Prosiding
Seminar Nasional
Asosiasi
Tradisi
Lisan
TRADTSI
LISAIM
SEBAGAI
I(EARIFAN
LOI(AL,
NILAI BUDAYA
DAIU
PENDfDII(Aru I(ARA
I(TER
Penyunling
Prol.
Dr
1Made Suastika,
S.UDr Drs.lNyoman
Sukartha, M-Hurn.
Dn
DIa. Luh Putu
Puspawati,
M.Hum.
Dr
1Ketut
Suar
Adnyana, M.Hum.
l}.,r|i
U."oehr
(!.rrr'i
r.ori,r xihrhdrr,,
dr!p;ddrko
xhk.r
4oaeH!r
Anr Dr. rrrrde
s;h
s I IDr D:. I
jrrtuo
su*at4 M.riMeDEr,rhputo Fnp@j,
MHu-q
rKd rE
allnyllq t!t-fl@. rtnyqtinet"rar*
pe
Er,oeyu.
s.s M@IEpLibii,ldrr
s qIi{q
. sldd.1!i3ir.Ln.r[il
Fqr,lr;&D
,itri
rdgld!@.riD.E/Ui1BD.&r,e,!.ii
ro6t
orla5]fil
ao].rrnsk _t@e(&,lrd6
3!tr&Me!e!
adh,i
ft.dlrtLtr
(!rL,
crbrlsBrt
le4ir6
DvtiadHkqh'
I0r
&&yr
ulrsrb
udlwir
c.t.tEn p.l1mr: tsliir,t6 ISBN 9r&d0rr5rG6a'
DAFTAR
ISI
rBdGi Lktu S€6agai
KeluL,
Kdr@l yug l(@nf'm3@Pm8tbbmgeP
elitie TadisiLitu
di hd@sio NyonrrDuD.
putB-
5'raNfm6i
Kisan Tad:Ad.lki
Nilai-Nnai pdb@tuka,
kE*ro
&riCeil
Lisut
Ndet'mfmlsi
Nihir.,ahd
dits
T6disi M.lahpun& di De$ Barug C.deKilt
mi
Ba!SI:{enghidupkm yME.Msti-Mdi, D.laluj SugSd
(u}ufl
,1rLmjul< Aj&Melo}! dd@ Syoir K!rt!
T@
Eftndy sb€gdi Bsis podidlrr,(!akd
n.ltagu4
Gd.P
.r s.ri.I-
49Iokna Tutu! Up.rengga Xlhuipu DalD \r,b@
NMitc€guile
}d..ed :vcnudtu K34ka,
Mmsi
xtuk MoraIt . ) lak agu4 rlrdlurn ltldctud
-
55$0k SisteE PmEainn Saral di Bltj etoSai Wdso Bud.yr
rlilh Z.in.I drn Ls
thur
-
6l
@lita! Sosi.l Dd@
TEdj
K.tob!Mui
di Sutow*iTag8e
iza Ki$ya: Moarar Milos Ikan lonDa Mdlasa Kebdlmjuto!
AIM
Eko
CI'r Edrryrdl
-
3l
Strtogi Mdjaga TEdbi: Upry0 KomuiLs Sodulu Si*np
M.l6tadlmAj,fu
SminEko Sr.bioD,
Xrd.LAd.
Pro.
D.vi PJ.,dr
Ni MrdelrgErt
-
8,
IEphm.asi
(rik
lmTMbuyi
dald PaE@tdB& &Eti€r Sism HinluPadjdikan Karld.r Mcl.lui T6diri Lk.n
Pllu
Evrdhd
Numdlrd.-
107NibiNihi
Dal@ TEdili Ayu Bud.t Pad. Up!@ Aqiqan Sut! M.l.y! Di D6.klo
Prj! Ke(j3mh Sirh Kecil Kabup6E! BmClclis PrlirsiRiu
KiLi
Burd
'K.rya S6trlLisAnb
dalan PdpeliifM6yaEtatMulin
Tmlatio,
Idology of CulhEl Tems in TrimBui
ed i! E nn DmeEr..Nddln,Noprtr.E,M.YtuL!Il$turdi'
13?Silok Mirangkabau: Tmdisi I,ism d.n Pcndidikd
Karlh
di SmakBB
atId. Ayu
L.kali.
