BESTA T5 Versi Guru (With Answers)

(1)

BAB 1 SISTEM PENGANGKUTAN

1.1 Keperluan Sistem Pengangkutan dalam Organisma.

 Konsep JLP/I;

JLP/I merujuk kpd Jumlah Luas Permukaan per Isipadu.

 Pemahaman JLP/I boleh dilihat berdasarkan contoh berikut:

Edisi Murid

Modifikasi daripada buku

teks dan soalan SPM sebenar.

Versi Ketiga

2015

Modul Sempoi Biologi

Tingkatan 5

Penulis dan Penggubal:

Zulkarnain bin Jamaluddin

SMK Tengku Abdullah, Pekan.

NAMA:... TINGKATAN:... SEKOLAH:...

Z U L K A R N A I N B I N J A M A L U D D I N

(2)

©Zulkarnain Jamaluddin 2 BAB 1 SISTEM PENGANGKUTAN

1.2 Keperluan Sistem Pengangkutan dalam Organisma.

 Konsep JLP/I;

JLP/I merujuk kpd Jumlah Luas Permukaan per Isipadu.

 Pemahaman JLP/I boleh dilihat berdasarkan contoh berikut:

Jenis Kubus Kubus X Kubus Y Kubus Z

Panjang sisi (cm) 1 2 3 Luas Permukaan (cm2) _1x1 = 1 2x2 = 4 3x3 = 9 Jumlah Luas Permukaan, JLP

(cm2₎ 1x6 = 6 4x6 =24 9 x 6 =54 Isipadu,I (cm3) 1x1x1 = 1 2x2x2 = 8 3x3x3 =27 JLP/I (cm-1) 1 3 2

 Berdasarkan keputusan JLP/I di atas, menunjukkan bahawa semakin besar saiz objek, semakin kecil nisbah JLP/I.

 JLP/I mempengaruhi kadar resapan bahan keluar masuk sel.

 Organisma unisel mempunyai kadar resapan yang lebih tinggi berbanding organisma multisel.

 Justeru, organisma multisel seperti manusia dan haiwan memerlukan satu sistem pengangkutan yg efektif utk mengangkut bahan-bahan bermanfaat atau tidak berguna keluar sel badan. Itulah Sistem Pengangkutan!

Uji Kefahaman anda!

1. Nyatakan masalah yang dihadapi oleh organisma untuk mendapatkan keperluan sel dan penyingkiran bahan buangan. [1 markah] Organisma multisel memerlukan sistem pengangkutan yang cekap.

2. Berikan tiga contoh bahan keperluan sel dan tiga contoh bahan kumuh yang disingkirkan daripada sel. [3 markah]

(3)

©Zulkarnain Jamaluddin 3 Bahan keperluan sel Bahan kumuh yang disingkirkan

1. Oksigen 1. Karbon dioksida

2. Nutrien 2. Urea

3. Vitamin 3. Bahan bernitrogen

3. Terangkan sebab-sebab sistem pengangkutan penting dalam organisma multisel. [2 markah] Untuk mengangkut makanan tercerna untuk tindak balas biokimia dan menyingkirkan bahan kumuh yang berbahaya ke luar badan.

SPM 2006 (Esei)

Organisma multisel, seperti manusia, memerlukan sistem pengangkutan yang khusus berbanding dengan organisma unisel, seperti Amoeba sp., yang tidak memerlukan sistem pengangkutan.

Berikan penilaian tentang pernyataan di atas berdasarkan ciri fizikal organisma dengan proses fisiologi berikut:

 Respirasi

 Nutrisi

 Perkumuhan [10 markah]

Contoh jawapan:

Ciri fizikal organisma multisel

 Saiz besar/ nisbah JLP: I adalah kecil

 Kadar resapan bahan keluar/ masuk ke semua sel badan adalah rendah

 Sel-sel bahagian dalam badan tidak bersentuhan secara langsung dengan persekitaran

Ciri fizikal organism unisel

 Saiz kecil/ nisbah JLP: I adalah besar

 Pertukaran bahan antara organisma dengan persekitaran berlaku dengan mudah

(4)

©Zulkarnain Jamaluddin 4 Proses Respirasi

1. Organisma multisel

 Memerlukan permukaan/organ pertukaran gas yang spesifik/ peparu untuk keluar masuk/ pertukaran gas oksigen dan karbon dioksida/ gas respirasi

 Memerlukan sistem pengangkutan untuk membawa gas respirasi keluar dan masuk ke dalam tisu.

2. Organisma unisel

 Tiada organ yang spesifik untuk pertukaran gas

 (sistem pengangkutan tidak diperlukan kerana) pertukaran gas boleh berlaku secara resapan gas oksigen dan karbon dioksida melalui membran plasma

Proses Nutrisi

 Perlukan sistem pencernaan untuk membawa/ mengerakkan makanan dari persekitaran masuk ke dalam badan untuk dicerna dan diserap

 Makanan tercerna seterusnya diangkut ke sel-sel badan melalui darah dan sistem limfa.

2. Organisma unisel

 (tidak perlukan sistem pencernaan kerana) makanan diambil terus masuk dari persekitaran melalui membran sel secara fagositosis

 Dan dicernakan oleh enzim intrasel dalam vakuol makanan. Proses Perkumuhan

 Perlukan sistem pengangkutan untuk membawa bahan kumuh/ urea dari hati ke tisu/ ginjal/ organ perkumuhan

 Bahan kumuh/ air kencing/ CO2 / air peluh/ urea dikeluarkan dari ginjal/ organ perkumuhan

2. Organisma unisel

 (Tidak perlukan sistem pengangkutan kerana) bahan kumuh dibuang terus dari sel badan ke persekitaran melalui membrane sel.

 Bahan kumuh/ contoh bawa masuk/disimpan/ disingkir dalam vakuol mengecut.

(5)

©Zulkarnain Jamaluddin 5 1.3 Konsep Sistem Perdaran Darah.

 Medium pengangkutan dlm manusia dan haiwan ialah darah.

 Medium pengangkutan dlm haiwan invertebrata ialah hemolimfa dalam hemoselom.

 Darah manusia terbahagi kpd dua iaitu Sel Darah (45%) dan Plasma Darah (55%).

 Plasma Darah terdiri daripada air (90%) dan bahan terlarut (10%).

 Contoh bahan terlarut ialah gas terlarut, nutrien, enzim, protein plasma (albumin, globulin, fibrinogen) dan bahan kumuh.

 Terdapat tiga jenis Sel Darah iaitu Eritrosit, Leukosit dan Platlet = ELP atau PELincir.

 Terdapat dua jenis Leukosit iaitu Granulosit dan Agranulosit (granul = biji)

- Terdapat tiga jenis Granulosit iaitu Basofil, Eosinofil dan Neutrofil.=Betik Epal Nangka.

(ketiga-tiga buah ini ada biji)

- Terdapat dua jenis Agranulosit iaitu Limfosit dan Monosit = LM

Kriteria Eritrosit Leukosit Platlet

Bentuk Dwicekung Bulat Cakera

Saiz Kecil (8µm x 2 µm) Besar Paling kecil (2-3 µm)

Warna Merah Putih Kekuningan Jernih

Hemoglobin Ada Tiada Tiada

Nukleus Tiada Ada (BEN, berlobus) Limfosit (sfera) Monosit (Kacang)

Tiada

Kuantiti Paling banyak Banyak Sedikit

Tempat dihasilkan Sum sum tulang Sum sum tulang Serpihan sel Jangka hayat ± 120 hari N=10-12 jam

B= 8-12 jam

(6)

©Zulkarnain Jamaluddin 6 E=8-12 hari

M=berbulan/bertahun Fungsi Pengangkutan

bahan

Pertahanan badan Pembekuan Darah

Komponen darah manusia Sel darah Eritrosit Leukosit Granulosit Basofil Eosinofil Neutrofil Agranulosit Monosit Limfosit Platlet Plasma darah

Air Bahan terlarut

gas terlarut, nutrien, enzim, protein plasma (globulin, albumin, fibrinogen) dan bahan kumuh.

(7)

©Zulkarnain Jamaluddin 7

Leukosit

Granulosit

Baso

fil

Eosino

fil

Neutro

fil

A

granulosit

Limfo

sit

Mono

sit

Basofil •Nukleus berlobus dan berbentuk S •Sitoplasma bergranul •penghasilan heparin utk mencegah darah beku dgn cepat. •merembeskan histamin dlm tx alergi. Eosinofil •Nukleus mempunyai 2 lobus •Sitoplasma bergranul • mengurangi gejala radang alergi Neutrofil •Nukleus berlobus •Sitoplasma bergranul •Memusnahkan bakteria secara fagositosis. Limfosit •Nukleus berbentuk sfera •sedikit sitoplasma •menghasilkan antibodi Monosit •Nukleus berbentuk kacang • Peranan seperti makrofaj yang menelan bakteria dalam badan dan sel-sel yang telah dijangkiti oleh bakteria.

(8)

©Zulkarnain Jamaluddin 8 Fungsi Darah dalam Pengangkutan

Peta i-think!

Struktur Salur Darah Manusia

 Terdapat tiga jenis salur darah manusia iaitu, Arteri., Vena dan Kapilari .Perbezaan antara ketiga-tiga salur adalah seperti berikut:

Arteri Kapilari Vena

Angkut darah beroksigen (kecuali arteri pulmonari)

Tempat pertukaran bahan antara sel

Angkut darah

terdeoksigen (kecuali vena pulmonari) Angkut darah keluar dari

jantung

Hubungkan arteri dengan vena

Angkut darah ke jantung

Dinding berotot tebal Dinding sangat nipis, setebal satu sel shj.

