Status pembiakan buaya air masin Crocodylus Porosus yang hidup di kawasan ekosistem tinggalan paya bakau sungai Kinarut dan Sungai Beringis

STArus PEMBIAKAN BUAYA AIR MASIN Crocodylus porosus YANG HIDUP DI KAWASAN EKOSISTEM TINGGALAN PAYA BAKAU DI SUNGAI KINARUT DAN SUNGAI BERINGIS. MOHO IZWAN BIN NORAZMI. DISERTASI INI DIKEMUKAKAN UNTUK MEMENUHI SEBAHAGIAN DARIPADA SYARAT MEMPEROLEHI UAZAH SARJANA MUDA SAINS DENGAN KEPUJIAN t'ERPUSTAKAAfI: UNIVERSITI MALAYSIA SABAh. PROGRAM BIOLOGI PEMULIHARAAN SEKOLAH SAINS DAN TEKNOLOGI UNlVERSITI MALAYSIA SABAH. April 2008.

-... .. ,.:.. ..,. ~. PUMS99 :1. UNIVERSITI MAbAYSIA SABAH BORANG PENGESAHAN STATUS TESIS@. JUDUL:, _~g~rJi'?-4--s_ \!M~. euAjA. AlP-. AA$lt!. (tnc~v< p:mrvS 'f"1<j p~~ ~V \=w~. f'~~ A!OrlD. SAYA. \'l-V'fAN. (5. I'fCM2.1\\\. (HURUF BESAR). SESI PENGAJIAN : ~ fu;,()~ -~ :. ,. meng~u membenarkan tesis (LPS~ktOr ~al~fah) ini disimpan di Perpustakaan Universiti Malaysia Sabah dengan syarat-syarat ke. J. 2. 3. 4.. sepertl benkut:-. Tesis adalah hakmilik Universiti Malaysia Sabah. Perpustakaan Universiti Malaysia Sabah dibenarkan membuat salinan untuk tujuan pengajian sahaja. Perpustakaan dibenarkan membuat salinan tesis ini sebagai bahan pertukaran antara institutsi pengaj ian tinggL Sila tandakan ( / ). D. JZJ. SULIT. TERHAD. [ I TIDAK TERHAD. (Mengandungi maklumat yang berdarjah keselamatan atau Kepentingan Malaysia seperti yang termaktub di dalam AKTA RAHSIA RASMI 1972) (Mengandungi maklumat TERHAD yang telah ditentukan oleh organisasilbadan di mana penyelidikan dijalankan) J. Disahkan Oleh. NURULAIN BIN lISMAll • ~~ LlBRARI N, ~ (TAND. (TANDAT ANGAN. Pus¥m'W~ALA SIA SABAt1.. Pp.Dt '~D1A .Dr- A~I !Jqmi Nama Penyelia Tarikh:4s.kg • CAT AT AN :- *Potong yang tidak berkenaan. "Jika tesis ini SULIT atau TERHAD, sila lampirkan surat daripada pihak berkuasa /organisasi berkenaan dengan menyatakan sekali sebab dan tempoh tesis ini perlu dikelaskan sebagai SUUT dan TERHAD. @Tesis dimaksudkan sebagai tesis bagi [jazah Doktor Falsafah dan Sarjana seeara penyelidikan atau disertai bagi pengajian secara kerja kursus dan Laporan Projek Sarjana Muda LPSM.. UMS. UNIVERSITI MAlAYSIA SABAH.

11. PENGAKUAN. Saya akui ini adalah basil kerja saya sendiri kecuali nukilan dan ringkasan yang setiap satunya telah dijelaskan sumbernya.. 28 Mac 2008 . ., '. .'. '.. .. .... .,. ,~. . . .~. .~: ~. .. ... " ~. '. ',. - ',. '. ;:. --. ... .. . . .. MOHD IZWAN NORAZMI HS 2005 - 2080.

iii DIPERAKUKAN OLEH. 1. PENYELIA. (pROF. MADYA DR. ABDUL HAMID AHMAD). 2. PEMERIKSA t (pN. ANNA WONG). 3. PEMERIKSA 2 (elK AZNIZA MAHYUDIN). 4. DEKAN (pROF. MADYA DR. SHARIFF A. K. OMANG). Tandatangan.

