Pae,,vahan

budala inckang

_{dlpunlarnpahi saged dipungatosaken}

saking

proses paewahan

strukur

masankat saking

masarakat

agraris

.lados masarakatindustri. Perkaws _{kasebat nJ'ebabaken kaciadosan paewahan konsep}

pamanggihan

saking

konsep

agraris

dhateng konsep

in.lustri

_Nalrka

tryebabaken kadadosan paervahan _{konsep antanggihan saking konsep agraris}

dhateng konsep

indusrn

Nalika wekdal

masarakat tasil.r r,,,onten 121yn531,

masarakat agraris_ dados budal'a kotnunal, lan _{kacelakan kaliyan alam kentel}

sangel. masarakat tndustry,

masarakat

wj\\,tt

dipunluDtul kanqse

asjfat

kompctitil

tngkang akibat rvontenipun individualisme. _{marenal. lart realistis}

Silat ewah ketingal sanget ing paewalian _{model rikma. iasukan, 1an scparu}

Hamper dipunpesthikaken wonten

ing

satunggal

tahrn

kadadosan gaya naia

raikma.

rasukan

,

lan

sepatu.

Mapinten

\ekdal

ingkang riyen trend

_nata

rambut kangge anak

enefl

inggih

rnodel

high

liE

lan

hara.luku. Sarrenika

model nala

rikma in

glare enen]

c$ah

dhateng model tatanan bob. cmo. lan

iayer

hg

gaya busana

ketingal wonten

_pae\\,ahan

model

_{celirnan saklng}

rnodcl

celanan tu-juh perwolu dados L-nodcl

hipsler

penuh

lan

satlhengkLrl

Wondene pangginaau _sepatu

in

_{glare enem mapintcn tvekdalrurriyen kathah}

ngginakaken

nodel

high hee1s. _{samenrka ewah kanthi o.rodel oasual kels}

D.

lludaya

AsifAt

Integratif

Budava

asifat

_{iltlegJattve tcgesipull, unsLulLillsur}

i,ialvi siiat

_jngkanr

kapadu dados _{satunggaling kabudavan sancsa sakempalan}

atlat

_biasanrpun

ingkang kempal

sacara acak-acakan

tnalvon.

Sjilt

integrative

_kabudavan dipunpengamhi dcning sil'at rngkang

adaptiflan

ewah

Masankat tanj ing Jawi gcsan! kanthi cocok tanen-i. Nalika nasarakat tani

kasebat pancn kasil panen saturanlpun, dados

tani

kasebatl)adhe mbagi kasil

panenipun _{dhateng tanggi ingkang sanes tanj, jan lnbagi matang}

sasami tanl. Patrap kados mekaten nedahaken _{sifat integlasi wonten ing buda,vanipun}

Kabudayan ingkang unsur-unsudpun sami sares antalvis _{satunggal kaliYan}

satunggalipun

boten laieng

_sancs

teras. Minangka

unpanri

wonten

rns asarakat

ing

Indonesta

sanpun

_{dados kabiasaan}

billh

_satunggahng

ttlang

pengendara _{sepedha motor mandheg}

nalka

_lampu

abrit,

Ian mlampah teras

nalika iampu

licm

Boten

lnungkin

i.g

_{kabudayan menika damel pathokan}

biiih

trvang ingkang necndliarai ingkang sampun rlugi rvonten persckau.auan

rnargi

ingkang gadhah

lampu

lalu lintas

enggal marl.on mlampah _tuinbLlh

rurutanipu,'t

Menika

dipuosebabaken

arrarsi

pathokan kasebat

_saling

berlentangan. Dados kabudal.an cenderun{: $,onten unsur_unsur ingkang saged

dtprrrlr

;L

1l6l

.1

a I L ,i ! ... a I . a . I r

.at.rg;al.pL-Ii.

Budaya

k€dah

dipunsinaoti

Louis

Leahy ngandharaken

biljh

rlranungsa _{sacara biologts dcreng rampunu.}

Manungsa

boten nate

dewasa

utarvi

sampuma

amargi

eksistensinlpud

rninangka

satunqgaling proses pancapaian

lan

prses sinau tanpa

_{wates_}

Manungsa

inggih makhluk

_{ingkang boten}

rate puas

_Budaya

inggih

_proses

sinau. budaya kedah dipunsrnau manungsa kangge

pagesangatipun

_lludaya dado.

sroh.rlIp.

-tanu

-.

ht

J.jt

.

. _au

l\4anullgsa gadhah

nalun

arupi

kabetahan

tlhahar.

_{ngunjrLk. nglarrpahi}

aktifltas

kados Lrmpanti rnrcara.

ntlantpali,

ngangge tasukan,

lan

tata

cara

ingkang dipuntayangaken Sedava mehika badhe ngawontenaken kesan li},ang

sanes

bilih

rnenapa ingkanq dipunlampahi manungsa kasebat sopan. etis, 1an

jumbuh kaliyan norma ula$.i

boten. perkarvis

menika iirgkang

_dipunsebat minangka _{budaya. Tansava tlanuagsir}

,tnlu

:1rnck.r

varn

rata

cara

krdos urnpaminipun _{tata cara kangge teledirel,}

ngujuk,

rrlampali,

lganulc

rasulian.

lan sapanunggalanipun. _{saengga manungsa kesanipull}

badhe gadhah _{tata orra}

ingkang dipunsebat budaya,

t'egq51pun

parlap

rngkanll

alLrs.

1ata.

larl

wusananipun

dados kesan

_bLrdal,a

rngkang sae

satlget

Scdaya

nrenika

dipungadhah _{nanunssa amarpi}

sinau

lte

_pagesangar

bilth

kesenlau inglarrg asalipun

saking

_{budaya rak],ar, kesenian}

ingkang

_asalipun

saking

budaya

katon

utalvl

kescnian saking buc1a1,a _{;ant:,Ln sageJ gc:.tng at]talrJl tllallungsa}

nyinaoni. Tegesipur _{budava menika kedah dipunsinaoni}

supados gesang teras Wondenc _{pangenosan kasenian asaliprur saking}

buda!a

raklat ingcih

nerila

kesenian _{ingkang rvonten uta\ri dipunciprakaken}

deling raiqat

_{kangge rak].at}

Dados

titikan-titikan

ingkang

*onlgn

inggh

_{menika: kesenian kasebar}

asif.ar sadherhana _{sanset, menapa \\.ontenipun,}

pangilon pat.ap

rak1.at, ingkang

dipunpalgiionaken saking gerakan lan ugr

ptopeq

tngkang dtpungrnakaken

Kados

umpaminipun _kasenjan

jathrlan,

_{kethoprak. angguk.}

ndholalak.

iararr kepang, dst.