Dinding berotot nipis

Tiada injap kecuali injap sabit di aorta dan di arteri pulmonary

Tiada injap Mempunyai injap sabit untuk mengelakkan aliran darah berpatah balik Darah mengalir pada

tekanan tinggi

membentuk denyutan yg dinamakan nadi

Tiada denyutan. Tekanan lebih rendah drp arteri tetapi lebih tinggi drp vena

Tiada denyutan. Darah mengalir pada tekanan rendah berbanding arteri.

Fungsi

darah

Oksigen Karbon dioksida Makanan tercerna Bahan kumuh Air Hormon Haba

(9)

©Zulkarnain Jamaluddin 9 Terangkan perbezaan antara salur darah X dan salur darah Y. [SPM 2012]

Salur X Salur Y

Arteri Vena

Dinding berotot yang tebal Dinding berotot yang nipis Lebih elastik/dinding berotot Kurang elastik/ dinding berotot Supaya X boleh tahan tekanan darah

yg tinggi// angkut darah pada tekanan tinggi

Angkut darah pada tekanan yg rendah

Lumen yg kecil Lumen yg besar

Supaya pengaliran darah lebih cepat Memberi rintangan yang paling rendah utk pengaliran darah dlm Y

Tiada injap kecuali arteri pulmonari dan aorta

Ada injap

Injap mencegah darah drp patah balik//injap memastikan pengaliran darah sehala

Membawa darah beroksigen kecuali arteri pulmonari.

Membawa darah terdeoksigen kecuali vena pulmonari.

Membekal oksigen untuk respirasi sel dalam sel-sel badan

Mengangkut darah terdeoksigen/CO2 dari sel badan ke jantung

Aliran darah:

Jantung sel badan kecuali arteri pulmonari.

Aliran darah:

Sel badan jantung kecuali vena pulmonari.

(10)

©Zulkarnain Jamaluddin 10 Struktur Jantung Manusia

(11)

©Zulkarnain Jamaluddin 11 Daya pengepaman oleh jantung.

Terangkan penghasilan daya yang menyebabkan peredaran darah dalam manusia.

 Pengecutan jantung bermula apabila nodus sinoatrium (SAN) mula

mencetus impuls saraf yang kemudiannya tersebar ke seluruh atrium dan merangsang otot dinding kedua-dua atrium mengecut serentak.

 SAN dikenali sebagai perentak denyutan jantung.

 Menyebabkan tekanan darah dlm atrium meningkat

 Menyebabkan darah terdeoksigen dipam ke dalam ventrikel kanan melalui injap trikuspid

 Menyebabkan darah beroksigen ditolak ke dalam ventrikel kiri melalui injap bikuspid

 Impuls yg dicetus oleh SAN kemudian sampai ke nodus atrioventrikel (AVN).

 Menghantar impuls utk merangsang pengecutan otot ventrikel melalui berkas His dan gentian Purkinjie.

 Kedua-dua ventrikel mengecut serentak.

 Menyebabkan tekanan darah di dalam ventrikel kiri dan kanan meningkat.

(12)

 Darah beroksigen ditolak ke seluruh badan melalui aorta

Terangkan mekanisme kawal atur tekanan darah.

 Kenaikan atau penurunan tekanan darah dikesan oleh baroreseptor yg terdapat di aorta dan arteri karotid.

 Tekanan darah tinggi menyebabkan baroreseptor menghantar impuls ke pusat kardiovaskular di medula oblongata

 Arteri dan arteriol mengembang dan

 Tekanan darah diturunkan.

 Tekanan darah rendah menyebabkan baroreseptor menghantar impuls ke pusat kardiovaskular utk merangsang SAN dan mencetuskan impuls.

 Kadar pengecutan otot kardium dlm jantung dan otot licin pada arteri ditingkatkan.

(13)

©Zulkarnain Jamaluddin 13 Terangkan perbandingan sistem peredaran darah dalam manusia, ikan dan amfibia. [Mirip SPM 2010]

Persamaan:

1. Ketiga-tiganya mempunyai sistem peredaran tertutup. 2. Darah mengalir dalam salur-salur darah.

3. Ketiga-tiganya mempunyai jantung.

4. Ketiga-tiganya mengepam darah ke sel-sel badan. 5. Ketiga-tiganya mempunyai injap di dalam vena. 6. Darah mengalir dalam satu arah sahaja.

Perbezaan:

Manusia Ikan Amfibia

Peredaran darah ganda dua dan lengkap.

Darah mengalir melalui jantung sebanyak dua kali dalam satu edaran lengkap.

Peredaran darah tertutup

Darah mengalir melalui jantung hanya sekali dalam satu edaran lengkap.

Peredaran darah ganda dua dan tak lengkap. Darah mengalir melalui jantung sebanyak dua kali dalam satu edaran tak lengkap

(14)

©Zulkarnain Jamaluddin 14 Jantung mempunyai

empat ruang.

Jantung mempunyai dua atrium dan dua ventrikel.

Jantung mempunyai dua ruang.

Jantung mempunyai satu atrium dan satu ventrikel.

Jantung mempunyai tiga ruang.

Jantung mempunyai dua atrium dan satu ventrikel. Darah beroksigen dari

jantung mengalir pada kadar yang lebih laju ke sel-sel badan.

Darah beroksigen dipam daripada jantung ke sel-sel badan.

Darah beroksigen dari jantung mengalir pada kadar yang lebih perlahan ke sel-sel badan.

Darah beroksigen

mengalir daripada insang ke sel-sel badan.

Darah beroksigen dari jantung mengalir pada kadar yang sederhana ke sel-sel badan.

Darah beroksigen dipam daripada jantung ke sel-sel badan.

Darah beroksigen

mempunyai tekanan lebih tinggi.

Pertukaran gas berlaku di peparu/ alveolus.

Darah beroksigen

mempunyai tekanan lebih rendah .

Pertukaran gas berlaku di insang/ lamela/ filamen.

Darah beroksigen mempunyai tekanan sederhana tinggi.

Pertukaran gas berlaku di peparu atau kulit .

(15)

©Zulkarnain Jamaluddin 15 1.3 Mekanisme Pembekuan Darah.

 Salur darah pecah atau luka

 Darah keluar  Platlet berkumpul  Merangsang trombokinase Trombokinase Vitamin K Protrombin Sel-sel darah terperangkap Fibrin Darah beku Trombin Fibrinogen Keruping

Masalah Pembekuan Darah

 Penyakit hemofilia  Trombus  Penyakit strok  Angina  Kegagalan jantung Ion kalsium

(16)

©Zulkarnain Jamaluddin 16 Terangkan bagaimana platlet membantu dlm menghentikan pendarahan semasa luka. [SPM 2008]

 Platlet bergumpal dan menghasilkan trombokinase .

 Trombokinase menukarkan protrombin kepada trombin dengan kehadiran ion kalsium .

 Trombin menukarkan fibrinogen kepada fibrin dgn kehadiran vitamin K

 Fibrin membentuk jaringan utk memerangkap eritrosit.

 Membentuk darah beku //keruping.

Terangkan kepentingan pembekuan darah ini. [SPM 2012]

 Menutup luka .

 Menghalang kehilangan darah yang berterusan .

 Mengekalkan tekanan darah pada julat normal.

 Oleh itu, jantung boleh mengepam darah ke seluruh badan.

 Untuk mengelakkan kemasukan mikrob /patogen/bahan asing.

 Sebagai mekanisme pertahanan badan//meminimakan risiko infeksi di dalam badan.

 Mengekalkan peredaran darah.

 Oleh itu keperluan sel dapat diangkut dengan efisien/cekap.

1.4 Konsep Sistem Limfa.

Pembentukan Bendalir Tisu (BT).

1. BT atau cecair interstis ialah bendalir yg memenuhi ruang antara sel, membasahi sel dan mempunyai tekanan osmosis yang sama dgn sitoplasma sel dan darah .

2. Darah mengalir dari arteriol ke kapilari mempunyai tekanan hidrostatik yang tinggi kerana darah yg bertekanan tinggi dipam keluar dari jantung dan saiz kapilari adalah kecil .

3. Tekanan hidrostatik yang tinggi ini memaksa air dan bahan-bahan yg mempunyai saiz molekul yg kecil terturas keluar merentasi dinding kapilari ke ruang antara sel, menghasilkan bendalir tisu.

(17)

©Zulkarnain Jamaluddin 17 4. Sel darah merah, platlet dan molekul protein yg besar tidak terturas.

5. Cecair plasma dlm kapilari yg menghampiri venul mempunyai kepekatan yg tinggi .

Komposisi Bendalir Tisu.

1. Komposis BT adalah sama dengan komposisi darah, iaitu mengandungi air, asid amino, glukosa, asid lemak, koenzim, hormon, ion mineral dan bahan buangan sel tetapi tidak mengandungi eritrosit, platlet atau molekul protein yang besar .

Kepentingan Bendalir Tisu.

1. BT adalah penting bagi mengekalkan persekitaran dalam seperti suhu, tekanan osmosis dan pH badan agar sentiasa dlm keadaan stabil. 2. Proses pengekalan persekitaran dalaman ini berlaku melalui proses

homeostasis .

3. Oksigen dan nutrien yg meresap keluar dari kapilari darah akan meresap masuk ke dalam bendalir tisu dan seterusnya akan meresap masuk ke dalam sel-sel badan.

4. Bahan buangan sel pula akan meresap masuk ke dalam bendalir tisu sebelum meresap masuk ke dalam kapilari darah utk disingkirkan melalui organ-organ perkumuhan .

Pembentukan Bendalir Limfa.