S.rl-
lt5
Memp.rhalusCdj6RakyahbkPflbmhrtluK.El1e.K.jhn
ilNmiKckdaedald
C6ih Ralqal Bali de J.pmg
Lta
B!q[.
Mrd. Wisnu P..tr-
153T6disi
Lkd
S.sdard
BmnBr4dug
Sobu.nKditeht
t BalilGarl
KctrtMdm
-
16,TEdbi
Li.a
"llyatu" Sebagri Modi! Pcndidika!Kaiktd
DonEere Sebelm Tidq: M6ih Podutrh bagi an k?
IXer
SurAdnFm-
175Memnugu Sikip Spiriturl de Sihp Sosial Sisw Melalui Duge.g
Tradisi Mddd.sens sebaEai Media Pnbonhitm
Kldllct
dalm Kchidupu Kelua4. MalyaJskar BaliKe
ifan Lotal dalan Cedralr./og
Mantu. Pon BEnekak dN I P@ngRekonsfi*siPendidihn
li
ake! BalesaTddisi
clpatceB
arE di B3li dE kDbokSatrc "Ptu
Batdhshkal
s.[\.]]'Arolisie Fucai do Ni,siKmscp Ekmomi do Bisis
d,l
T$dis Matin SearuptdatJp.rePeldnialdi
lM
Batur, Dcsa Batu,Kffidir
Xill,lMi,
Kabupala BogliMflbmelitla l!+Esi
ddApBiai
SEhLis
detr8m Model StoD,LIha
d8 Sbry RedbgKeeifan lokal dalm
?sbe
Bali I Nyon,n Suklfrhr-
zll
PendidikD K?raltcr dalm
Clril
Si Lutu8, Si ?.&,r', dd Si KalakI Nyon$
w:d,
Knsum-
2&
Mitos PelesataiaD
Iinekugd
I*ut dD Hutu di Bali IFrlI
M$ Dcwrnl.ra-
253Tftdisi Lisan dalam Kontek Kekinis:
Revirrlisasi dm Modifit si
dal
upayap.weis NildI(aBLerBmgsrIl
.yrn ardhlwlr.n.n
drD l Madostrrllilc
-
256Tidisl Lhm dalam Dongcry Tidu dd Sdi VkulGai Terkr Tndisional CupsL GmtuE
scbryai Pcnanamm Nilai-Nil.i EIiIG pad. M6ydakat Sdak di lnnbo*
Pddidi*m: Di
me
Pddidiltu Pe6€tohnm duluda
PeldidikEHildl
Jumrrdin d.rIlr.r,mln
Danm
Podll-
,r3
Kailm L.trl
{idm Uprcm Adlt Mappoqa, SihrntupddrMdtmUdBr.ir
In tuo d.tr Mauld T..nbo
-
231ne
Rnd
aIKehtu
on Mtud Ethnic Gnup at MlM Rqency olsouthe8t SulovaiLuh?
uPusp.{al,-
291FunCsi Miios Di Dcsa Pcneie Wnay.h Pe8uugm:
X.jiu
Xo6p6r1ifTt. Desa di B.liVria
Mitildis Brtrds dm Amk ACnng Ayu Rli Wrhtani-
30?Metuhami Tek da. lddlosi dald Thdisi l-btu Meruar Teori Hemeneutil Parl
Reco*
M,tu
S66nEr Nsdu-
3rsM.rl.
Yutlll C.Ag.-
321Revitzlisi,lpeai,i
Tradisi LisD lbak LioMN.ldr
JdL
S.t.mh-
327Sbu]:tur ki dd Maha dale Lgend! Asalusl PCD,M D@ Awdg-Aymg,
K*atu
Mojosd, (abuP3trn Mojok*toMuhrMd
Rohnldi-
33,Kedifd L.kal, Nilai Buddy., dd Pendidik{
kBLcr
d.lan C.riia Rlf8t
di Provinsi J.wa Tcuah drlan Php.ldifPsikopraEDatilKedifan
hla]
tu&n C6ib Rlky.l di SMbar.ReprMlrsi
Ekoli4lislikd.leloto
Bali:Melublnl@! Keeifr! A.d( i*badip Lin8ku8an
Alm
Ni K.lui D.*i Yulirnli dD Idr &gur Purru Yadaya
-
353Nilai-Nilai Pondidikkr. Agama liindu dal,. Upram Sri TBmDut di
Pr.