Ing

kasenian-kasenlan _{kasebalscrakan rneLang drpLrlterrpL}

irLcn

asifat

ulangan-ulangan

ingkang

_{saderhana, kangge}

propeny

njunbuhakcn

I'aliytn,ia\\o

rlcnan

lrJdo.r.r

I.rmlltp-n

rr

:

Ten

n.rL,rr.trran{(!anru.r\rt

jathiian,

_{kadang kala angel rnadosi}

pedang rr.tinangka

properrinipun

Sacngga

piyambakipun ngginakalien _{kenroccng kangse ncgantos pedang.}

Wondene _{kasenian ingkang asaiillun saking}

budaya kraton inggih menik2l kesenian ingkang asalipun sakinu kraton. _{dipunciptaltaken kangge konunitas}

kraton, asilal alus. penuh _{pesef moral, lan sanget njunjung inggil}

etika

Kados

urrpaminipun

pagclaran rin-qeri

fL[\!.a. lan tari

_{bedha],a pagclaran nnggjt.}

pesenJ)eseu

rroral

sanuct

Jipunntajengakcn

lrekalen

ugj

pathokar

basanipun-

ing

puncii nggrnakalen _{basa .Iarvr}

krami inggil, krami

ancihap. rnadva rrenapa nqoko

kallr.'p:r.-LatJton

para tokolt ngqatr)saken san!at

Mekatcn

ugi

kanorc

_{n,:l,.xontenakcn}

pagelaral]

lad

bcdhava,

_prelu rvontenipun

ritual tartarrtu

_{suptJos tarian ingkang dipungelarakcn mlalnpah}

lancer

kados umpaminipun.

pan:iri

kedah

sjarn

langkung

runriycn,

panan

kedah gadis ingkang tasih suci, sajenipun kedah dipunu'ontenaken

kaliyan nalika proses tanandipuntarjkaken

Kesenian ingkang asalipun saL<lng budaya

trasa

rnggih menika

ingkang dipun olah saking kesenian

bilih

kasenian

rakyat

lan

ugi

kraton,

ing

jenis-lenis

_kesenian

taftamtu dipunginakaken kangge

_ancas

ngathahaken

nrasa

pamlrsa

Pangolahan

sagcd

arvulud

pangolahan panggarapan panedahan

alvulud paulekakan

uekdal.

panambahan adegan

penyegar

lan

ugj

pandamelan

propcrty

lan

panampi supados

saged dipunginakaken kangge kapentingan parirrisata. Perkawis rnenika ketingai itr.s

garapan pagelaran

pakeliran padet

ringgit puJwa

ingkang

kalal'au

durasinipun satunggai dalu, sala_ienipLrn dipuncekak dados kalih jan:r Mekaten

ugi

dalang ingkang

*aunipun

dipunangg€p

minangka

guru

ingkang

mucalaken ngengingi etika, sopan santun, kaleresan, lan

\ulangan-uulangar

sae, salajengipun

muncul

dalang ingkang ngginakakcn

teknik

balik

kanthi

pathokan. Dalang kasebat

tampil kanthi

gaya basa ingkang

kabikak

sanget.

asifal

denotative, menapa

\{ontenipu4

kanthi

bahan

garapan

humor

ing

perkarvis-perkarvis

ingkang

asilat

porno, sindiran

kawontenan

kanthi banyoLan,

lan

sala-jengipun. Dalang-dalang

kasellal

manpanagaken aktns

utawi

selebritis

kangge

ngisr

bagean

taftantu

ing

pagelaranjpun supados

pamirsa antusias kan-qge mirsani

sadereng

L<escnian

BAB

III

APRIISL\SI BI]DAYA

A,lndikator

Pawucalan

Sasampunipun sinau inateri _{bab apresiasi budaya, para mahasisrva saged;}

1

Mahasisu.a saged mahyakaken lan mahami teori apresiasi budal,a

2

Mahasiswa saged ntahyakaken lan maharri tahap apreisasi budaya

B,

Pangertosan Apr€siasi

Pangerlosan aptesiasi nedahaken

ing

kagiyataD

ingkang

awahpun

saking

tepang

dumugi

ngekspresikaken

kanthi

manpangataken horizou

harapan presiator. Wondene dellrust apresta\r Lnrturut

KBB1

rnggrh menika

kesadaran tumrap

nilai-nilai

seni budaya. penilaian utau,a penghargaan

turudp

satunggaling.

Hornby

(1973)

ngandharaken

bilih

apresiasi

inggih

rnenika panepaogan, panimbangan, lan pambijian. Wethrrington nyebat

bilih

apresrasr

inggih

pangertosan

urawi pangenbanga

_satunggairng

tiyang tumrap nilai

ingkang langkung

inggil. Elfendy nt€bat

bilih

apresiasi

inggih

rnenika

nlrauungi

kanthi

tuhu

saengga \\'onten pangedosan. _{panghargaan, kapckaari}

k.itis,

lan kapekan raos

Adhedhasar

deinrsi,definisr

ingkang dipunsebitaken

ing nginggil

da.los

saged

dipundudutaken

bilih

apresiasi

rrggih

menrka

pangefiosan

u!a\\i

panepan&rn _sacara

tiep

_saengga lvonten panehargaan lan pambijtan.

Mclika

saged

ugi

dipunsebataken

bilih

apresiasi

ingeih

kagiayatan

nyrarwngi

kanthi

tuhu saengga thukul pangenosar.

panbijian,

pangregtnan. kapekaan

kritis,

lan

kapekaan raos.

