SENI BELUK DI DÉSA RANCAKALONG KACAMATAN RANCAKALONG KABUPATÉN SUMEDANG PIKEUN BAHAN PANGAJARAN MACA BAHASAN DI SMA KELAS XII : Ulikan Struktural jeung Sémiotik.

(1)

No. 901/FPBS/0251/2015

Susi riska kelana, 2015

SENI BELUK DI DESA RANCAKALONG KACAMATAN RANCAKALONG KABUPATEN SUMEDANG PIKEUN BAHAN BANGAJARAN MACA BAHASAN DI SMA KELAS XII

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu SENI BELUK DI DÉSA RANCAKALONG

KACAMATAN RANCAKALONG KABUPATÉN SUMEDANG PIKEUN BAHAN PANGAJARAN MACA BAHASAN DI SMA KELAS XII

(Ulikan Struktural jeung Sémiotik)

SKRIPSI

Disusun pikeun nyumponan salasahiji sarat nyangking gelar Sarjana Pendidikan Bahasa Daerah

ku

Susi Riska Kelana 1104617

(2)

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu UNIVERSITAS PENDIDIKAN INDONESIA

2015

SENI BELUK DI DÉSA RANCAKALONG

KACAMATAN RANCAKALONG KABUPATÉN SUMEDANG

PIKEUN BAHAN PANGAJARAN MACA BAHASAN DI SMA

KELAS XII

(Ulikan Struktural jeung Sémiotik)

Oleh Susi Riska Kelana

Sebuah skripsi yang diajukan untuk memenuhi salah satu sarat memperoleh gelar Sarjana pada Fakultas Pendidikan Bahasa dan Sastra

©Susi Riska Kelana 2015

(3)

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu Hak Cipta dilindungi undang-undang.

(4)

(5)

SENI BELUK DI DESA RANCAKALONG KACAMATAN RANCAKALONG KABUPATEN SUMEDANG PIKEUN BAHAN BANGAJARAN MACA BAHASAN DI SMA KELAS XII

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu SENI BELUK DI DÉSA RANCAKALONG

KACAMATAN RANCAKALONG KABUPATÉN SUMEDANG PIKEUN BAHAN PANGAJARAN MACA BAHASAN DI SMA KELAS XII

(ULIKAN STRUKTURAL JEUNG SÉMIOTIK)1

Susi Riska Kelana2

ABSTRAK

Kasang tukang masalah dina ieu panalungtikan nya éta kurangna pangaweruh masarakat Désa Rancakalong Kacamatan Rancakalong Kabupatén Sumedang, hususna ngeunaan seni beluk. Sanajan seni beluk geus hirup puluhan taun di Désa Rancakalong Kacamatan Rancakalong Kabupatén Sumedang. Ku kituna, ieu panalungtikan miboga tujuan pikeun ngaguar ngeunaan asal-muasal seni beluk kaasup peran jeung fungsina, struktur pintonan seni beluk, unsur sémiotik anu aya dina seni beluk jeung rarancang bahan pangajaran maca bahasan di SMA Kelas XII. Métode analisis anu digunakeun dina ieu panalungtikan nya éta métode déskriptif. Téhnik ngumpulkeun data dina ieu panalungtikan, ngagunakeun téhnik observasi, wawancara jeung dokuméntasi. Instrumén anu digunakeun dina ieu panalungtikan nya éta kaméra digital, handphone jeung pedoman wawancara. Hasil panalungtikan dina ieu panalungtikan nya éta : 1) gambaran umum asal-muasal lahirna seni beluk nu mimiti lahirna tina kabiasaan budaya tatanén masarakat huma, peran jeung pungsi seni beluk. 2) struktur pintonan seni beluk nya aspék-aspék anu aya dina pintonan seni beluk ti mimiti pamaén, pakéan (kostum), pakakas (wawacan), sasajén, tempat jeung waktu nepi ka prak-prakan pintonan seni beluk. 3) unsur sémiotik nu kapanggih dina ieu panalungtikan, nya éta ikon, indéks jeung simbol anu aya dina seni beluk. 4) hasil panalungtikan bisa dijadikan alternatif bahan pangajaran maca bahasan di SMA Kelas XII. Mangpaat tina ieu panalungtikan nya éta salasahiji usaha pikeun panggeuing keur masarakat sangkan leuwih mikawanoh kana kasenian tradisional, sarta mikacinta jeung ngamumulé warisan budaya luhung, hususna ngeunaan hal-hal nu

patalina jeung seni beluk.

Kata Galeuh : struktural, sémiotik, seni beluk

(6)

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu SENI BELUK DI DESA RANCAKALONG

KECAMATAN RANCAKALONG KABUPATEN SUMEDANG UNTUK BAHAN PEMBELAJARAN MEMBACA BAHASAN DI SMA KELAS XII

(ULIKAN STRUKTURAL JEUNG SÉMIOTIK)3

ABSTRAK

Latar belakang masalah dalam penelitian ini beranjak dari realitas objektif, yaitu kurangnya pengetahuan masyarakat Désa Rancakalong Kacamatan Rancakalong Kabupatén Sumedang, khususnya seni beluk. Walaupun seni beluk sudah ada sejak puluhan tahun di desa Rancakalong Kecamatan Rancakalong Kabupaten Sumedang. Maka dari itu, penelitian ini bertujuan untuk mendeskripsikan asal usul seni beluk termasuk peran dan fungsinhya, struktur pergelaran seni beluk, unsur semiotik yang ada pada seni beluk dan rancangan bahan pembelajaran membaca bahasan di SMA kelas XII. Metode analisis yang digunakan pada penelitian ini ada metode deskriptif. Teknik pengumpulan data penelitian ini menggunakan teknik wawancara, observasi, dan dokumentasi. Instrumen yang digunakan pada penelitian ini yaitu kamera digital, telepon genggam dan pedoman wawancara. Hasil penelitian ini yaitu : 1) gambaran umum asal usul lahirnya seni beluk yang bermula dari kebiasaan masyarakat huma., peran dan fungsi seni beluk; 2) struktur pergelaran seni beluk dan aspek-aspek yang ada dalam pergelaran tersebut mulai dari pemain, pakaian atau kostum, peralatan, sesajen, tempat hingga waktu dan pelaksanaan pergelaran seni beluk; 3) unsur semiotik yang terdapat dalam pergelaran seni beluk, yaitu ikon, indeks dan simbol; 4) hasil penelitian bisa dijadikan alternatif bahan pengajaran membaca bahasan di SMA kelas XII. Manfaat penelitian ini yaitu merupakan salah satu usaha untuk menyadarkan masyarakat agar lebih mengenal kesenian tradisional, serta menumbuhkan kecintaan untuk melestarikan budaya leluhur, khususnya hal-hal yang ada kaitannya dengan seni beluk.

Kata kunci: struktural, semiotik, seni beluk.

