SKRIPSI
AGUSTINUS SALLY
PENETAPAN KADAR SOLASODINA
DARI
RANTING SOLANUM WRIGHTII BENTH
DALAM BERBAGAIINTERVAL WAKTU
U N IV E R Sl 1 AS A 1 X L A N G O A -S U R A B A Y A
r
-FAKULTAS
FARMASI
UNIVERSITAS
AIRLANGGA
S U R A B A Y A
P ENATAP AN KADAR S OLAS ODI NA DARI RANTI NG
S OLANUM WRI GHTI I BENTH DALAM BERBAGAI
I NTERVAL WAKTU
S KRI P S I
DI BUAT UNTUK MEMENUHI TUGAS AKHI R
MENCAP AI GELAR S ARJ ANA F ARMAS I
PADA F AKULTAS F ARMAS I
UNI VERS I TAS AI RLANGGA
o l e h
AGUS TI NUS S ALLY
s e c a r a s e mi k u a n t i t a t i f d e n g a n k r o ma t o g r a f i
g a s . . . 3 6
4 . 1 . Kr o ma t o g r a m h a s i l p e n e t a p a n k a d a r s o l a - s o d i n a s e c a r a s e mi k u a n t i t a t i f d a r i f i 1 — t r a t f a s e k l o r o f o r m r a n t i n g S o l a n u m
Wr i c r ht i i Be n t h d e n g a n k r o ma t i g r a f i g a s . . . . 3 6
4 . 2 . Ha s i l p e n e t a p a n k a d a r s o l a s o d i n a s e c a r a
s e mi k u a n t i t a t i f d e n g a n k r o ma t o g r a f i
g a s . . . 4 0
5. P e n g o l a h a n d a t a . . . 41
V. P EMBAHAS AN. . . : . . . 4 3
VI . KES I MP UL AN. . . 4 7
VI I . S ARAN- S ARAN. . . 4 8
VI I I . RI NGKAS AN. . . 4 9
Ta b e l Ha l a ma n
I . G1 i k o a l k a l o i d d a r i s o l a n u m s p . . . 22
I I . Ha s i l p e n e t a p a n k a d a r t o t a l 1 k l o r o f i l
r a n t i n g S o l a n u m wr i q h t i i Be n t h d a r i ma s i n g
-ma s i n g s a mp e 1 . . . 29
I I I . Ha s i l u j i KLT f i l t r a t f a s e k l o r o f o r m d a r i
r a n t i n g S o l a n u m wr i q h t i i Be n t h d a n p e mb a n
-d i n g s o l a s o -d i n a . . . 3 0
I V. Ha s i l p e n e t a p a n k a d a r s o l a s o d i n a s e c a r a
s e mi k u a n t i t a t i f d e n g a n k r o ma t o g r a f i g a s . . . 4 0
10. Kr o ma t o g r a m h a s i l p e n e t a p a n k a d a r s o l a s o d i n a
s e c a r a s e mi k u a n t i t a t i f d a r i f i l t r a t f a s e k l o r o
-f o r m r a n t i n g S o l a n u m wr i q h t i i Be n t h d e n g a n
wa k t u p e n g a mb i l a n p u k u l 1 2 . 0 0 . . . 3 6
11. Kr o ma t o g r a m h a s i l p e n e t a p a n k a d a r s o l a s o d i n a
s e c a r a s e mi k u a n t i t a t i f d a r i f i l t r a t f a s e k l o r o -
f o r m r a n t i n g S o l a n u m wr i q h t i i Be n t h d e n g a n
wa k t u p e n g a mb i l a n p u k u l 1 5 . 0 0 . ' . . . 3 7
12. Kr o ma t o g r a m h a s i l p e n e t a p a n k a d a r s o l a s o d i n a
s e c a r a s e mi k u a n t i t a t i f d a r i f i l t r a t f a s e k l o r o -
f o r m r a n t i n g S o l a n u m wr i q h t i i Be n t h d e n g a n
wa k t u p e n g a mb i l a n p u k u l 1 8 . 0 0 . . . 3 8
13. Kr o ma t o g r a m h a s i l p e n e t a p a n k a d a r s o l a s o d i n a
s e c a r a s e mi k u a n t i t a t i f d a r i f i l t r a t f a s e k l o r o -
f o r m r a n t i n g S o l a n u m wr i q h t i i Be n t h d e n g a n
wa k t u p e n g a mb i l a n 2 1 . 0 0 . . . 3 9
14. Hi s t o g r a m k a d a r s o l a s o d i n a f a s e k l o r o f o r m
r a n t i n g S o l a n u m wr i q h t i i Be n t h ( mg / g b e r a t k e r i n g )
d a r i ma s i n g - ma s i n g s a mp e l . . . 41
15. Hi s t o g r a m k a d a r t o t a l k l o r o f i l r a t a - r a t a ( mg / g
b e r a t k e r i n g ) d a n k a d a r s o l a s o d i n a ( mg / g b e r a t
k e r i n g d a r i ma s i n g - ma s i n g s a mp e l f i l t r a t f a s e
k l o r o f o r m r a n t i n g S o l a n u m wr i q h t i i Be n t h . . . 4 2
La mp i r a n Ha l a ma n
1. Bi o s i n t e s a s t e r o i d a . . . 5 5
Me n g u c a p k a n p u j i s y u k u r k e p a d a Tu h a n Ya n g Ma h a Es a
a t a s s e g a l a r a h ma t d a n k a r u n i a n y a , s e h i n g g a s a y a d a p a t
me n y e l e s a i k a n t u g a s p e n y u s u n a n s k r i p s i y a n g b e r j u d u l
" P e n e t a p a n k a d a r s o l a s o d i n a d a r i r a n t i n g t a n a ma n S o l a n u m
wr i a h t i i Be n t h d a l a m b e r b a g a i i n t e r v a l wa k t u " g u n a me me n u -
h i k e wa j i b a n t e r a k h i r s e b a g a i s y a r a t u n t u k me n c a p a i g e l a r
s a r j a n a p a d a F a k u l t a s F a r ma s i Un i v e r s i t a s Ai r l a n g g a .