1. BT perlu meresap ke dalam kapilari darah semula berhampiran venul dan membentuk cecair plasma semula.

2. Jika tidak, salur darah akan kekurangan cecair dan darah tidak dapat mengalir.

3. Hampir 90% drp BT ini akan meresap ke dalam kapilari darah semula. 4. BT yang selebihnya, iaitu kira-kira 10% lagi akan meresap ke dalam

kapilari limfa utk membentuk bendalir dalam salur limfa yg dikenali sebagai bendalir limfa .

(18)

©Zulkarnain Jamaluddin 18 6. Bendalir limfa akan mengalir ke dalam salur limfa yang lebih besar dan

akhirnya kembali ke sistem peredaran darah.

7. Jika bendalir limpa terkumpul secara berlebihan dan tidak dapat

dikembalikan ke SPD, keadaan ini akan menyebabkan pembengkakkan tisu.

Rajah: Perkaitan antara sistem darah dgn sistem limfa.

Struktur Sistem Limfa.

1. Sistem limfa terdiri drp duktus, salur, kapilari limfa, nodus limfa, limpa, kelenjar timus dan sumsum tulang.

2. Duktus limfa paling besar ialah duktus toraks yg menghubungkan semua salur limfa dari bahagian abdomen toraks dan anggota sebelah kiri ke vena subklarikel kiri dan seterusnya bersambung dgn vena kava

3. Salur limfa dr tangan kanan dan kepala sebelah kanan bersambung dgn duktus limfa kanan yg membuka ke dalam vena subklarikel kanan yg seterusnya bergabung dgn vena kava

4. Pergerakan bendalir limfa dibantu oleh pengecutan otot rangka yg menekan dinding salur limfa secara beritma

5. Kehadiran injap di sepanjang salur limfa menyebabkan limfa mengalir pada satu hala shj dan mengelakkan drp berpatah balik

6. Lakteal dalam vilus pada usus kecil merupakan sebahagian drp kapilari limfa

7. Limpa ialah organ yg terlibat dlm menghasilkan limfosit dan memusnahkan sel darah merah

(19)

©Zulkarnain Jamaluddin 19 8. Organ ini juga menyimpan sel darah merah utk menampung kehilangan

darah jika berlaku kecederaan.

9. Sumsum tulang pula mempunyai sel-sel yg menjalankan proses mitosis bagi menghasilkan sel-sel darah putih terutamanya sel limfosit.

10. Limfa iaitu BT yg meresap masuk ke dalam kapilari limfa seterusnya mengalir ke salur limfa yang lebih besar dan melintasi nodus limfa. 11. Nodus limfa berfungsi sebagai penapis mikroorganisma.

12. Limfa yg bebas drp sebarang mikroorganisma kemudiannya mengalir ke dalam duktus toraks dan duktus limfa kanan

13. Limfa akan dialirkan ke dalam darah di vena subklarikel kiri dan kanan. 14. Darah yg bercampur dgn limfa ini masuk ke vena kava.

Peranan Sistem Limfa dalam Pengangkutan.

1. Sistem limfa mengembalikan bendalir limfa yg berasal drp BT ke dalam SPD melalui vena subklarikel kiri dan kanan.

2. Keadaan ini menyebabkan komposisi, isipadu dan tekanan darah dapat dikawal pada paras normal

3. Lakteal yg terdapat dlm vilus usus terlibat dlm penyerapan asid lemak gliserol dan vitamin yg larut dalam lipid iaitu A, D, E dan K.

4. Bahan-bahan ini seterusnya mengalir bersama dgn limfa ke duktus limfa dan kembali ke SPD di jantung.

5. Air, mineral, hormon, koenzim dan bahan-bahan lain yg berguna yg terdapat di dalam BT yg tidak meresap ke dalam kapilari darah semula akan diangkut oleh system limfa dan dikembalikan ke SPD. Hal ini dapat memastikan komposisi darah dikekalkan

6. Bahan buangan sel seperti asid urik dan urea yg tertinggal juga dapat diangkut oleh sistem limfa ke dalam SPD.

7. Sel-sel mati, mikroorganisma dan bendasing yg berbahaya kpd badan akan dimusnahkan oleh sel fagosit dalam nodus limfa.

8. Oleh itu, bendalir limfa yg masuk ke dalam SPD bebas drp bahan-bahan ini.

(20)

©Zulkarnain Jamaluddin 20 9. BT perlu dikembalikan ke dalam SPD sam ada secara meresap terus ke

dalam kapilari darah atau melalui salur limfa.

10. Kegagalan proses ini akan menyebabkan pengumpulan BT di dalam ruang antara sel dan menyebabkan pembengkakan yg dikenali sbg odema

11. Odema boleh berlaku di kaki, tangan, sendi malah seluruh tubuh. 12. Terdapat juga odema yg berlaku di otak dan di peparu

13. Odema sering terjadi kpd individu yg duduk atau tidak bergerak terlalu lama kerana tidak ada pengecutan otot rangka yg membantu pengaliran limfa

14. Pesakit diabetis, artritis, kanser, kerosakan hati dan ginjal sering mengalami odema

15. Pesakit untut atau Elephantiasis mengalami gejala salur limfa tersumbat disebabkan oleh cacing filariasis

1.5 Peranan Sistem Perdaran Darah Dalam Mekanisme Pertahanan Badan. Sistem Pertahanan Badan.

(a) Barisan Pertahanan Pertama.

(i) Kulit manusia terdiri daripada lapisan yg liat dan sukar ditembusi oleh mikroorganisma.

(ii) Kulit merupakan BPP dalam sistem pertahanan badan.

Sistem Pertahanan Badan Barisan pertahanan pertama (BPP) Kulit -Peluh -Sebum Membran Mukus -Rembesan mukus Barisan Pertananan Kedua (BPD) Fagositosis Barisan Pertahanan Ketiga (BPT) Antibodi

(21)

©Zulkarnain Jamaluddin 21 (iii) Mikroorganisma hanya dpt menembusi kulit jika terdapat luka atau

kecederaan.

(iv) Namun begitu, proses pembekuan darah yg berlaku dgn cepat dapat membantu mencegah kemasukan mikroorganisma dgn banyak.

(v) Air mata yg dirembeskan oleh kelenjar air mata dan sebum yg dirembeskan oleh kelenjar sebum mengandungi enzim lisozim yg memusnahkan bakteria

(vi) Jika mikroorganisma masuk melalui lubang hidung lapisan mukus akan memerangkap mikroorganisma dan menggumpalkannya. (vii) Silio yg terdapat di permukaan epitelium salur respirasi akan

menolak partikel-partikel ini keluar.

(viii) Lilin di dalam telinga, air mata dan lender pada faraj juga berfungsi sbg antiseptik utk memusnahkan mikroorganisma yg masuk.

(ix) Jika makanan yg kita makan tercemar dgn mikroorganisma, asid hidroklorik di dalam perut akan memusnahkannya.

(x) BPP ini juga dikenali sbg pertahanan pasif iaitu tubuh fizikal kita bertindak sbg mekanisme menahan serangan patogen.

Soalan SPM 2013

Terangkan satu kepentingan kulit selain daripada mengawal atur suhu badan. 1) Kulit merupakan BPP dalam system pertahanan badan

2) Kulit berperanan untuk menahan serangan daripada pathogen 3) Kulit melindungi daripada kemasukan mikroorganisma / patogen

[2 markah] (b) Barisan Pertahanan Kedua.

(i) Sekiranya terdapat patogen yg melepasi BPP dan masuk ke dalam sistem darah, sel-sel darah putih iaitu neutrofil dan monolit akan bertindak secara fagositosis dgn menelan dan mencerna patogen dgn menggunakan enzim

(ii) Sel-sel fagosit ini bergerak di dalam darah serta boleh menyelinap keluar di antara sel dan juga berada dalam salur limfa.

(22)

©Zulkarnain Jamaluddin 22 (iii) Sel-sel ini mencari dan membunuh patogen yg berada di dalam

badan.

(iv) Oleh itu, BPD ini dikenali sbg pertahanan aktif

Fagositosis oleh neutrofil

(c) Barisan Pertahanan Ketiga.

(i) BPT melibatkan sistem keimunan badan, iaitu penghasilan antibodi apabila terdapat patogen memasuki badan.

(ii) Seseorang dikatakan imun terhadap sesuatu penyakit jika terdapat antibodi tersedia di dalam badan utk melawan serangan antigen. (iii) Antigen ialah jasad asing atau bahan yang bukan drp badan sendiri

yg merangsang gerak balas keimunan badan.

(iv) Antara cth antigen ialah patogen, molekul toksin dan sel darah drp kumpulan darah yg lain.

(v) Masa yg diambil utk membina antibodi ialah kira-kira tiga hingga tujuh hari.

(vi) Hal ini kerana limfosit perlu mengenal pasti antigen terlebih dahulu sebelum menghasilkan antibodi yg sepadan.

(vii) Limfosit merupakan sel darah putih yg terdapat di dalam nodus limfa dan SPD.

(viii) Limfosit dibahagikan kpd dua jenis sel limfosit T dan sel limfosit B (ix) Sel limfosit T berfungsi utk menyerang sel-sel yg telah dijangkiti oleh

patogen dan menghasilkan bahan kimia utk merangsang sel limfosit B

(23)

©Zulkarnain Jamaluddin 23 (x) Sel limfosit B berfungsi utk membahagi dan membentuk sel plasma

dan sel memori B.

(xi) Seterusnya, sel plasma akan menghasilkan antibodi yg sepadan dgn antigen dan bertindak memusnahkan antigen tersebut.

(xii) Antibodi ialah sejenis protein yg spesifik dlm tindak balas antibodi-antigen

(xiii) Selepas sembuh drp penyakit, sel memori B akan berperanan utk menyimpan sebarang maklumat tentang patogen

(xiv) Jika patogen yg sama menyerang badan, sel plasma akan diaktifkan utk menghasilkan antibodi dgn cepat dan banyak.