iv. SETINGGI-TINGGI TERIMA KASIH DI UCAPKAN KEPADA. Norazmi Abdul Wahid. Harnidah Ibrahim Mohd Rizal Zaibani Ernie Fadzhilab Norazmi Hafizah Norazmi. Diana Norazmi Muhammad Hafizi Norazmi Azyyati Norazmi. Mohd Ariff Amsyar Saniab Asmin.

v. PENGHARGAAN. Syukur AlhamdulilJah. Segala puji ke atas kudrat Allah S.W.T dan segala keagunganNYA, selawat dan salam ke atas baginda Rasullullah nabi junjungan. Berka! keizinanNYA saya berjaya menyiapkan tugasan projek tahun akhir ini. Kepada penyelia. Prof. Madya Dr. Abdul Hamid Ahmad, setinggi-tinggi terima kasih saya ucapkan terhadap segala nasihat, tunjuk ajar, dan pandangan beliau dalam usaha menyiapkan projek ini. Kepada rakan pasukan Norafiza, Marlina, dan Yene Juliana yang sentiasa hadir menghulurkan bantuan. Kepada rakan taulan, pelajar-pelajar program Biologi Pemuliharaan tahun akhir. Jutaan terima kasih ditujukan kepada Pengarah, Staf-staf khususnya En.Zainal dan En. Nordin, Institut Biologi Tropika dan Pemuliharaan (lBTP) yang telah memberi peluang kepada saya untuk mempelajari dan menyiapkan projek tahun akhir. Tidak lupa juga kepada saudara Yusri atas tunjuk ajar dalam kerja pembikinan peta, Adriano, Roy, Ceng, Rimpa, Melvi, Han, dan Anas merangkap rakan seteru. En. Joharin, Maharum Angkut, Mohd Nazri Mali, dan Azie Derin selaku pemandu bot sepanjang tinjauan dijalankan serta mereka yang tidak tertulis namanya di sini tetapi banyak membantu dari segi moral, sokongan, dan pertolongan, terima kasih. Semoga mereka yang terlibat dalam segala usaha dalam menyiapkan projek tahun akhir sentiasa berbahagia dan mendapat rahmat dari Ilahi.. W allahua'lam..

vi ABSTRAK. Sebanyak enam penelitian lapangan menggunakan lampu sorot telah dijalankan bagi buaya (Crocodylus porosus Schneider) di antara bulan November 2007 hingga Februari 2008. Tiga penelitian lapangan dijalankan di mana, jarak penelitian terhad di kawasan yang dipengaruhi oleh air pasang-surut dengan jarak sejauh empat kilometer di Sungai Kinarut, manakala tiga penelitian lapangan lagi dilakukan di sepanjang Sungai Beringis dengan jarak sejauh lima kilometer. Penelitian lapangan dilakukan ketika air surut pada waktu Malam (1900-0600) berpandukan kepada jadual pasang surut bagi Bandar Kota Kinabalu. Dua orang pemerhati meneliti setiap tebing sungai dengan menggunakan lampu sorot daripada bot dengan kelajuan 6.0-8.0 kmIj. Buaya yang dikesan dikelaskan kepada tujuh kategori :Kelas 1 = S 0.5 m; Kelas 2 = 0.5 - S 1.0 m; Kelas 3 = > 1.0 - !S I.S m; Kelas 4. = > I.S - !S 2.0 m; Kelas S = > 2.0 - S 3.0 m; Kelas 6 =. > 3.0 m; Kelas 7 = EO (mata sahaja). Kedudukan buaya ditandakan di dalam GPS (Global Positioning System). Sejumlah 36 individu dikesan di Sungai Beringis dengan 1. kepadatan populasi antara 1.2 km· bingga 3.2 kIn-I untuk setiap tinjauan. Manakala tiada individu yang direkodkan di sepanjang Sungai Kinarut. Di Sungai Beringis, Individu Kelas 1 mencatatkan bilangan individu tertinggi dengan (61.1 %), diikuti dengan kelas 2 (25%), dan kelas 7 (8.3%), manakala Kelas 3 dan Kelas 6 masing-masing mencatatkan (2.8%). Hasil penelitian lapangan menunjukkan bahawa ekosistem tinggalan paya bakau yang kedl masih dapat menampung populasi buaya secara semulajadi..