P a d a k e s e mp a t a n i ni , s a y a me n g u c a p k a n b a n y a k t e r i ma
k a s i h k e p a d a :
- Ba p a k DR. Gu n a wa n I n d r a y a n t o d a n Ba p a k DR. No o r Ch o l i e s
s e b a g a i p e mb i mb i n g y a n g t e l a h b a n y a k me mb e r i k a n b i m-
b i n g a n , s a r a n - s a r a n s e r t a d o r o n g a n mo r i l s e l a ma me l a k u -
k a n p e n e l i t i a n h i n g g a s e l e s a i n y a p e n y s u n a n s k r i p s i i ni .
- Ke p a l a Ke b u n Ra y a Ca b a n g P u r wo d a d i - P a s u r u a n J a wa Ti mu r
y a n g t e l a h me mb e r i k a n s a mp e l p e n e l i t i a n b e r u p a r a n t i n g
t a n a ma n S o l a n u m wr i g h t i i Be n t h .
- Ay a h , I b u d a n s a u d a r a - s a u d a r a k u s e mu a a t a s d u k u n g a n
mo r i l ma u p u n ma t e r i i l s e l a ma me n y e l e s a i k a n t u g a s a k h i r
i ni .
- Ta k l u p a p u l a s a y a me n g u c a p k a n t e r i ma k a s i h k e p a d a
s a h a b a ^ - s a h a b a t s e r t a s e mu a p i h a k y a n g t i d a k d a p a t s a y a
s e b u t s a t u p e r s a t u , y a n g t e l a h me mb e r i k a n d o r o n g a n d a n
p e n y u s u n a n s k r i p s i i ni .
S e m
o g a Tu h a n Ya n g Ma h a Es a me mb e r i k a n b a l a s a ny a n g me l i mp a h a t a s s e mu a b a n t u a n y a n g t e l a h d i b e r i k a n .
Su r a b a y a , J a n u a r i 1 9 9 1
0 , 3 8 ± 0 , 0 0 5 ; 0 , 1 ± 0 , 0 2 mg / b e r a t k e r i n g , d i d a p a t k a n
s o l a s o d i n a s e b a n y a k 2 2 0 ± ' 40 ; 1 3 0 ± 3 0 ; 5 6 ± 12 u g / g
b e r a t k e r i n g . ( 6) Da n p e n e l i t i a n y a n g d i l a k u k a n p a d a
t a n a ma n S o l a n u m wr i a h t i i Be n t h . d i ma n a p a d a e k s t r a k
d a u n t i d a k b e r h a s i l d i d e t e k s i a d a n y a s o l a s o d i n a . t e t a -
pi s o l a s o d i n a b e r h a s i l d i d e t e k s i p a d a b u a h n y a . ( 7 )
S e d a n g k a n me n u r u t Ch o w Dh u r y d a n P r a s a d b i o s i n -
t e s a a l k a l o i d a s o l a s o d i n a d a r i t a n a ma n s o l a n u m s p e c i e s
b e r l a n g s u n g d i d a u n . S e l a n j u t n y a s e t e l a h t e r j a d i b i o -
s i n t e s a d i d a u n , s o l a s o d i n a y a n g d i h a s i l k a n d i a n g k u t
k e t e mp a t p e n y i mp a n a n n y a y a i t u p a d a b u a h . ( 10)
P e r ma s a l a h a n
Da r i h a s i l p e n e l i t i a n p a d a k u l t u r s u s p e n s i d a n
k u l t u r k a l u s S o l a n u m l a c i n i a t u m L, k u l t u r k a l u s So 1 a -
n u m e l e a a n i f o l i u m d a n S o l a n u m d u l c a ma r a L, t e r n y a t a
ma mp u me mb e n t u k s o l a s o d i n a . Te t a p i p a d a p e n e l i t i a n
y a n g d i l a k u k a n o l e h Ha n d a y a n i R. d e n g a n k u l t u r k a l u s
S o l a n u m wr i a h t i i Be n t h y a n g d i t i n g k a t k a n k a d a r k l o r o -
f i l n y a t e r n y a t a , t i d a k ma mp u me mb e n t u k s o l a s o d i n a .
Ke t i d a k ma mp u a n k u l t u r k a l u s S o l a n u m wr i a h t i i Be n t h d a
l a m me mb e n t u k s o l a s o d i n a d i d u g a mu n g k i n s o l a s o d i n a
y a n g t e r b e n t u k s e g e r a d i u r a i k a n k a r e n a t i d a k a d a s e l -
s e l k h u s u s s e b a g a i t e mp a t a k u mu l a s i . Da n d a r i p e n e l i
t i a n p a d a d a u n t a n a ma n a s a l t i d a k b e r h a s i l d i d e t e k s i
f o t o s i n t e s a s e r t a s a a t ma l a m h a r i .
Di s a mp i n g i t u p e r l u d i l a k u k a n p e n e t a p a n k a d a r k l o r o f i l
u n t u k me n g e t a h u i k e mu n g k i n a n p e n g a r u h k l o r o f i l t e r h a -
d a p k a d a r s o l a s o d i n a p a d a r a n t i n g t a n a ma n S o l a n u m-
3. Ti n u a n p e n e l i t i a n
Un t u k me n g e t a h u i k a d a r s o l a s o d i n a d a r i r a n t i n g t a n a ma n
S o l a n u m wr i c r ht i i Be n t h p a d a p u k u l 6 . 0 0 , 9 . 0 0 , 1 2 . 0 0 ,
k a r d i o t o n i k ( d i g i t o k s i n ) , p r e k u s o r v i t a mi n D
( e r g o s t e r o l ) , k o n t r a s e p t i k o r a l ( s e mi s i n t e t i k
e s t r o g e n d a n p r o g e s t i n ) , a n t i i n f l a ma s i ( k o r t i -
k o s t e r o i d ) , a n a b o l i k a g e n t ( a n d r o g e n ) . ( 1)
S t e r o i d a a d a l a h s e n y a wa y a n g me n g a n d u n g i n
t i c y c l o p e n t a n o p e r h y d r o p h e n a n t r e n . s u a t u mo l e k u l
y a n g me r u p a k a n g a b u n g a n d a r i e mp a t c i n c i n , t i g a
d a r i s i k l o h e k s a n a d a n s a t u s i k l o p e n t a n a . Ke e mp a t
c i n c i n t e r s e b u t d i b e r i n o t a s i d e n g a n h u r u f A, B,
C, d a n D. At o m k a r b o n d a r i s i s t i m c i n c i n s e n y a wa
s t e r o i d a d i b e r i n o t a s i 1 s a mp a i 17. ( 14 , 15)
S t r u k t u r n y a s e b a g a i b e r i k u t :(
2 . 2 . Bi o s i n t e s a s t e r o i d a .