Mekanisme tindakan antibodi

Keimunan dan Pengimunan

1. Keimunan bermaksud individu mempunyai keupayaan untuk menahan diri daripada dijangkiti patogen

2. Individu ini mempunyai antibodi yg cukup dan boleh menghasilkan antibodi dengan segera jika terdapat patogen

3. Keimunan terbahagi kpd dua jenis, iaitu pasif dan aktif.

4. Keimunan pasif (KP) bermaksud seseorang mendapat antibodi tersedia dari luar badan.

(24)

©Zulkarnain Jamaluddin 24 5. Keimunan aktif (KA) bermaksud sel-sel limfosit seseorang dapat

menghasilkan antibodi sendiri di dalam badan.

(a) Keimunan pasif

(i) Fetus dalam kandungan ibu menerima keimunan secara semula jadi.

(ii) Antibodi yg terdapat di dalam plasma darah ibu meresap merentasi plasenta dan masuk ke dalam fetus

(iii) Pada awal kelahiran, keimunan bayi adalah sama dengan keimunan ibunya.

(iv) Bayi akan terus mendapat bekalan antibodi dlm susu ibu apabila bayi ini menyusu.

(v) Keimunan yg diperolehi ini dinamakan keimunan pasif semua jadi. (KPS)

(vi) Pesakit yg terlalu lemah dan tidak dapat menghasilkan antibodi sendiri akan diberikan suntikan antibodi buatan (antiserum).

(vii) Keimunan buatan terhasil apabila vaksin atau antibodi disuntik atau dimasukkan secara terus ke dalam badan.

(viii) Keimunan buatan juga dikenali sbg pengimunan

(ix) Pengimunan ialah proses memperoleh keimunan dgn cara buatan bagi melindungi seseorang drp dijangkiti penyakit tertentu.

Keimunan Aktif Semula jadi -setelah sembuh drp penyakit. Buatan -setelah memperoleh suntikan vaksin Pasif Semula jadi -melalui penyususan ibu. -melalui plasenta Buatan -suntikan antiserum

(25)

©Zulkarnain Jamaluddin 25 (x) Suntikan serum yg mengandungi antibodi perlu diberi dari semasa

ke semasa utk membantu pesakit melawan sejenis penyakit

(xi) Dalam kes kecemasan spt digigit haiwan berbisa, tetanus, penyakit rabies dan keracunan makanan, suntikan anti serum atau antitoksin perlu diberikan segera bagi memusnahkan toksin dan bisa haiwan. (xii) Keimunan ini dinamakan keimunan pasif buatan (KPB).

Graf Keimunan Pasif Buatan

(b) Keimunan aktif

(i) Keimunan aktif diperoleh selepas seseorang sembuh daripada sesuatu penyakit

(ii) Ketika dijangkiti patogen, sel-sel limfosit membina antibodi dan menyimpan memori.

(iii) Memori tentang patogen yg disimpan akan menghasilkan antibodi dengan cepat dan banyak jika terdapat patogen yg sama

menyerang.

(26)

Rajah: Keimunan aktif semula jadi

(v) Vaksin ialah ampaian patogen yg telah mati, dilemahkan.

(vi) Apabila vaksin disuntik ke dalam badan, limfosit akan membina antibodi utk menentang patogen.

(vii) Penghasilan antibodi akan berlaku dengan cepat jika patogen itu menyerang dan seterusnya jangkitan penyakit dapat dicegah. (viii) Proses ini dinamakan sebagai pengimunan

(ix) Selepas suntikan kali pertama, sel limfosit mengambil masa untuk mengenali patogen dan sedikit antibodi terhasil.

(x) Selepas suntikan kali kedua memori yg disimpan dalam limfosit telah mengenali patogen tersebut dan seterusnya menghasilkan antibodi lebih cepat dan banyak.

(xi) Keimunan yg diperoleh melalui suntikan vaksin ini dinamakan sebagai keimunan aktif buatan (KAB).

(27)

Rajah: Keimunan aktif buatan

Sindrom Kurang Daya Tahan Penyakit (AIDS)

1. AIDS disebabkan oleh sejenis virus yang disebut Human Immunodeficiency Virus (HIV).

2. Virus ini tidak dapat hidup secara sendiri tetapi perlu hidup dalam sel organisma hidup.

3. Sistem pertahanan badan manusia akan memusnahkan sebarang virus penyakit namun bagi HIV, virus ini menyerang sel limfosit T.

4. Oleh itu, sel ini tidak dapat merangsang sel limfosit B untuk menghasilkan antibodi

5. Virus HIV boleh berada dalam badan hingga beberapa tahun tanpa menunjukkan gejala penyakit.

6. AIDS terjadi apabila virus HIV merosakkan sistem keimunan badan

sehingga pesakit tidak mampu melawan jangkitan penyakit yang biasanya dapat dicegah.

7. Antara gejala penyakit AIDS ialah pesakit mendapat penyakit kulit,

jangkitan sistem pernafasan, cirit-birit yang kronik, batuk kering, jangkitan kuman pada otak, jangkitan kulat, kanser (contohnya Kaposi’s sarcoma) dan akhirnya meninggal dunia.

8. HIV boleh ditemukan dlm darah, bendalir tisu, air mani, cecair dlm faraj dan susu badan pesakit AIDS.

(28)

©Zulkarnain Jamaluddin 28 9. Pemindahan HIV berlaku daripada individu kepada individu lain melalui

pemindahan cecair ini.

10. Terdapat beberapa cara jangkitan HIV antaranya, adalah mengadakan hubungan seks dengan pesakit atau pembawa HIV tanpa sebarang perlindungan seperti pemakaian kondom, melalui suntikan jarum yang mengandungi HIV yang dikongsi dan melalui ibu yang mempunyai HIV kepada anak dalam kandungannya melalui plasenta, serta ibu pembawa HIV kepada anak yg disusui.

Uji Kefahaman Anda!

1. Apakah yang dimaksudkan dengan pertahanan pasif dan pertahanan aktif? [2 markah] Pertahanan pasif ialah barisan pertahanan pertama seperti kulit

manusia yang bertindak menahan serangan patogen. Pertahanan aktif ialah barisan pertahanan kedua seperti neutrofil dan monosit yang bertindak secara fagositosis dengan menelan dan mencerna patogen dengan menggunakan enzim.

2. Lukiskan rajah bagaimana neutrofil menjalankan fagositosis.

3. Apakah perbezaan antara antigen dengan patogen? [1 markah] Antigen ialah jasad asing atau bahan yang bukan daripada badan sendiri yang merangsang gerak balas keimunan badan manakala patogen adalah contoh antigen/ mikroorganisma yang menyebabkan penyakit.

(29)

©Zulkarnain Jamaluddin 29 4. Apakah yang berlaku apabila antigen memasuki sistem darah?

Huraikan. [3 markah] Antibodi badan akan mengesan antigen untuk dimusnahkan. Antibodi adalah sejenis protein yang spesifik ke atas antigen melalui mekanisme seperti lisin, opsonin, agglutinin dan antitoksin. Tindakan antibodi ini dilakukan oleh sel limfosit dengan menyerang antigen.

5. Mengapakah pesakit AIDS tidak mempunyai antibodi untuk melawan penyakit? Terangkan. [2 markah] Virus HIV merosakkan sistem keimunan melalui serangan ke atas sel limfosit T sehingga tidak dapat merangsang sel limfosit B untuk

menghasilkan antibodi.

6. Antara aktiviti berikut, yang manakah tidak menyebabkan jangkitan HIV? Bincangkan.

(a) Berkongsi tuala mandi (Tidak)

(b) Menggunakan tandas yang sama (Tidak)

(c) Membantu membalut luka pembawa HIV (Tidak) (d) Makan bersama-sama (Tidak)

(e) Hubungan seks (Ya)

(f) Berkongsi pisau pencukur yang sama (Ya)

7. Bagaimanakah barisan pertahanan pertama menjalankan fungsinya? [2 markah] Air mata dan sebum yang dirembeskan oleh kelenjar air mata

mengandungi lisozim yang memusnahkan bakteria. Lapisan mukus dalam saluran pernafasan akan memerangkap mikroorganisma dan menggumpalkannya. Silia yang terdapat di permukaan epitelium salur respirasi akan menolak partikel-partikel ini keluar. Lilin dalam telinga, air mata dan lendir pada faraj juga berfungsi sebagai antiseptik. Asid

(30)

©Zulkarnain Jamaluddin 30 8. Mengapakah barisan pertahanan ketiga memerlukan beberapa hari

untuk menjadi efektif? [2 markah] Antibodi yang hendak dihasilkan memerlukan masa untuk mengenal pasti secara spesifik antigen yang menyerang agar ianya sepadan.

1.6 Merhargai Sistem Kardiovaskular yang sihat.

 Penyakit kardiovaskular seperti arterosklerosis, arteriosklerosis, embolisme dan serangan sakit jantung.

 Penyakit arterosklerosis disebabkan oleh pengumpulan bahan berlemak terutamanya kolesterol

 Menyebabkan dinding dalam arteri menebal dan lumen menjadi sempit

 Ini menghasilkan tekanan darah tinggi

 Kesannya sel otak tidak menerima oksigen dan nutrien mengcukupi dan sel-sel ini mati.

 Jika kolesterol ini berkumpul pada arteri koronari di jantung, ia akan membentuk plak dan menyekat perjalanan darah.

 Maka, berlakulah serangan sakit jantung, strok dan trombosis koronari.

Soalan SPM 2013.