(7)

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu SENI BELUK IN THE VILLAGE RANCAKALONG RANCAKALONG DISTRICT SUMEDANG REGION

FOR READING MATERIAL IN GRADE XII SENIOR HIGH SCHOOL (SEMIOTIC AND STRUCTURAL RESEARCH)5

ABSTRACT

Background problem in this research is the lack of public knowledge people in Rancakalong village district Rancakalong Sumedang region of the traditional arts,

especially the seni beluk. Therefore, this research have purpose to describe origin

seni beluk including the role and function, structure performance of the senibeluk,

semiotic elements that exist in senibeluk and design of learning materials and outs

of discussion in high school reading class XII. The analytical method used in this study there is a descriptive method. This research data collection techniques using interview, observation and documentation. The instrument used in this study is a digital camera, cell phone and interview guides. Results of this research are: 1) a

general overview of the origin of the birth of seni beluk that stems from people's

habits huma., The role and function of seni beluk; 2) the structure of the

performance seni beluk and aspects in the performance from the player, clothes or

costumes, equipment, offerings, places to timing and implementation of the

performance seni beluk; 3) semiotic elements contained in art performances seni

beluk, ie icons, indexes and symbols; 4) the results of the study can be used as an alternative teaching materials to read the discussion in the high school class XII. The benefits of this research that is one attempt to sensitize the public to know more about the traditional arts, as well as foster a love for preserving the ancestral

cultures, especially things that are nothing to do with seni beluk.

Keywords: Semiotic, Structural, Senibeluk, Reading Learning Material

(8)

(9)

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu DAPTAR EUSI

DAPTAR SINGGETAN ... xiv

DAPTAR BAGAN ... xvi

DAPTAR LAMPIRAN ... xvii

BAB I BUBUKA ... 1

1.1Kasang Tukang Panalungtikan ... 1

1.2Rumusan Masalah ... 5

1.3Tujuan Panalungtikan... 6

1.3.1Tujuan Umum ... 6

1.3.2Tujuan Husus ... 6

1.4Mangpaat Panalungtikan ... 6

1.4.1Mangpaat Tioristis ... 6

(10)

x

2.1.5 Bahan Pangajaran Maca Bahasan ... 24

2.1.5.1 Wangenan Bahan Pangajaran ... 24

2.1.5.2 Kritéria Milih Bahan Pangajaran ... 25

2.1.5.3 Pangajaran Maca ... 26

2.1.5.4 Prinsip Pangajaran Maca ... 29

2.1.5.5 Standar Eusi Pangajaran Basa jeung Sastra Sunda ... 29

2.1.5.6 Pangajaran Maca dina SKKD Basa jeung Sastra Sunda ... 30

2.2 Panalungtikan Saméméhna ... 31

2.3 Kalungguhan Tiori ... 32

BAB III MÉTODE PANALUNGTIKAN ... 34

3.1 Desain Panalungtikan ... 35

3.2 Sumber Data jeung Lokasi Panalungtikan ... 36

3.2.1 Sumber Data ... 36

3.2.2 Gambaran Umum Lokasi Panalungtikan ... 37

(11)

xi

Kabupatén Sumedang ... 38

3.2.2.3 Kondisi Sosial Budaya ... 38

3.3 Ngumpulkeun Data ... 41

3.3.1 Instrumén Panalungtikan ... 41

3.3.2 Téhnik Ngumpulkeun Data ... 42

3.4 Analisis Data ... 43

BAB IV HASIL PANALUNGTIKAN JEUNG PEDARAN ... 45

4.1 Hasil Panalungtikn ... 45

4.1.1 Déskripsi Asal-Muasal Seni Beluk ... 45

4.1.2 Struktur Seni Beluk ... 47

4.1.2.1 Aspék-aspék nu Aya dina Seni Beluk ... .47

4.1.2.2 Prak-prakan Seni Beluk ... 64

4.1.3 Sémiotik dina Séni Beluk ... 85

4.1.3.1 Hasil Analisis ... 91

4.1.4 Larapan Hasil Panalungtikan pikeun Bahan Pangajaran Maca Bahasan di SMA Kelas XII ... 91

4.1.4.1 Bahan Pangajaran “Maca Bahasan Kasenian” ... 91

4.1.4.2 Matéri Bahan Pangajaran Maca ... 92

4.1.4.3 Évaluasi Bahan Pangajaran ... 94

4.2 Pedaran ... 99

BAB V KACINDEKAN, SARAN JEUNG RÉKOMENDASI ... 102

5.1 Kacindekan ... 102

5.2 Saran ... 103

5.3 Rékomendasi ... 104

DAPTAR PUSTAKA ... 105

LAMPIRAN ... 108

(12)

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu BAB I

BUBUKA

1.1 Kasang Tukang Panalungtikan

Kahirupan manusa teu bisa leupas tina kabudayaan, lantaran manusa téh miboga peran salaku mahluk budaya. Munculna kabudayaan téh lahir tina pamikiran-pamikiran manusa anu mingkin maju dina nyiptakeun hiji karya pikeun ngahontal kasampurnaan hirup. Ku ayana akal jeung pikiran, éta bisa ngabédakeun manusa jeung mahluk séjénna. Éta hal bisa katitén tina salasahiji sawangan ngeunaan wangenan kabudayaan nurutkeun Koentjaraningrat (1990, kc. 20), nya éta:

“Kebudayaan menurut asal katanya berasal dari bahasa Sansakerta yaitu

“ budhayah “ merupakan bentuk jamak dari “ budhi “ yang berarti budi

atau akal. Jadi, kebudayaan itu adalah hasil budi atau akal manusia untuk mencapai kesempurnaan hidup”.

Manusa téh salaku mahluk “berbudaya“ miboga ide atawa pengaweruh nu

jadi dadasar dina ngalaksanakeun laku lampahna. Hal éta pikeun nyiptakeun matéri kabudayaan sacara kelompok atawa individu. Katitén dina sababaraha sektor kahirupan, nya éta sektor agama, kaélmuan, pakakas hirup, organisasi sosial, bahasa jeung komunikasi sarta kasenian (Tumanggor, R., Ridho, K., Nurochim, 2010, kc. 14).

(13)

2

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu

sabudeureunana, éta kasenian téh bakal méré kontribusi kana kamekaran kasenian jeung kabudayaan nasional.

Koentjaraningrat (1990, kc. 2) nétélakeun, yén kabudayaan ngawengku

tujuh unsur budaya sacara universal, nya éta: 1) sistem kepercayaan atawa religi,

2) sistem jeung organisasi masarakat, 3) sistem pangaweruh, 4) sistem basa, 5) kasenian, 6) sistem pakasaban, jeung 7) sistem téhnologi. Tina runtuyan unsur budaya di luhur, salasahijna nya éta kasenian. Kasenian moal bisa dipisahkeun tina kahirupan manusa, lantaran manusa mibanda ajén éstétika sewang-sewangan.

Kasenian téh mangrupa alat pikeun ngaékprésikeun ide-ide, ajén-ajén, cita-cita, jeung perasaan (Raga, 2007, kc. 38). Dina kahirupan masarakat mekar dua jenis kasenian, nya éta kasenian tradisional jeung kasenian modérn. Dina kasenian tradisional miboga sababaraha fungsi, nya éta pikeun sarana ritual, hiburan pikeun dirina sorangan jeung presentasi éstétis (Soedarsono, 2002, kc. 123). Kasenian tradisional lahir jeung mekar sacara turun-tumurun, ku kituna leuwih loba dipikaresep ku kaum kolot ti batan ku generasi ngora (Ekadjati dina Evi, 2011, kc. 2). Kasenian tradisional geus jadi ciri has budaya nu tanggu aya di unggal wewengkon. Di Tatar Sunda loba jenis kasenian tradisional, nu ragamna béda-béda di unggal wewengkon. Kasenian tradisional téh henteu ngan saukur dijadikeun media hiburan wungkul ku masarakat, tapi dijadikeun media ritual, hususna pikeun ngedalkeun rasa sukur kana hasil panén, sukuran nikahan, sukuran nalika kakandungan, jsb.

