11
III. PROSEDUR PERCOBAAH
III. 1. PERSIAPAH
U n t u K p e r c o b a a n i n i d i p i l i n t a n a n d a r i K a l l a n a K y a n g m e r u p a K a n tanala d a s a r yeing p a l i n g l u n a k di k a w a s a n S u r a b a y a . P a d a daerali K a l i a n a K i n i b a n y a K dijiimpai l a n a n y a n g masili K o s o n g y a n g n a n t i n y a a k a n b e r k e m b a n g m e n j a d i k a w a s a n I n d u s t r i k a r e n a l e t a k d a e r a l i n y a y a n g
s a n g a t s t r a t e g i s , y a i t u : - T e r l e t a k di p i n g g i r k o t a
- T e r l e t a k di j a l a n u r a t n a d i m e n u j u k e daerali b a r a t - T e r l e t a k di daerali p a n t a i , d e k a t d e n g a n p e l a b u b a n
Tanali untiik p e r c o b a a n i ni diainbil p a d a k e d a l a m a n 5 0 s a m p a i 1 0 0 c m d a r i p e r m u k a a n t a n a H . D a n tanali t e r s e b u t m e m p u n y a i I n d e x P r o p e r t i e s s e b a g a i b e r i k u t :
h-
: 1 , 3 7 t o n / m 3 Gg = 2, 64-
1 1 0 , 8 X ( p a d a m u s i m K e m a r a u , t a n g g a l 16 - 2 8 S e p t e m b e r 1 9 8 8 )Wj : 1 2 9 , 0 4 X
Wp = 40, 76 IP : 88, 01
III. 2. PEHBUATAH MODEL TAHAH DASAR
Tanaii d a s a r d i g a l l K e d a l a m a n a n t a r a 0 , 5 0 s a m p a l
1 , 0 0 m b e r b e n t x i k b o n g K a i i - b o n g k a H y a n g d i t e m p a t k a n dalara K a r u n g - k a r u n g p l a s t i k u n t u k p e n g a n g k u t a n . D e n g a n c a r a p e n g a m b i l a n s e p e r t i i n i t a n a n d a s a r m e n j a d i tanali y a n g r e m o u l d e d d a n u n t u k m e n j a d i k a n n y a s a m a d e n g a n k o n d i s i l a p a n g a n , tanali i n i d i j a d i k a n s l u r r y d a n d i b e b a n i d e n g a n b e b a n s e b e s a r e f f e c t i v e o v e r b u r d e n n y a b i n g g a t e r k o n s o l i d a s i , S e b e l u m d i m a s u k k a n k e d a l a m d r u m d i b u a t b u b u r ( s l u r r y ) ter le bi li d a b u l u d e n g a n c a r a m e r e n d a m t a n a n d a s a r t e r s e b u t d a l a m b a k a i r y a n g t e r s e d i a di l a b o r a t o r i u m M e k a n i k a Tanali U n i v e r s i t a s K r i s t e n P e t r a s e l a m a 1 n a r i a t a u n i n g g a l u n a k k e m u d i a n d i r e m a s - r e m a s a t a u d i i n j a k - i n j a k s a m p a i k o n s i s t e n s i t a n a n t e r s e b u t b e r a d a d a l a m k e a d a a n c a i r ( l i q u i d ) . P r o s e s k o n s o l i d a s i d i p e r c e p a t d e n g a n m e m b e r i k a n l a p i s a n - i a p i s a n t i p i s p a s i r p a d a d a s a r d r u m s e t e b a l + 4 c m k e m u d i a n p a d a 1 /3 ( s e p e r t i g a ) d a n 2 / 3 ( d u a p e r t i g a ) t i n g g i d r u m s e t e b a l
i
0,
5 cm.13
U n t u K d a p a t m e n c a p a i K e a d a a n N o r m a l l y C o n s o l i d a t e d m a k a d i a t a s tanali d a s a r t e r s e b u t d i b e r i b e b a n d a r i
si U n d e r b e t o n s e b a n y a k 8 ( d e l a p a n ) buali d e n g a n b e r a t t o t a l i 1 0 0 k g p a d a s e t i a p drum. A g a r b e b a n t e r s e b u t d a p a t b e k e r j a s e c a r a m e r a t a p a d a tanali d a s a r t e r s e b u t m a k a d i b e r i m u l t i p l e k
A d a p u n p e r H i t u n g a n d a r i p e r c o b a a n di l a b o r a t o r i u m d e n g a n k e a d a a n sesunggvilinya di l a p a n g a n u n t u k o v e r b u r d e n p r e s s u r e adalati s b b :
L a b o r a t o r i u m :
P B e r a t t o t a l b e t o n 1 0 0 k g
Yi.