Lubur Batukru D6a PatmnD wongaya Cede TabandNl X.tut Vdi
K*nmdngruE
-
357Pmdiditd Kdaktd ydE lerd.rBt r6da .t
td
XazNi Mrdo Sri Ut&EI
Dhlmrdr$ln,
Icdck ArhIrlE!
Dctrt P.8 dm Ni MldeA4aErl
-
363Nilai-Nilai Pf,didikLa! AgaEa Hindu datao U!6cM M_ ?ir,?d di ?Ie
Lfiw
BatukrD.e
Pat aza, Woqata Gode Tlha@
Ni M.de Surmh8dh
-
3rt
P
diditurJfhd
BsEsod.ld
Tindbiti.d
(Md,tu
,r/,1 di EB ModemNl Nyon.r T&Jutrs
ltftcnt
-
399Mcngml Keftifd
rikrl
M.t:Bht
Bali Dalffi UlClapd TradhiLitu ..,/eaqs,l,n',
Ni Putu AlitWuhdirl,
Xrd€lr ArldPrl[!
De*i P.F, d.r Nt Mrde Anggr.nt-
335Tftafomdi
Nilai Pddidila Ag@ HiDdu ladaAltivib
K6gem
diPh
lulu
Td,h1rt
?oshodemime Thdki Lisd: Menmusiawikm Manusio dmem MendmEmg Nl Putu Luhur
wedarrtl
-
.tolIendekaon Foklor dalam Pmgcnban8d Nil.iNilai Mo6l pad! An
l
Anl
di Keluftnd UludNoYem Ade
lftdy!.ini
So.djivo-
413Bentut Dialek Mir6 Badawdgnala yoE
ditob*s
di Pulau Sei&Ba, DerpM Selatrr,\rere Patadz: Cerih
klyat
BWis )mg Telah TedupaldPdi R.ltro E,rdininAiys
-
,123Dclbr6t6i
Hub
dalan Csib Pibal, Ref,ek.i Ketidalp.d'nie i/hsyaElal Tdhod$ AlomPenbentlkon
KmkE
BtrbasG Kedifo Lokll: Kaji$ Mullidisiplin Terhadap TEdisi LkSahimri d,n Sifri
Beninr
-
{43ApHidi
TradisiLim
seba8ai Sunber Ilmu Pen&bnuan. Kdifan Lokal. dd Nilai-Nihi Humdis(uifrn
Lokal dalar Rirtral ,edetz, Sukn Akir di l,Dlau Rupat (abupde. BnEkdlis ltuvinsi RiauPcneelokar KeseriaD tukr3i lbtrl idor
$ig
Bcdahan diTenglh Modcmisai Trunq Sdd, Ardlta Prrdlta. d rn As.p Sunandr-
{ 6lPel3oseftn Nilai Tari Tradnional Moz"gtu prda Masye,Izl Ehil( Moroneoe di Kabupacn Bonbana Prcvinsi Suliftsi Te.gE a
Unnu
Flrirrh
Rirlisbn
-
.169?dga
h klar G€ogr.6s l-rut GIhu dzp ?eDbelrrtan wata* TokohREPREStrNTASI
f,KOLINGUISTIK
DAI,AM
S,'TU,{
BALI:
MENUMBUEKAN XtrARIFAN ANAK
TERII{DA}
I,INGKI]NGAN
ALAM
NenglhAmrm
IPBS
IXII
PGRI Balie_mn: traeal.amwa65ramail.com
lbst't
M,liri,n ini dihn&
bdiE
uhlt dmcEi p,abldrili lcb.d.dLm,mk_m* @:r! deDEdr'sL-s-'}{'
Brvlt la,ikd dduiatu
Bdi vbs rauDda ElEsmbi .lrolnguislil stg'ldt'hmi
old'El{*
e6*,0. ** .-i"t q"'t*
koidr
rus
db'I'Iar
d.nsu oiEdlbulD
EtrPr) sas!'ry'mL.ls
;
.brquj3,ir bur6ir.6M-
Ebo@
cb4& sEbordEr.mr.l
Ba'
@tdi
jiiDso rehd@e dsr drlmbii:h
bul.u kro&lic yes b.Mtu
Pibt
lersi-i.loli'subl
ddEr@
EI
do ;hd
.i !.bsBtqifE qt'de
Lilhuu
or.hs.trru
M )es b8ud@, !
