Ba ga i m a n a k i t a d a p a t m en d ok u m en t a si k a n SIA ya n g d i i m p l em en t a si k a n seb a ga i d a t a b a se rel a si on a l ?
Ba b i n i m en j el a sk a n b a ga i m a n a ca r a
m en d esa i n d a n m en d ok u m en t a si k a n d a t a b a se r el a si on a l u n t u k su a t u SIA.
M em u sa t k a n p erh a t i a n p a d a p em b u a t a n m od el d a t a , ya n g m er u p a k a n sa l a h sa t u a sp ek d esa i n d a t a b a se ya n g h a r u s d i p a h a m i p a r a a k u n t a n .
Bab i ni j uga m em perk enal k an m odel
ak unt ansi REA dan di agram Ent i t
y-Rel at i onshi p (E-R).
Ser t a m enunj uk k an bagai m ana
m em pergunak an al at -al at i ni unt uk
m em bangun sebuah m odel dat a SIA.
Ak hi rnya, bab i ni ak an m endesk ri psi k an
bagai m ana m engi m pl em ent asi k an hasi l
m odel dat a dal am dat abase rel asi onal .
Enam l angk ah dasar dal am m endesai n
dan m engi m pl em ent asi k an si st em
dat abase:
1 .Id en t i f i k a si k eb u t u h a n i n f orm a si p a ra p em a k a i .
2 .Tah a p p er t a m a t erd i ri d a ri p eren ca n a a n aw a l u n t u k m en et a p k a n k eb u t u h a n d a n k el aya k a n p en gem b a n ga n si st em b a ru .
3 .Pen gem b a n ga n b erb a ga i sk em a b erb ed a u n t u k si st em ya n g b a ru , p a d a t i n gk a t k on sep t u a l , ek st ern a l d a n i n t ern a l .
4 . Pen erj em a h a n sk em a t i n gk a t i n t ern a l k e st ru k t u r d a t a b a se sesu n ggu h nya , ya n g a k a n d i i m p l em en t a si k a n k e d a l a m si st em ya n g b a ru t er seb u t .
5 . M en t ra n sf er sem u a d a t a d a ri si st em seb el u m nya k e d a t a b a se SIA ya n g b a ru .
6 . Pen ggu n a a n d a n p em el i h a ra a n si st em ya n g b a ru .
M ODEL DATA REA
Pembuatan model data adalah proses of defining a database so that it faithfully represents all aspects of the organization, including its interactions with the external environment.
Pem b u a t a n m o d el d a t a d a l a m p r o ses Desa i n d a t a b a se
M ODEL DATA REA
Pengkodean
Implementasi
Operasi dan
Pemeliharaan
Perencanaan
Analisis
Persyaratan
Desain
Pembuatan
model data
M o d e l d a t a REA m e m b e r i k a n st r u k t u r d a l a m d u a c a r a :
1 De n g a n m e n g i d e n t i f i k a si e n t i t a s a p a ya n g se h a r u sn ya
d i m a su k k a n d a l a m d a t a b a se SI A
2 De n g a n c a r a m e n e n t u k a n b a g a i m a n a m e m b u a t st r u k t u r
a n t a r e n t i t a s d a l a m d a t a b a se SI A t e r se b u t
En t i t a s a d a l a h sega l a sesu a t u ya n g
i n f orm a si nya i n gi n d i k u m p u l k a n d a n d i si m p a n ol eh or ga n i sa si .
M od el d a t a REA m en gk l a si f i k a si en t i t a s k e d a l a m t i ga k a t egori ya n g b er b ed a , ya i t u :
1Sum ber daya yang didapat dan dipergunak an ol eh organisasi
2Kegiat an at au ak t ivi t as bi sni s yang di lak uk an organisasi
3Pelak u yang t erlibat dalam k egiat an t ersebut
Su m b e r d aya a d a l a h h a l -h a l ya n g m e m i l i k i n i l a i e k o n o m i b a g i o r g a n i sa si .
Co n t o h su m b e r d a ya o r g a n i sa si a d a l a h :
Ka s
Per sed i a a n
Pera l a t a n
Ke gi a t a n a d a l a h b e r b a ga i a k t i vi t a s b i sn i s ya n g i n f o r m a si n ya i n g i n d i k u m p u l k a n p e r u sa h a a n u n t u k t u j u a n p e r e n c a n a a n d a n p e n g e n d a l i a n .