Rajah menunjukkan satu keratan rentas arteri seorang individu yang mengamalkan tabiat pemakanan yang tidak sihat.

(31)

©Zulkarnain Jamaluddin 31 1. Terangkan kesan tabiat pemakanan yang tidak sihat terhadap kesihatannya. Kesan: menyebabkan penyakit arterosklerosis, hipertensi, strok/angin ahmar Penerangan:

1) Individu itu memakan lipid/lemak berlebihan

2) Pengumpulan lemak/lipid/kolestrol terenap di dinding arteri 3) Dinding dalam arteri menebal dan lumen menjadi sempit 4) Menyebabkan tekanan darah tinggi

5) Arteri mengeras

6) Ini akan menghalang pengaliran darah

7) Melemahkan otot jantung

[3 markah] 2. Cadangkan satu amalan untuk mengelakkan pembentukan enapan S dalam

arteri.

1) Kurangkan pengambilan makanan berlemak 2) Amalkan senaman setiap hari

3) Mengamalkan cara hidup yang sihat

[1 markah] 1.7 Pengangkutan Bahan-Bahan di dalam Tumbuhan.

Keperluan Pengangkutan Bahan dalam Tumbuhan

 Proses hidup yang dijalankan dalam tumbuhan ialah fotosintesis dan respirasi .

 Pengangkutan bahan- bahan keperluan untuk menjalankan kedua- dua proses ini berlaku atas bantuan sistem vaskular tumbuhan.

 Air dan mineral dari tanah perlu diangkut ke daun dan hasil fotosintesis dari daun pula perlu diangkut ke seluruh sel tumbuhan yang memerlukan bahan untuk menjalankan respirasi sel dan sebagai makanan simpanan .

Tisu Vaskular di dalam Batang, Akar dan Daun

 Proses pengangkutan bahan dalam tumbuhan dilakukan oleh sistem vaskular

(32)

 Sistem pengangkutan xilem dan floem tidak melibatkan pengangkutan oksigen dan karbon dioksida.

 Kedua- dua gas diangkut melalui proses respirasi.

Tisu vaskular dalam daun, batang dan akar dikotiledon.

Daun

Batang

Akar

Hubung kait struktur Xilem dengan Pengangkutan.

 Tisu xilem terdiri daripada salur xilem trakeid, gentian xilem dan parenkima xilem.

 Fungsi xilem adalah mengangkut air dan garam mineral yang terlarut dalam tanah dari akar ke daun.

(33)

 Salur xilem terbentuk daripada sel-sel mati yang tidak mengandungi sitoplasma .

 Sel-sel ini bersambung di bahagian hujung membentuk satu saluran halus, panjang dan berterusan.

 Trakeid merupakan sel mati yang banyak mempunyai liang pada dindingnya. Kedua-dua trakeid dan salur xilem mempunyai penebalan lignin iaitu bahan yang kalis air bagi mengukuhkan xilem.

 Proses penebalan yang berlaku semasa pembentukan xilem adalah tidak sekata yang menyebabkan corak-corak yang unik pada dinding salur xilem.

 Penebalan dinding salur xilem ini memberi sokongan dan mencegah salur xilem daripada ranap semasa mengangkut air.

 Salur xilem yang halus, kalis air dan berterusan memudahkan pengaliran air dari akar ke daun.

 Parekimo xilem ialah sel hidup yang menyimpan makanan .

Struktur xilem dan corak penebalan lignin.

Struktur Xilem Corak penebalan lignin

Berpilin Berliang (pit) bergelang Berjaring

Hubungkait Struktur Floem dengan Pengangkutan

 Floem berperanan mengangkut bahan hasil fotosintesis seperti sukrosa dan asid amino dari daun ke seluruh tumbuhan.

(34)

 Sel- sel yang membentuk floem adalah sel-sel hidup, iaitu tiub tapis dan sel rakan.

 Tiub tapis terdiri daripada sel-sel tiub tapis hidup yang memanjang.

 Tiub tapis bersambung pada hujung sel dengan tiub tapis yang lain. Dinding antara dua sel ini mengalami perubahan, iaitu membentuk liang-liang dinamakan plat tapis.

Struktur floem.

Struktur floem

SPM 2010 (ESEI)

7 (a) Rajah menunjukkan bahagian batang satu pokok yang gelang kulitnya telah dibuang. Pokok tersebut disiram dengan air setiap hari.

Berdasarkan rajah, terangkan apa yang berlaku kepada pokok tersebut selepas satu bulan. (4 markah)

(35)

©Zulkarnain Jamaluddin 35 Jawapan:

1. Bahagian atas pergelangan keratan pada batang membengkak 2. Sebab bahan makanan organik ( yang telah disintesiskan semasa

fotosintesis glukosa terkumpul pada bahagian bengkak tersebut. 3. Makanan tidak dapat diangkut ke bahagian bawah pergelangan/ ke

bahagian bawah.

4. Sebab floem telah dibuang.

(b) Rajah menunjukkan pergerakan air melalui air melalui pokok.

Suhu persekitaran yang tinggi menyebabkan kepanasan melampau pada tumbuhan. Berdasarkan rajah, terangkan bagaimana transpirasi membantu menghalang kejadian kepanasan melampau pada tumbuhan.

(8 markah) Jawapan:

1. Haba daripada cahaya matahari diserap oleh daun

2. (haba daripada matahari menyebabkan air yang terdapat (pada permukaan luar) sel menyejat daun tersejat.

3. Maka ruang udara (dalam lapisan mesofil) daun menjadi tepu dengan wap air.

4. Di luar stoma/ daun, udara di atmosfera adalah lebih kering / kurang tepu dengan wap air daripada dalam daun

5. Kepekatan wap air di dalam udara lebih tinggi daripada kepekatan wap air di atmosfera

(36)

©Zulkarnain Jamaluddin 36 7. Wap air di dalam ruang udara meresap ke atmosfera melalui liang stoma 8. Air dalam xilem disedut ke dalam sel mesofil untuk menggantikan air yang

hilang melalui penyejatan

9. Maka, tumbuhan kehilangan haba 10. Menyebabkan kesan penyejukan

1.8 Konsep Pengangkutan Bahan di dalam Tumbuhan. Translokasi

1. Translokasi ialah proses pengangkutan bahan organik dari daun ke tisu- tisu lain seluruh tumbuhan.

2. Tumbuhan menghasilkan glukosa dalam daun melalui proses fotosintesis 3. Glukosa akan ditukarkan kepada kanji yang disimpan dalam daun dan

kemudian kepada bentuk sukrosa yang akan diangkut ke bahagian yang memerlukannya seperti akar, bunga, buah, batang dan pucuk.

4. Bahan yang diangkut oleh floem ialah sukrosa, asid amino, protein, dan hormon. Glukosa tidak diangkut oleh floem.

5. Sukrosa dari sel- sel daun akan diangkut secara aktif ke dalam floem menggunakan tenaga.

(37)

©Zulkarnain Jamaluddin 37 6. Kehadiran gula yang banyak dalam floem menyebabkan air dari xilem

meresap ke dalam floem melalui osmosis.

7. Keadaan ini meningkatkan tekanan hidrostatik dalam floem, menolak cecair untuk bergerak di dalam floem merentasi liang-liang plat tapis ke tisu- tisu yang memerlukan nutrien.

Struktur floem dan sel rakan

Transpirasi

1. Transpirasi ialah proses kehilangan air dari daun ke persekitaran dalam bentuk wap air.

2. Kebanyakan wap air hilang melalui stoma pada daun.

3. Pergerakan air berlaku dalam tumbuhan iaitu dari akar ke daun yang membantu mengangkut air dan garam mineral ke dalam tumbuhan. 4. Transpirasi juga menyejukkan tumbuhan semasa proses penyejatan air. 5. Air tersejat dari mesofil palisat ke dalam ruang antara sel dan membentuk

wap air di dalam ruang antara sel.

6. Air di dalam sel-sel mesofil akan berkurangan dan tekanan osmosis meningkat.

(38)

©Zulkarnain Jamaluddin 38 7. Keadaan ini menyebabkan air meresap keluar secara osmosis dari sel-sel

berdekatan dan dari xilem.

8. Air meresap keluar ke atmosfera dari ruang antara sel mesofil berspan melalui stoma.

Rajah: Penyejatan air dan transpirasi pada daun

Soalan SPM 2013.

Rajah 5.1 menunjukkan pergerakan air dalam tumbuhan. Rajah 5.2 menunjukkan keratan rentas rentas satu daun.

(39)

©Zulkarnain Jamaluddin 39 Terangkan satu penyesuaian pada M dalam mengangkut air. [2 markah] 1) M ialah xilem

2) Xilem bersambung di bahagian hujung membentuk satu saluran halus, panjang dan berterusan

3) Mempunyai penebalan lignin iaitu bahan yang kalis air bagi mengukuhkan xilem

(a) (i) Terangkan kepentingan proses K kepada tumbuhan itu. [3 markah]

1) K ialah proses transpirasi

2) Menyejukkan tumbuhan semasa proses penyejatan air 3) Mengangkut air dan garam mineral ke dalam tumbuhan

(b) Sebatang pokok ditanam berdekatan kilang simen. Banyak habuk

dibebaskan dari kilang itu.

[2 markah] Terangkan bagaimana keadaan ini mempengaruhi proses K dalam pokok itu.

1) Habuk akan menghalang permukaan daun dari ditembusi oleh cahaya matahari

2) Kadar penebusan cahaya berkurangan 3) Kadar fotosintesis rendah

4) Stoma tertutup

(c) Nyatakan satu perbezaan struktur sel L dengan sel mesofil berspan.