Kangge

salajengrpun apresrasl budaya

inggrh menlka

pangefiosan lan

panepangan sacara tepat saengga

tukhul

pangrcginan

ian

pambijian

tunrap

kasil

bLrda_ra. Pangertosan inckang sancs. epresiasi

budala inggih

rrenika

kagivatan nyrawungi kasrl budara kanthj luhu saengga

wontcn

pangeftosan,

panghargaan, kapekaan pangraosan lngkang sae tumrap kasil budayi.

B.

'I _{ahap ,{presiasi Budaya}

Supados saged nglampahi apresieri budayadipunbetahaken pangetahuan

ingkang

sejatosipun nuengingl

fcnorrena

buda,va

Pcrkau'is menika

prelu

dipuntekenaken amargi. ing masarakat sanenika khususrpun generasi mudha

sampun boten pativa nggatosaken fcnomena ingkang

dipunsebat

minangka

budava, khusus

budaya tradhisi

lan

artelak

peninggalan

jaman

rumiyen.

Minangka tuladha

satunggaiing mahasis$.a asalipun asking wila_\ah

DIY-Jatens. rnapan

i1lg

Ngayogyakafta

amargi

kuliah.

Sarvilining dina

liyang

sepuhipul

nurveni

ing

kost putranipun

ing Ngayoglaka.ta Ing

antalvistfun

tiyang

sepuh kasebat ngersakakcn

badhe

tuweni

lng

Ciandl Prambanan

l\4irergakcn

rrenapa ingkang dipunkersakaken

til.ang

sepuhipun, anak

firl

matur

bilih

kangge menapa nurveni candr, amarci menika namino banguran

ingkang

arLrpi

seia.

kangae menapa

ningaii

sela Atur

saking

Lrahasls\\d kascbat amargi piyarnbakipun sampun boten ceiak

malih kaliyan

khasanah

budava

tradiisi,

lan

boten mangeftosi fenomena kabudal'an ingkanu clados

karangka pagesangan.

Kadadosan ingkang sanes umpaminipun. satunggaling lare enem ingkang

dherekaken

tiyang

sepuhipun ndherekaken upacara tradhisi pengantin Ja\\I.

ing pundi wonten tahap baling-balangan gantal utawi

sani

ambalang ron sirih

sala.jengipun wonten tahap

midak

tigan

Lare

en€m kasebat kanthr :rnrs

ngaturaker

kangge menapa nglampahi acara kaebat kados

lare

alit,

sami

anbalang

gantai,

lan

ngangge tnecah

tigan

Lare

enenr

ugi

matur kangge

menapa

pengantin

kasebat ngangge busana pengantin

kados raja,

kados

kethoprak mawon, lanlangkung malih kangge rienapa mbuang-mbuang artha

kangge

upacara

kasebat

Pamanggihipun

lare

eneltr kascbat boten klenlu.

arrLargi piyaurbakipun gadlrah

sudul

pndang ingkang beda dipunsebabaken

gatingipun

khasanah budaya

ingkar!

qontcn rng

paresanganrpun, slengga

pauranggihrpull

saking

asifai

nvata

rraterial,

lan

boten

nggatosaken

Supados

dumugi

ing

apresiasi

budava dipunprelokakerl

tahap-tahap.

urrpamrmpun mangeftosi fcnorrena.

paharr rnakranrp,n feromena.

sadhar

ngengingi ni1ai. ngreganr kasil bui1al:r

1.

Mangertosi

Fenomena

lahap

$,irvjtan tr,yang sagcd nglarnpahi apresiasi budaya

lnggih

menika

satLLnggaiing

liyang

kasebat

flangcitosi

lenomena budaya kascbat. Kangge

mangertosi fenomena kasebat

prelu

dipuriampahi

kanthi

pamucalan

kir.rsusipun

turrrap

generasi rnudha, saengga ggnerasi inudha mangenosi

ngengingi wonenipu,r rnapinten lenomena budaya. inggrli budaya tradhisi 1an

budaya modem.

Kawigatosan gcnerasi

mudha

rng budala

tradhisi

prelu

dipuntanem,

saengga pryambakipun

lnangedosi ngengingi

keseriau

tradhisionai-

trusik

tradhisronal, upacara

tradhisi. kearilan

loca1, piwulang

moral ingkang asalipun saking konsep budaya local lan afiefak budaya.

Pamarintah

prelu

nyaosi

stimulant

supados

rnstitusi lan

masankat wau

nglampahi

pamucalan buda.r

a.

Perkawis ingkang

positil'

sanget sampun

dipuntindakaken

dening

BLrpatt

Bantul

saking

DIY

rngkang

nindakaken

pamucaian

budaya

Jaui

tumrep ingkang

gadhah budayanipun

pilambak

rnggih masarakiar

Baitul

karrtl!

cara

nyamektakake

satlrrggal drnten penul-]

kangge ngangge basa

Jarn

rng lingkungan pamerintah daerah,

instltuisi

irlg

lingkungan

pemerintah daerah

ian

sekolah-sekolah

ing

kawasan kabupaten

Bantul. Tanpa

sadar

masarakat

sampun dipuncelakaken

malili

kaliyan

budalanipun,

1an sacara

boten langsung

masarakat

ugj

badhe nglampahi

pamucalanlangkung

nglebet tumrap n]aneka tradhlsi

lan

budaya

ingkang

wonten.

2.

Mangertosi Makna

saking Fenomcna

Sasampunipun masaiakat mangedosi ngengingi

tllnolnella,

salalengipun

masarakat

dipuntuntun kangge nlangertosi i'enomena

kasebat

Kallgge

rnangertosi

t'enom,ona dipunprelokaken

wontenipun

pengelahuan ingkang

budaya. Minangka

ruladla,

satuoggalins ti],ang saged manlredosi f'enomena

ngengrngi tradhisi upacara saparan

yaqa$ivu

ing Klaren

Ja\ti

fengah, anlargL

r)lni

\r'.e1'..1

.

.,lr:,:

i.

lo

r

ep

r.rl

....o

ic.

i.

rlr.1.

r,,,.,,r

dipunplriyakaken _lng patrap upacara tradhisi kasebat

la|

dilpunlampahr kanthi

propenl

ingkang

dipunginakalien

Kados apem

ingkang

kagrnalaken.

gunbggungipun

cwon lngkang

_{saiajengipLrn dipunsebar kanuge rnasarakat}

N,fasarakat

a

_{usias ian ngantos rebutao kaDgge angsal apetn kasebat.}

3.