S t e r o i d a s e c a r a b i o s i n t e s a d i b e n t u k d a r i
i s o p e n t e n y l p y r o p h o s p a t , ( a c t i v e i s o p r e n ) y a n g
me l i b a t k a n r a n g k a i a n r e a k s i y a n g s a ma s e p e r t i
p a d a b i o s i n t e s a t e r p e n o i d a . S e b e n a r n y a t r i t e r -
p e n o i d a s q u a l e n a d a l a h s u a t u i n t e r me d i a t d a l a m
n
R"s o l a r a d i x i n a d a n l a i n n y a , s o l a s o d i n a me mp u n y a i
r u mu s mo l e k u l d e n g a n b o b o t mo l e k u l
4 1 3 , 6 2 . ( 19)
K
S o l a s o d i n a
Na ma l a i n d a r i s o l a s o d i n a ( 19)
- S o l a n i d i n a - s
- S o l a n k a r p i d i n a
- p u r p u r i d i n a
- So l a s o d - 5 - e n - 3 ^ - o l
- Sp i r o s o I - 5 - e n - 3 ^ - o l
P e n g k r i s t a l a n d e n g a n me t a n o l d a n s u b l i ma s i
d e n g a n t e k a n a n v a k u m d i h a s i l k a n k r i s t a l b e r b e n t u k
h e k s a g o n a l d e n g a n j a r a k l e b u r 2 0 0 - 202° C,
( ) ” - 9 8
( c - 0, 14
d a l a m me t a n o l ) .P e n g k r i s t a l a n d e n g a n a l k o h o l e n c e r a t a u d i o k s a n
me mp u n y a i j a r a k l e b u r 1 9 7 - 198° C. Ga r a m p i k r a t -
n y a d e n g a n t i t i k l e b u r 144° C, b e n t u k p i k r o l o n a t
d e n g a n t i t i k l e b u r 248° C.
La r u t a n s o l a s o d i n a d a l a m a l k o h o l b e r e a k s i
a l k a l i s t e r h a d a p l a k mu s , h a r g a p Kb 6 , 3 0 . S o l a s o
d i n a l a r u t b e b a s d a l a m b e n z e n a , p i r i d i n a ,
k l o r o f o r m. La r u t d a l a m a l k o h o l d a n a s e t o n , s e d i -
k i t l a r u t d a l a m a i r , d a n p r a k t i s t i d a k l a r u t
d a l a m e t e r . ( 19)
3 . 2 . Bi o s i n t e s a s o l a s o d i n a .
S o l a s o d i n a t e r ma s u k d a l a m a l k a l o i d a s t e r o i d
me mp u n y a i j a l u r b i o s i n t e s a y a n g s a ma d e n g a n j a l u r
b i o s i n t e s a s t e r o i d a p a d a u mu mn y a . S e l a n j u t n y a
r a n g k a i a n b i o s i n t e s a k e a r a h p e mb e n t u k a n s o l a s o d i
n a d a p a t d i mu l a i d a r i s q u a l e n - - - ►
s q u a l e n , 2 . 3 - Ep o x i d - - - ► c y c l o a r t e n o l - - - ►
Lo p h e n o l - - - ► c h o l e s t r i n - - - ► 2 6 Hy d r o x y c h o
-l e s t r i n - - - > 2 6 a mi n o , 16 B- , 2 0 d i h y d r o x y c h o
-l e s t r i n - - - ► So -l a s o d i n a .
J a l u r b i o s i n t e s a s o l a s o d i n a . ( La mp i r a n I I ) ( 20)
4. Ti n i a u a n t e n t a n g k l o r o f i l .
F o t o s i n t e s a p a d a t u mb u h a n h i j a u me me r l u k a n c a h a -
y a d a n me n g g u n a k a n e n e r g i c a h a y a t e r s e b u t u n t u k me mb e -
b a s k a n mo l e k u l o k s i g e n d a r i a i r d a n u n t u k s i n t e s a
s e n y a wa o r g a n i k d a r i k a r b o n d i o k s i d a , n i t r a t d a n
At o m Mg p u s a t j u g a r e l a t i f mu d a h t e r l e p a s s e l a ma
p e r l a k u a n , d a n me mb e n t u k p r o t o k l o r o f i 1.
Kl o r o f i l d a p a t t e r b e d a k a n o l e h p e mb e n t u k a n k o m-
p l e k s d e n g a n UV d a n k u r v a a b s o r b s i n y a d a p a t d i a ma t i .
Un t u k k l o r o f i l A d a n B a b s o r b s i ma k s i mu mn y a p a d a
p a n j a n g g e l o mb a n g 6 6 3 d a n 6 4 5 nm. S e d a n g k a n u n t u k C
d a n D p a d a
630
d a n 6 8 8 nm. ( 22)Kr o ma t o g r a f i l a p i s a n t i p i s .
Kr o ma t o g r a f i l a p i s a n t i p i s me r u p a k a n s u a t u c a r a
y a n g d a p a t d i g u n a k a n u n t u k me mi s a h k a n k o mp o n e n z a t
d a r i c a mp u r a n n y a .