IT. d ^ H. TT. 5 6 ^ c m ^o
: O , 0 3 7 6 k g / c m 2 : 0 , 3 7 8 t o n / m ^L a p a n g a n :
P = ar^.h
2T' = ®^tanaH " ^ a i r
= 1 , 3 7 - 1 = 0 , 3 7 t o n / m ^
d i m a n a b d i a m b i l i 1 , 0 0 m e t e r .
p = 0 , 3 7 X 1 , 0 0 = 0 , 3 7 t o n / m ^
'^laboratorium ~ Plapangan
P a d a p r o s e s i n i d i c a t a t w a K t u d a n p e n u r u n a n y a n g t e r j a d i , a d a p u n m e t o d a y a n g d i p e r g u n a k a n dal a m pengxiK\iran p e n u r u n a n y a n g t e r j a d i a d a l a H d e n g a n c a r a m e n g u K u r p e n u r u n a n y a n g t e r j a d i p a d a 3 t i t i k d i m a n a
s e b a g a i p e d o m a n d i g u n a k a n t e p i d a r i d r u m tsb.
T i t i k - t i t i k p e n g u k u r a n i t u d a p a t d i g a m b a r k a n s b b :
G a m b a r III. 2. 1. L o k a s i T i t i k P e n g u k u r a n
H a s i l p e n g u k u r a n d a r i k e - t i g a t i t i k t e r s e b u t d i r a t a - r a t a seliingga d i p e r o l e l i s a t u n a r g a p e n u r u n a n .
D a r i b a r g a p e n u r u n a n d a n w a k t u t e r s e b u t d a p a t d i g a m b a r k a n s u a t u g r a f i k s e m i l o g a r i t m a . Unttik c o n t o b g r a f i k T i m e - S e t t l e m e n t i n i d a p a t d i l i b a t p a d a g a m b a r d i b a w a b ini
15
13 16 2 8
5
10 15
2 0
0
S e t t l e m e n t - m m
G a m b a r III. 2, 2. Q r a f i k T i m e - S e t t l e m e n t
D a r i g r a f i k irii d a p a t d i t e n t u k a n daerali P r i m a r y S e t t l e m e n t d a n daerali S e c o n d a r y S e t t l e m e n t s e h i n g g a l a m a n y a w a k t u u n t u k m e n c a p a i N o r m a l l y C o n s o l i d a t e d a t a u P r i m a r y S e t t l e m e n t d a p a t diketaliui.
P e m b e b a n a n d i n y a t a k a n s e l e s a i s e t e l a b S e c o n d a r y S e t t l e m e n t telali t e r c a p a i .
Setelali tanali d a s a r m e n c a p a i N o r m a l l y C o n s o l i d a t e d d i l a k u k a n p e r c o b a a n p e m b e b a n a n l a n g s u n g ( taliap p e n g e t e s a n ) , H a l i n i k b u s u s d i l a k i i k a n u n t u k 2 (dua) buali d r u m y a n g m a n a g u n a n y a adalali s e b a g a i p e m b a n d i n g a n t a r a d e n g a n m e n g g u n a k a n s t a b i l i s a s i d a n t a n p a s t a b i l i s a s i . K b u s u s p a d a k e - 2 (dua) d r u m t i d a k d i b u a t l a p i s a n
s t a b i l i s a s i , k e m u d i a n d i l a i k u k a n t e s t p e m b e b a n a n l a n g s u n g d a n t e s t t r i a x i a l s e r t a t e s t - t e s t y a n g l a i n d a p a t d i p e r o l e b Pm a x « p e n u r u n a n , m o d u l u s e l a s t i s i t a s , k a d a r a i r d a n s e b a g a i n y a .