VII. ABSTRACI'. Total six spotlight surveys for the (Crocodylus porosus Schneider) were carried out during four month period from November 2007 until February 2008. Three surveys were carried where the length of survey is limited in the tidal area with length of four kilometer in Sungai Kinarut and the other three surveys were carried out along the strech ofSungai Beringis with length of five kilometer. The surveys were carried out during low tide at night (1900-0600) based from Kota Kinabalu ocean tide table. Two observers surveyed each of the riverbank with spotlight from the bot with speed 6.0-8.0kmlh. Crocodile sighted were divided into seven category :Class 1 = ~ 0.5 m; Class 2 = 0.5 - ~ 1.0 m; Class 3 Class 6. = > 1.0 - ~ 1.5 m; Class 4 = > 1.5 - ~ 2.0 m; Class 5 = > 2.0 - ~ 3.0 m;. = > 3.0 m;. Class 7. = EO (Eyes Only).. Position of each individuals were then. marked by using the GPS (Global Positioning System). Total 36 individuals sighted along the strech of Sungai Beringis with density between 1.2 km- I to 3.2. kIn-I. for each. survey. Whereby there is no single individuals sighted in Sungai Kinarut. In Sungai Beringis, Class 1 individuals were most frequently encountered (61.1%), followed by Class 2 (25%), and Class 7 (8.3%), meanwhile Class 3 and Class 6 each of them encountered (2.8%). Result from surveys show that, crocodile living in remnant mangrove ecosystem still can reproduce naturally..

Vlll. KANDUNGAN. MukaSurat. PENGAKUAN. ii. PENGESAHAN. iii. PENGHARGAAN. v. ABSTRAK. vi. ABSTRACT. vii. SENARAI KANDUNGAN. viii. SENARAI JADUAL. xi. SENARAI RAJAH. xu. SENARAI SIMBOL, UNIT, & SINGKATAN. xii. BAHt. PENGENALAN. 1. 1.1. Pengenalan. 1. 1.2. Objektifkajian. 2. 1.3. Hipotesis. 2. BAH 1. ULASAN PERPUSTAKAAN. 3. 2.1. Ciri-ciri Buaya. 3. 2.2. Sistem pencemaan. 5. 2.3. Pergerakan. 6. 2.4. Binaan Sarang. 7. 2.5. Taburan Populasi Buaya. 8. 2.6. Tinjauan Awal Populasi Buaya Di Sabah. 10.

ix 2.7. Faktor-Faktor Yang Mempengaruhi Peningkatan Populasi Buaya Di Sabah. BAHAN DAN KAEDAH. BAB3. 10 12. 3.1. Kawasan Kajian. 12. 3.2. Bahan dan Kaedah. 15. 3.3. Pengelasan Saiz Buaya. 17. 3.4. Kepadatan Populasi Buaya. 18. 3.5. Kepadatan Populasi Buaya Berpembetulan. 18. 3.6. Taburan Populasi Buaya di Kawasan Kajian. 20. 3.7. Anggaran Populasi Buaya. 20. 3.9. Penentuan Status Pembiakan. 21. BAB 4. KEPUTUSAN DAN ANALISIS DATA. 22. 4.1. Data Bilangan Individu Buaya. 22. 4.2. Kepadatan Populasi Buaya Berpembetulan. 26. 4.3. Data Taburan Populasi Buaya yang Dikesan Sepanjang 5km di Sungai Beringis. 26. 4.4. Anggaran populasi buaya. 28. 4.5. Analisis Data. 30. 4.5.1. Bilangan Individu Buaya. 30. 4.5.2. Taburan Buaya yang Dikesan Untuk Setiap Kilometer. 31. 4.5.3. Kepadatan Populasi. 32. PERBINCANGAN. 34. Anggaran Saiz Buaya Semasa Tinjauan Di Lakukan. 34. BAB 5 5.1. UMS. UNIVERSITI MALAYSIA SABAH.

x 5.2. Kelimpahan Buaya di Sungai Beringis dan Sungai Kinarut. 35. 5.3. Kepadatan Populasi dan Taburan Buaya. 36. 5.4 5.5. Kelemahan Kaedah Kajian di Lapangan Pemuliharaan Buaya. BAB 6. KESIMPULAN. 37 38. 40. RUJUKAN. 41. LAMPIRANA. 45. LAMPIRANB. 46. LAMPIRANC. 48. LAMPIRAND. 50. LAMPIRANE. 52. LAMPIRANF. 53. LAMPIRANG. 54.