Sadar ngcngingi

Nilai

Sasampunipun nasarakat 5 mangertost ngeiigrngi l'enomena. salalenl]lpuu

sadhar

fenoinena

inggih

gadhah makna

sanget. salajengipun

tra.lhe

dipundhudhut

bilih

rvontenipun

nilai

ing l'enolnena budaya kasebat.

lng

erika

dipuntepang khususipun

nilai-nilai

rohani, inggih

nilai-niiai

ingkang

sae,

tngkang Leres

lan

ingkang

endah Nilai-nilai

rienika

gadhah

silal

supados

dipLr,'uealisir Lan dipunsebat minangka

nilai

actual,

nenawi

ingkang ncngga

realisasai

dipursebat

nilai

idcal

ingkang

sepisan

nvaosi

sisi

<ihatctg

pagesangan trlanungsa, rngkang kalih nyaosi arah

uta\rijtrrtsan,

inggih _lurusan

kangge

largkurg

kathah realrser

nilai

Kajuluran,

kasetvan. kapantesan, laL

salajengipun

inugih nilal-nilai

pagesangail

Eksistcnsi tnanusia\\,i dillunrsr

dcning

nilai-ni1ar

rlgkang

diprLntLrntun _{denLng pangertosan ngengrngr nrltri.}

menawi

kasadamn

ngcngingr

nilai

jagi

lan

ngra\rat

supados ek_sisLcLrsl

manusiarvi menika letep

\\'onter

ing

tin!ka1 kalnanutssan

Dipunanilharaken

bilih

atr nurani rllgglh gunggrngipun

saking pangerlo.san

nilai

ing

prlbadhj

ttlanungsa. mena*'i pribadhi inggih mcnika nilal ingkang inggil.

Sasampunipun lnanunesa

rlangertosi

lan

mahamjnqengtngt fanomena dados rnanungsa sadar

bilih

fenomena kabudal,an kasebat gadhah

nilai

ingkang manpangal kanrrge pagesangan nlanungsa. I]udava wonten lan

tetep

gesang amargi

budela

kasebat gadhalr

nilai

ln

fungsi

in-q masarakar.

Nilai-nllai

ingkang saged drpunandharaken _saking

tradhisi

_{upacara Sekaten}

inggih rncnika

nilai

religiitus. lan sisal ingkang nedahaken $ontenipun konsep

Manunggaling

Ka\\!la

Gusri

kangge memayu

hayuning

barvana. Upacara

Sekatcn ingkang

dipuigelarakcn

ing

Kraton Ngayograkartt lanKarra

Sala

dipun$ontcnaken deniDg

krator

minanEka

srmbol

biiih

raja

nggarosaken sangel kalvigatenan _{raLlat, raja manungg;rl kali_van}

rak1,at, rala mersuasjkakcrr agami Islatn kanthi _{cara ingkang alusa sanget, boten kanthi}

meksa, ing antawis lnenika kerton _{nggatosilken kaseiahteraan lair lan}

batos rakyatlpun, kanthj cara

nggelaraken kesenjan

ralivat

ampi

pasar

malert,

lan

ndanei

!rununsan

ingkang

_{salajengipun badhe dipunreburaken kangge}

rakyat. Maneka

sajen

ingkang dipundamel kanggc kapentinlan Grebeg Sekaten

nandhakaken

wontenjpun upaya kanggc

nyelarsakcn

donya. Sabcn menapa

_ingklarrg

dipunlampahi _{manungsa dados boten badhc ngganggu a1am,}

kanthi cara arrlt_

amit

utau,i

n}-rrivul i.jin ndanel

_{sa.1en ingkang dipunpapanaken}

ing

papan, papan

tararntu

_{Kawgatosan pangarsa dhateng}

rakvatipun. a\,vit pagesangan

rohanilan _{kasejahteiaan kangge pagesrnglnrpun- sana}

panja*ian aram dacl0s satunnggaling _{konsep menayu hayuning}

barvana

Ing

upacara

tradhisi

_{rngkang asdn.q}

dipunlampahi dening

masaraliat khususipun masarakat

Ja\ri.

kados rrqpxj11n1p11

tradhisi

_upacara

ltengantin Jarvi, ingkang

dipun\\,i\uti

_{saklng panceianiran ingkang}

cckapmateDg kagalut

kaliyan neptu lan r\'cron calon penganrin

la!

_{.hnten safta unlgaL dipLrnlertrpahJ}

akacl .nrkah

ingkang trep lau juLrbuh

kalt!an

neptu

_ie11

\\elon

pcr]g!!ten

ntlndirkakcn

biiih

_{ti,vang Ja\\,j ngatos-n-qalos}

sangel anggenlpun

netnlokaliel

nalika ingkang wigari

sanget

inu

_{pagesanean Sasafipunipun ncmtokaken}

dinten,

masarakat

.lawi

n].amektakakeD _{sedaya ubarampe upacara.} sana

nglampahi tahap-tahap ingkang l(adang

kala

rlipunsadarhanakaken. _Silaosa

rnekaten upacara

tradhjsi

kados baling-ambaang _gantal,

midak tigan.

_kacar,

kucur. tampa ka)'a. biasa.iplLn terep .lipunlarnFahi.

Nilai

ingkant

saged diplrnpendhet

saking

$1ltenipLLn

patrap

budaya

kasebat,

bilih

_upacara

pcngariin kansge

_nrasarakat

.la*.i

inggih

nenika

ripacara

inukang

u,igati

sangeL

ing

pagesangan

rranungsa. Wonten

_ing pagesangan manungsa

\\'onlen

I

tahap ingkang penting

_{sannget, inggih}

rnenika metu, manten_ lan

ntart

llanLlngsa Iair kangge

nglanpahi

pagesangan

ing

donya,

saengga

saklnc

rng

kanclungan

ibu

kedah

njagi

sanger

'l

liandunganipun,

kanthi

nepati

sadaya pantanuan ingkan-e

*onten,

kados

urnpaminipun

boten

nyakiti

makliLuk

sanes. botcr-t

rglampahi

perkaurs

ingkang a$'on

kanthi

rnicara

alnrpun

liyang,

bapal(

ugi nalika

gar\vanrpun

ngandhut

boten

nglanpahi sikep ingkang

arvon,

rurparni mburu,

mateni

kervan, 1an salajengipun. Lingkungan

ugi

dherek njagi kanthl cara tgiampahi

Lrpacara tradhisi brokohan.