Sumedang salasahiji wewengkon nu aya di tatar Sunda, nu miboga slogan

“Sumedang Puseur Budaya Sunda”, tangtuna jembar ku rupa-rupa kasenian

tradisional. Salasahiji kasenian tradisional anu hirup di Sumedang, hususna di

Désa Rancakalong Kacamatan Rancakalong, nya éta seni beluk. Seni beluk nya

éta salasahiji seni sora dina maca carita wawacan, nu biasa dipintonkeun dina acara sukuran, nya éta nikahan, kakandungan, sunatan jeung ékahan, nu miboga maksud sangkan meunang barokah tina carita nu dibawakeun.

Seni beluk téh mimiti lahirna tina budaya masarakat tatanén (agraris),

pikeun alat upacara (ritual) jeung alat komunikasi. Lantaran baheula tehnik/budaya tatanén urang Sunda umumna napak tina ngahuma. Ieu hal katitén

(14)

3

di Indonesia téh bisa dibagi jadi tilu tipe poko, nya éta masarakat huma, masarakat sawah jeung masarakat basisir. Masarakat Jawa Barat kaasup kana tipe poko masarakat huma (Danasasmita, 2003, kc. 38). Nalika ngahuma masarakat sok silih gorowok pikeun méré nyaho cicingna di mana, lantaran tempatna nu pajarauh sarta pundah-pindah (henteu matuh). Salian ti éta kiwari di lingkungan masarakat

Sunda sok aya paribasa pajauh huma. Di kahirupan sapopoé masarakat Sunda

mah lamun aya dua budak anu paséa sok digeleneng ku indungna/kolotna maké

paribasa bisi pajauh huma. Ieu paribasa téh hartina, nya éta pajauh babarayaan.

Ieu hal katitén pisan yén kahirupan masarakat Sunda kiwari napak kana budaya ngahuma baheula.

Nurutkeun Nano S, dina buku Dinas Kebudayaan Pariwisata Pemuda dan

Olah Raga Kabupaten Sumedang (2013, kc. 54), beluk asalna tina kecap celuk

anu hartina ngageroan nu jauh, sabab patalina jeung kabiasaan masarakat huma nu tempatna pajauh kalayan ciri gawé sapopoéna pundah-pindah. Salasahiji fungsi

beluk di jaman baheula, nya éta mangrupa alat komunikasi pikeun ngagoroan

jalma lianna. Hal ieu katitén tina pamadegan Sukanda dina Hendrawati (2011, kc.

1) ngeunaan fungsi seni beluk, nya éta:

“Sebagai seni suara, Beluk mempunyai dua fungsi. Pertama sebagai penghibur diri dalam kesunyian, dan kedua untuk berkomunikasi dengan orang lain. Dalam kesunyian di tengah ladang atau di perjalanan yang sekitarnya hutan belantara, mereka bernyanyi menghibur diri dan sebagai tanda untuk memberitahukan kepada orang lain atas kehadirannya di daérah itu”.

Luyu jeung kamekaran jaman, seni beluk miboga fungsi nu asalna pikeun

seni ritual, kiwari jadi fungsi hiburan. Dina prak-prakan magelarkeunna, ieu kasenian dipintonkeunna teu maké panggung jiga pagelaran nu lianna, tapi di

buruan anu boga sukuran atawa di jero imah. Dina pintonan kasenian beluk

biasana sok kapangggih rupa-rupa sasajén di antarana: congcot mulus, puncak manis, jsb.

Seni beluk anu aya di Sumedang kaayeunakeun geus mimiti kalindih ku

(15)

4

éta beuki majuna téhnologi jeung alat komunikasi, ku ayana internet jeung

handphone. Salasahiji kasenian tradisional di jaman modérn geus ampir tumpur,

nya éta seni beluk. Padahal lamun diteuleuman deui, dina seni beluk téh miboga

ajén-inajén anu acan kaguar, ti mimiti asal-muasalna, prak-prakanan jeung

sasajénna. Ajén-inajén anu nyampak dina seni beluk téh salahsahijina dina

rupa-rupa simbol. Ari anu disebut simbol téh nya éta lambang atawa cicirén (Danadibrata, 2009, kc. 639). Nurutkeun Sudaryat (2010, kc. 21), yén anu disebut téori tanda jeung simbol téh leuwih umum disebut téori sémiotik, nya éta élmu anu maluruh rupa-rupa sistem tanda. Ku kituna ku panalungtik baris dikaji dumasar ulikan sémiotik.

Sémiotik nya éta salasahiji élmu atawa métode analisis anu maluruh sagala hal ngeunaan tanda (Sobur, 2013, kc. 15). Istilah sémiotik asal kecapna tina basa Yunani, nya éta semeion anu hartina nya éta tanda (Isnendes, 2010, kc. 57).

Simbol atawa lambang mangrupa salahsahiji kategori tanda (sign). Nurutkeun

Peirce (dina Sobur 2003, kc. 157), tanda (sign) téh dibagi tilu rupa nya éta ikon

(icon), indéks (index) jeung simbol (symbol).

Saupama geus kapaluruh maksud-maksud nu nyangkaruk dina seni beluk,

tangtu urang bakal mikanyaho tujuan jeung ajén-inajén nu luhung nyampak dina

seni beluk. Salian ti éta masarakat bisa mikanyaho kana struktur nu aya dina seni

beluk jeung semiotik anu aya dina seni beluk, sarta dipiharep masarakat leuwih

mikareueus jeung ngamumulé sarta ngamekarkeun kasenian tradisional nu aya di lingkunganana.

(16)

5

Ku kituna, ieu kasenian téh dipiharep bisa dijadikeun bahan pangajaran di sakola. Ngaliwatan ieu pangajaran generasi ngora baris wanoh kana kasenian

tradisional hususna seni beluk nu aya di Désa Rancakalong Kacamatan

Rancakalong Kabupatén Sumedang. Lian ti éta generasi ngora ogé miboga karep jeung motivasi pikeun ngamumulé kabudayaan nu aya di tatar Sunda.

Panalungtikan saméméhna nu eusina ngeunaan seni beluk téh geus aya nu

ngalaksanakeun, tapi dina pedaranana jeung baris nu ditalungtik ayeuna mah béda

pisan ambahanana. Skripsi nu nalungtik ngeunaan seni beluk, nya éta nu judulna

“Perkembangan Kesenian Beluk di Kecamatan Darmaraja Kabupaten Sumedang

Tahun 1966-1998: Suatu Tinjauan Sosial Budaya, ku Weli Rahayu (2010)”.