xi. SENARAIJADUAL. No. Jadual 3.1. Pengelasan buaya air masin Crocodylus porosus Schneider. 3.2. Kebarangkalian (P) dalam mengesan individu buaya mengikut saiz semasa tinjauan menggunakan lampu 8Orot dilakukan.. 4.1. 4.8. 27. 27. Taburan individu buaya yang dikesan sepanjang 5 km pada tinjauan ketiga, di Sungai Beringis. 4.7. 26. Taburan individu buaya yang dikesan sepanjang 5 Ian pada tinjauan kedua, di Sungai Beringis. 4.6. 2S. Taburan individu buaya yang dilihat sepanjang 5 km pada tinjauan pertama, di Sungai Beringis. 4.5. 24. Kepadatan populasi yang diperbetulkan bagi setiap tinjauan di Sungai Beringis. 4.4. 19. Bilangan individu buaya yang dikesan bagi setiap tinjauan serta kepadatan populasi di Sungai Beringis. 4.3. 17. Bilangan individu buaya yang dikesan bagi setiap tinjauan serta kepadatan populasi di Sungai Kinarut. 4.2. Muka Surat. 28. Taburan populasi yang dikesan sepanjang 5 km bagi ketigatiga tinjauan, di Sungai Beringis. 28. Anggaran populasi buaya di Sungai Beringis. 29. UMS. UNIVERSITI MALAYSIA SABAH.

xii. SENARAI RAJAH. No. Rajah 2.1. Perbezaan Morfologi Buaya Mengikut Subfamili. 2.2. Perbezaan bentuk kepala dan susunan gigi bagi subfamili. MukaSurat. 4. Crocodylinae, Gavialinae, dan Alligatorinae. S. 3.1. Peta Sungai Kinarut. 13. 3.2. Peta Sungai Beringis.. 14. 4.1. Perbandingan bilangan individu buaya yang dikesan mengikut kelas untuk ketiga-tiga tinjauan. 4 ..2. 30. Taburan buaya yang dikesan sepanjang Skm di Sungai Beringis. 32. 4.3. Perbandingan jumlah bilangan individu bagi ketiga-tiga tinjauan. 33. 4.4. Perbandingan kepadatan populasi buaya bagi ketiga-tiga tinjauan. 33.

xiii. SENARAI SIMBOL, UNIT & SINGKATAN m. meter. km. kilometer. km2. kilometer persegi. OC. darjah Celsius. Of. darj ah Fahrenheit. %. peratus. DNA deoxyribonucleic acid. GPS. global positioning system. p. kebarangkalian.

BABt. PENGENALAN. t.t. Pengenalan. Buaya adalah haiwan kamivor, struktur gigi buaya tidak digunakan untuk megunyah tetapi direka khas untuk. memberikan kecederaan yang maksimum kepada mangsa. Buaya merupakan haiwan reptilia yang mempunyai struktur dan fungsi badan yang maju. Sistem pemafasan buaya sangat effektif dan istimewa. Hidung yang terletak di bahagian atas muncung membolehkan buaya bemafas semasa bahagian tubuh yang lain tenggelam di dalam air.. Struktur sampingan yang wujud di bahagian bawah mulut buaya membolehkan buaya untuk menutup salur udara semasa menangkap dan menyambar mangsa di dalam air. Keistimewaan ini membolehkan buaya mengelak kemasukan air ke dalam badan melalui mulut. Kehadiran dua lubang udara di bahagian belakang setiap soket mata dikenali sebagai diapsid. Gigi buaya berbentuk separa kon dan separa silinder. Bilangan gigi antara 28 bingga 32 pada rahang bawah dan 30 bingga 40 pada bahagian rahang atas (Ross, 1989).

2 Buaya juga boleh dianggap sebagai spesies yang penting untuk mengekalkan struktur ekosistem yang stabil melalui pemangsaan ke atas ibn, mengitar semula nutrie~ dan mengekalkan penyimpanan air semasa musim kemarau (King, 1988). Buaya tidak berubah dari segi struktur sejak 200 juta tahun dahulu (Hickman et al. 2(06). Oleh kerana perbezaan dari segi rupa ben~ sejarah hidup, dan bioiogi, semua jenis buaya dibahagikan kepada tiga subfamili iaitu Crocodylinae, Alligatorinae, dan Gavialinae. Famili Crocodylidae mewakili 23 spesis (King dan Burke, 1989).. 1.2. Objektif Kajian. 1. Mengenalpasti status pembiakan buaya air Masin Crocodylus porosus yang hidup di. kawasan tinggalan paya bakau di sepanjang Sungai Kinarut dan Sungai Beringis. 1.3. Hipotesis. 1.. Ekosistem tinggalan paya bakau di Sungai Kinarut dan Sungai Beringis masih dapat menampung poPuiasi buaya air Masin Crocodylus porosus untuk membiak. secara semulajadi..