Mitoni

dipunlampahl

nalika

urnuripun kandhutan

pitung wuian, lan minangka anak sepisan Upacara

mitoni

ngeautaken

bjlih

ibu

kedah ngatos-ngatos sanget 1an

nven-vuwu

kawilulengan

rtarang

Gusti

supados kandhutanipun kiat dLrnugi ulnur liandhutan g $ulan.

,1.

_Ngregani

l{isil

_Budaya

Tahap salajengipltr saking panyadaran manungsa

bilih

lenomena buda_r,a gadhah

nilai

inggrl

sanget.

ing

pundi

ttlai

kasebat

botetl

sacara kaserat"

ananging kasirat. dado-< tahap salajengipun rnanunqsa

badh:

seqcd nqre,r rn

kasil br"rdaya kasebat. Fenomena budal a ingkang nonten

ins

saben manunssa

gadah

nrlai

ingkang

lebet

sanget.

pekawis

menrka saged dipundadosaken

pengendali sosial. kangge

minimalisir

patentanljan

lan

pambcdanan ingkang

as

ng

\lonlening

pagesaogan

nanungsa

Kantln

nglampahi

apresr.i\l sajatosipun

gampil

kangge saged

mahanj

bilih

saben karya lan gaya

ingglh

produk manungsa ingkang nrnangka kreatilltas, rngkang saged drpuntelusuri

sakingjalur budaya ingkang mbok

bilih

nembc nereka enut.

Mekaten

ugi

sasampunipun masaral(at mangenosi ngengirrgi fenomena.

mahami kabermaknaan lan sadar ngengingi nilai, clados masarakat boten malih

badhe ngina karya-karya ingkang suker dipuntarnpi. kados karya

lukis

absurd,

karya

sastra

post

modernisn]e.

tarian

lan

pagclaran happening

aft,

pangembangan rasL&an ingkang kaginakakcn. sepatu, lan asesoris tumrap lare

mudha" pangembangan basa ingkang kaginakaj,.en, lan sapanunggalanipun

'Lindak salajengipun Apresiasi IJudaya

Pangaiab rogkang ageng sangel saktng kagiyatan apresiasi budaya inggih

pambinan, pamanpangatao. Ing budaya tradhjsi idggih arupi ide. perilaku, ian

afiefak,

sasampun masarakat saged

mahaNi

la-ri ngergal]i

\mteoipun

n]Lai

ingkang

ageng senget

ing

sa$alikipun kasll

budaya kasebat. dados prelu

wontenipun

tindak

ianjLlt

arupi

paiestarjan.

Kange

nglestarekaken saged

<iipunlampahi cara-cara ingkang kasislenln dening pomarintilh daerah lan ugi

dening nrasarakat piyarnbak. Palestarian rng

ngriki

kalebet

ing

nglcbetipLln

irrggih

upala

11]efiahanakerkanthi

boten nglisak.

nlagi

l(aawetal'

bolen

mendhet,

kados ingkang

kadadosan

lng

pannggalan

arupi

patung-patuug candi. lJpaya

ingarg

dipuniampahi palnrrrntrh saEcd kanthr upcta persrrasive

kanthi iklan layanan masarakat, ]nedia, slogan. lan ugi perintah kaserat kanggc

diprnaturaken

jng

masarakat.illg 1r&sankal upaya palestarian. saged e'upr

upaya kangge

nlagi sakng

karisakan, kapunahan, ngralvat lan negglLr

ti!an!:-tiyang ingkang boten paham ngengllngi

nilai kasil

budaya kasebatlajeng ulan

kangge ngrisak

tJpaya panjagian

arupi

upaya kangge nglindungi

barang-barang lan

tradhisi ingkang wonten

supados

tetep gesang

Jng kasus

lansala

icalpLrrr

lradhisi tarian Pck Si

Moy

ing Kulonprogo inggih menika boten rvonteniputr

upa!-a kangge nglestaikaken

lan nlagi kasii

budaya kasebat saengga boten

wonten

maling

ingkang

narik

kangge

narik

kau'igatosan tarian Pek

Sr

lulol'

kasebat,

ing

aria$is

olenika para

sesepuh

ularvl guru

ta

sampun boten gadhah ulan

ingkatg ti(nenan

kangge

tetp

rggalosaken pagesangan tradhisi

kasebal.

Panlagian ingkang saged dipunlampalii kangge

njanlin

pagesangan basa

.iawi

salah

satunggalipun

inggih

menika

kanthi

dipunte'bilaken P'rda

ngengingi pelestartan

bilih

Jarvi kados ingkang sampurr dipuolampahi

iletlinr

pemerintah.

Pangernbangan ingkang dipunmal(stld rnggih rnenika nglarnpabj kagivatan

ingkang

ancasipun ngembakaken budava

kanthi

progranl program ingkang

dipLlnsusur! denurg Pelnerintah. lcnlbaga srvasta lan

ugi

nlasarakal piyanbak

Wontcnipun ftapillten rasam

tarl

kreasi

enggal salatosipun

inggih

rvrLiud

saking

pangelnbangan tarr-tarian

tradhisronal Mckaten

ugi

upaya kangge

nyejagataken Basa Jau.i

kanthi

iT,

mekaten

ugi

basa

Jawi

dipunginakaken

kangge ner.jgrivaaken Undang-undang Dasar

sajrtlsipun

$ggih

upaya kangge

ngembangaken basa

Ja\ri

Basa Jd\\'i ingliang \"a,ntipri,t

iradahi

budava Local

Jawi ingkang langkung asil'at agraris. dipunpeksa ksupados

olebet

ing donya

ukum

Kanthi

nlekaten badhc \yonlen rvarni enqeai

in.ekanq

riinaneka

pangernbanean basa Jawi

Pambinanan saged dipunlampahj

kanthi

kapiolrart. asilar

fbrmal.

informal

ian

ugi

formal

Ing

pambinan ingkang

asifat

formal

saged

dtpunlampahi dening dinas jngkang gayut ingkang sampur dipunprogratraken

ing

program

kerjanrpun nglampahi pambinan budaya.