Salian éta aya ogé anu nu nalungtik ngeunaan kasenian tardisional lainna

diantarana, “Ajén Budaya dina Kasenian Gaok di Désa Kulur Kabupatén

Majalengka pikeun Pangajaran Maca di SMA Kelas XII”, ku Ida Aridah (2013);

“Kasenian Bring-Brung di Kalurahan Ledeng Kacamatan Cidadap Kota Bandung

pikeun Bahan Pangajaran Maca di SMA (Ulikan Struktural-Sémiotik)”, ku Dwi

Komarasari (2013), jeung réa-réa deui.

Tina pedaran di luhur panalungtikan ngeunaan struktural jeung sémiotik anu

aya dina seni beluk tacan aya nu nalungtik. Ku kituna ieu panalungtikan nu

judulna “Seni Beluk di Désa Rancakalong Kacamatan Rancakalong Kabupatén

Sumedang pikeun Bahan Pangajaran Maca Bahasan di SMA Kelas XII (ulikan

struktural jeung sémiotik) “ perlu dilaksanakeun.

1.2 Rumusan Masalah

Dumasar kana kasang tukang anu geus diébrehkeun di luhur, sangkan anu jadi masalah dina ieu panalungtikkan teu lega teuing ambahanana, masalah-masalahna baris dirumuskeun ieu di handap.

1) Kumaha asal-muasal (kaasup peran jeung fungsi) seni beluk di Désa

Rancakalong Kacamatan Rancakalong Kabupatén Sumedang?

2) Kumaha struktur (prosesi pagelaran) seni beluk di Désa Rancakalong

Kacamatan Rancakalong Kabupatén Sumedang?

3) Unsur sémiotik naon waé nu aya dina seni beluk di Désa Rancakalong

(17)

6

4) Naha hasil panalungtikan seni beluk di Désa Rancakalong Kacamatan

Rancakalong Kabupatén Sumedang bisa dilarapkeun kana bahan pangajaran maca bahasan di SMA kelas XII?

1.3 Tujuan Panalungtikan

Tujuan dina ieu panalungtikan dibagi jadi dua bagian, nya éta tujuan umum jeung tujuan husus.

1.3.1 Tujuan Umum

Luyu jeung kasang tukang sarta rumusan masalah, ieu panalungtikan miboga tujuan umum, nya éta pikeun meunangkeun gambaran ngeunaan seni

beluk di Désa Rancakalong Kacamatan Rancakalong Kabupaten Sumedang.

1.3.2 Tujuan Husus

Tujuan husus dina ieu panalungtikan nya éta pikeun nganalisis jeung ngadéskripsikeun hal-hal ieu di handap.

1) Asal-muasal (kaasup peran jeung fungsi) seni beluk di Désa Rancakalong

4) Ngalarapkeun hasil panalungtikan seni beluk di Désa Rancakalong

Kacamatan Rancakalong Kabupaten Sumedang pikeun bahan pangajaran maca bahasan di SMA kelas XII.

1.4 Mangpaat Panalungtikan

Luyu jeung rumusan masalah nu geus dipedar di luhur, ieu panalungtikan miboga mangpaat tioritis, kawijakan, praktis, jeung aksi sosial.

1.4.1 Mangpaat Tioritis

(18)

7

dina Seni beluk di Désa Rancakalong Kacamatan Rancakalong Kabupatén

Sumedang.

1.4.2 Mangpaat Kawijakan

Seni beluk anu aya di Kabupatén Sumedang mangrupa warisan budaya

daérah. Ieu kasenian geus hirup jeung mekar di Kabupatén Sumedang, sarta geus diaku jeung geus jadi tanggung jawab pamaréntah pikeun ngariksa sarta ngamumulé kabudayaan nu aya di Kabupatén Sumedang, salasahijina ku cara ngadokumentasi, ieu hal dilakukeun nya éta pikeun inventaris kabudayaan di Kabupatén Sumedang. Sakumaha dina salasahiji amanat penting Peraturan Bupati No.113 tahun 2009, ieu di handap.

“dengan melakukan berbagai dokumentasi nilai-nilai budaya Sunda dengan membuat tradisi literasi yang kuat.”

Ku kituna ieu hasil panalungtikan dipiharep bisa jadi inventaris budaya nu aya di Kabupatén Sumedang, sangkan jadi sumber informasi, pangaweruh jeung ngahudang kasadaran masarakat ngeunaan kabudayaan Sumedang. Lian ti éta sangkan pamaréntah leuwih méré panitén kana kabeungharan budaya anu aya di Kabupatén Sumedang.

1.4.3 Mangpaat Praktis

Sacara praktis ieu panalungtikan dipiharep miboga mangpaat pikeun sababaraha pihak, diantarana:

1) pikeun panalungtik, dipiharep bisa mikanyaho leuwih teleb ngeunaan

kasenian tradisional nu aya di daérahna sorangan, hususna seni beluk anu

aya di Désa Rancakalong Kacamatan Rancakalong Kabupatén Sumedang;

2) pikeun guru, hasil panalungtikan bisa ngeuyeuban pangaweruh dina

ngamekarkeun bahan pangajaran maca bahasan;

3) pikeun siswa, bisa mikawanoh kasenian tradisonal nu aya di lingkungan

sabudeureunana;

4) pikeun masarakat, dipiharep ieu panalungtikan bisa numuwuhkeun

kasadaran kana pentingna ngamumulé kasenian tradisional, hususna seni

beluk nu aya di Désa Rancakalong Kacamatan Rancakalong Kabupatén

(19)

8

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu 1.4.4 Mangpaat Aksi Sosial

Ieu panalungtikan dipiharep bisa jadi informasi jeung gambaran ngeunaan

kumaha struktural-sémiotik anu nyampak dina seni beluk di Désa Rancakalong

Kacamatan Rancakalong Kabupatén Sumedang. Sarta pikeun bahan pangrojong sangkan kamotivasi dina usaha ngamumulé kasenian tradisional Sunda nu aya di Kabupatén Sumedang.

1.5 Raraga Tulisan

Raraga nulis miboga fungsi pikeun méré gambaran ngeunaan léngkah-léngkah nyusun laporan dina wangun skripsi. Sacara gurat badag dina nyusun skripsi kabagi jadi lima bab, anu bisa diwincik saperti ieu dihandap.

Bab I eusina medar ngeunaan kasang tukang panalungtikan, jeung rumusan masalah, tujuan panalungtikan anu dibagi jadi tujuan umum jeung tujuan husus, mangfaat panalungtikan anu dibagi jadi mangpaat tioritis, mangpaat kawijakan, mangpaat praktis jeung aksi sosial, sarta raraga nulis skripsi.

Bab II eusina ngajéntrékeun ngeunaan téori-téori nu ngadadasaran panalungtikan, sarta posisi masalah nu ditalungtik dina widang paélmuan. Ieu bab disebut dasar tioritis atawa kajian pustaka, anu eusina panalungtik ngabandingkeun sarta matalikeun masalah nu ditalungtik jeung téori-téori, sarta hasil panalungtikan nu geus aya saméméhna.

Bab III eusina medar ngeunaan métode panalungtikan anu dipaké dina panalungtikan, nyaéta ngawengku métodé panalungtikan, lokasi panalungtikan, téhnik ngumpulkeun data, téhnik ngolah data, instrumén panalungtikan, sumber data, jeung wangenan oprasional.