III. 3. P E M B U A T A H M O D E L T A B A H S T A B I L I S A S I
T a n a H d a s a r d a r i d a e r a H K a l i a n a K a d a l a H t e r g o l o n g tanali l i a t l u n a K ( s o f t c l a y ) d a l a m m e nalian b e b a n m e m p u n y a i K e m s u n p u a n y a n g rendali s e k a l i , lial i n i d a p a t dililiat p a d a liasil p e r c o b a a n p a d a d r u m n o 16 d a m n o 17.
UntviK m e m p e r b e s a r d a y a d\iK\ingnya d i l a K u K a n d e n g a n b e r - b a g a i c a r a sal all s a t u a d a l a H d e n g a n m e n g g u n a K a n s t a b i l i s a s i . D e n g a n m e n g g u n a K a n s t a b i l i s a s i i n i d i b a r a p - K a n d a y a d u k u n g t a n a b d a s a r m e n i n g k a t s e b i n g g a d e n g a n b e b a n - b e b a n y a n g a d a c u k u p d a p a t d i g u n a k a n p o n d a s i d a n g k a l .
S t a b i l i s a s i y a n g d i g u n a k a n p a d a p e r c o b a a n
1 a b o r a t o r i v i m i n i a d a l a b s t a b i l i s a s i d a r i s e m e n p c d a n k a p u r , s e d a n g w a k t u c u r i n g y a n g d i p a k a i a d a l a b s e l a m a 7 (t u j u b ) b a r i . S e d a n g u n t u k p e n e n t u a n k o m p o s i s i s e m e n pc, k a p u r d a n air, a d a l a b d e n g a n m e l a k u k a n c a r a c o b a - c o b a
( t r i a l a n d e r r o r ) . S e s u a i y a n g d i k e r j a k a n o l e b H A R I F I N &
W I J A Y A (1987).
U n t u k p e r c o b a a n m e n c a r i m o d u l u s e l a s t i s i t a s i n i d i g u n a k a n s p e c i m e n - s p e c i m e n s e b a g a i s a m p l e d a r i m a s i n g - m a s i n g k o m p o s i s i , a d a p u n b a n y a k s p e c i m e n y a n g d i g u n a k a n a d a l a b 3 b u a b s p e c i m e n y a n g d a p a t d i a n g g a p c u k u p b i s a m e w a k i l i k o m p o s i s i m i x d e s i g n ini.
D a r i m a s i n g - m a s i n g s p e c i m e n i n i d i l a k u k a n t e s t t r i a x i a l
2, P T = ---
TT. 1. d K e t e r a n g a n ;
T : t e g a n g a n t a r i K , k g / c m ^ .
P : g a y a t e k a n m a k s i m u m d a r i p e m b a c a a n d i a l y a n g d i k o n v e r s i k a n , kg.
1 : p a n j a n g s p e c i m e n , cm.
d : d i a m e t e r , cm.
D i p e r o l e n a t a u t e g a n g a n t a r i k d a r i s t a b i l i s a s i . P a d a p e n g e t e s a n t a r i k i n i d i g u n a k a n 3 b u a H s p e c i m e n y a n g d i a n g g a p c u k u p t>isa m e w a k i l i p e r c o b a a n keseluriilian.
111.4. FEHBEBAHAB HODBL
D a l a m p e m b e b a n a n m o d e l d i l a k u k a n 3 m a c a m t e s t y a i t u ; 1. T e s t P e m b e b a n a n
2. T e s t T r i a x i a l
3. T e s t S p l i t ( T a r i k )
P e l a k s a n a a n p r o s e s p e m b e b a n a n i n i d i l a k u k a n di L a b o r a t o r i u m M e k a n i k a Tanali m i l i k U n i v e r s i t a s K r i s t e n P e t r a , S u r a b a y a .
III. 4.1. T E S T P E M B E B A N A N
D r u m y a n g s u d a n t e r i s i tanali d a s a r d a n a t a u y a n g s u d a b di s t a b i l i s a s i d i n a i k k a n k e a l a t t e s t p e m b e b a n a n y a n g d i r a n c a n g di b e n g k e l d e n g a n m e n g g u n a k a n P r o v i n g
21
a l a t T e s t P e m D e b a n a n u n t u K t l a p p e n u r u n a n s e b e s a r 0 , 5 mm. T e s t P e m D e b a n a n i n i b a r u d i h e n t i k a n setel at i t e r j a d i keruntvilian p a d a tanali d a n a t a u s t a b i i i s a s i y a n g d i t a n d a i d e n g a n t i d a k b e r t a m b a l i n y a l o a d d i a l t e t a p i p e n u r u n a n t e r u s b e r t a m b a n . D a r i T e s t P e m b e b a n a n d a p a t d i g a m b a r k a n g r a f i k b e b a n v s p e n u r u n a n seliingga d a p a t k i t a t e n t u k a n P ul t i m a t e n y a .