L.9'd' sa.fuibu& du ai.l &isr.
udi
ll,.l,em @blemril'r*ebl
d
di\mplLr
@it'mhn
.3u vEs r'llhrai.di
nilil
rdyrnlor B.u. Dab ,@s c*uipuldi
,lkissdu
iitubmolosjs sbinlisatlbm&Ie
*tu
tus'oi'l
t)@M
kklik o.koLngsL &dr l.b$ d'ehplM'.Bedelru
l&gr,h kdjlEr.n'rdr.Lh.:rr)
d.r"-;tu
Bd' b..y"r oisu!,rr r.rc'rotr vtusmdil'h
medu M,nbr dolllsutrqc)
mynic
ed{dr
(BdrJ M4tobsdl EittN
.rri kdaokos@
vans duundcnd:lu
@
rEE-;d-hr..b-**.;d!@
L.rr@F
u.tur'tu
dpn
'o16 urr,{ rc1sh'
'diors,
m
|dlro:.l.L"i\-
*d.p
"*
y.'s
d,s-"r-
pundll,iprd
d*Eihbi
kadJro aDran* Enu&! lincltuge yau Unr roddlbv!
s!,i.ii
MdoL.ftc pa@ws inbded 10 b$lrdomih. rmblemric db.Epsi.v.hrldm (B3lifte)
vit
ib hvimo,nr Mrnvkxi;;
ii
Bslin6. do,y &d E r6mr ecolinsuitis raikd ro bcuddmd
hv .hil&tr Ar 3mll
oslitiveromu;d
ddryd,;yshor.
E?"$ftddv.
tuns.
E.dlinslisd* l*i@n opri6 in Bslin.$s,y
cr
beintarttJ
s
th. *isdm ofrt.
dvir.mat
bylI.
olds@did
vho wsr b 6ei4.ied
io vouns peoplmnd chn&a. To @vdlna
DDblaE. 6. drs
lc
6L{,.d 6bb r rmb.i BaliG. .6nE vh'ch hikb.ff.
!Lr. prcpa$ of d( Dapla;r
s!.
ft.
colk.En d,D m,.rly:rd
surG! or t[.hMml
e
ph'.d
B*.d o, h" d''Iodrbot:
('iu
B,lr.s
\hc
Plddv'Ld
l.ru
rl3rh'v.*bu!c
6crd6lins{q
(2r nx drorirv oftbi@D i B,..{'
do M rcor@l4ue6
Efdd.c
lqiuud
j.lrliEe
stuyd.tous
dis.€pury*i$$.dviom.nl Tlcffm
ffi.frd
sjhlizrim
'nd eoliogui:
is
,*i@
srlim.
tury.
m,t.fttu
re apd.n bni!'
svNn6s orchild*d rb.u rhc 6vil1].nmi rt3r s now in rhe pmddri.rl mdidon.
ubdgu
bate
denEd cksaalilgual sudab bmyak direliti veg ncnEioi&e suMisblinlinguidillaA oloDm d6gu dhlogis du ePistuleisryalming_Mi.a. S6ioliD3lid&
dm DsilolitrElislik hduptku du
s6dg
linglistik yec rslah 6apm'eg
m@sa
ldel,.h
babrsa dmgo tiktrtrhE
sosiolingui.tit Edcl@n sihbol*inbol Ingustilr sbag.iEpMbti
k@gm@ sosiat dri teh.n vdidi dbboli* kobaldm d.p0l diagkrpkd adev! f0ld!
Ei6i
$nal(S@no,2002). Seldjublt, psnrcli,euisrik be*onsnbdi pana pD*s da
mLrnis'
ro8nitltusii
padassl
6sE*a babalst, brit s.cm reepdr naupu pioduktf (Dadj@id.ioiq2m)
Setehn kdDa
sbog
lingui3rik eseb!| oapaqhti oucd
l€jim inledisiplinet bm, vug di*oo,lEkolinsaist[
(ao&ts*ti.s),
dui
sisi teminoloeinvo.meopz]
iderdisipliMebE
ek6ldsi(linsluEd)
dmss linsustil (blhasa). Hubmso kedumv,bdi6t
fecsio.,l. F Ll,_fakta linglangm disimtllisEi dmgm pmgkat linguistil, sepedi k.la, kalimt, da'
M
vug pemstnmya beMber d&i tElfisis lingrtuem; dergm denil]an- Idabahaadeneulinglaug@I
d.pat dircliah Eoklui
pddct
.,
ili€aErorirJg,if-d do s:qritedg
{tipopule* oletscus€
(19$).rmm@
clolinguidit i,i h6iylldilueelu
dd@qM
Bali.s.bagei produt pFsi B.l1
udiE
padoja@rt,
elu!