Bab IV eusina ngeunaan analisis data jeung pembahasan hasil panalungtikan dumasar kana patalékan anu aya dina rumusan masalah, anu saterusna dipatalikeun jeung téori-téori dina bab II.

(20)

9

(21)

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu BAB III

MÉTODE PANALUNGTIKAN

Métode panalungtikan asal kecapna “metode” nu hartina cara pikeun

ngalakukeun hiji hal, jeung “logos” hartina élmu pangaweruh. Jadi, métode

panalungtikan nya éta élmu ngeunaan cara/prosés pikeun néangan, nyatet, nyimpulkeun sarta nganalisis data nepi ka jadi laporan nu sifatna ilmiah (Narbuko jeung Achmadi 2004, kc. 1). Métode panalungtikan kabagi dua, nya éta panalungtikan kualitatif jeung kuantitatif.

Nurutkeun Sugiyono (2009, kc. 1) panalungtikan kualitatif nya éta panalungtikan nu digunakeun pikeun nalungtik kaayaan hiji objék nu alamiah. Data dina panalungtikan kualitatif, sifatna datana pasti, hartina data nu dihasilkeun lain saukur data nu katempo, nu diucapkeun, tapi data nu miboga

ma’na nu tangtu. Dina hasil laporan panalungtikan eusina mangrupa kutipan-kutipan data pikeun méré gambaran ngeunaan hiji objék nu disajikeun dina wangun laporan ilmiah, éta data téh dihasilkeun tina hasil wawancara, catétan

laporan, foto, rékaman wawancara, videotape, dokumen pribadi, mémo jeung

dokumém resmi séjénna (Moleong, 2011, kc. 11). Dumasar jenisna, dina panalungtikan kualitatif aya nu disebut panalungtikan déskritif, nya éta salasahiji métode pikeun ngagambarkeun kaayaan hiji objék nu ditalungtik sarta ngébréhkeun hal-hal anu dijadikeun inti masalah dina panalungtikan. Dina métodé déskriptif data nu dihasilkeun téh mangrupa kekecapan tinulis, atawa lisan nu sumberna ti jalma-jalma anu dimutalaah sacara partisipasi (Ali, 2007, kc. 42).

(22)

35

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu 3.1 Désain Panalungtikan

Désain panalungtikan prosés anu dirancang ku panalungtikan pikeun ngameunangkeun, ngajawab, jeung ngajelaskeun masalah-masalah panalungtikan. Désain panalungtikan ngawengku prosés ieu di handap, nya éta:

1) ngaidéntifikasi jeung nangtukeun masalah nu rék ditalungtik;

2) obsérvasi, nya éta prosés pikeun ngumpulkeun data panalungtikan, ku cara

survéy ka lapangan, wawancara narasumber, jeung ngadokuméntasi hal-hal nu aya patalina jeung panalungtikan;

3) nangtukeun téhnik dina ngumpulkeun data panalungtikan;

4) nganalisis data sarta ngadéskripsikeun hasil panalungtikan; jeung

5) ngalaporkeun hasil panalungtikan.

Bagan 3.1 Désain Panalungtikan

Masalah Panalungtikan

Ngumpulkeun Data ngagunakeun téhnik:

1. Observasi

2. Wawancara

3. Dokumentasi

Nganalisis Data

Ngadéskripsikeun Hasil Analisis

(23)

36

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu 3.2 Sumber Data jeung Lokasi Panalungtikan

3.2.1 Sumber Data

Sumber data dina prosés panalungtikan digunakeun pikeun ngumpulkeun atawa meunangkeun data nu rék ditalungtik. Panalungtikan ngeunaan seni beluk téh ngagunakeun téhnik kualitatif, nu sumber datana dipaluruh tina kekecapan lisan atawa tinulis sarta dokuméntasi nu aya di lapangan. Nurutkeun Lofland jeung Lofland (dina Moleong, 2011, kc. 157), sumber data dina kualitatif nya éta kekecapan jeung paripolah, saterusna nu kaasup kana data tambahan nya éta dokumén jeung sajabana. Anu jadi sumber data atawa sumber informasi dina ieu panalungtikan nya éta jalma-jalma nu dianggap kokolot/sesepuh sarta apal kana hal-hal nu patalina masalah panalungtikan ti jaman baheula nepi ka kiwari, sumber buku nu aya patalina jeung panalungtikan.

Dumasar kana éta hal, data nu dipaké dina ieu panalungtikan nya éta ieu di handap.

1) Kekecapan jeung paripolah informan nu diwawancara téh mangrupa sumber

data nu utama. Sumber data utama ditulis, direkam, atawa difoto. Data hasil panalungtikan mangrupa hasil kagiatan ningali, ngaregepkeun, jeung wawancara jalma nu apal kana hal-hal nu rék ditalungtik. Nurutkeun Moleong (2011, kc. 158) sumber data nu dihasilkeun tina prosés panalungtikan kudu mangrupa hasil nu dilakukeun dina kaayaan sadar jeung topik nu rék ditalungtik/dianalisis kudu puguh, lantaran teu sakabéh data atawa informasi nu aya bakal ditalungtik, kudu diluyukeun jeung rumusan masalah.

2) Sumber tinulis atawa référénsi buku anu digunakeun sifatna kudu ilmiah,

saperti skripsi, tésis, buku-buku terbitan dinas pamaréntahan, jurnal ilmiah, sumber informasi nu aya di lembaga pamaréntahan atawa arsip nasional, jeung sajabana.

3) Foto mangrupa alat nu dipaké pikeun nganalisis data nu dihasilkeun dina

(24)

37

dimangpaatkeun dina panalungtikan, nya éta foto hasil batur jeung foto hasil panalungtikna sorangan (Bogdan jeung Biklen dina Moleong, 2007, kc. 160).

4) Data statistik mangrupa sumber data tambahan pikeun panalungtikan sangkan

data nu dipaké akurat. Data statistik méré gambaran/informasi ngeunaan

komposisi masarakat tina wanda umur, gender, agama, pakasaban, kahirupan

sosial jeung ékonomi, jrrd (Moleong, 2011, kc. 163).

Dumasar tiori di luhur, sumber data nu dihasilkeun dina ieu panalungtikan nya éta hasil wawancara ka seniman seni beluk, sesepuh/kokolot di éta lingkungan, aparat pamaréntah désa sarta buku terbitan dinas pamaréntahan sarta buku-buku karangan para ahli nu aya pakuat-pakaitna jeung ieu panalungtikan.

3.2.2 Gambaran Umum Lokasi Panalungtikan 3.2.2.1 Lokasi Géografis

(25)

38

3.2.2.2 Peta Désa Rancakalong Kacamatan Rancakalong Kabupatén Sumedang

Gambar 3.1 Lokasi Panalungtikan

Sumber: Monograpi Désa Rancakalong Taun 2014

3.2.2.3 Kondisi Sosial Budaya

1) Agama

Dumasar informasi ti kantor Désa Rancakalong, Kacamatan Rancakalong Kabupatén Sumedang, marakat Désa Rancakalong mayoritas ngagem agama Islam. Pikeun ngarojong kana ibadahna, di Désa Rancakalong aya 4 Masjid, 23 Langgar, Musola 2, Pondok Pasantrén 1, jeung TPA 6. Sanajan masarakat Désa

SENI BELUK

(26)

39

Rancakalong mayoritas ngagem agama Islam, masaraka Désa Rancakalong masih percaya kana mitos/gaib, éta hal katitén tina paripolah masarakatna nu masih sok nyadiakeun sasajén dina waktu nu tangtu jeung masih sok datang ka

tempat-tempat karamat sarta masih kénéh tatamba ka jalma “bisa” nalika aya kasakit

atawa hal-hal séjénna.