I I I . 4. 2. T E S T T R I A X I A L
T e s t T r i a x i a l i n i m e r u p a k a n t e s t " U n d r a i n e d U n c o n s o l i d a t e d " y a n g d i l a k \ i k a n sesudala t e s t p e m b e b a n a n . Q u n a d a r i t e s t i n i adalala u n t u k m e n c a r i m o d u l u s e l a s t i s i t a s d a n kotiesi - nya.
P a d a t e s t t r i a x i a l i ni m e n g u n a k a n P r o v i n g R i n g No.
4 7 3 6 d e n g a n b e b a n m a k s i m u n 1 6 0 kg, u n t u k m e n g e t a l i u i b e s a r b e b a n y a n g d i b e r i k a n oleli a l a t m e s i n t e k a n t e r s e b u t . D a n p e n c a t a t a n d i l a k u k a n s e t i a p m e n g a l a m i d e f o r m a s i O, 5 0 mm.
B e s a r k e c e p a t a n p e m b e b a n a n m e s i n t e k a n u n t u k t e s t i n i a d a l a n 0 , 7 6 m m / m e n i t , y a n g d i p e r o l e h d e n g a n m e n g a t u r b e s a r d a r i r o d a g i g i d a r i a l a t m e s i n t e k a n t e r s e b u t . S e d a n g k a n b e s a r a n 0, 7 6 i n i d i s e s u a i k a n d e n g a n k r i t e r i a 1
'/.
t i n g g i s a m p l e .A. T e s t T r i a x i a i F a d a
Tanali
D a s a r ,Set elali t e s t p e m b e l D a n a n s e l e s a i d i l a k u k a n , l a p i s a n tanali s t a b i l i s a s i d i b e r s i h k a n d a r i p e r m u K a a n tanali d a s a r , K e m u d i a n tanali d a s a r d i a m b i l co n t o i i n y a d e n g a n m e n g g u n a k a n t a b u n g contoli t a n a h ( s p l i t t u b e s a m p l e r ) . T a n a b y a n g b e r a d a dal a m t a b u n g c o n t o b t a n a b ( s p l i t t u b e s a m p l e r ) t e r s e b u t d i k e l u a r k a n d e n g a n m e n g g u n a k a n s a m p l e e x t r u t e r , s e t e l a b i t u t a n a b di p o t o n g - p o t o n g s e k i t a r i 15 c m d a n di - t r i m s e b i n g g a t a n a b b e r b e n t u k s i l i n d e r y a n g b e r u k u r a n d i a m e t e r 3, 6 0 c m d a n t i n g g i n y a 7, 6 0 cm.
P e n g a m b i l a n b a n y a k n y a c o n t o b t a n a b i n i a d a l a b s e b a n y a k 3 b u a b c o n t o b .
U n t u k m e n e n t x i k a n m o d u l u s el a s t i s i t a s - n y a , d i b e r i k a n " c e l l p r e s s u r e " s e b e s a r 0 , 2 5 k g / c m ^ . H a l i n i d i p e r o l e b d a r i k e d a l a m a n t a n a b 1 0 0 c m
d e n g a n a n g g a p a n baliwa ' c o e f i c i e n t l a t e r a l o f e a r t b p r e s s u r e a t r e s t ( K q ) ' a d a l a b s e b e s a r 0, 7 ; m a k a di
l a p a n g a n t e r j a d i l a t e r a l e a r t b p r e s s u r e s b b :
0 3 = K q X 3"' X b
0 3 = O, 7 X 0 , 0 0 0 3 7 X 1 0 0
0 3 = O, 0 2 5 9 k g / c m ^ .
P e n g a m b i l a n 0 3 z 0 , 0 0 2 5 9 k g / c m ^ di l a b o r a t o r i u m t i d a k d a p a t d i b e r i k a n , k a r e n a s a n g a t k e c i l n y a .