Bdi
seEa !.Dultf, dil,lule
ssyaElahy..
sa.ti.i,
eltktn
i s.!j! Balitiu
IIm!d!,
t01&u (h@pn)hv.p d{i
'bibnd.!
rcti,si
d.*{nal.
Ankra}
kiu
laj'El
dms@ Ftu! (d,a bthd.) Boli.Atibalv4
Lai6a
etologis Du lidak l.rnbEn hpadta]a Xiau 1on
6h
B.li diajalon di .elrola!4.lol4 s.6aSriisi
nu6lok
l,r,h
saM B3libass
4dj.di pe.seidu
lognitii hun dsil,mrd.pciilit
'lebajadre
ini LTjadi
*eM
litgldrs.n dah Bali r.lih bflbrb, ndd( lepenilclutis
ddm$o!
2.
Brnsr du
Lbgkulgt
Hubulgu bani.i doEe dDic
lE
(li4l@ea!) lebl diloji *ja}lme
Sapir-wbo4 Etu l4a, El06nd
pdkrh s.bub hjpoBis bslPa@
pmdmaGemg lotus
dfijalw
sDglltButbg
padr bah.s (ddrh)
yos
ditua$inyr (su6ono,2002}Bth6i
b.rpe@letagii
risi.kjsilEs
nmenr*an ciB pedog .es6mg. Ddam oalclah ini,lbelorgd
hanaa dim.hai*om
Llih
tu6, yakd Eooatnp Ii0gkugu olm dd linsFDsm budqL
PerlM
€*up€n linet@gd b6!a!didMi
konsep batwa E dmn
lm
ymg Dedpald b6giu dui sirteme,mlik
ba$@ vo8Mgsdbekar
baeid deibidegknudayd alauEdihs.lm
eeebt
ilentu vugdiftali*ihr
oleh septugkat
uN
lelcikd,sC stloaryrtetubusa (Heihdi,
1993). DalM E,lol,f,ii,
trebudarnm dimald.i soboslisutto
rtus O) dlpar dipdaj&i, ditusmsilc! (divdisr6), inLnlsililcloh
l.i.u, Lommik6i liisuisiis, (2)tuld
jnstiostilui!€sal i8.!.ni
pa& tinaland, vDenMieddld
kllsistE
dmsd k bud.y@ (SMardjt, 1964).xdu
ciii
&a
kcbudq@ &6ebDt mdtedslm oljlas alMm4ts
ydA disimhol*s dmgm brhai. Dogere.gekLLh
pandmsd Saln-Vno.fddHdi6uni, t.npatbanMalrai ad!pcli€dast
m.ddba*n
el,rb,t6&
Conlon, medd bakn!
k&,)2,
G€ndr Bali) dapd dipersla sepeni belikul ini.a.
Krh
budaya yangbmedu
mlod nyuh : kbo, klanBsoh, klabans, b.rEbga
nc?r.dplan,tlipiasidu,tu6,tMpi,lano|kebat,ketipdt,bartzl,tznddk,@t41r'4obd.
!b.4
da! lon-hi4!.
KabHlir.r ald
talgbm.i$
iattu
^ytt
I pljq, tubut,teh,
atuE, b4rre, teLqn,dantuh, keloiep:,pansan, bnsril/bunclot\
hMd,
ntah, tokbo"e,iMb,k
tau,d^t.i^'
BerdMk
!