Painbinan

rngkang

dipunhersakaken saged

arupi

seminar, sarasehan, pgladhen,

lan ugi

festival

Festival

Kesenian

Ngayogyakarta sajatosipuu

inggih menika

arena

pangembangan _{1an pambinan budaya}

ingkang

iebel

_sanget.

Mekaten

_ugr

Sanggar Sastra

Jawi

ingkang dipmwangun denjng

tlalat

llahasa Yog,\'akartil

inggih

arena pambinan kangge

kawigatosal

pagesangall sastra, diplLnsebat

mekaten amargi pesefia bengkel sastra kasebat dugi saking ntapinten kalangan

sae anak rnudha lan

ugi

ingltang sanpun sepuh. ingkang kanthi uLan dherek

njagi pagesangan buda]. a Jawi

Pa*".rcalan basa Jarvi saking.lenjang SD durnugi

SMA

ing

DIY

ian -la$r

Tengah

se.latosipun

inggih

upava

pambinan budayan

lokaL

ingkang

dipunlampahi dening Palnarintah daerah kanthi tnata pelalaratl muatan 10kal,

saengga

kanthi

dipunsinaoni basa Jarvi lan sastra. sena budavanlpun saengga

dipunalab generasi

rrudha

boten

ical

akar budayaipun,

lan

sadar ngenging

pitaLan hudlia,n-1611-',1 111nn-.r

kr$.r\rn

_{l\d.,(s:tnganrpJn}

Kongrcs

Basa

lokal

kados Kongres Basa Jawilan Kongres Kabudayan,

tahun

2ll,

rLgi saged dipunsebat minangka upa_va pambinan kaprogram

buciaya.

Kaselenggarakaken

kongres

kanthi

skala

internasional

l(asebat mbuktekaken

billh

panlarintah nggatosaken sanget pambinan bLrdaya, kangge

masarakat supados budaya

asli

nusantara

boten

kaoerabut

saking

sitr

Nusantara.

Pagesaagan budaya _{saged dipunaturaken saged kalampaban}

kanthi

sae sanget,

nalika

masaakat saged manpangataken _{kastl budaya}

ttadhisi

_kasebat

kangge refensi

pagesanganipLrn.

Ajaran-ajaran

moral

ingkang

_minangka

pamanggih _{gesang nenek}

mgyarg

saged dados _{pansntun lan solusi perkauns}

pagesangan

manungsa.

Melaten

ugi

kearifan

local

masarakat

kados

umpaminipun pangendaen _{alan, saengga}

tLjnimalistr

_kansakan

alam

sana

lingkungan amargi

solah

tingkah

manungsa

ingkang

boten tanggel ja\a,ao. pangetahuan _{ngengingi pangobatan tradhisional,}

jamu,

ayuning tradhisional,

pangolahan _{iingkungan, pedkanar, tanen, pangetahuan}

ngengingi cara ngiris

daging sapi _{supados saged dipLrrmanpangataken sacara}

optimal, pangetahuan

ngengingi

palintangal,

arsitektur tradhisional, palgetahuan

_pandamelan

pusalia, pangetahuan kerekniksipr'lan lan salajengiprLn

L

I}AB

I\,

WU.ITID

BTII,AYA

Indikator

Pawucalan

Sasampunipun sinau materi bab rvujud budaya, para nahaststva sagcd

Mahasisrva saged rnah-vakaken lan _{mahami *rujud budava}

Kabuda,van Lrta\\,i budaya inggih menika serlava satunggaling ingkang dpungadah maoungsa

kanfti

_{sinau. Budar-a gadhah u,rrj}

ud. Wujud

buda,va kasebat

iltggih

rlcnika

kompleks ide-ide, gagasan,

nilai

ni1ai. nonna_norma

lan

pathokan, kompleks

aklifitas

_{sikep ingkang kapoia manungsa, 1an kasil}

karl'a manungsa.

B.

Kabudayan

Arvu.iud

Komplek

lde-ide

Kabudayan arvujud kompleks ide_ide a-silat abstrak.

fungsinimipun

ininangka

iata

kalakuan ingkang ngatur,

_{ngendalikaken,}

lan

iiyaosl

_arah

tunrap

kalakonan

lan

tindaktandLrk _{m! tun:jsa}

rnJ

_{masarakat Kabudayan}

incknag awujud kompleks idc-ide saged dipLrnrinci

malih

unpantinipLrnadat

tat

laku. _{adat-istladat, tate ca.a, lan sxpanu}

r!:ljaiiipun

_Kabudalan

lrrrlud

liompleks ide asring dlpunuaslani s.vstem buda_\,a.

lde

lan

gagasan

biljh

_{pagesangan saeripLLn}

dipuulanpahi kanthi

_konsep

lianaoni

_{minangka konsep pagesangan}

ing

_budaya

Jawi

_{Saengga \\,onten}

konsep ngurrnalitiyang sepuh, fivang sanes, tan1u- alanr lau

lingkungan

Ing

masarakat Jawi _{wonten tata susila, ing pundi satLrnggaling lare nalika micara}

kanthi tiyang

ingkang langkung sepuh botclr angsal kacak pinggang, boten

angsal

ngangge nunjuk-nunjLrk pasuryan

tiyang

_{kasebat, sebab} perkawis

kasebat inggih kalebet boten sopan ljndha-usuk bas.i Jawi ingkang samenrka

ngretnbaka dados basa Jawi karma inggil, basa Jall'i

kanra

marjya- 1an ngoko

inggih

ilnplernentasi saking

ide

n),iptakaken pagesangan ingkang

harnoni.

ing

pundi lare lan tiyang

eneir

rvajib nglrrnatr tiyang ingkang

_laugkung

sepuh Ing unggah-unggub basa.lawi _{lare badhe sacara otomatit boten baclhc}

saged kasar kaliyan alvan q,icaranipun. Mekaten

ugi miturut kasil

panaliten

Wiclyastuli, 1999: 21) ngandharaken

biljh

lare rngkang ngangge basa ibu basa

Jarvi

ingkang

dipufldhidhik

neangge basa

Jarvi karma

inggil

boten

preiu

dipuncaosi pirsa dening

tiyang

sepuhipun supados sopan,

kallthi

mucalaken

cara lenggah ingkang leres rng ngajeng

tiyang

sepuh, cara mlampah nahka

irg

sanga.jcngipun tiyang sepuh ingkang saweg lenggah, cara matLrr kaliyan

tiyang

sepuh.