23
S e U i n g g a d i a m b i l b e s a r n y a
z
o, 25 k g / c m ^ .B. T e s t T r i a x i a l T e r h a d a p Tanaft Statoi1 isasi.
P a d a tanali l a p i s a n s t a t o i l i s a s i j u g a d i l a K u k a n t e s t t r i a x i a l y a n g d i g u n a K a n unt\iK m e n c a r i m o d u l u s e l a s t i s i t a s n y a , D a l a m m e n y i a p K a n s a m p l e u n t u K t e s t i n i d i l a K u K a n s e b a g a i b e r i k u t ;
P a d a w a k t u p e m t u a t a n l a p i s a n s t a b i l i s a s i , c a m p u r a n d i p i s a l i k a n y a n g k e m u d i a n d i m a s u k k a n k e d a l a m p i p a P V C y a n g b e r d i a m e t e r 4, 8 0 c m s e t i n g g i 9 , 6 0 c m d a n didiairikan s e l a m a 7 x 2 4 J a m s e s u a i d e n g a n w a k t u c u r i n g d a r i l a p i s a n s t a b i l i s a s i .
S ete l a l i s e l e s a i m e n g a l a m i w a k t u c u r i n g t e r s e b u t ssimple d i l a k i i k a n t e s t t r i a x i a l .
B a n y a k n y a s a m p l e a d a l a b 3 b u a n s a m p l e y a n g d i a n g g a p s u d a b ciikup u n t u k m e w a k i l i s a t u m a c a m c a m p u r a n m i x d e s i g n .
U n t u k m e m p e r o l e n m o d u l u s e l a s t i s i t a s d a r i c a m p u r a n s t a b i l i s a s i i n i d i l a k u k a n t a n p a m e m b e r i k a n ' c e l l p r e s s u r e ' . D i a n g g a p b a s i l t e s t U n d r a i n e d T r i a x i a l s a m a d e n g a n t e s t p a d a s a m p e l y a n g U n c o n f i n e d , m e n g i n g a t d e f o r m a s i s p e c i m e n t e s t a k i b a t
t e k a n a n s e l d a l a m b a l i n i t i d a k b e r a r t i .
III. 4. 3. T E S T S P L I T ( T A R I K )
D a l a m t e s t i n i d i g u n a K a n s p e c i m e n t e s t y a n g m e m p u n y a i u K u r a n s a m a d e n g a n t e s t t r i a x i a l p a d a l a p i s a n tanali s t a b i l i s a s i y a i t u b e r d i a m e t e r 4 , 6 0 c m s e t i n g g i 9 , 6 0 c m d a n d i d i a m K a n s e l a m a 7 x 2 4 j a m s e s u a i d e n g a n w a k t u c u r i n g d a r i l a p i s a n s t a b i l i s a s i .
P a d a p e n g e t e s a n i n i d i l a k \ i K a n d e n g a n m e n g g u n a k a n a l a t m e s i n t e k a n y a n g d i l e n g k a p i d e n g a n 2 buali b e s i s i k u s e b a g a i p e n e k a n s p e c i m e n t e r s e b u t . U n t u k j e l a s n y a d a p a t d i l i b a t p a d a g a m b a r b e r i k u t :
G a m b a r III. 4. 3, l. T e s t S p l i t ( T a r i k )
B a n y a k s p e c i m e n y a n g d i g u n a k a n u n t u k t e s t i n i adalali s e b a n y a k 3 b u a b s p e c i m e n .
2 5
D a r i liasil p e n g e t e s a n i n i d i p e r o l e t i P m a K s i m x i m y a n g k e m u d i a n d i k o n v e r s i k a n d e n g a n m e n g g u n a k a n p e r u m u s a n
se£)agai b e r i k u t :
2. P T : ---
TT. 1. d
K e t e r a n g a n :
T : t e g a n g a n t a r i k , kg/cra^.
P : g a y a t e k a n m a k s i m u m d a r i p e m b a c a a n d i a l y a n g d i k o n v e r s i k a n , kg,
1 : p a n j a n g s p e c i m e n , cm.
d = d i a m e t e r , cm.
D a r i p e r u m u s a n d i a t a s d a p a t d i p e r o l e i i T e g a n g a n T a r i k m a k s i m u m d a r i s t a b i1 isasi.