@trroh rd.but d&.t bui b!!es ldz cutup hmyak Lda d.l@ b,nsa Bali rda b.m.da!Dah,
dagn
klotr/r; btd
iidrk.cbiny.k itu apabila diparald d.la&h.!e
lDdolsid.LnEtdSm daD do tudayr nawa&e du shi kchi&pe
mlsia
dg
dibuglNlL4o
6rlda
Anintq sinbolsirnbol linauistiky.lgdigudd
dap.! dioahd dEi dsi tladiah ddblilve
rrlbn
Lmekr inilah d.pal dlihatletrlait
r
b.h60 dengm lngkr3rn ydg l.bih populdilitaal
d6go
ekoli'gubtiLMdkipu
d.pai dii&nri6l6isM
b.6cda, lingtugmale
dm bld.y!salidg
brloil dslu nmdtutd
nakm schuh et5pGi lingnistill MisilnlE, mdTa kah *ld3sa, dltal dieksplikBi doem 'my!J@ @Cbp ydg rerbu.t dari selqp& 'dlm kelap. tua'.El(alici
idi
n
ryiral*u dua tal :(l)
er@u
tuElap yos 4mpaktnsu
budaya,d.!
sdt€?a yegmnpal<m
mu
almiaL KclelkiLn lrcdusya dtpaidiDike
ebagai henht /Od,gsdr itud4.r
dibur
jik
.d. rrLpdn du adi(fug
yds blah neopel0jtri o@ bdEmy,mya ,iko ada sr€?d,teiapi tidat ada omg
)ds ,rmpI
noetuyaruya m6la *I,xsrd lid.* tclsatut abu sehalihvr,!d.
o8g
yeg nmpuoa8uym
&bpi,nd?Jl dd^t.Lpdn,n*a
Hugtohpa tita* Lrbmtil. Hubu€rns.ling
k.l.etunuge
sepdi inil.h yale Dcnhri
fenohm..kotinelishkS,r!ane
padan prosa Bali klffik. Sltra diakui sebagp nnikMy&k
t ds disebEkmse6
Iis,ddmulurketui.Scki&r&lNnl97o-r4tadisiMdldoukupPoPderdtlanmvarahtBali
Pdz jalrmny4 saiua dijdilon saM pddidiku intomal ol.h 069 desda ubnrt me.ansi.lh dilai
esElika, noral, dan loseptoil tepad. m.t-srel. N ilai *reril€ berk ilan deng& keindahd: nilri odal bdkaiirn densM ctiki ds
llllilsi
tehidupd: nildi koNcpoal berkaih do43n pcsan cksDlisir dif,plisn(A@sa
192)Te*ailddgE!Dil'ilatite6eb,sMBalibdlak6du&!@teDfr,s
resd.m
det
eiDbareElingtuea,
*hMt€
lirej.rgm
.lm.
Ketdt ilatrmnt
ddg&
dd
p6 De
palo,cii
tuaia
sebaEci DaLl ut mulia, Ad.dpat
oinnasia
sbrs.iut!tut
ndia ymg se(fr *Auahe*tid
dmgd alat, yailn:1.
Mu
usu
olm d.pal dikr.s.i omBia uiDkLpd@
hidupDyai2.
@puaoerinDe&@6eBdhidnpnctllluthindan
stindi*dyddritrmd@
3.
'lmpD
f,aB@&lile
yrE ad. di alm utuk li!.k slingnfiiadlte
4.
moEpu nmsuban yeg !d. di 3lm dari nd.t temofart Emjadibtm'nrad
(s5d4dn!,2008),
KeemFl ciri ini dij.dikr
pij.*r
dalanodrlnii
.kolinguisdldda
s0t! Bali,K,jio
iDi llEropalcr p@clitie pusblo(nb
ry
ruwtt.
Drb
dilrmlulrn
d
ge
'mdpkd
reklik pacaLt!
doku6
ddi .epuluh etua B.li ymg kinil€ld bey.*
ditulilka ,mshari, sa€iti sr'u (r)l,a?,ad,
Q) tBowkkk
I KesM, (1,I Lunas DadiP@!de,6)
ltd
7'M
kLtn Md s,eih, (5) tltury
lekzn I l<etu , (O Men Btenjb, (71 Pan Bata EhDe,
G) t Behs Nsnson B?t?t, \9) 1 EnpNt*a
I Aneil, no O0) ILtoc
k*.n t Kehu MGani"slw,
Dat
tag
tlrtampul dielisisB@
*ulitolif yoloinoe
.malanleMhm
inlq_prcLtjf lsh.d..pfrka fakb
liqu,
daLo s.h. Brli. lnE presidid4!*d
prda koNcp .kolin8uistiL dmge bdpijarpada
dai
toseptoal *rI}? lasda UltrL nendulug vdidibsulhis
dilahrLm ki&Edai sbjet pdelitid dmgd 66grir*anEwoce
leibadap s.jml.h !om6h.li hane dos6t!