BAB2. ULASAN PERPUSTAKAAN. 2.1. Ciri-Ciri Buaya. Antara ciri-ciri Crocodylinae adalah bentuk muncung yang lebar di pangkal tetapi kian sempit di hujung. Hampir semua gigi tersemat ke dalam soket yang ada di rahang atas apabila mulut terkatup tetapi gigi ke-empat di rahang bawah tersemat di celah satu lelrukan di rahang atas dan jelas kelihatan walaupun ketika mulut ditutup.. Rahang bawah Alligatorinae pula kelihatan lebih pendek daripada rahang atas. Bentuk muncung pula Iebih pendek dan Iebar serta kurang meruncing di bahagian hujung. Gigi dari rahang bawah tersemat di dalam Iubang-lubang khas yang ada pada rahang atas. Tiada gigi dari rahang bawah yang kelihatan apabila mulut di tutup.. Subfamili Gavialinae pula merupakan kumpulan yang paling mudah untuk. dikena1 pasti. Hanya garial sahaja yang mewakili subfamili ini. Muncung garial sempit bermula dari bahagian pangkal rahang. Saiz muncung ini sarna hingga ke bahagian hUjWlg. Gigi-gigi yang hampir sarna saiznya kelihatan di sepanjang rahang. Garial jantan dewasa mempunyai struktur seperti tombol di bahagian atas muncung (Ahmad, 1998)..

4. ~ .t' --.... --. ..-;",.. (01. Rajah 2.1 Perbezaan Morfologi Buaya Mengikut Subfamili dari pandangan atas dan pandangan sisi kepala (a)Crocodylinae, (b)Alligatorinae, dan (c)Gavialinae. UMS. UNIVERSITI MALAYSIA SABAH.

5 .. .~. ;. ... Rajah 2.2 Perbezaan bentuk kepala dan susunan gigi (a) buaya sebenar (Crocodylinae),. i. ;: ,.,. E!l.. (b)aligator (Alligatorinae), (c) kaiman (Alligatorinae), dan (d) garial. -r. -t • :. (Gavialinae). 2.2. Sistem Peneemaan. Terdapat banyak artikel yang menceritakan tentang objek-objek keras yang di jumpai di dalam perot buaya seperti batu misalnya. Kepentingan objek keras ini sangatlah jelas sehinggakan perot buaya yang bidup di kawasan yang berlumpur juga turut mengandungi objek tersebut. Dalam sesetengah kes, batu-batuan yang di jumpai di dalam perot buaya berasal dari kawasan yang beberapa batu jauhnya. Terdapat juga direkodkan objek-objek. UMS. UNIVERSITI MALAYSIA SABAH.

6 seperti bowl air, tennos, dan plastikjuga dijumpai di dalam perot buaya tersebut (penny, 1991).. Pada mulanya objek-objek ini dianggap bertindak sebagai pemberat, untuk memberikan lebih keseimbangan ketika berada di dalam air. Namun begitu, sesudah diperiksa berat objek-objek tersebut hanya memberikan satu peratus daripada berat keseluruhan buaya tersebut. Maka, satu eksperimen telah dijalankan terbadap tubuh seekor caiman dengan menggunakan sinar-x. Setelah 36 jam apabila seekor caiman diberi. makan tikus yang telah mati, mereka mendapati bahawa objek-objek keras tersebut berputar sehingga tikus tersebut tercerai menjadi serpihan keeil. Berdasarkan eksperimen ini, objek-objek keras yang terdapat dalam tubuh buaya membantu dalam proses pencemaan makanan (Penny, 1991). Inijelas sekali kerana buaya hanya menelan mangsa tanpa mengunyah, di mana proses menelan banyak dibantu oleh daya graviti (Ahmad, 1998).. 2.3. Pergerakan. Buaya merupakan haiwan berdarah sejuk, ini bermakna buaya tidak dapat mengekalkan suhu badan seperti mamalia. Mereka terpaksa bergerak ke kawasan yang lebih panas untuk mendapatkan haba. Walaupun buaya banyak menghabiskan masa betjemur di tebing sungai tetapi buaya selalunya menghasilkan sedik.it pergerakan ketika berjemur. Buaya juga. bergerak. untuk. tujuan-tujuan. yang. tertentu. seperti. mengawan,.