2) Sosial Budaya

Kaayaan sosial budaya masarakat Désa Rancakalong masih kénéh nyekel kana budaya tradisional titinggal luluhurna. Désa Rancakalong kawéntar ku kasenian tarawangsa jeung tradisi ngalaksa, salian éta aya kasenian rengkong, terebang jeung seni beluk. Seni beluk nya éta salasahiji kasenian tradisional nu aya di Rancakalong, ieu kasenian téh sok dipintonkeun dina sukuran kawinan, kakandungan, ékah, sunatan, jeung lianna. Tapi kaayeunakeun seni beluk di Désa Rancakalong, geus teu ngirut di masarakatna sorangan, lantaran ieu kasenian téh buhun pisan, tapi masih aya nu nyekel pageuh ieu kasenian téh nya éta ku palaku kasenianna jeung di lingkungan kulawargana.

3) Kependudukan

Jumlah penduduk di Désa Rancakalong, Kacamatan Rancakalong, Kabupatén Sumedang nya éta 4.177 urang, lalaki aya 2.317 urang jeung awéwé aya 1.860 urang.

(27)

40

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu Tabél 3.2

Pendidikan Masarakat Désa Rancakalong

No Jenis Pendidikan Jumlah

1 SD/MI 2.577

Sumber: Monograpi Désa Rancakalong 2014

5) Pakasaban

Masarakat Désa Rancakalong mangrupa masarakat agraris. Ku kituna mayoritas pakasabanna nya éta tatanén. Tapi, aya ogé anu pakasabanna saperti PNS, buruh, pedagang, wiraswasta, jeung sajabana.

Tabél 3.3

Pakasaban Masarakat Désa Rancakalong

No Jenis Pakasaban Jumlah

1 Patani 1.752

Sumber : Monograpi Désa Rancakalong 2014

6) Basa nu digunakeun

(28)

41

sapopoéna nya éta basa Sunda. Tapi lamun aya tamu anu teu bisa basa Sunda, masarakatna sok ngagunakeun basa nasional (Indonesia).

3.3 Ngumpulkeun Data

3.3.1 Instrumén Panalungtikan

Instrumén panalungtikan nya éta sakabéah alat anu digunakeun ku panalungtik dina kagiatan panalungtikan, pikeun ngumpulkeun data sarta ngolah data sangkan nghontal kana tujuan panalungtikanna. Intrumén anu digunakeun dina ieu panalungtikan nya éta ieu di handap.

1) Kaméra Digital

Kaméra digital digunakeun pikeun ngadokuméntasi kagiatan-kagiatan panalungtikan dina wangun foto atawa video, saperti observasi lapangan anu aya patalina jeung hal-hal sarta prak-prakan seni beluk.

2) Handphone

Handphone mangrupa alat nu dipaké pikeun ngarékam kagiatan wawancara

nalika lumangsungna panalungtikan, dina prosés ngumpulkeun data ngeunaan seni beluk.

3) Pedoman wawancara

Pedoman wawancara dirancang pikeun ngawawancara narasumber (seniman) nu apal kana seni beluk, sangkan bisa lumangsung kalayan lancar nalika prosés ngawawancara, ku kituna panalungtik nyusun sajumlah patalékan anu digunakeun pikeun wawancara, saperti ieu di handap.

(29)

42

1. Kumaha sajarah mimiti ayana seni beluk di Désa Rancakalong?

2. Iraha mimiti dilaksanakeun seni beluk ? Seni beluk sok dilaksanakeun di

bulan naon sabaraha kali tina sataun?

3. Kumaha respon masarakat jaman baheula jeung kiwari kana diayakeunna

seni beluk?

4. Aya parobahan naon seni beluk jaman baheula jeung jaman kiwari?

5. Persiapan naon waé anu kudu disiapkeun saacan lumangsung seni beluk?

6. Aya ritual husus atawa henteu dina seni beluk? (aya balukarna teu, lamun

teu dilakasanakeun)?

7. Iraha waktu lumangsungna seni beluk?

8. Dimana tempat lumangsungna seni beluk?

9. Kumaha prak-prakan seni beluk(saacan, lumangsung jeung sanggeus)?

10. Naon fungsina jeung peran diayakeun seni beluk di Désa Rancakalong?

11. Naon tujuan diayakeun seni beluk?

12. Aya mangpaatna atawa henteu diayakeun seni beluk?

13. Saha waé nu ilubiung dina seni beluk?

14. Pakakas naon waé anu kudu dipersiapkeun dina seni beluk?

15. Bahan-bahan (sasajén) naon waé anu kudu aya dina seni beluk?

16. Naon eusi wawacan (carita) nu dibawakeun? Pupuh nu digunakeun?

17. Kumaha raksukan anu dipaké dina pintonan seni beluk?

18. Aya simbol-simbol naon waé anu nyampak dina pakakas nu digunakeun

dina seni beluk?

19. Naon simbol-simbol nu nyampak dina sasajén nu aya dina seni beluk?

20. Aya parobahan atawa henteu bahan-bahan (sasajén) jeung pakakas jaman baheula jeung kiwari?

3.3.2 Téhnik Ngumpulkeun Data

Téhnik ngumpulkeun data mangrupa léngkah nu paling strategis dina kagiatan panalungtikan, kusabab tujuan utama dina panalungtikan nya éta meunangkeun data (Sugiyono, 2009, kc. 62). Téhnik nu digunakeun dina ieu panalungtikan di antarana ieu di handap.

1) Obsérvasi

Téhnik obsérvasi nya éta téhnik anu dipaké pikeun ngameunangkeun data sacara langsur tur akurat kana naon-naon nu katempo, katingali sarta karasa nalika ngalaksanakeun kagiatan panalungtikan di lapangan ngeunaan seni beluk di Désa Rancakalong. Dina kagiatan obsérvasi tangtu aya objék anu ditalungtikna, nurutkeun Spradley (dina Sugiyono 2009, kc. 68), dina obsérvasi nu ngagunakeun panalungtikan téhnik kualitatif/déskriptif, ngawengku tilu komponén nya éta 1)

(30)

43

miboga peran nu tangtu dina éta kajadian; 3) activity, kagiatan anu dilakukeun ku

para palaku nu kalibet dina kagiatan sosial nu keur lumangsung.

Obsérvasi déskriptif dilakukeun panalungtik nalika asup atawa ilibiung kana kaayaan sosial nu lumangsung di lapangan. Dina ieu tahap panalungtik, sacara jero neuleuman naon-naon nu katempo, kadéngé, jeung karasa nalika ilibiung di lapangan.