Sel L: Sel Mesofil Palisad Sel Mesofil Berspan 1) Tersusun secara rapat/padat

2) Banyak kloroplas

1) Tersusun secara longgar 2) Sedikit kloroplas

(40)

©Zulkarnain Jamaluddin 40 Faktor- faktor yang mempengaruhi kadar transpirasi

Faktor Penerangan

1) Pergerakan Udara  Kadar transpirasi akan bertambah apabila pergerakan udara semakin laju.

2) Suhu Persekitaran  Suhu yang tinggi menyebabkan tenaga kinetik molekul air meningkat.

 Kenaikan suhu yang sangat tinggi akan menyebabkan kehilangan air berlebihan dan daun menjadi layu.

3) Keamatan Cahaya  Cahaya mempengaruhi pembukaan dan penutupan stoma.

 Apabila keamatan cahaya tinggi proses fotosintesis berlaku dengan aktif pada sel pengawal stoma terbuka.

 Pembukaan stoma menyebabkan wap air lebih banyak meresap keluar.

4) Kelembapan Relatif Udara

 Dalam keadaan udara lembap, kehadiran wap air dalam udara adalah tinggi.

 Perbezaan kepekatan wap air antara udara luar dengan udara dalam ruang antara sel adalah sedikit, jadi proses resapan wap air keluar adalah perlahan-lahan dan menghasilkan kadar transpirasi yang rendah.

(41)

 Jika udara kering, kelembapan relatif adalah rendah.

 Menyebabkan wap air dari dalam daun meresap keluar dengan cepat dan menghasilkan kadar transpirasi yang tinggi.

Pembukaan dan Penutupan Stoma

1. Stoma ialah liang-liang kecil yang terbentuk antara dua sel pengawal. 2. Sel pengawal berbentuk kacang dan mempunyai dinding sel yang tidak

sama tebal.

3. Sel pengawal mempunyai kloroplas dan dapat menjalankan proses fotosintesis.

4. Apabila menerima cahaya matahari, sel pengawal akan menjalankan fotosintesis dan menghasilkan glukosa.

5. Pengangkutan aktif ion kalium ke dalam sel pengawal menyebabkan tekanan osmosis sel pengawal meningkat dan air masuk ke dalam sel pengawal secara osmosis.

6. Sel pengawal menjadi segah dan melengkung akibat ketebalan dinding sel yang tidak sama.

7. Kesegahan kedua- dua sel pengawal meyebabkan ruang antara sel, iaitu stoma terbuka.

(42)

©Zulkarnain Jamaluddin 42 Pembukaan dan penutupan stoma

8. Dalam keadaan kurang cahaya atau gelap, penghasilan glukosa tidak berlaku. Hal ini menyebabkan ion kalium tidak diangkut secara aktif ke dalam sel dan menyebabkan tekanan osmosis sel pengawal menurun. 9. Akibatnya, proses osmosis air ke dalam sel berkurangan dan sel menjadi

tidak segah.

10. Sel kembali ke bentuk asal dan stoma tertutup.

Soalan SPM 2013.

Rajah 5.3 menunjukkan struktur sel pengawal pada waktu siang dan waktu malam.

(43)

©Zulkarnain Jamaluddin 43 Terangkan satu perbezaan keadaan sel pengawal pada waktu siang dan pada waktu malam.

1) Pada siang hari, sel pengawal segah, manakala pada waktu malam sel pengawal flasid

2) Pada waktu siang, kandungan air dalam sel pengawal tinggi manakala pada waktu malam, kadungan air dalam sel pengawal rendah

[2 markah] Mekanisme Pengangkutan Air dalam Tumbuhan

Tekanan Akar

1. Air diserap oleh sistem akar yang mempunyai rambut akar yang banyak. 2. Rambut akar menambahkan jumlah luas permukaan penyerapan.

3. Ion mineral dalam tanah akan diangkut secara aktif oleh sel rambut akar ke dalam vakuol lalu menjadikan sap sel rambut akar menjadi hipertonik berbanding air tanah.

4. Air dari tanah akan meresap secara osmosis ke dalam rambut akar.

Rambut akar pada hujung akar.

5. Sel-sel rambut akar menjadi hipotonik berbanding sel-sel parenkima akar. 6. Seterusnya, air akan bergerak secara osmosis dari satu sel ke satu

melintas endodermis hingga ke xilem.

7. Pergerakan air yang berterusan ini menghasilkan suatu daya tolakan yang dinamakan tekanan akar.

(44)

©Zulkarnain Jamaluddin 44 Pergerakan air dalam akar tumbuhan

Tindakan Kapilari

1. Tindakan kapilari dihasilkan oleh daya lekitan antara molekul air dan juga daya lekatan antara molekul air dengan dinding kapilari xilem

2. Dua daya ini menghasilkan daya tarikan yang menggerakkan air secara berterusan dalam salur xilem yang sempit itu.

Daya lekatan dan daya lekitan di xilem (tindakan kapilari)

Tarikan Transpirasi

1. Sel-sel mesofil berspan yang berdekatan ruang antara sel akan kehilangan air melalui sejatan.

2. Keadaan ini menyebabkan sel-sel mesofil berspan menjadi hipertonik kepada sel-sel berhampirannya.

3. Air dari sel-sel berhampiran akan bergerak secara osmosis ke sel-sel mesofil yang hipertonik.

(45)

ke daun.

5. Daya tarikan air melalui proses transpirasi ini dinamakan tarikan transpirasi.

Transpirasi (tarikan transpirasi)

Uji Kefahaman Anda!

1) Apakah yang dimaksudkan dengan berkas vaskular dalam tumbuhan?

[1 markah] Terdiri daripada xilem dan floem.

2) Apakah yang akan berlaku pada pokok yang telah dibuang floem secara menggelang dalam tempoh yang lama? [2 markah] Bahagian atas floem yang dibuang akan membengkak. Banyak hasil

fotosintesis/ glukosa berkumpul di bahagian itu.

3) Berikan makna transpirasi. [2 markah] Proses kehilangan/ penyejatan molekul air dari tumbuhan ke atmosfera.

4) Bagaimanakah translokasi berlaku dari daun tumbuhan ke akar?Huraikan. [3 markah] Translokasi adalah proses pengangkutan hasil fotosintesis seperti sukrosa/ asid amino/ protein/ hormon dari daun ke seluruh tisu tumbuhan oleh tisu floem. Diangkut secara aktif ke dalam floem menggunakan tenaga.

(46)

2.1 Pergerakan dan Sokongan pada Manusia. Sistem Rangka Manusia

1. Sistem rangka manusia mengandungi 206 tulang yg terdiri drp pelbagai saiz dan bentuk.

2. Rangka manusia dibahagikan kpd rangka paksi dan rangka apendaj.

Rangka Manusia

3. Rangka paksi terdiri drp tengkorak , turus vertebra dan sangkar rusuk. 4. Tulang terdiri drp tulang kranium dan tulang muka.

(47)

membentuk bentuk wajah kepada muka dan menyediakan soket utk pelekatan mata.

Struktur tengkorak manusia

6. Tulang yg membentuk rahang bawah dinamakan mandibel. 7. Ia membentuk sendi bergerak dengan kranium.

8. Sendi bergerak membolehkan mulut terbuka dan tertutup.

9. Tengkorak bersendi dengan tulang atlas iaitu tulang paling atas pada turus vertebra.

Turus vertebra

1. Terdiri drp 33 ruas tulang atau vertebra.

2. Ia berfungsi untuk menyokong tengkorak dan melindungi saraf tunjang yang terletak di dalam salur sarafnya.

(48)

3. Turus vertebra terdiri drp 5 bahagian dan dinamakan berdasarkan lokasinya.

Struktur am vertebra

4. Tulang vertebra yg terletak di bahagian leher dikenali sbg vertebra serviks. 5. Diikuti vertebra toraks vertebra lumbar vertebra sakrum dan vertebra

koksiks.

6. Vertebra serviks mempunyai 7 ruas tulang.

7. Ia mempunyai sepasang salur arteri vertebra yg tiada dlm jenis vertebra yg lain.

(49)

serviks yang kedua dikenali sebagai aksis.

9. Jenis vertebra seterusnya ialah vertebra toraks yg mempunyai 12 ruas tulang.

10. Ia mempunyai cuaran spina yg panjang, sentrumnya lebih besar dan tebal drp sentrum serviks.

Vertebra serviks Vertebra atlas

Vertebra toraks Persendian antara vertebra toraks dgn tulang rusuk

11. Vertebra ini mempunyai muka sendi pada cuaran melintang dan di sisi sentrum untuk bersendi dgn tulang rusuk.

12. Vertebra lumbar merupakan vertebra yang terbesar antara vertebra di turus vertebra.

13. Ia mempunyai cuara spina yang pendek dan cuaran melintang yang panjang dan pipih.

14. Cuaran-cuaran ini menyediakan tempat untuk pelekatan otot belakang. 15. Sentrumnya adalah besar dan tebal.

16. Sakrum terdiri daripada 5 tulang yang bercantum membentuk satu kepingan tulang tunggal yang berbentuk segi tiga.

(50)

membentuk tulang kaudal.

Vertebra lumbar Sakrum dan koksiks

Sangkar rusuk

1. Dibentuk oleh 12 pasang tulang rusuk dan sternum.

2. Tujuh pasang tulang rusuk pertama yang dikenali sebagai tulang rusuk sebenar bersambung dengan sternum melalui rawan.

3. Tiga pasang yang seterusnya dikenali sebagai tulang rusuk palsu dan bersambung kepada sternum melalui rawan rusuk ke-7.