Co n t o h k e gi a t a n o r g a n i sa si a d a l a h :
Kegi a t a n p en j u a l a n
Kegi a t a n p en eri m a a n k a s
Pel ak u adal ah ent i t as j eni s k et i ga dal am m odel REA.
Pel ak u adal ah orang-orang dan organi sasiyang t erl i bat dal am k egi at an yang
i nf orm asi nya i ngi n di da pat k an unt uk t uj uan perencanaa n , pengenda l i a n , dan eval uasi .
Cont oh pel ak u organi sasi adal ahPegawai
Pelanggan
M em b a n gu n d i a gr a m REA u n t u k si k l u s t r a n sa k si t er t en t u t er d i ri d a r i em p a t l a n gk a h b er i k u t :
1 Id en t i f i k a si p a sa n ga n k egi a t a n p er t u k a ra n ek on om i ya n g m ew a k i l i h u b u n ga n d u a l i t a s
d a sa r m em b er i u n t u k m en eri m a , d a l a m si k l u s t er seb u t .
2 Id en t i f i k a si su m b er d aya ya n g d i p en ga ru h i ol eh set i a p k egi a t a n p er t u k a ra n ek on om i d a n p a r a p el a k u ya n g t er l i b a t d a l a m k egi a t a n t er seb u t .
3 .Anal i si s set i ap k egi at an per t uk a ra n ek onom i unt uk m enet apk a n apak ah k egi at an t er sebut harus di pecah m enj adi suat u k om bi nasi dari sat u at au l ebi h k egi at an k om i t m en dan
k egi at an per t uk aran ek onom i . Apabi l a perl u, gant i k egi at an per t uk a ra n ek onom i asl i nya dengan rangk ai an k egi at an k om i t m en dan per t uk aran ek onom i yang di hasi l k a n dari pem ecahan k egi at an t adi .
4 . Tet apk an k ardi n al i t a s set i ap hubungan ..
Resource A Economic Duality Internal Agent GET Resource A GIVE Resource B
Resource B Internal Agent
External Agent Outflow Inflow Participant Participant Participant Participant External Agent
Inventory
Economic Duality
Salesperson Sales
Cash Receipts
Cash Cashier
Customer
Stock-flow Stock-flow
Participant Participant Participant Participant
Se l a m a m e n g ga m b a r d i a gr a m REA u n t u k su a t u si k l u s
t r a n sa k si , sa n g a t l a h b e r g u n a u n t u k m e m b a gi k e r t a s ya n g d i g u n a k a n u n t u k m e n g ga m b a r k e d a l a m t i g a k o l o m , sa t u k o l o m u n t u k se t i a p j e n i s e n t i t a s.
Pergu n a k a n k ol om k i ri u n t u k su m b er d aya
Kol om t en ga h u n t u k k egi a t a n .
Da n k ol om k a n a n u n t u k p el a k u .
DIAGRAM REA, LANGKAH 1 :
Per t u k a ra n ek on om i d a sa r d a l a m si k l u s p en d a p a t a n m el i b a t k a n p en j u a l a n b a r a n g
d a ga n ga n a t a u p el aya n a n , ser t a ser a n gk a i a n p en er i m a a n k a s seb a ga i p em b aya r a n d a l a m p en j u a l a n t er seb u t .
Di a gr a m REA u n t u k si k l u s p en d a p a t a n d en ga n m em b u a t en t i t a s k egi a t a n p en j u a l a n d a n
p en er i m a a n k a s d a l a m b en t u k p er segi p a n j a n g, d a n h u b u n ga n d u a l i t a s ek on om i a n t a ra m er ek a , d a l a m b en t u k w a j i k .
DIAGRAM REA, LANGKAH 1 :
Ket i k a k egi at an yang m enj adi pusat
perhat i an t el ah di t ent uk an, sum ber daya
yang di pengaruhi ol eh k egi at an t er sebut
perl u di i dent i f i k asi .
Kegi at an penj ual an dapat di t erj em ahk an
m enj adi pem beri an per sedi aan k epada
pel anggan.