2) Wawancara

Téhnik wawancara nya éta prosés tanya jawab nu disusun dina wangun patalékan nu terstruktur. Ku kituna dina prosés wawancara panalungtik nyiapkeun instrumén panalungtik nya éta nyieun patalékan-patalékan tinulis, dina wawancara narasumber dibéré patalékan-patalékan jeung panalungtik nyatet sarta ngarékam jawabanna (Sugiyono, 2009, kc. 73).

3) Dokuméntasi

Téhnik dokuméntasi nya éta téhnik nu digunakeun pikeun ngadokuméntasi sakabéh hal nu lumangsung nalika ngalaksanakeun panalungtikan ti mimiti nepi ka ahir nu patalina jeung seni beluk di Désa Rancakalong. Aya ogé pakakas anu

digunakeun nalika ngadokuméntasi, nya éta kaméra digital, handphone, jeung alat

tulis.

Bagan 3.2

Triangulasi Téhnik Ngumpulkeun Data (Sugiyono, 2009, kc. 84)

3.4 Analisis Data

Data-data anu geus dikumpulkeun nalika panalungtikan di lapangan téh diidéntifikasi, sarta tuluy dianalisis ku cara métode déskriptif. Anu didéskripsikeunna nya éra déskripsi umum wewengkon Désa Rancakalong, parakan pintonan seni beluk, papakas nu dipaké, simbol-simbol nu aya dina

prak-Obsérvasi

Wawancara

Dokuméntasi

(31)

44

prakan seni beluk, sarta nyieun bahan pangjaran ngeunaan seni beluk, ieu hal dilakukeun pikeun ngajawab pasualan-pasualan nu aya dina rumusan masalah.

Léngkah-léngkah dina ieu panalungtikan di antarana:

1) léngkah tatahar;

2) léngkah ngumpulkeun data;

3) léngkah ngolah data; jeung

(32)

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu BAB V

KACINDEKAN, SARAN JEUNG RÉKOMENDASI

5.1 Kacindekan

Hasil anu kapaluruh tina ieu panalungtikan nya éta ngajawab rumusan

masalah nya éta ngeunaan asal-muasal (kaasup peran jeung fungsi) seni Beluk di

Désa Rancakalong, struktur pintonan seni Beluk di Désa Rancakalong, sarta

analisis unsur sémiotik nu aya dina seni Beluk di Désa Rancakalong numutkeun

kana ulikan sémiotik Charles Sanders Peirce jeung larapan hasil panalungtikan pikeun bahan pangajaran maca bahasan di SMA kelas XII.

Metode anu digunakeun dina ieu panalungtikan nyaéta metode déskriptif Metode déskriptif. Lantaran dina métode déskriptif diébrehkeun sagala hal nu aya patalina jeung panalungtikan ti mimiti masalah nu jadi kasang tukang panalungtikan, dasar-dasar tiori nu ngadeudeulan masalah dina panalungtikan, nepi ka nganalisis tur ngébréhkeun hasil tina panalungtikan nu geus dilaksanakeun, pikeun ngahontal tujuan panalungtikan. Téhnik ngumpulkeun jeung ngolah datana nyaéta ngagunakeun téhnik obsérvasi, wawancara, jeung dokuméntasi. Anapon instrumén panalungtikan anu digunakeun nyaéta kaméra

digital, handphone jeung pedoman wawancara.

Asal-muasal seni Beluk téh lahir tina budaya tatanén masarakat huma jaman baheula. Ciri has tina ieu kasenian nya éta ngagunakeun sora atawa vokal

anu luhur. Lahirna seni Beluk ogé ayana pangaruh tina asupna lagu-lagu pupuh,

dina taun 1.500-an, nalika Karajaan Padjadjaran runtag. Ieu kasenian tradisional téh hirup tur mekar kalayan miboga tujuan dina jalur kaislaman, aya patalina jeung para wali nyiptakeun 17 pupuh, ku kituna seni beluk mangrupa seni sora anu dijerona ngandung seni sastra, nya éta maca wawacan maké aturan pupuh.

Asupna seni Beluk ka Désa Rancakalong dibawa ku nu ngaislamkeun Nusa Jawa

(33)

103

dianggap sora sato. Peran jeung fungsi éta kasenian, di antarana fungsi kaagamaan, fungsi hiburan, fungsi média komunikasi pikeun masarakat, fungsi ngamumulé budaya jeung fungsi atikan.

Struktur dina seni Beluk nya éta aspék-aspék nu aya dina seni Beluk di

antarana pamaén, pakéan/kostum, pakakas, sasajén, tempat jeung waktu sarta prak-prakan (bubuka, eusi pintonan jeung panutup). Struktur jeung penyajian dina

pintonan seni Beluk kiwari ngalaman parobahan, ku lantaran beuki euyeubna

média hiburan.

Tina hasil panalungtikan dina seni Beluk di Désa Rancakalong nu dianalisis

ku ulikan sémiotik Charles, kapaluruh nya éta ikon, indéks jeung simbol anu

nyampak. Ikon nu kapanggih dina pintonan seni Beluk Ikon dina seni Beluk téh

aya 13, nya éta kupat, papais bodas, papais beureum, cau, gula beureum, kalapa, sisir, parukuyan, congcot, kamprét jeung iket. Indeks anu kapanggih dina seni Beluk téh aya dua, nya éta seni beluk jeung wawacan. Simbol anu kapanggih dina seni Beluk téh aya 23, nya éta puncak manik, leupeut, bubur bodas bubur beureum, dupi, ketan, tiwu, kekembangan, rurujakan, lembereun/seupaheun, cai kembang, roko surutu, bawang bodas bawang beureum, bungbuahan, bakakak hayam, minyak kalapa, kaca eunteung, menyan, hanjuang, dewegan, cai herang, cai kopi pait jeung cai kopi amis, congcot jeung iket.

Hasil panalungtikan ngeunaan struktural jeung sémiotik dina seni Beluk di Désa Rancakalong Kacamatan Rancakalong Kabupatén Sumedang bisa dijadikeun salasahiji alternatif bahan pangajaran basa Sunda, hususna di SMA kelas XII, anu diluyukeun jeung SKKD pangajaran basa Sunda, dilarapkeun dina matéri ngeunaan bahasan kasenian.

5.2. Saran

Dumasar kana hasil panalungtikeun anu geus dilaksanakeun, panalungtik baris nepikeun saranna, sangkan ieu kasenian anu ampir tumpur téh bisa tetep aya tur hirup sarta teu kalindih ku média hiburan nu modéren. Ku kituna, diperlukeun ayana régenerasi, ku prosés pewarisan ngaliwatan atikan forma jeung informal. Sangkan para generasi ngora mikacinta jeung ngamumulé warisan budaya luhung,

(34)

104

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu 5.3 Rékomendasi

Ieu hasil panalungtikan ngeunaa seni Beluk di Désa Rancakalong

Kacamatan Rancakalong Kabupatén Sumedang bisa diteruskeun deui ku panalungtik saterusna. Ku kituna ieu sawatara rékoméndasi disusun pikeun pihak-pihak anu aya patali jeung ieu panalungtikan. Eta pihak-pihak-pihak-pihak téh nya éta:

 Pikeun mahasiswa, ieu hasil panalungtikan dipiharep bisa méré pangaweruh

ngeunaan kasenian tradisional, sarta bisa jadi référénsi dina panalungtikan-panalungtikan nu sarupa, boh kana kasenian séjénna. Lantaran dina ieu kasenian ogé loba kénéh hal-hal anu bisa ditalungtik.