Me k a n i s me p r o s e s p e mi s a h a n p a d a k r o ma t o g r a f i
l a p i s a n t i p i s a d a b e b e r a p a ma c a m c a r a y a i t u :
- S e c a r a a d s o r b s i
- S e c a r a p a r t i s i
- S e c a r a p e r t u k a r a n i o n
- S e c a r a f i l t r a s i
Da r i b e r b a g a i ma c a m me k a n i s me t e r s e b u t , y a n g p a l i n g
s e r i n g d i g u n a k a n a d a l a h ' me k a n i s me p r o s e s p e mi s a h a n
s e c a r a a d s o r b s i , me k a n i s me n y a d a p a t d i j e l a s k a n s e b a g a i
b e r i k u t :
Ap a b i l a c a mp u r a n z a t d i t e t e s k a n . p a d a l e mp e n g
f a s a d i a m, ma k a mu l a - mu l a s e mu a z a t a k a n d i a d s o r b s i
o l e h f a s a d i a m. Ol e h k a r e n a k e k u a t a n a d s o r b s i a n t a r a
1. 0
G&r a ba r 1. S k e ma a l a t k r o ma t o g r a f i g a s
Ke t e r a n a a n q a mb a r :
1. Ga s p e mb a wa
2. P e n g a t u r t e k a n a n
3. Te mp a t p e n y u n t i k a n
4. Ko l o m
5. De t e k t o r
6. F l o wme t e r
7. Amp l i f i e r
8. I n t e g r a t o r
9. Re k o r e r
BAHAN, ALAT, DAN METODE P ENELI TI AN
Ba h a n p e n e l i t i a n
Ba h a n y a n g d i g u n a k a n d a l a m p e n e l i t i a n i n i a d a
l a h r a n t i n g d a r i t a n a ma n S o l a n u m wr i g h t i i Be n t h y a n g
s e d a n g b e r b u a h d a n d i p e r o l e h d a r i k e b u n Ra y a Ca b a n g i
P u r wo d a d i p a d a b u l a n F e b r u a r i t a h u n 1 9 9 0 .
Ba h a n k i mi a
- Kl o r o f o r m p . a
- Me t a n o l p . a
- As a m k l o r i d a 2 N
- Na t r i u m h i d r o k s i d a 1 0
%
-
Ka l s i u m k a r b o n a t- As e t o n p . a
Al a t - a l a t
- Vo r t e x
- Ki e s e l g e l 6 0 F2 5 4 E. Me r c k 2 0 x 2 0 c m,
t e b a l 0 , 2 mm.
- Kr o ma t o g r a f i Ga s S h i ma d z u t i p e 1 4 A
- Ce n t r i f u g e
2 4
4. P o l a p e n e i i t i a n
4 . 1 . P e n y i a p a n b a h a n p e n e i i t i a n .
4 . 2 . P e n e t a p a n k a d a r k l o r o f i l .
4 . 3 . P e n e t a p a n k a d a r a i r .
4 . 4 . P e l a k s a n a a n e k s t r a k s i .
4 . 5 . Uj i k u a l i t a t i f So l a s o d i n a .
4 . 5 . 1 . Kr o ma t o g r a f i l a p i s a n t i p i s .
4 . 5 . 1 . Kr o ma t o g r a f i g a s .
4 . 6 . P e n e t a p a n k a d a r S o l a s o d i n a s e c a r a s e mi k u a n t i t a
t i f d e n g a n k r o ma t o g r a f i g a s .
5. Ca r a k e r j a
5 . 1 . P e n v i a p a n b a h a n p e n e i i t i a n .
- P e n g u mp u l a n b a h a n : d i a mb i l r a n t i n g b a g i a n y a n g
t u a s e b e l u mn y a d i p i s a h k a n d a r i b a g i a n y a n g mu d a
k u r a n g l e b i h 1 0 c m d a r i u j u n g r a n t i n g .
- Ca r a p e n g a mb i l a n b a h a n : r a n t i n g d i a mb i l d e n g a n
c a r a d i p e t i k p a d a p a n g k a l r a n t i n g .
- Wa k t u p e n g a mb i l a n : b a h a n d i a mb i l p a d a i n t e r v a l
wa k t u t e r t e n t u y a i t u :
s a mp e l 1 d i a mb i l p a d a p u k u l 0 6 . 0 0
s a mp e l 2 d i a mb i l p a d a p u k u l 0 9 . 0 0
s a mp e l 3 d i a mb i l p a d a p u k u l 1 2 . 0 0
s a mp e l 4 d i a mb i l p a d a p u k u l 1 5 . 0 0
s a mp e l 5 d i a mb i l p a d a p u k u l 1 8 . 0 0
- J u ml a h b a h a n y a n g d i a mb i l : s e t i a p i n t e r v a l
wa k t u p e n g a mb i l a n mi n i ma l 1 5 g.
- P e n g e r i n g a n b a h a n : b a h a n y a n g t e l a h d i k u mp u l -
k a n s e g e r a d i k e r i n g k a n d e n g a n s i n a r ma t a h a r i
s a mp a i k e r i n g , k e mu d i a n d i g i l i n g a t a u d i s e r b u k
s a mp a i h a l u s .
5 . 2 . P e n e t a p a n k a d a r k l o r o f i 1 . . ( 2 2 )
0 , 3 0 0 g r a m r a n t i n g d i g e r u s d a l a m mo r t i r
a t a u d i ma s e r a t o r d e n g a n p e n a mb a h a n a s e t o n s a mp a i
s e mu a wa r n a t e r l e p a s d a r i j a r i n g a n . Ta mb a h k a n
Ca COg l a l u e k s t r a k t e r s e b u t d i s a r i n g d e n g a n b u c h -
n e r f u n n e l , b i l a s d e n g a n a s e t o n s a mp a i t i d a k b e r
wa r n a . Ek s t r a k d a n p e mb i l a s a n d i l a k u k a n s a mp a i
v o l u me a k h i r 10 ml k e mu d i a n d i s i mp a n d a l a m l e ma r i
p e n d i n g i n . P e n g u k u r a n k l o r o f i l t o t a l d a p a t d i b u a t
d e n g a n p e n g u k u r a n l a n g s u n g a b s o r b a n s i p a d a
p a n j a n g g e l o mb a n g 6 6 3 d a n 6 4 5 n m d e n g a n me n g g u n a -
k a n s p e k t r o f o t o me t e r .