Kegi at an peneri m aan k as dapat
di t erj em ahk an sebagai m eneri m a k as dari
pel anggan.
DIAGRAM REA, STEP 2 :
Set el a h m en en t u k a n su m b er d aya ya n g
d i p en ga r u h i ol eh set i a p k egi a t a n , l a n gk a h sel a n j u t nya ya n g p er l u d i l a k u k a n a d a l a h
m en gi d en t i f i k a si p el a k u ya n g t er l i b a t d a l a m k egi a t a n -k egi a t a n t er seb u t .
Pa l i n g t i d a k sel a l u t er d a p a t sa t u p el a k u i n t er n a l (p egaw a i ) d a n , d i seb a gi a n b esa r k on d i si ,
seora n g p el a k u ek st ern a l (p el a n gga n / p em a sok ) ya n g t er l i b a t d a l a m set i a p k egi a t a n .
DIAGRAM REA, LANGKAH 2 :
Langk ah k et i ga dal am m enggam ba r di agram REA adal ah m enganal i si s k egi at anper t uk aran ek onom i unt uk m enet apk a n apak ah k egi at an t er sebut dapat di pecah m enj adi sebuah k om bi na si dari sat u at au l ebi h k egi at an k om i t m en dan per t uk aran .
Cont oh: Kegi at an penj ua l a n dapatdi pergun a k a n unt uk m ewak i l i bai k penj ual an dengan pengi ri m an m aupun yang t erj adi di t ok o. econom i c exchange event
DIAGRAM REA, LANGKAH 3 :
Inventory Inventory-Orders Participant Customer Customer Orders Sales Customer Salesperson (1,N) (0,N) (0,1) (0,1) (1,1) (0,N) (0,N) (1,1) (0,N) (1,1) (0,N) (1,1) (0,N) Inventory-Sales (1,N) Participant Participant Participant Leads to
Kardi nal i t a s m enunj uk k an bagai m a na perum pam aa n dal am sat u ent i t as dapat di hubu ngk an k e perum pam aa n t er t ent u dal am ent i t as l ai nnya.
Kardi nal i t a s seri ng di ungk a p k a n sebagai pasangan nom or di set i ap ent i t as.
Nom or per t am a adal ah k ardi na l i t a s m i ni m um , dan nom or k edua adal ah k ardi na l i t a s m ak si m um .DIAGRAM REA, LANGKAH 4 :
M ENETAPKAN KARDINALITAS
Th e m i n i m um ca r di n al i t y of a r el a t i on sh i p
i n d i ca t es w h et h er ea ch row i n t h a t en t i t y M UST b e l i n k ed t o a row i n t h e en t i t y on t h e ot h er si d e of t h e r el a t i on sh i p .
M i n i m u m ca r d i n a l i t i es ca n b e ei t h er 0 or 1 .
A m i n i m u m ca r d i n a l i t y of zero m ea n s t h a t a n ew row ca n b e a d d ed t o t h a t t a b l e w i t h ou t b ei n g
l i n k ed t o a ny row s i n t h e ot h er t a b l e.
A m i n i m u m ca r d i n a l i t y of 1 m ea n s t h a t ea ch
row i n t h a t t a b l e M UST b e l i n k ed t o a t l ea st on e row i n t h e ot h er t a b l e
DIAGRAM REA, LANGKAH 4 :
M ENETAPKAN KARDINALITAS
Ka r d i n a l i t a s m i n i m em Th e m i n i m u m ca r d i n a l i t y o f zero i n t h e (0 , N) ca r d i n a l i t y p a i r t o t h e l ef t o f t h e cu st o m er en t i t y i n t h e cu st o m er -sa l es
r el a t i o n sh i p i n d i ca t es t h a t a n ew cu st o m er m ay b e a d d ed t o t h e d a t a b a se w i t h o u t b ei n g l i n k ed t o a ny sa l es even t s.
DIAGRAM REA, LANGKAH 4 :
M ENETAPKAN KARDINALITAS
HUBUNGAN
Kardi nal i t a s m i ni m um of 1 i n t he(1 , 1 ) cardi nal i t y pai r t o t he ri ght of t he sal es ent i t y i n t he cust om er-sa l es
rel at i onsh i p i ndi cat es t hat a new sal es t ransact i on CAN ONLY be added i f i t i s l i nk ed t o a cust om er.