Kanthi

piyambak

lare

kasebar

badhe ngiampahi

nekaten.

Perka*.is memka beda

kaliyan

lare ingkang

dipundhidhik

ngginaaken basa

lndonesia rninangka basa ibu larenipun Lare menika kedah dipuncaosi pirsa,

rncnarvi kedah permisi nalika

\\ont€n

ngajeng

ti]'ang

sepuh ingkang sarveg

lenggah, mekaten irgi lare kascbar ugi kedah diprincaosi pirsa rncnalvi kedah asikep sopan kanthi crra dideskripsrkan cara-cara kasebat

Salah satunggaling ide dhasar rvontenipun ungkapan tradhisional .larvi ugi

kangge niagi hadnanr gayutan kali,van tryang sanes.

Konsep pandhidhikan budr pekcrli ketingal ing kasil buda-va inukang arupi

ungkapan-ungkapan lradhisional

.lawi

Masarakat .1aui

ing laman

nLmtl,en

n!iptakaken

ungkapaLl

tradhisioial

kangge mucalaken

budi pekeni

ingkang

sae

lurrap

masarakat supados ing pagesanganipun kacipta

lmmloni.

Kados

tuladlu

ungkapan-ungkapal tradhrsional iDg ngandhap

nenika.

a.

Aja dhemen metani alaning

iil

ang

b.

A-ja mung

milik

glebyar

c

Yen $.ania ing gampang rvedia irrg ewuh sebaral]g ora turneka (SLunaftr

Supnyitno,

1986:,152-453)

Kons€p garwa ingkang

ideal

dhateng

llarwaniputl

ing

inasarakat.la\\l

dipungambaraken

menawi

garlva kasebat saged nedahaken

perkawis-perkarvis ingkang saged dipunanggep minangka

kriteria.

Wondene

krileria ingkan g dpunkersakaaken inggih rnekaten

a

Cemi

nastili,

tegesipun minangka garwa

kedall

saged

ngginaliaken

kasilipun saking garrvanipun kanthi gemi lan

teliti

b.

lleti

ngati-ati, iegesipun mrnangka garwa kedah saged njagi anggenipun gri y-a-griya kanthi ngatos-atos.

c,

d.

e.

a.

b.

Surii, tegesrpun minangka garwa kedah njagi karaha,vor lan karviiujengan

garwa lan kaluarganipun.

Gumati,

tegesipun minangka garwa kedeh nggatosal(en sedaya mawon

supados u'ilu-ieng. bap-a eesaneipun, sae saking lair dLLrnugi batos

Bekti, tcgesipun rninangka gar$a keclah setya clhateng suarni

Sala1engipun satunggaling ganva sae

lan tanggel jawab

ing

khasanah

budaya Jarvi inggih menika

gar*a

ingkang gadhah kriteri tafiamtu

i-langayomi, tiyang

jale.

ingkang badhe

kanra

kedah saged marrngi

pangayornan

kangge estrinipun.

teeesipun

saged

nuu'Llhaken ayem,

tentrem ing gesaneipun.

Angomahi, tegesipun _{tiyang Jaler} nlinangl(a kepala kaluarea kedah saged

nyediarr papar.

\argge

gesang rng

lal

o _.arrprrn

Hangayemi, tegesipun tiyang

jaler

ninangka laler

kedah saged paring

.aos tentren1, ayem, boten damel perkau,is ingkang tundhonipun saged

nuwuhaken tiyang estri serik manah laleng padudon ingkang baku tiyang

jaler kedahjuiur

Ian saged dipunpitados.

Hangamajani tegesipun

lyang

ialer

kedah

saged ngasilaken

lan ngupayakaken

turun

ingkang utama slpados gesang rumah tanggaipun

.ngeo dipunrer.,s:1ken den, .-r_aL pirtunrl'.r r

C.

Kompleks Aktifitns

Berpola

Wujud

budaya a.upi aktifitas berpola inggih mcnika a\\'Lliud

perilaku

lan

tindaking

manungsa

ingkang

asifat konkrit

saged

dipllnfbto

laJeng

dipundokumentasikaken, wu-jud budaya menika asring kasebat

syste

social

ingkang gal,ut

kaliyan

polaning rranungsa amargj wonten

inte.aksi

kalivan

saasaua. Perilaku manungsa

awujtd

tindaking manungsa

nalika

komunikasi

lan

sesarengan

kaliyan

rnanungsa sane

sing

masarakat adhedhasar

adat-istiadatipun.

Aktifitas

menika

wonten awit

saking manungsa badhe pados

kabetahan gesang, kabetahan pendhidhikan, kabetahan ilLniah, kabelahan raos

kaendahan. lan kabetahan relil-li.

1.

Cara

kangge

nyukupi

Kabetahan

Kckerabatrn

Cara

kangge

nyukupi

kabetahan

mcnika ketjngal nalika tjyang

badhe

palakrama

l

g

masarakal

Jawi cara-carr

rngkl''

dip'r

'inmplhr nxlrlr

b.

palakrama maw tahap.

Babad Alas

lng

riku

tiyang

sepuh saking

caLon

kakung mutus

tiyang

ingkang

dipunsebat congkok kangge mangeftosi

menapacalon

putri

sampun gadhah calon ulawi sisihan.

Nontolli

'Iegesipun caion

pcoganten

kakung dipunajak denuing

kaluarganipun

dhateng

ing

griyanipun ingkang calon es1rl

awit sakirg

calon penganten

kakung

dereng

panut kaliyan calon pelganten

estri

btg ngriku

calon penganlen kakLrng saged mirsani

lan

pahaln kados

pundi

nipi

lan

solah

barva calon pengaaten estn

Lamaran

Sasampunipun sedayanipun

cocok lajeng kaluarga

pcnganten kakuog

nglarnar

kanthi

mbeta piratos-pimtos 1an sarana

alvltjud

barang-banng

kapreluanipun gesang

Sra'r-s-dhan utr\\ r

A"oL

fL!k,r-Pihak calon

penganlen kakung inasrahaken sarana-prasaral]a katuj

u

ing

kaluarga penganten

putri

awuj ud asiling

bumi.

alat rumah tangga.

i*en'

lan afia

e.