 Pikeun guru, dipiharep bisa ngeuyeubab pangaweruhna, hususna dina

ngamekarkeun alternatif bahan pangajaran maca bahasan kasenian.

 Pikeun siswa, dipiharep bisa mikawanoh kana kasenian tradisional anu aya di

wewengkon sabudeureunna.

 Pikeun Masarakat, ieu panalungtikan ogé bisa jadi salah sahiji sarana pikeun

masarakat mikawanoh kana kasenian tradisional anu aya di tatar Sunda,

salasahijina kasenian Beluk.

 Pikeun lembaga pamaréntah widang kabudayaaan, dipiharep sangkan leuwih

(35)

SENI BELUK DI DESA RANCAKALONG KACAMATAN RANCAKALONG KABUPATEN SUMEDANG PIKEUN BAHAN BANGAJARAN MACA BAHASAN DI SMA KELAS XII

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu DAPTAR PUSTAKA

Abidin, Y. (2010). Strategi Membaca Teori dan Pembelajaran. Bandung: Rizqi press

Ahimsa-Putra, H. S. (2001). Strukturalisme Levi-Strauss Mitos dan Karya Sastra.

Yogyakarta: Galang Press

Ahuja, P jeung Ahuja, G.C. (2010). Membaca Secara Efektif dan Efisien. Bandung: PT

Kiblat Utama

Ali, Abdullah. (2007). Metode Penelitian dan Penulisan Karya Ilmiah. Yogyakarta: STAIN

Press & Cakrawala.

Arikunto, S. (2007). Dasar-Dasar Evaluasi Pendidikan. Jakarta: Bumi Aksara

Berger, A. A. (2010). Pengantar Semiotika: Tanda-tanda dalam Kebudayaan Kontemporer.

Yogyakarta: Tiara Kencana

Cahaya Saudara. 2012. [http://baziznoor.blogspot.com/2012/06/seni-beluk.html?m=1]. 31 mei 2015, Jam 22.00

Danadibrata, R.A. (2009). Kamus Bahasa Sunda. Bandung: PT Kiblat Utama.

Danasasmita, S. (2003). Nyucruk Sajarah Pakuan Jeung Prabu Siliwangi . Bandung: PT

Kiblat Utama.

Dinas Kebudayaan, Pariwisata, Pemuda dan Olah Raga Kabupaten Sumedang. Dokumentasi

Potensi Budaya Sumedang. (2013). Sumedang: Dinas Kebudayaan, Pariwisata, Pemuda dan

Olah Raga Kabupaten Sumedang

Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat. (2007). Standar Kompetensi dan Kompentensi Dasar

Mata Pelajaran Bahasa dan Sastra Sunda. Bandung: Dinas Pendidikan Jawa Barat.

Haerudin, D & Kosim Kardana. (2013). Panganteur Talaah Buku Ajar. Bandung: Jurusan

Pendidikan Bahasa Daerah FPBS UPI.

Hendrawati, Lilis. (2011). Perubahan Fungsi Seni Beluk Pada Masyarakat Kampung

Cikaramas Desa Sukawangi Kecamatan Pamulihan Kabupaten Sumedang. Bandung: Tidak

(36)

106

Hoed, B. H. (2011). Semiotik dan Dinamika Sosial Budaya. Depok: Komunitas Bambu

Husen, A. & Rahman. (1996). Perencanaan Pangajaran Bahasa. Jakarta : Departemen

Pendidikan dan Kebudayaan Direktorat Jenderal Pendidikan Dasar dan Menengah Bagian Proyek Penataran Guru SLTP Setara D-III Tahun 1996/1997.

Iskandarwassid. (2003). Kamus Istilah Sastra. Bandung: Geger Sunten

Isnendes, Chye Retty. (2010). Kajian Sastra Aplikasi Teori dan Kritik pada Karya Sastra

Sunda dan Indonesia. Bandung: Daluang Publishing

Koenjtaraningrat . (1990). Pengantar Ilmu Antropologi. Jakarta: Rineka Cipta

Koentjaraningrat. (2004). Manusia dan Kebudayaan di Indonesia. Jakarta: Djambatan

Koentjaraningrat. (2009). Pengantar Ilmu Antropologi. Jakarta: Rineka Cipta

Koswara, D. (2011). Racikan Sastra Pangdeudeul Bahan Perkuliahan Sastra Sunda.

Bandung: Jurusan Pendidikan Bahasa Daerah

Lembaga Basa jeung Sastra Sunda. (1980). Kamus Umum Basa Sunda. Bandung: Cv. Geger

Sunten

Liliweri, Alo. (2014). Pengantar Studi Kebudayaan. Bandung: Nusa Media

Lisniawati, Evi. (2011). Istilah-Istilah Dina Kasenian Celempungan Di Kacamatan

Pamulihan Kabupatén Sumedang Pikeun Bahan Pangajaran Ngaregepkeun Di SMP.

Bandung: Tidak Diterbitkan

Moleong, L.J. (2011). Metodelogi Penelitian Kualitatif. Bandung: PT Remaja Rosdakarya.

Mustafa, Hasan. (2010). Adat Istiadat Sunda. Bandung: PT. ALUMNI

Narbuko, C & Achmadi, A. (2004). Metodologi Penelitian. Jakarta: PT Bumi Aksara

Nurgiyantoro. (2012). Penilaian Pembelajaran Bahasa. Yogyakarta: BPFE

Raga, R. M. (2007). Manusia dan Kebudayaan dalam Persektif Ilmu Budaya Dasar. Jakarta:

Rineka Cipta

(37)

107

Setiawan, Hawé. (2011). Perspéktif Kebudayaan Sunda. Bandung: Kiblat Buku Utama

Sobur, A. ( 2009). Semiotika Komunikasi. Bandung: PT Remaja Rosdakarya

Sobur. A. (2013). Semiotika Komunikasi. Bandung: PT Remaja Rosdakarya

Soedarsono, R. M. (2002). Seni Pertunjukan Indonesia di Era Globalisasi. Yogyakarta:

Gajdah Mada University Press

Sudaryat, spk. (2008). Makaya Basa jeung Sastra Sunda. Bandung: UPI Press Bandung

Sudaryat. (2010). Ulikan Sémiotik Sunda. Bandung: CV. Geger Sunten

Sudjiman, P jeung Zoest, A. V. (1996). Serba-Serbi Semiotik. Jakarta: Gramedia Pustaka

Utama

Sugiyono. (2009). Memahami Penelitian Kualitatif. Bandung: CV Alfabeta

Sujarwa. (2011). Ilmu Sosial dan Budaya Dasar. Yogyakarta: Pustaka Pelajar

Sumarjdo, J. (2000). Filsafat Seni. Bandung : ITB

Tarigan, H.G. (2008). Membaca Sebagai Suatu Keterampilan Berbahasa. Bandung: Angkasa

Tim MKDP. (2013). Kurikulum dan Pembelajaran. Jakarta : PT Raja Grafindo Persada

Tumanggor, R., Ridho, K., & Nurochim. (2010). Ilmu Sosial & Budaya Dasar. Jakarta:

(38)

108