7 menghindarkan diri daripada gangguan, mempertahankan kawasan, dan juga ketika meneari makanan (Ross, 1989).. Pergerakan di damt tidak setangkas ketika berada di dalam air. Pergerakan buaya banyak dipengaruhi oleh bentuk barlan buaya tersendiri. Terdapat tiga jenis pergerakan buaya di darat, iaitu ''high walk", "gallop" dan juga "belly run" (Ahmad, 1998). Buaya merupakan perenang yang baik sarna ada ketika berada di permukaan air atau ketika menyelam. Buaya bergerak perlahan dan lembut dengan alunan berbentuk-S yang datang daripada ekor membuatkan pergerakan menjadi Hein. Semasa berenang, kaki depan dan kaki belakang dirapatkan ke bahagian badan untuk meniruskan permukaan dan mengurangkan daya geseran (Ross, 1989).. 2.4. Binaan Sarang. Terdapat perbezaan di antara beberapa jenis buaya dari segi cara pembinaan sarang. Kedudukan sarang yang dibina dipengaruhi oleh ketinggian aras permukaan air dari tebing sungai (Webb et al., 1983). Buaya air Masin Crocodylus porosus mengeram telur dalam satu timbunan sarang yang terdiri daripada tumbuh-tumbuhan yang mempunyai kadar lapisan lumpur atau tanah yang berbeza (Kopstein, 1929; Deraniyagala, 1939; Webb, 1977; Webb et al., 1977; Whitaker and Whitaker, 1978; Lang, 1980; Magnusson, 1980; Whitaker, 1980; Graham, 1981).. UMS. UNIVERSITI MALAYSIA SABAH.

8 Buaya betina akan melonggok timbunan tumbuhan-tumbuhan keeil sebingga terbentuk satu busut. Tumbuhan tersebut bertindak sebagai penyerap ~ untuk mengeramkan telur. Suhu antara 30°C bingga 32 OC (86 Of bingga 90 °F)(Penny, 1991). Buaya betina akan mengorek satu atau lebih tanah di kawasan berhampiran untuk dijadikan kawasan pengawasan.Tempat pemilihan sarang dipengaruhi oleh bentuk muka bumi C. porosus selalunya memilih kawasan landai yang terdapat di tebing sungai sebagai tempat pembinaan sarang dan bahan yang digunakan untuk membuat sarang didapati daripada kawasan berhampiran kediaman buaya tersebut (Magnusson et al. 1978). Apabila tiba waktu penetasan, anak buaya yang baru menetas akan bertindak-balas. dalam apa juga bentuk ransangan seperti getaran yang di hasilkan melalui pergerakan ibu yang berada berhampiran sarang. Anak-anak buaya ini akan menghasilkan bunyi berfrekuensi tinggi yang dapat didengari dari kawasan yang jauh, untuk menarik perhatian ibu supaya menggali sarang (Halliday and Adler, 1994).. 1.S. Taburan PopuJasi Duaya. Terdapat empat spesies dikenal pasti terdapat di Borneo. Tiga spesies di bawah subfilum Crocody1inae, mereka adalah Crocodylus porosus, C. siamensis, C. raninus, manakala. Tomistoma schlegelii pula berada di bawah subfilum Gavialidanae (Iskandar, 2001; Pough, et al., 1989). Buaya Indo-Pasifik (Crocodylus porosus) mempunyai taburan yang meluas bennula dari pantai timur India, Malaysia hingga ke kawasan utara Australia (Stuebing and Shahrul 1992). Spesies ini selalunya terdapat di kawasan air masin di mana julat kemasinan dari 5% ke 10010 (Messel et al. 1981). Hanya spesies Crocodylus porosus.