4. Pasangan rusuk yang ke-11 dan ke-12 dikenali sebagai tulang rusuk bebas.

5. Tulang rusuk ini tidak terlekat pada sternum.

(51)

1. Terdiri daripada lengkungan pektoral anggota hadapan, lengkungan pelvis dan anggota belakang.

2. Sepasang lengkungan pektoral menghbungkan tulang lengan dgn rangka paksi.

3. Setiap lengkungan pektoral mengandungi dua tulang, iaitu klarikel dan scapula.

4. Anggota hadapan terdiri daripada humerus, radius, ulna, karpus, meta karpus dan falanks.

5. Lengkungan pelvis terdiri daripada sepasang tulang punggung.

6. Setiap tulang punggung terdiri daripada tiga tulang yang bercantum, iaitu ilium, iskium dan pubis.

7. Anggota belakang terdiri daripada femur, tibia, fibula, tarsus, metatarsus dan falanks.

(52)

1. Otot disambungkan kepada tulang melalui tendon.

2. Pengecutan otot menyebabkan tulang ditarik dan membolehkan pergerakan.

3. Tendon ialah tisu penyambung yang padat yg terdiri daripada gentian. 4. Gentian-gentian ini bersifat kuat dan tidak kenyal.

5. Sebagai contoh, tindakan otot rangka seperti otot biseps dan otot triseps yang terdapat pada lengan membolehkan manusia meluruskan atau membengkokkan tangan.

(53)

6. Apabila otot biseps mengecut, otot triseps mengendur. Hal ini membolehkan lengan dibengkokkan.

7. Sebaliknya, apabila otot triseps mengecut, otot biseps akan mengendur dan lengan diluruskan.

8. Di bahagian sendi, tulang disambungkan dengan tulang lain oleh ligamen 9. Ligamen terdiri daripada tisu penghubung yang liat, kuat dan kenyal

(54)

Struktur Sendi Bergerak

1. Tempat tulang bertemu dengan tulang lain dikenali sebagai sendi. 2. Pertemuan antara dua atau lebih tulang yang membenarkan anggota

bergerak dinamakan sendi bergerak manakala yang tidak membenarkan bahagian anggota bergerak dinamakan sendi tidak bergerak.

3. Contoh sendi bergerak ialah sendi enguel pada siku dan sendi lesung pada bahu dan pelvis.

Sendi lesung pada pelvis

4. Contoh sendi tidak bergerak ialah sendi yang terdapat pada tengkorak 5. Sendi bergerak dibalut oleh kapsul bergentian.

(55)

sebagai pelincir bagi mengurangkan geseran antara tulang apabila sendi bergerak.

7. Ia juga membekalkan nutrien kepada rawan yang terdapat pada hujung tulang.

8. Rawan yang membalut pada hujung tulang mengurangkan geseran antara tulang semasa pergerakan dan juga menyerap hentakan apabila bergerak.

Mekanisme Pergerakan pada Haiwan. Pergerakan cacing tanah

1. Cacing tanah mempunyai rangka hidrostatik iaitu ruang badannya dipenuhi dengan bendalir.

2. Rangka ini memberikan sokongan dan mengekalkan rupa bentuk cacing tanah.

3. Terdapat dua set otot pada dinding badan cacing tanah, iaitu otot lingkar dan otot membujur.

4. Kedua-dua set otot ini bertindak secara berantagonis.

5. Apabila otot lingkar mengecut, otot membujur mengendur dan segmen pada badan cacing tanah mengecil dan memanjang.

6. Sebaliknya, apabila otot membujur mengecut, otot lingkar mengendur dan segmen badan cacing tanah akan menebal dan seterusnya memendek di bahagian badan akan mencengkam tanah.

7. Pada masa yang sama, keta di bahagian badan di belakang atau posterior akan melepaskan cengkaman diikuti oleh pemendekkan bahagian badan ini.

8. Pergerakan dihasilkan apabila pengecutan dan pengenduran otot lingkar dan otot membujur berlaku secara berselang-seli untuk menghasilkan suatu gelombang.

(56)

membujur pada cacing tanah

Mekanisme pergerakan cacing

Pergerakan Belalang

1. Serangga seperti belalang mempunyai rangka luar dan mempunyai tiga pasang kaki.

2. Otot serangga mengejut untuk menggerakkan anggotanya yang dilekatkan pada bahagian dalam rangka oleh tendon.

3. Otot yang menyebabkan kaki melurus dikenali sebagai otot ekstensor manakala otot yang menyebabkan kaki membengkok dikenali sebagai otot fleksor.

4. Sebelum melompat, kaki belakang dilipat. Hal ini menyebabkan tenaga disimpan dalam tendon yang kenyal pada kedua-dua otot fleksor dan ekstensor.

5. Semasa belalang melompat, otot fleksor akan mengendur dan pada masa yang sama, otot ekstensor akan mengecut.

6. Kaki belakang akan melurus dengan cepat. Tenaga yang disimpan dalam tendon tersebut dilepaskan untuk menghasilkan suatu daya menolak belalang ke atas dan ke hadapan.

(57)

Pergerakan Ikan

1. Ikan merupakan haiwan akuatik.

2. Semasa berenang, ikan menghadapi rintangan air.

3. Untuk mengatasi masalah ini agar membolehkan ikan bergerak dengan pantas dalam air, ikan mempunyai badan yang berbentuk larus, iaitu bahagian anterior ikan adalah bulat dan licin manakala bentuk badannya adalah panjang dan meruncing ke bahagian posterior.

4. Badan ikan juga bersisik dan disaluti lendir untuk mengurangkan rintangan air serta melancarkan pergerakannya.

5. Otot yang terdapat pada kedua-dua sisi tulang belakang disusun dalam bentuk bongkah yang dinamakan miotom.

6. Otot ini bertindak secara antagonis.

7. Pengecutan dan pengenduran miotom dikedua- dua sisi tulang belakang membolehkan ikan mengibaskan ekor.

8. Apabila miotom di sebelah kiri badan mengecut, miotom di sebelah kanan ikan akan mengendur dan ekor mengibas ke kiri.

(58)

sebelah kiri akan mengendur dan ekor mengibas ke kanan.

10. Pergerakan ekor ke kiri dan ke kanan menghasilkan daya tujah yang menolak badan ikan ke hadapan.

11. Ikan mengalami ketidakstabilan ketika berenang dalam air. Bagi mengatasi masalah ini, ikan mempunyai pelbagai sirip.

12. Sirip ikan yang berpasangan terdiri daripada sirip pektoral dan sirip pelvis manakala sirip tidak berpasangan teridir daipada sirip dorsal dan sirip ventral.

13. Ikan menggunakan sirip dorsal dan sirip ventral untuk mencegah pesongan dan golekan.

14. Sirip pelvis berfungsi mencegah junaman dan golekan.

15. Sirip pektoral berfungsi sebagai kemudi untuk menukar haluan pergerakan dan juga sebagai brek untuk memperlahankan atau menghentikan

pergerakan.

Mekanisme pergerakan pada ikan Masalah dalam pergerakan ikan

Pergerakan Katak

1. Katak mempunyai kaki belakang yang panjang dan berotot.

2. Otot yang besar memberi kekuatan kepada kaki belakang dan membantu katak melompat.

3. Sebelum melompat, kaki belakang ini berlipat menjadi bentuk ‘Z’

4. Apabila melompat, otot ekstensor pada peha akan mengecut dengan tiba- tiba.

(59)

belakang.

6. Tindakan ini menghasilkan daya tolakan yang menolak katak ke atas dan ke hadapan.

7. Katak mendarat dengan kaki hadapannya yang pendek yang bertindak sebagai penyerap hentakan.

8. Selain melompat katak juga menggunakan kaki belakang yang kuat untuk berenang dalam air. Katak juga boleh merangkak apabila meghulurkan dan menarik balik kaki hadapan dan belakang secara berselang-seli.

Mekanisme pergerakan katak

Pergerakan Burung

1. Badan burung berbentuk larus

2. Sayap burung yang berbentuk aerofoil dapat menghasilkan daya angkat 3. Daya angkat ini membolehkan burung terbang

4. Terdapat bongkah otot yang besar dan kuat pada dada burung yang dinamakan pektoralis major.

(60)

humerus pada sayap.

6. Pengecutan otot pektoralis major menyebabkan sayap bergerak ke bawah dan ke belakang.

7. Otot berantagonisnya, iaitu pektoralis minor dipautkan pada sternum dan bahagian atas humerus.

8. Pengecutan otot ini menyebabkan sayap bergerak ke atas dan ke hadapan.

9. Gerakan sayap burung ke atas dan ke bawah menghasilkan suatu daya yang bertindak dari bawah ke atas.

10. Daya ini cukup besar untuk mengangkat burung ke atas dan ke hadapan menyebabkan burung terbang.

11. Burung juga mempunyai tulang yang ringan dan organ tunggal untuk membantu mengatasi daya graviti.

Bentuk aerofoil sayap burung

Kedudukan otot pektoralis major dan minor pada burung

Masalah Sistem Otot Rangka

1. Sistem otot rangka boleh terjejas akibat daripada amalan gizi yang tidak seimbang, postur yang tidak betul ataupun disebabkan oleh faktor genetik dan proses penuaan.

(61)

seperti osteoporosis kekejangan otot, distrofi otot, dan artritis.

Osteoporosis

1. Berasal daripada dua perkataan, iaitu osteo (tulang) dan porosis (poros/berliang).

2. Merupakan penyakit iaitu, tulang menjadi poros

3. Biasanya dialami oleh wanita yang sudah putus haid kerana hormon estrogen tidak lagi dirembeskan menyebabkan garam mineral seperti kalsium keluar dari tulang. Ini menjadikan tulang ringan dan mudah retak. 4. Penyakit ini boleh dielakkan atau dilambatkan dengan mengamalkan tabiat

pengambilan makanan yang kaya dengan kalsium seperti susu, ikan bilis dan sardine pada usia ketika tulang masih menambahkan ketumpatan nya, lazimnya semasa kanak- kanak dan remaja.