Ko n s e n t r a s i t o t a l k l o r o f i l d a p a t d i h i t u n g d a r i
r u mu s b e r i k u t .
To t a l k l o r o f i l ( mg / 1 ) = 2 0 , 2 A g ^ + 8 , 0 2 ^ ^ ^
5 . 3 . P e n e t a p a n k a d a r a i r .
Di t i mb a n g b a h a n y a n g a k a n d i p e r i k s a , k e mu
d i t i mb a n g k o n s t a n . S e t e l a h i t u d i p a n a s k a n d i l e ma -
r i p e n g e r i n g p a d a s u h u 105° C s a mp a i b o b o t k o n s t a n
p e n g u r a n g a n b o b o t me r u p a k a n k a d a r a i r y a n g d i k a n
-5 . 4 . P e l a k s a n a a n e k s t r a k s i
2 , 0 0 0 g r a m s e r b u k k e r i n g r a n t i n g d i t a mb a h
k l o r o f o r m 1 0 ml d a n d i v o r t e x s e l a ma 5 me n i t . F i l
t r a t d i s i s i h k a n d a n r e s i d u d i v o r t e x k e mb a l i
d e n g a n 10 ml k l o r o f o r m. F i l t r a t d i k u mp u l k a n d a n
d i u a p k a n . Ha s i l p e n g u a p a n f i l t r a t d i i d e n t i f i k a -
s i d e n g a n KLT. Re s i d u d i h i d r o l i s a d e n g a n 5 ml HC1
2 N p a d a s u h u 100° C s e l a ma d u a j a m. S e t e l a h
d i n g i n d i n e t r a l k a n d e n g a n Na OH 10 N. S e l a n j u t n y a
d i v o r t e x d e n g a n 10 ml k l o r o f o r m s e l a ma d u a me n i t .
Fa s e k l o r o f o r m y a n g d i d a p a t d i u a p k a n .
S e l a n j u t n y a d i a n a l i s a s e c a r a k u a l i t a t i f d a n k u a n -
t i t a t i f d e n g a n KLT d a n k r o ma t o g r a f i g a s .
5 . 5 . Ui i k u a l i t a t i f s o l a s o d i n a
5 . 5 . 1 . U. i i k u a l i t a t i f d e n g a n k r o ma t o g r a f i l a p i -
s a n t i p i s
- Fa s e d i a m : Ki e s e l g e l 6 0
?254
C t e b a l 0 , 2 0 c m )
- Kl o r o f o r m : me t a n o l ( 1 9 : 1 )
2 8
5 . 5 . 2 . Ui i k u a l i t a t i f d e n g a n k r o ma t o g r a f i g a s
- Al a t : GC- 1 4 A y a n g t e l a h d i l e n g
-k a p i d e n g a n n p r o s e s o r d a
t a CR- 3 A ( Sh i ma d z u ) d e n g a n
k o n d i s i p e r c o b a a n s e b a g a i
b e r i k u t
- Ko l o m : Ko l o m g e l a s 3 m X 3 mm y a n g
b e r i s i c h r o mo s o r b AW- DMCS
OV 1 0 1 5
%
( Sh i ma d z u )- De t e k t o r t FI D 290° C
- Su h u k o l o m : I s o t e r ma l 280° C
- Su h u i n j e k s i : 300° C
- Ga s p e mb a wa : Ni t r o g e n 4 0 ml / me n i t
An a l i s a k u a l i t a t i f d a p a t d i l a k u k a n
d e n g a n me mb a n d i n g k a n h a r g a wa k t u r e t e n
s i d e n g a n p e mb a n d i n g s o l a s o d i n a d a n d i -
s p i k i n g .
5 . 6 . P e n e t a p a n k a d a r s o l a s o d i n a s e c a r a s e mi k u a n t i t a -
t i f d e n g a n k r o ma t o g r a f i g a s
- Al a t d a n k o n d i s i p e r c o b a a n s a ma s e p e r t i p a d a
HAS I L P ENGAMATAN
1. Ha s i l p e n e t a p a n k a d a r k l o r o f i l
Ta b e l I I . Ha s i l p e n e t a p a n k a d a r t o t a l k l o r o f i l r a n t i n g S o l a n u m wr i q h t i i Be n t h Da r i ma
-s i n g - ma -s i n g -s a mp e l .
Sa mp e l d e n g a n wa k t u p e n g a mb i l a n
( p u k u l )
Ka d a r t o t a l k l o r o f i l r a t a - r a t a ( mg / g )
b e r a t k e r i n g
6 . 0 0 0 , 1 1 7 2
9 . 0 0 0 , 1 0 2 2
1 2 . 0 0 0 , 1 2 0 9
1 5 . 0 0 0 , 1 4 4 8
1 8 . 0 0 0 , 1 2 6 9
2 1 . 0 0 0 . 1' 460
Co n t o h p e r h i t u n q a n
Ct o t a l = 2 0 , 2 A6 4 5 + 8 ' 0 2 A6 6 3
= 2 0 , 2 x 0 , 0 3 1 + 8 , 0 2 x 0 , 0 5 6 ■
* 1 , 0 0 7 5 3 mg / 1
d a l a m 2 5 ml = 0 , 0 2 6 9 mg
= 0 , 1 0 3 2 mg / g b e r a t k e r i n g .
Ga mb a r 3. Ga mb a r s k e ma t i s h a s i l u j i k r o ma t o g r a f i l a p i -
s a n t i p i s f i l t r a t f a s e k l o r o f o r m d a r i r a n t i n g
S o l a n u m wr i q h t i i Be n t h d a n p e mb a n d i n g s o l a s o
d i n a .
Fa s e g e r a k = k l o r o f o r m : me t a n o l ( 19 : 1 )
Pe n a mp a k n o d a : d r a g e n d o r f .