9 sahaja yang pemah direkodkan di Sabah (Whitaker, 1984). ManakaIa C. raninus hanya dikenal pasti di kawasan terpencil di kawasan utara dan kawasan tengah Borneo (Das and Charles, 2000; Ross, 1990). Namun begitu sesetengah pihak masih lagi meragui kewujudannya.. Taburan T. schlegelii dikenal pasti dari sungai di pedalaman Sarawak, Timur, Barat, dan bahagian tengah Kalimantan tetapi sebingga ldni, tiada bukti yang kukuh menyatakan bahawa T. schlegelii wujud di Sabah. Spesies Crocodylus siamensis pula boleh dijumpai di sekitar Laos, Cambodia, Thailand, Vietnam, Malaysia dan sesetengah pulau di Indonesia (penny 1991).. Populasi C. siamensis hanya jelas direkodkan di kawasan barat daya Cambodia pada tahun 2000 di bawah pengendalian Dr. Jenny Daltry dengan kerjasama Jabatan Perbutanan dan Hidupan Liar Cambodia dan Kementerian Alam Sekitar Cambodia (Crocodile Specialist Group, 2002). Projek itu bertujuan untuk menempatkan populasi C.. siamensis di kawasan pergunungan Cardamom, satu kawasan yang terpencil bagi memulihara spesis ini daripada kepupusan. Kemudian, pada tahun yang sarna, satu ekspedisi lanjutan telah di jalankan untuk menangkap dan mengambil sampel DNA dari C. siamensis liar di kawasan pergunungan Cardamom. Ekspedisi tersebut telah merekodkan lima bingga lapan individu, dan anak buaya yang ditangkap telah direkodkan data, gambar, serta sampel tisu telah diambil sebelum anak buaya itu dilepaskan. Ini. adalah kali pertama populasi C. siamensis liar berjaya di dokumentasikan oleh saintis (Crocodile Specialist Group, 2002). Walaupun spesies C. siamensis dikatakan wujud di.

10 Sabah, namun tiada rekod secara saintifik pemah dicatatkan (Crocodile Specialist Group, 2002).. 2.6. Tinjauan Awal Populasi Buaya Di Sabah. Whitaker (1984) menjalankan tinjauan terhadap populasi buaya Crocodylus porosus di S6 kawasan di selmuh Sabah merangkumi 1146km di sepanjang Sungai S~ dan menyatakan bahawa populasi buaya sangat berkurangan. Dia juga menyatakan bahawa tiada spesies lain khususnya Tomistoma schlegelii direkodkan walaupun terdapat pengakuan penduduk kampung menyatakan T.schlegelii wujud berdasarkan pengecaman gambarajah (Crocodiles Management Plan, 2002). Hanya spesies Crocodylus porosus sahaja yang direkodkan. Pada tahun 2002, satu tinjauan telah di jalankan dan mendapati bahawa populasi buaya C. porosus menunjukkan peningkatan berbanding 10 bingga IS tabun yang lalu. Kepadatan taburan antara 1.0-3.0 ekor buaya per kilometer ( berdasarkan jumlah sebanyak 24S individu yang dikesan) dalam beberapa sungai utama yang ada di Sabah. Keputusan bagi semua tinjauan yang di lakukan menunjukkan peningkatan yang ketara dari segi jumlah populasi berbanding tinjauan yang dilakukan pada awal 1990-an.. 2.7. Faktor-Faktor Yang Mempengaruhi Peningkatan Popola!i Buaya Di Sabah. Peningkatan yang ketara ini mungkin disebabkan perlindungan bagi C. porosus di Sabah sejak tahun 1982 (pemindaan Ordinan Fauna Sabah, 1967), juga tindakan Jabatan Hidupan Liar Sabah memulihara sesetengah tempat sebagai kawasan perlindungan. UMS. UNIVERSITI MALAYSIA SABAH.

41. RUJUKAN Abd. Hamid Ahmad. 1998. Siri Haiwan di Dalam Perselcitaran Kita Buaya. Cetakan Pertama.Dewan Bahasa dan Pustaka, Kuala Lumpur. Bayliss, R., Webb, J. W., Whitehead, P. J., Dempsey, K., Sm.i~ A. 1986. Estimating the abundance ofsaltwater crocodiles, Crocodylus porosus Schneider, in tidal wetlands of the northern te"itory: a mark recapture experiment to co"ect the spotlight counts to absolute numbers, and the calibration ofhelicopter and spotlight counts. Australia Wildlife research, 13, 309-20. CorelDRAW Graphics Suite, Version 12.. Crocodile Specialist Group Newsletter. 2002 Species Survival Commission. IUCN World Conservation Union, Australia number 3, volume 21. Fukuda, Y., Whitehead, P., and Boggs, O. 2007 Broad-scale Environmental Influences on the Abundance ofSaltwater Crocodiles Crocodylus porosus in Australia Australia Wildlife Research, 34,167-176. Halliday, T. R. and Adler, K. 1994. The Encyclopaedia ofReptiles and Amphibians. Fact on File Inc, North America. Hickman, C. P., Roberts, L.S., Larson, A., Eisnhour, D. J. 2006. Integrated Principles of Zoology. Ober, w.e., Garrison, C.W. Thirteenth Edition. 2006,2004,200I,I997.McGraw Hill. Jabatan Hidupan Liar Sabah, 2002. Crocodile Management. http://www.sabah.gov.myl/sabah wildlife managementcom. UMS. UNIVERSITI MALAYSIA SABAH.