5. Senaman yang memerlkan seseorang mengatasi daya graviti seperti melompat dan berlari akan membantu menambahkan jisim tulang.

Arthritis

1. Penyakit yang melibatkan kemerosotan atau radang sendi.

2. Gejalanya seperti pembengkakan, kesakitan dan kekerasan pada sendi 3. Tiga jenis artritis yang lazimnya dijumpai iaitu osteoartritis, artritis,

reumatoid dan artritis gout.

4. Osteoartritis berlaku disebabkan rawan yang haus.

5. Arthritis reumatoid berlaku apabila membran sinovia pada sendi di jari, pergelangan tangan dan kaki menjadi bengkak atau radang.

(62)

1. Suatu keadaan, iaitu otot-otot seseorang merosot dan menjadi semakin lemah sehingga penghidap tidak boleh menggerakkan anggotanya. 2. Jenis distrofi otot yang biasa ialah distrofi otot Duchenne.

3. Penyakit ini merupakan penyakit genetik yang disebabkan oleh gen mutan yang terdapat pada kromosom X.

Kekejangan otot

1. Berlaku apabila otot mengecut dan tidak mengendur iaitu pengecutan secara berterusan dan tidak terkawal.

2. Berlaku disebabkan oleh pendehidratan pada tubuh badan dan aras kandungan nutrien seperti kalsium kalium dan magnesium yang rendah dalam darah.

Uji Kefahaman Anda!

1. Nyatakan jenis rangka yang terdapat pada serangga seperti belalang.

[1 markah] Rangka eksoskeleton/ luar.

2. Apakah kebaikan dan kelemahan rangka yang terdapat pada belalang?

[2 markah] Kebaikan: Kaki belakang belalang adalah besar dan kuat untuk membantu

belalang melompat.

Kelemahan: menghadkan kadar pertumbuhan/ pemanjangan/saiz.

3. Mengapakah turus vertebra tidak lurus apabila dilihat dari pandangan sisi? [1 markah] Untuk meningkatkan keanjalan tulang apabila bergerak. Ia juga memudahkan

untuk pelekatan otot rangka.

(63)

©Zulkarnain Jamaluddin 63 Mencari makanan/ pembiakan/ melarikan diri dari pemangsa/ kemandirian/ dan lain-lain yang sesuai.

5. Senaraikan tulang yang terdapat pada rangka paksi dan rangka apendaj. [2 markah] Rangka paksi: Tengkorak, turus vertebra dan sangkar rusuk.

Rangka apendaj: Lengkungan pektoral, anggota hadapan, lengkungan pelvis dan anggota belakang.

6. (a) Berikan definisi sendi. [1 markah] Tempat tulang bertemu dengan tulang lain.

(b) Nyatakan sendi badan yang merupakan sendi lesung. [1 markah] Tulang humerus dengan klavikel/ scapula// lengkungan pelvis dengan

femur

7. Apakah fungsi rawan dan bendalir sinovia yang terdapat pada sendi?

[2 markah] Rawan: Menyerap hentakan/ mengurangkan geseran semasa pergerakan. Bendalir sinovia: Bahan pelincir bagi mengurangkan geseran antara tulang

apabila sendi bergerak.

8. Huraikan ciri- ciri tulang yang menjadikannya sesuai sebagai sistem sokongan. [2 markah] Terdiri daripada banyak gentian kolagen/ kalsium/fosforus yang menjadikan ia kuat untuk menahan tekanan/ hentakan/ gegaran.

9. Mengapakah rangka manusia terdiri daripada banyak tulang yang disambung pada sendi? [2 markah] Memudahkan manusia melakukan pelbagai jenis pergerakan// mengelakkan/ mengurangkan kecederaan.

(64)

Pengecutan dan pengenduran otot secara berlawanan.

11. Huraikan ciri-ciri ikan yang membantunya berenang dalam air dengan

mudah. [3 markah] Bentuk badan larus/ badan ikan bersisik/ disaluti lendir untuk mengurangkan rintangan air// Otot miotom mengecut dan mengendur secara antagonis// sirip dorsal/ ventral untuk mencegah pesongan/ golekan// sirip pelvis mencegah junaman/ golekan// sirip pektoral mengemudi untuk menukar haluan/ brek untuk memperlahankan/ menghentikan pergerakan.

2.2 Menghargai Sistem Otot Rangka yang Sihat.

1. Pemakanan seimbang yang kaya dengan vitamin A, C dan D serta garam mineral seperti kalsium, fosforus dan besi penting utk membina tulang yang kuat.

2. Amalan postur yang betul ketika berdiri, duduk, berjalan dan mengangkat barang yg berat dr lantai adalah penting untuk memastikan kesihatan sistem otot rangka.

3. Semasa bersenam, individu hendaklah memakai pakaian yg longgar 4. Senaman merupakan salah satu cara yang penting utk mengekalkan

ketumpatan tulang dan mengelakkan drp mendapat osteoporosis

5. Teknik senaman yang betul dan selamat hendaklah diamalkan oleh setiap individu.

6. Aktiviti memanaskan badan sebelum memulakan sebarang bentuk senaman atau aktiviti cergas adalah suatu amalan yg baik utk mengelakkan kecederaan.

Uji Kefahaman Anda!

1. Terangkan kepentingan sistem otot rangka yang sihat. [2 markah] Sistem otot rangka membolehkan sesuatu otot yang melekat pada rangka/ tulang untuk mengecut dan mengendur bagi memastikan sesuatu aktiviti/ pergerakan/ fungsi dapat dijalankan dengan baik dan sempurna.

(65)

[2 markah] Mengamalkan pemakanan yang seimbang// gizi makanan yang kaya

dengan protein/vitamin A/C/D/ Garam mineral/ kalsium/ fosforus/ besi. Amalan postur yang betul ketika berdiri/duduk/ berjalan/ mengangkat barang// Memakai pakaian yang longgar// elakkan daripada memakai kasut tumit tinggi// Teknik senaman yang betul.

3. Huraikan postur yang betul semasa berjalan dan duduk. [2 markah] Semasa berjalan, badan dan kepala hendaklah tegak dan lurus dan mata harus memandang ke hadapan dan bukan ke lantai.

Semasa duduk bahagian belakang badan hendaklahbersandar pada kerusi// Jangan duduk secara membongkok kerana akan menyempitkan ruang abdomen.

4. Nyatakan dua kesan buruk akibat mempunyai postur yang tidak baik. [2 markah]

Sakit di bahagian belakang badan// kecederaan pada tulang vertebra

5. Mengapakah tulang femur dan tibia seseorang pesakit yang menggunakan kerusi beroda untuk bergerak akan menjadi lemah?Terangkan. [2 markah] Tulang femur dan tibia yang kurang aktif/ pergerakan menyebabkan sistem otot rangka menjadi lesu dan tidak bermaya.

2.3 Sokongan dalam Tumbuhan.

1. Tumbuhan akuatik mempunyai ciri-ciri akuatik utk membolehkannya terapung di permukaan dan di dalam air.

2. Tumbuhan ini tidak mempunyai tisu berkayu kerana daya apungan yg dihasilkan oleh air di sekeliling dpt memberikannya sokongan

3. Batang tumbuhan akuatik spt keladi bunting mempunyai tisu yg ringan dengan banyak pundi udara.

(66)

ketumpatan batang dan membantunya terapung di permukaan air. 5. Tumbuhan tenggelam spt Hydrilla sp. dan Elodea sp. mempunyai pundi

udara pada batang dan daun. Ia membantu tumbuhan menegak dalam air utk menyerap cahaya matahari.

6. Tumbuhan darat mempunyai batang berkayu

7. Terdapat tisu-tisu khas dlm batang yg memberi sokongan kpd batang. 8. Tisu-tisu khas tersebut ialah tisu-tisu sklerenkima lignin dan trakeid 9. Lignin bersifat kuat dan tidak telap air.

10. Sel-sel sklerenkima yg disusun secara padat dan berdinding tebal dapat memberi sokongan mekanikal kpd tumbuhan.

Uji Kefahaman Anda!

1. Mengapakah tumbuhan memerlukan sokongan? Terangkan. [2 markah] Untuk mendapatkan cahaya matahari bagi menjalankan proses

fotosintesis// untuk mendapatkan makanan/ air/ garam mineral bagi proses pertumbuhan

2. Apakah perbezaan antara sokongan dalam tumbuhan berkayu dengan tumbuhan tidak berkayu? [2 markah] Tumbuhan berkayu mempunyai tisu-tisu khas dalam batang iaitu tisu

sklerenkima/ salur xylem/ trakeid yang mempunyai dinding selulosa yang diperkuatkan dengan lignin manakala tumbuhan tidak berkayu bergantung kepada kesegahan sel/ sel parenkima pada batang tumbuhan yang

mempunyai kanji/ air.

3. Bagaimanakah tumbuhan seperti teratai dapat terapung di atas

permukaan air? Terangkan. [3 markah] Banyak pundi udara yang ringan/ tisu aerenkima dapat mengurangkan ketumpatan batang dan membantunya terapung// Daun lebar untuk meningkatkan daya keapungan// Banyak akar yang halus untuk memerangkap gelembung udara.

(67)

berfungsi untuk memberi sokongan. [1 markah] Tisu skelerenkima/ xylem/ trakeid

5. Senaraikan cara yang digunakan oleh tumbuhan memanjat untuk tumbuh ke arah cahaya matahari. [2 markah] Sulur paut pada hujung daun untuk melilit pada penyokong