Ke t e r a n q a n g a mb a r
S^ = Sa mp e l d e n g a n wa k t u p e n g a mb i l a n p u k u l 6 . 0 0
= Sa mp e l d e n g a n wa k t u p e n g a mb i l a n p u k u l 9 . 0 0
Sg = Sa mp e l d e n g a n wa k t u p e n g a mb i l a n p u k u l 1 2 . 0 0
S^ = Sa mp e l d e n g a n wa k t u p e n g a mb i l a n p u k u l 1 5 . 0 0
S 5 = Sa mp e l d e n g a n ' wa k t u p e n g a mb i l a n p u k u l 1 8 . 0 0
Sg = Sa mp e l d e n g a n wa k t u p e n g a mb i l a n p u k u l 2 1 . 0 0
3 . - Ha s i l a n a l i s a k u a l i t a t i f f i l t r a t f a s e k l o r o f o r m
r a n t i n g S o l a n u m wr i g h t i i Be n t h d e n a a n k r o ma t o g r a f i
£ a s .
C H R O M A T O P A C C - P 3 A
s a m p l e: m o o
R E P O R T M O 1 f t ? ?
P K M O T I M E
Z
M . 6 3t o t h l
t i l e ;
METHOD
S A M P L E H T
A R E A
I 1 ? ? 0 t ?
\ \ -ao rt i *
I 14.
0
6 4
I 00
C O M O M A M E
I . I 9 6 4 S O L A
f . I ?*4
RI CH Ci
1 9
Ga mb a r !
TI ME
1 4 . 3 9 2
CH R 0 MAT 0 PAC C- R 3 h
Sr t l l PLE HO 0
R E P 0 R T N 0 1 8 9 G>
. Kr o ma t o g r a m f a s e k l o r o f o r m d a r i s a mp e l r a n
t i n g S o l a n u m wr i c r ht i i Be n t h d e n g a n wa k t u
p e n g a mb i l a n p u k u l 1 2 . 0 0 .
P K N 0 TI ME
17 1 4 . 3 9 5
C H R 0 I I A T 0 P A r: f: - R 3 A
S A M P L E NO 0
R E P 0 R T M 0 1 8 9 4
Ga mb a r 6. Kr o ma t o g r a m f a s e k l o r o f o r m d a r i s a mp e l r a n
t i n g S o l a n u m wr i g h t i i Be n t h d e n g a n wa k t u
P K H 0
2 0
TI ME
1 - 1 , 5 7
H R 0 H A T 0 P A C C - R 3 A
A M P L E H O 0
E. P Ci R T I I Ci 1 S V Z
Ga mb a r 7. Kr o ma t o g r a m f a s e k l o r o f o r m d a r i s a mp e l r a n
t i n g S o l a n u m wr i g h t i i Be n t h d e n g a n wa k t u
p e n g a mb i l a n p u k u l 1 8 . 0 0
!' K 11 0 1 1 lit C H R 0 I I A T 0 P A C C - R 3 A S h I I P L E H 0 0
R E P Ci R T N Ci 1 & 9 3
Ga mb a r 8. Kr o ma t o g r a m f a s e k l o r o f o r m d a r i s a mp e l r a n
c h r o i i a t o p a c C - R 3 A f i l e 0
S A M P L E NO O ' M E T H O D 6 1
R E P 0 R T N 0 1 8 ? 6
PKf l O TI ME
7 3
Ga mb a r 9. Kr o ma t o g r a m f a s e k l o r o f o r m d a r i s a mp e l r a n
t i n g S o l a n u m wr i q h t i i Be n t h d e n g a n wa k t u
p e n g a mb i l a n p u k u l 1 8 . 0 0 y a n g d i s p i k i n g
e HR o n ft T O P A C O R 3 f t
S A M R L E H 0 Ij
R Z P 0 R T I ! 0 I ?: 9 '1
r i l e
M E T H O D
S A M P L E N T
6 4
1 O 0
P K H O T I M E A R E A C O M C N A M E
17 1 4 . 3 9 5 5 0 1 5 0 . 0 05 SOLA
T 0 T A L 5 0 1 5 0 . 0 Q 5
Ga mb a r 11. Kr o ma t o g r a m h a s i l p e n e t a p a n k a d a r s o l a s o d i
n a s e c a r a s e mi k u a n t i t a t i f d a r i f i l t r a t f a s e
k l o r o f o r m r a n t i n g S o l a n u m wr i a h t i i Be n t h
C H R 0 M A T 0 P A C C - R 3 A
S A11 RLE M 0 0
R E P 0 R T I I Ci 1 S 9 £
F I L E • I I E T H Ci D S A M P L E I I T
6-4 1 ©0
P K t < 0 T I M E A R E A C 0 M C I I A M £
£ O J A. 5 7 1 £ ? >: 7 0 . 0 1 2 6 S O L A
T O T A L I c 5 S 7 0 . 0 1 £ 6
Ga mb a r 12. Kr o ma t o g r a m h a s i l p e n e t a p a n . k a d a r s o l a s o d i
n a s e c a r a s e mi k u a n t i t a t i f d a r i f i l t r a t f a s e
k l o r o f o r m r a n t i n g S o l a n u m wr i a h t i i Be n t h
C H R O M A T O P A C C - R 3 A
S A M P L E H O 0
R E P 0 R T H Ci 1 8 9 3
F I L L
M E T H 0 D
S A M P L E U T
6 4
1 0 0
P K H u
1 8
T I M E
14. 4
$3T O T A L
AREA
7 7 1 1
7 7 I 1
C 0 H C M h I I E
Q . 0 0 7 7 S O L A
0 . 0 0 7 7
Ga mb a r 13. Kr o ma t o g r a m h a s i l p e n e t a p a n k a d a r s o l a s o d i
n a s e c a r a s e mi k u a n t i t a t i f d a r i f i l t r a t f a s e
k l o r o f o r m r a n t i n g S o l a n u m wr i a h t i i Be n t h
4 6
b e r b e d a - b e d a u n t u k s e t i a p i n t e r v a l wa k t u p e n g a mb i l a n .