DIAGRAM REA, LANGKAH 4 :
M ENETAPKAN KARDINALITAS
HUBUNGAN
Penjualan
Made to
Pelanggan
(0, N)
Ka r d i n a l i t a s m a k si m em d a r i seb u a h h u b u n ga n m en u n j u k k a n a p a k a h set i a p b a r i s d a l a men t i t a s d a p a t d i h u b u n gk a n l eb i h d a r i sa t u
b a r i s d a l a m en t i t a s l a i n nya on t h e ot h er si d e of t h e r el a t i on sh i p .
Ka r d i n a l i t a s m a k si m em d a p a t b a i k 1 a t a u N.
Ka r d i n a l i t a s m i n i m em 1 a r t i nya b a h w a set i a p b a r i s d a l a m t a b el i t u d a p a t d i h u b u n gk a n k e h a nya sa t u b a r i s d a l a m t a b el l a i n nya .
Ka r d i n a l m a k si m em N a r t i nya b a h w a set i a p b a r i s d a l a m t a b el i t u b i sa d i h u b u n gk a n l eb i h d a r i sa t u b a r i s d a l a m t a b el l a i n nya .DIAGRAM REA, LANGKAH 4 :
M ENETAPKAN KARDINALITAS
Kardi nal i t a s m ak si m um N dal am (0 , N) pasangan k ardi n al i t a s t o t he l ef t of t he cust om er ent i t y i n t he cust om er-sa l esrel at i onsh i p i ndi cat es t hat a gi ven cust om er M AY be l i nk ed t o m any sal es event s.
DIAGRAM REA, LANGKAH 4 :
M ENETAPKAN KARDINALITAS
HUBUNGAN
Kardi nal i t a s m ak si m um 1 dal am(1 , 1 ) pasangan k ardi na l i t a s t o t he ri ght of t he sal es ent i t y i n t he cust om er-sa l es
rel at i onsh i p i ndi cat es t hat a gi ven sal es t ransact i on can onl y be l i nk ed t o one
cust om er.
DIAGRAM REA, LANGKAH 4 :
M ENETAPKAN KARDINALITAS
HUBUNGAN
Ka r d i n a l i t a s a r e n o t a r b i t r a r i l y c h o se n b y t h e d a t a b a se d e si gn e r.
Th ey r e f l e c t f a c t s a b o u t t h e o r g a n i za t i o n b e i n g m o d e l e d a n d
i t s b u si n e ss p r a c t i c e s o b t a i n e d d u r i n g t h e r e q u i r e m e n t s a n a l ysi s st a g e o f t h e d a t a b a se d e si gn p r o c e ss.
DIAGRAM REA, LANGKAH 4 :
M ENETAPKAN KARDINALITAS
Te r d a p a t k e m u n gk i n a n t i g a j e n i s d a sa r h u b u n ga n a n t a r e n t i t a s, t e r g a n t u n g d a r i k a r d i n a l i t a s m a k si m u m ya n g b e r h u b u n ga n d e n g a n se t i a p e n t i t a s.
1 .Hu b u n ga n sa t u -k e -sa t u (1 :1 )
2 .Hu b u n ga n sa t u -k e -b a n ya k (1 :N)
3 .Hu b u n ga n b a n ya k -k e -b a n ya k (M :N)
Cash Receipts Sales (0,1) (1,1)
Panel A: One-to-One (1:1) Relationship
Sales Cash Receipts (0,N) (1,1)
Panel B: One-to-Many (1:N) Relationship
Sales Cash Receipts (1,N)
(0,1)
Panel C: One-to-Many (1:N) Relationship
Sales Cash Receipts
(0,N) (1,N)
Panel D: Many-to-Many (M:N) Relationship
Di agram Hubunga n Ent i t as- (E-R) adal ah sat u m et ode unt uk sk em a penggam ba randat aba se di sebut di agram E-R k arena i t show s t he vari ous ent i t i es bei ng m odel ed
and t he i m por t ant rel at i on sh i ps am ong t hem .