Pingitan

Ing jaman ruiyen bab

menika kalampahi dening

calon

penganten putn

nanging

ing

samangke bab menika sampun boten

dipunlampahi

'laman

mrriyen pingitan

ngantos

dumugf

i0

dlnten. Sadercngipun

dinten

nlkah

ing ngriku calon penganten pLrtri boten kenging kesah saking griya lanbten

kenging pinenggih

kalilan

calon garlvanrpun lng

wekdal

nenika

calon

penganten _Putn slan.

f

Pasang l'arub

l1

g

\rg

ngriki ka\itr dinren saderengipun akad

nlka\

\Nonlerr dd\elilipu11 ca\onm

lcngante1\

p\tri

kapasi\ng

lltlak kan$i

!rdt\-ne\

b\eketcle

inggfi

mcnrka hrasan ingkang kadame\ saking ron, pisang' tebu. \an

\Qla!&

Siraman

Inggih

menika calon penganten

putri lan

penganlen kakung dipunsirami

clening paraga-paraga kasepuiran

ing

kaluarganipun

malvi

toya

pitung

.unrber

d-lah

ul

aramp.

sc\"'

l.

or

\J(ampun

Dun

slrandnJ_

kaiajengaken upacara

ngerik. Ngerik inggih menika ngresiki

nuiu

ing

palaraban dalah PiPi

h

Midodareni

hg

dalu sasampunipun upacara

ngcrik

calon pinalgantcn

putri

dipunpaes

mawi cengkorongan lajeng abusana kebaya

i

Akag

Nikah

Calon

penganten

kekalih

dipunnikahaken

ing

ngajeng pengulu

kanthi

seksi-seksi ingkang sampun wonten ing tata lampah

1.

Upacara Panggih

I

pacara

'nenrla

btdcan,f

ln

kal

ontetaken

'aderelg

nun

rc

eD '

penganlen kanthi penganten kakung lan pcnganten

putri

dipunlenggahahen

Jeiel Ing patanen

k.

Upacara tradhisi:

1)

Balangan gantal utawi ambalang suruh antawisipun penganten kakung lan

penganten putrj

2)

Wiji

dadi

Kantlri

cara penganten

putri

mijiki

suku penganten kakung' kalajengaken

peflganten kakllng amidak tigan al'am

ka

pong

3)

Sindur binayah

Pasangan penganlen mlampah

lng

Nlngkinglpun bapaliipun

pengatten

putri, dene ibu peganten putri rvonten ing sawingktngipun pinanganten

4)

'f _{imbang lan tanem}

Bapak

penganlen

putri

mangku laieng ngaturi

penganten

lenggoh

ing

5)

'fukar

kaipika uta$'i tukar cincin

6)

Kacar-Kucur

uiari

tampa kaya

Penganten

putri

nadiah uwos ingkang dipunlei:etaten ing kantong saking

penganten kakung.

7)

Dhahar kembul

Penganten kekalih ndulalg sekul antawis setunggal kahyan satunggalipun

8)

Me.tui

Bapak lan ibu pedganter kakung rau'Lrh lajeng dipunpapag dening tiyang

sepuhipun penganted pulrl lajeng kaaturan lerlggah

9)

Sungkeman

10) Ngundhuh Mantu

Sasamprnipur

sepasar saking

akad nikah

piranganten

iajeng

wangsul

dhateng gri,yaripun tiyang sepuh penganten kakung. Ing ngriku Lriasanipun

lajeng dipunwontenaken selamaten

Upacala adat menika nedahaken kados pundi tiyang

Jawi

gesang

ing kelagatipun awlt saking wontenipun kabetahan sosiai ingkang mekaten

pramila

sistem

kekarabatan

kedah dipunjagi arnargi

mena\!i

boten

pasedherekal

antawisipun kaluarga saged

boten

sae

lng

upaca.a pawirvahan kalarvau nedahaken simbol-simbol g€sang ingkang tundontpun

supados saged gesang ingkang sekeca tulul]g-tinulung

gotolg

royo]1g.

2.

Cara KanggeNyekapi I(thctahan

(;esang

Wilvitanipun

manltngsa

n1'ekapi kabetahar

gesangiputl

nlumbuhaken kali,van kondrsi alam ingliang

$ooten

Ing naljka Indoresia

tasilr

ing

fase masa agmrjs dados. pendhudhukipun kathall ingkang tani

Proiesi

tani

dipungrnakaken

kangge

sebatan

prolesr, kangge

jaLIan

samenika

ing

pundi

minangka

tanl

lnenika dipuntuntut

supados saged

ngnginakaken pirantos-pi.antos

modem,

nggginakaken

pupuk

lan

insektisida supados boten dipunpangan ama. N'4ekaten ugi tani prof'essional

bedhe

studi

pasar sacam tems meneras

Nalika regi Lombok llandhap

drastic,

daos piyarnbakipun badhe _{ndeversifikasi lahan supados enegal}

dipuntanmi taneman sanes

lng

_JaLnan

rumiycD

trJ'ang

cnilia rani

mai-gi hangge

n_,' ekapi

kabetahan gesangipun. _{Kangge nedha. pendhudhuk mbetahaken}

pad

lar

sayuran.

Dados

dipunbetahaken

pirantos pertanian

umpani

cangkul

kangge nggarap sawah,

ugi

dipunbetahaken kawigatosaD

ingkang

teras

mcneras dhateng tanamanipun, saenpga saben dinten pendhudhuk kedah

dhateng

sarvah

kangge nyekapi

kabetahan

gesangipun Dados

petani

inggih

menika periiaku

pendhudhuk

kangge

nvekapi

_kabetahan

gesangipun ingkang tasih ing lase agraris Ing jantan samenika masarakal

sampun saged

milih

kangge

irilih

aktifitas berpola kanthi cara dados tani

utawi ternak, dagang utalvi pegawe.