P e r b e d a a n k a d a r s o l a s o d i n a s e t i a p i n t e r v a l wa k t u
p e n g a mb i l a n i ni me n u n j u k k a n b a h wa k e mu n g k i n a n s o l a s o
d i n a t i d a k d i a k u mu l a s i p a d a r a n t i n g . Ka r e n a b i l a d i -
a k u mu l a s i ma k a d e n g a n p e r b e d a a n i n t e r v a l wa k t u p e n g a m
b i l a n y a n g k e c i l y a i t u s e t i a p 3 j a m p e n g a mb i l a n t i d a k
a k a n me mb e r i k a n p e r b e d a a n k a d a r y a n g b e r ma k n a . Ke mu n g
k i n a n l a i n a d a l a h k a r e n a a d a n y a p e r u r a i a n s o l a s o d i n a
d i r a n t i n g .
P a d a p e n e t a p a n k a d a r t o t a l k l o r o f i l d a r i r a n
t i n g d i d a p a t k a n b a h wa t i d a k a d a p e n g a r u h k a d a r k l o r o
f i l t e r h a d a p k a d a r s o l a s o d i n a d a l a m r a n t i n g . Ha l i ni
r
d a p a t d i l i h a t p a d a s a mp e l p u k u l 1 5 . 0 0 d i ma n a t e r j a d i
p e n i n g k a t a n k a d a r t o t a l k l o r o f i l t e t a p i t i d a k d i i k u t i
o l e h p e n i n g k a t a n k a d a r s o l a s o d i n a , b a h k a n t e r j a d i p e
-i
n u r u n a n k a d a r s o l a s o d i n a . Da n p a d a s a mp e l p u k u l 1 8 . 0 0
me mp u n y a i k a d a r s o l a s o d i n a t e r t i n g g i t e t a p i k a d a r t o
t a l k l o r o f i l n y a l e b i h r e n d a h d i b a n d i n g k a n d e n g a n s a m
p e l p u k u l 1 5 . 0 0 d a n 2 1 . 0 0 . Ti d a k a d a n y a h u b u n g a n a n t a
r a k a d a r k l o r o f i l d e n g a n k a d a r s o l a s o d i n a d a l a m r a n
t i n g d i d u g a k a r e n a r a n t i n g h a n y a s e b a g a i t e mp a t l e wa t -
KES I MP ULAN
Da r i h a s i l p e n e l i t i a n y a n g t e l a h d i l a k u k a n
d a p a t d i s i mp u l k a n b a h wa :
- S o l a s o d i n a d a l a m r a n t i n g t a n a ma n S o l a n u m wr i a h t i i
Be n t h d a p a t , t e r d e t e k s i p a d a i n t e r v a l wa k t u p u k u l
1 2 . 0 0 , 1 5 . 0 0 , 1 8 . 0 0 , 2 1 . 0 0 d e n g a n k a d a r 0 , 0 0 4 0 ;
0 , 0 0 1 9 ; 0 , 0 0 7 2 ; 0 , 0 0 4 4 mg / g b e r a t k e r i n g .
S ARAN- S ARAN
Da r i h a s i l p e n e l i t i a n y a n g d i p e r o l e h , ma k a d i -
s a r a n k a n :
- P e r l u d i l a k u k a n p e n e l i t i a n l e b i h l a n j u t me n g e n a i
a k u mu l a s i s o l a s o d i n a p a d a t a n a ma n S o l a n u m wr i a h t i i
Be n t h d e n g a n me l a k u k a n p e n e t a p a n k a d a r s o l a s o d i n a
d a r i r a n t i n g d a n d a u n d e n g a n i n t e r v a l wa k t u p e n g a m
RI NGKAS AN
Be r d a s a r k a n p e n e i i t i a n p a d a k u l t u r k a l u s S o l a
n u m wr i q h t i i Be n t h y a n g d i t i n g k a t k a n k a d a r k l o r o f i l n y a
t e r n y a t a t i d a k b e r h a s i l d i d e t e k s i a d a n y a s o l a s o d i n a
k a r e n a d i d u g a t i d a k a d a n y a s e l - s e l k h u s u s s e b a g a i t e m-
p a t a k u mu l a s i , s e h i n g g a s o l a s o d i n a y a n g t e r b e n t u k s e -
g e r a d i u r a i k a n . Da n p e n e i i t i a n p a d a d a u n t a n a ma n a s a l
t i d a k d i d a p a t k a n s o l a o s d i n a , t e t a p i p a d a b u a h d a p a t
d i d e t e k s i a d a n y a s o l a s o d i n a . Di d u g a b a h wa me k a n i s me
a k u mu l a s i s o l a s o d i n a p a d a t a n a ma n S o l a n u m wr i q h t i i
Be n t h b e r b e d a d e n g a n j e n i s t a n a ma n s o l a n u m y a n g l a i n.
Ma k a d i l a k u k a n p e n e t a p a n k a d a r s o l a s o d i n a p a d a r a n t i n g
t a n a ma n S o l a n u m wr i q h t i i Be n t h p d a b e r b a g a i i n t e r v a l
wa k t u u n t u k me n g e t a h u i me k a n i s me a k u mu l a s i s o l a s o d i n a
d a n k a d a r s o l a s o d i n a p a d a i n t e r v a l wa k t u t e r s e b u t .
Da r i u j i k u a l i t a t i f s o l a s o d i n a d e n g a n k r o ma t o
g r a f i l a p i s a n t i p i s d a n k r o ma t o g r a f i g a s d i d a p a t k a n
h a s i l s e b a g a i b e r i k u t , s a mp e l r a n t i n g y a n g d i a mb i l p a
d a p u k u l 6 . 0 0 d a n 9 . 0 0 t i d a k d i d a p a t k a n s o l a s o d i n a k a
r e n a b e l u m a d a y a n g d i t r a n s l o k a s i k a n k e b u a h . S o l a s o
d i n a t e r d e t e k s i d i r a n t i n g p a d a p u k u l 1 2 . 0 0 , 1 5 . 0 0 ,
1 8 . 0 0 d a n 2 1 . 0 0 . P a d a s a a t y a n g s a ma p u l a o l e h p e n e -
l i t i l a i n d i l a k u k a n p e n e i i t i a n t e r h a d a p k a n d u n g a n s o
l a s o d i n a d a r i d a u n t a n a ma n S o l a n u m wr i q h t i i Be n t h
p e n e l i t i a n t e r s e b u t t i d a k d i d a p a t k a n s o l a s o d i n a p a d a
d a u n . Be r a r t i p a d a wa k t u - wa k t u t e r s e b u t s o l a s o d i n a
y a n g d i h a s i l k a n d i d a u n mu n g k i n l a n g s u n g d i p i n d a h k a n
k e b u a h t a n p a d i a k u mu l a s i d a h u l u p a d a d a u n .