Dal am sebuah di agram E-R, ent i t as appearas rect angl es, and rel at i onshi p s bet ween ent i t i es are represent ed as di am on ds.
CONTOH DIAGRAM E-R
Supervisors Em ployers
Departm ents
Part of
Manages Managed
By
Custom er
Orders Part of Sales Part of Cash Receipts
Inventory Purchases-Cash Disbursements Buyer (Purchasing Agent) Purchases Cash Disbursement Cash Cashier Vendor (1,N) (0,N) (0,N) (1,N) (1,1)
(0,N) (1,1) (0,N)
(1,1) (1,1) (0,N) (1,1) Stockflow Inventory-Purchases Participant Participant Participant Participant (0,N) (0,N)
Di agram REA i ni dapat di pergunak an
unt uk m endesai n dat abase rel asi onal
yang t er st ruk t ur bai k .
Bahk an, m em buat suat u rangk ai an t abel
berdasark an di agram REA secara ot om at i s
ak an m enghasi l k an dat abase rel asi onal
yang t er st ruk t ur bai k , t anpa adanya
m asal ah anom al i pem baruan (updat e),
penyi si pan dat a (i nser t ), dan penghapusan
(del et e).
M en gi m p l em en t a si k a n d i a gr a m REA k e d a l a m d a t a b a se r el a si on a l m el i b a t k a n p roses t i ga
t a h a p , ya i t u :
1 . Mem buat sebuah t abel unt uk set iap ent it as
berbeda dan unt uk set iap hubungan banyak -k e-banyak
2 . Mem berik an at ribut k e t abel yang t epat
3 . Menggunak an k unci luar unt uk
m engim plem ent asik an hubungan sat u-k e-sat u dan hubungan sat u-k e-banyak
Inventory Purchases-Cash Disbursements Buyer (Purchasing Agent) Purchases Cash Disbursement Cash Cashier Vendor (1,N) (0,N) (0,N) (1,N) (1,1)
(0,N) (1,1) (0,N)
(1,1) (1,1) (0,N) (1,1) Stockflow Inventory-Purchases Participant Participant Participant Participant (0,N) (0,N)
Fr o m t h e p r evi o u sl y
d i scu ssed REA d i a gr a m , n i n e t a b l es w o u l d b e
cr ea t ed : o n e f o r ea ch o f t h e seven en t i t i es a n d
o n e f o r ea ch o f t h e m a ny-t o -m a ny r el a ny-t i o n sh i p s.
1 .Per sedi aa n
2 .Pem bel i an
3 .Pegawai
4 .Pem asok
5 .Kasi r
6 . Pen gel u a r a n Ka s
7 . Ka s
8 . Pem b el i a n -p er sed i a a n
9 . Pem b el i a n
-p en gel u a r a n k a s
M e n et a p k a n Ku n c i Ut a m a : Bi a sa n ya , k u n c i u t a m a o f a t a b l e r e p r e se n t i n g a n e n t i t y i s a si n g l e a t t r i b u t e .
Ot h e r At t r i b u t e s: Ad d i t i o n a l a t t r i b u t e s a r e i n c l u d e d i n e a c h t a b l e t o sa t i sf y t r a n sa c t i o n p r o c e ssi n g r e q u i r e m e n t s.
Hu b u n ga n Sa t u k e Sa t u : Di d a l a m d a t a b a se r e l a si o n a l , h u b u n ga n sa t u k e sa t u a n t a r a e n t i t a s d a p a t
d i i m p l e m e n t a si k a n d e n g a n m e m a su k k a n k u n c i u t a m a su a t u e n t i t a s se b a ga i k u n c i l u a r d a l a m t a b e l ya n g m e w a k i l i e n t i t a s sa t u n ya .
Ti d a k a d a c o n t o h n ya h u b u gn a n 1 :1 d a l a m d i a gr a m c o n t o h
Hubunga n Sat u k e Banyak : Dal am dat abase rel asi ona l , hubungan sat u k e banyak dapat di i m pl em en t a si k a n j uga dal am rel asi k edat aba se dengan m enggunak a n k unci l uar.