42 Microsoft Office, Version 2003,2007.. Pengarah Pemetaan Negara Malaysia, 1984. Kota Kinabalu. Lembar 5/116/1, Sirl T735. Cetakan ke-4. Skala 1:50 000, Jabatan Pemetaan Negara Malaysia, Kota. Kinabalu, Sabah.. Penny, M. 1991. Alligators and Crocodiles. Boxtree Limited, New York. R~. M. A., Miller, J. D., Bell, I. P., Felton, A. 2004. The distribution o/the estuarine. crocodile, Crocodylus porosus, in Queensland .Queensland Parks and Wildlife service, Australia, Wildlife research, 31, 521-534 www.publish.csiro.auljoumalslwr. Ross, C. A. 1989. Crocodiles and Alligators. Weldon Owen Pty Limited, New York. Shahrul Anuar Mohd Sab, Stuebing, R. B. 1992. Diet, growth and movement o/juvenile. crocodiles Crocodylus porosus Schneider in the ](Jim River, Sabah. Journal of Tropical Ecology, Vol 12, No.5 September, 1996, ms 651-662. Santiapillai, C., Silva, M. D. 1999. Status, Distribution and Conservation o/Crocodiles. in Sri Lanka. Depannent of Zoology, University ofPeradeniya, Sri Lanka. http://www.sciencetech.com.. Shahrul Anuar Mohd Sab. 2003. A modelfor crocodile conservation in Sabah. International Conference on Bomean Herpetology, Section N, Conservation, Utilization, Tourism, and Education, Paper 10. UMS. UNIVERSITI MALAYSIA SABAH.

43 Stuebing, R. B., Ismail, o. and Ling, H. C. 1990. The Distribution and Abundance ofthe Indo-Pacific Crocodile Crocodylus porosus Schneider in the Klias River, Sabah.. Journal of Conservation Biology 69(1994): 1-7. Stuebing, R. B., Sbahrul Anuar Mohd Sab, Mahedi, A and Lawrentius A. Conservation, Management. and Farming ofCrocodiles in Sabah. Sabah Wildlife Department,. Sabah (Unpublished). Tide tables Malaysia. 2007. National Hydrographic Centre, Volume 2, Royal Malaysia Navy. Tide tables Malaysia. 2008. National Hydrographic Centre, Volume 2, Royal Malaysia Navy. Walsh, B., Whitehead, J. 1993 Problem Crocodiles, Crocodylus porosus, at Nhulunbuy, Northern Territory: an Assessment ofRelocation as a Management Strategy.. Australia Wildlife research, 20, 127-35. Webb, O. J. W., Sack, O. C., Buckworth, R., Manolis, S. C. 1983. An Examination of Crocodylus porosus in Two Northern Australian Freshwater Swamps, with an Analysis of Embryo Mortality. Australia, Wildlife research, 10, 571-605. Webb, O. J. W., Manolis, S. C., Sack, o. C. 1984. Cloacal Sexing of Hatchling Crocodiles. Australia, Wildlife research, 11,201-2. Webb, o. J. W., Messel, H. 1978. Morphometric Analysis ofCrocodylus porosusfrom the North Coast ofArnhem Land, Northern Australia. Australia, J. Zoology, 26,. 1-27. UMS. UNIVERSITI MALAYSIA SABAH.

44. Webb, G. J. W., Baylis, P. G., Manolis, S. C. 1984-1986. Population Research on Crocodiles in the Northern Territory. Australia, Conservation Commission of. Northern Territory. Webb, G. J. W., Manolis, S. C. 1991. Monitoring Saltwater Crocodiles Crocodylus porosus in lhe Northern Te"itory ofAustralia, Wildlife 2001: Populations,. Department of Forestry and Resource Management. University of California, Berkeley, California, USA.