Da r i h a s i l p e n e t a p a n k a d a r s o l a s o d i n a s e c a r a
s e mi k u a n t i t a t i f p a d a r a n t i n g , d i p e r o l e h k a d a r y a n g
b e r b e d a - b e d a u n t u k s e t i a p i n t e r v a l wa k t u p e n g a mb i l a n .
Pa d a p e n e t a p a n k a d a r t o t a l k l o r o f i l d a r i r a n
t i n g d i d a p a t k a n b a h wa t i d a k a d a p e n g a r u h k a d a r k l o r o
f i l t e r h a d a p k a d a r s o l a s o d i n a d a l a m r a n t i n g k a r e n a
d i d u g a r a n t i n g h a n y a s e b a g a i t e mp a t l e wa t n y a s o l a s o
Ty l e r E. V, Br a d y L. R, Ro b b e r s J . R, ( 1 9 7 6 ) , P h a r ma
c o g n o s y , S e v e n t h e d i t i o n . Le a & Fe g i g e r ,
P h i l a d e l p h i a , h a l . 1 9 9 - 2 0 0
Ha k i m A. , Ta t a n g S. , ( 1 9 7 5 ) , P r o s p e k Al k a l o i d a S o
l a n u m Se b a g a i S u mb e r Ba h a n Ba k u Ho r mo n S t e
r o i d Di I n d o n e s i a , S i mp o s i u m P e n e l i t i a n
Ta n a ma n Ob a t I , Bo g o r , h a l . 1 0 5
Ha k i m A. , Ta t a n g S. , ( 1 9 7 9 ) , S u mb e r Ba h a n Ba k u Ho r -
mo n S t e r o i d Ya n g Ad a DI I n d o n e s i a , Bu l e t i n
Kj mi a Fa r ma , Ap r i l 1 9 7 9 , Vo l . 1, No . 2, h a l .
5 2 - 5 8
Te l e k , De l p h i n H. , Ca b a n i l l a s E. , ( 1 9 7 7 ) , S o l a n u m
ma mmo s u m L. , a s a S o u r c e o f S o l a s o d i n a i n
t h e Lo wl a n d Tr o p i c s , Ec o n o mi c Bo t a n y , 31,
h a l . 1 2 0 - 1 2 7
I n d r a y a n t o G. , Ch o l i e s N. , Wa h j u d i , ( 1 9 8 5 ) ,
I n f l u e n c e o f F r u i t Si z e o f S o l a n u m wr i g h t i i
o n i t s S o l a s o d i n e Co n t e n t , P l a n t a Me d i c a ,
NO. 5 Oc t o b e r , h a l . 4 7 0
Emk e A. , Ei l e r t U. , ( 1 9 8 6 ) , S t e r o i d a l Al k a l o i d s i n
Ti s s u e Cu l t u r e s An d Re g e n e r a t e d P l a n t s o f
S o l a n u m Du l c a ma r a . P l a n t Ce l l Re p o r t s , 5,
h a l . 3 1 - 3 4
Ha n d a y a n i R . , ( 1 9 9 0 ) . P e r c o b a a n I n d u k s i P e mb e n t u k a n
Ch a p ma n An d
Ha l l
, Lo n d o n , To p p a n Co mp a n yLi mi t e d , Lo n d o n , h a l . 2 0 4 - 2 0 8
23. St a h l E. , ( 1 9 6 9 ) , Th i n La y e r Ch r o ma t o g r a p h y ,
S p r i n g e r I n t e r n a t i o n a l St u d e n t , S e c o n d Ed i
t i o n , Va n S o s t r a n d Re i n h o l d Co mp a n y , Ne w
Yo r k , Ci n c i n a t i To r o n t o , Lo n d o n , Me l b o u r n e .
24. He f t ma n E. , ( 1 9 7 5 ) , Ch r o ma t o g r a p h y , Th i r d Ed i t i o n ,
Va n No s t r a n d , Re i n h o l d Co mp a n y , Ne w Yo r k ,
Ci n c i n a t i To r o n t o , Lo n d o n , Me l b o u r n e .
2 5. P e c s o k R. L, ( 1 9 6 8 ) , Ex p e r i me n t i n Mo d e r n Me t h o d o f
Ch e mi c a l An a l y s i s , J o h n Wi l e y An d S o n a I n c . ,
Ne w Yo r k .
2 6. I n d r a y a n t o G. , Za i n u d d i n M. , Dj a t mi k o W. , ( 1 9 8 6 ) ,
Ga s Ch r o ma t o g r a p h y ( G. C) , Ku r s u s An a l i s a
Ki mi a I n s t r u me n t a l . F a k u l t a s Fa r ma s i Un i v e r
LAMP I RAN I I
BI OS I NTES A S OLAS ODI NA
S q u a l e n S q u a l e n - - - > Cy c l o a r t e n o l - - -
*
2 4 Me-2 ,
3 - Ep o x i dt y h
Cy c
e n c y c l o a r t e n o l
\ o e u c a l e n o l
Ob s t u s i f o l i o l
2 4 - Me t h y l e n c h o l e s t r i n -> Lo p h e n o l
Ch o l e s t r i n
2 6 - Hy d r o x y c h o l e s t r i n
2 6 Ami n o - , 1 6 0 2o<<- d i h y d r o j y c h o l e s t r i n