Kunci ut am a dari ent i t as dengan k ardi na lm ak si m um N m enj adi k unci l uar dal am ent i t as dengan k ardi na l m ak si m um 1
Cont oh: Nom or pegawai dan nom or pem asokadal ah k unci l uar dal am k egi at an pem bel i a n dan k egi at an pengel ua ra n k as. i
Di a g r a m REA se c a r a k h u su s b e r gu n a u n t u k
m e n d o k u m e n t a si k a n SI A t i n g k a t l a n j u t ya n g m e n g g u n a k a n d a t a b a se .
Di a g r a m REA m e n ye d i a k a n i n f o r m a si m e n g e n a i p r a k t i k
b i sn i s o r g a n i sa si d a n p o l a p e r t u k a r a n e k o n o m i n ya .
The zero m i ni m um f or t he sal es event
i ndi cat es t hat credi t sal es are m ade
The N m axi m um f or t he sal es event m eans
t hat cust om er s m ay m ak e i nst al l m ent
paym ent s
DOKUM ENTASI PRAKTIK BISNIS
Penerimaan
kas Penerimaan kasPenjualan
Penjualan
The one m i ni m um f or t he cash recei pt s event i ndi cat es t hat cash i s not recei ved pri or t o del i veri ng t he m erchandi se
The N m axi m um f or t he cash recei pt sevent m eans t hat cust om er s m ay pay f or several sal es w i t h one check
DOKUM ENTASI PRAKTIK
BISNIS
Penerimaan
Kas
Penerimaan
Kas-Penjualan
Penjualan
Due t o t he f act t hat S& S sel l s m
ass-produced goods, i t s REA di agram m odel s
t he rel at i onshi p bet ween sal es and
i nvent or y as bei ng m any-t o-m any.
An REA di agram f or a rare ar t deal er
woul d depi ct t he rel at i onshi p bet ween
sal es and i nvent or y as bei ng one-t o-m any.
Di agram REA yang l engk ap j uga ber f ungsi
sebagai pet unj uk a yang berguna unt uk
m em i nt a i nf orm asi dari dat abase SIA.
Perm i nt aan dat a dapat di gunak an unt uk
m enghasi l k an j urnal dan buk u besar dari
dat abase rasi onal yang di buat dengan
m enggunak an m odel REA.
PENGAM BILAN INFORM ASI DARI
SIA
• Setiap transaksi penjualan dibayar penuh oleh kegiatan penerim aan kas.
• Setiap pem bayaran pelanggan bisa dilakukan lebih dari satu penjualan.
• Apakah perm intaan logis itu ?
• Total piutang dagang adalah jum lah dari
seluruh penjualan yang tidak m em iliki nom or pem bayaran.
Penerimaan
Kas
Set i ap t ransak si penj ual an dapat di bayar
secara ci ci l an (angsuran).
Set i ap pem bayaran pel anggan hanya
unt uk sat u penj ual an .
Apak ah perm i n t aan l ogi s i t u ?
(1 ) Jum l ah sel uruh penj ual an ; (2 ) Jum l ah
peneri m a an k as; t hen A/ R = (1 )-(2 )
PENGAM BILAN INFORM ASI
DARI SIA
Penerimaan
Kas
Set i a p t r a n sa k si p en j u a l a n d i b aya r p en u h o l eh k egi a t a n p en eri m a a n k a s.
Set i a p p em b aya r a n p el a n gga n u n t u k sa t u p en j u a l a n .
Ap a k a h p erm i n t a a n l o gi s i t u ?
To t a l p i u t a n g d a ga n g a d a l a h j u m l a h sel u r u h p en j u a l a n ya n g t i d a k m em i l i k i n om or
p em b aya r a n .
PENGAM BILAN INFORM ASI
DARI SIA
Penerimaan
Kas
Set i ap t ransak si penj ual a n di bayar secara ci ci l an (angsura n ).
Set i ap pem bayaran dari pel angga n dapatm em bayar l ebi h dari sat u penj ual a n.
Apak ah perm i nt aa n l ogi s i t u ?
(1 ) Jum l ah sem ua penj ual a n ; (2 ) Jum l ahsem ua peneri m a an k as; Then A/ R = (1 )-(2 )
PENGAM BILAN INFORM ASI
DARI SIA
Penerimaan
Kas
* * * * * * * *
SELESAI
* * * * * * * *
M INGGU KE 4 PEM BUATAN