B.li,a,
Rep@
.ri
Ekoltngukdk d.l.m Srtur B.U,td&a neBprld ptusaBili klasik.l,tu mrop:Izn sabn satn gcnde sdta Bili
Ekkbi
salukini kion nemudar, knE6nya di lGlegan urk-anaki padalil tepada.yd,n
Mrz i.i
diplmhrku.s*d
ssiologis, oleh bmyol p6lrd,ratu
dinyltalnn sbaEai ninesis,y!k!i
cmin Myaal4
jMya.
ldtu
mjadi
i6tuDeu
n u8re
i,r.!a!-luBp
no@df
nush.
I&?pa!turuF*m keingiro
dlg
,@Bii
i3{
sesrtu Gdadi p6dd nda yin3atd
.lahng. DdMro
.r!
k.l@yantctu inih[ &pal dilital iltentsi db ilteEl6i rdtu denso DLyaEtal da! lidgloleamya
Sebasri sil.h stu sere
sh
Bari,r,r.
banat
rene@du8tEifu
linghlge
d@de
dh bu&y!,
AEL{lt
(Boli) srnnliIbsjat*
d.nsmkdifa,
linstE8u r€ls &rins MjadiLht
,tu.
K.bajlE*m iridipi
oLh dub.l,,i!ni:
(1)nadlpnya bo&y.ddapad.dr.,latll
Bali,
ds
(2)pmhdu lingluse
yus ridlt reFmiD hsr&lm
rar.{arz
Bali, K€ly.l.ellm
sul ini
ugd
b.,t'.dad6ge
ip. y&g dikis.blmddd
s.hla. Mielnya ddan 5!tD I Si,r,S'le
di'.[nt!tud
tilnbuldonbop,d
shr4l,rraal
dmsejenisnyayeskiniblainedadil!!,MImgk;
tid,Idik
al lagi oleh &,1-!n t. Ddm ron&ki *.b6jaBrm scp.rti ini, s.shtarya mnjadiFDgolalm loelilif, jaub dei lpEsi.tit
Sde
tid.Lpmrl Lln
ddikekMge.
.latu dapd dis@sldnului
ronbusd!@
B
blEteugjarab uat ldiadap lbekutrBe mclalui up.ya smegln{u$trh ncnginEmried}q nilei etologG kepadaya &pdti hdpm I
bdk$ i!i.
....
KenbjuidaMrM,
ba!,Lvt"h Pan Bolans lmok qp Etzrr ddda Ditutu|aqd,d
s
dcd
tun rbp., Etune lo+n t'B te otar., ngdtih tzla bdtot dnssdrddtk
bdt dg{ag. NFa)d *Be? bat t krc denda-.-.(dj}rtnp dsi sba Pm Brlus
rd,t)
..
Dienu!& 3ckr@s, wdga d.s Ep6! ou,Ln
npq&F Pan EalesT,i,I
rs&k.r
dada FbBalms Tm'L pm dibdjbnu t,hw'
te*
llsi
k.rih rymtun
d(j tidmyahutn mm.ei krya utuk m.mp.6rikj balc asnnc sbpalu yms cdmbd z*m did.ndJ....
'!
(jibd
I
diM
mmsgdtorla p€nbIa@
dm
dto* l'perl@
bduplMui' lid*
,,*."ll"J
.*""r,,,6
tu,*
*pi
p*'nurun)"
t*
*iomr'
s/ajib arla lreriDbogD;;:*;;;
d-E
.
p*.
D'rm bu&v'Bdi
krirppd'bingu
pohm diirotidast
IJ."l,-
*-*r
r"ri*
p"a"p-Bkbvr'
srhohr iEmrFko
petu\crhk'F&
m
@a
ti-*
iJ,
,.t,i
y-e
ir"t"ie
iujit ais-'i
d*s- pcr:m-
rdbdi
eju!
'b v6s d&h63;b;;;;;;;*
"";
l*ja+
Pqu vus
.*
pu
ra'@in sc!'d
prd'hr+'a
2,n" t"rc
rb @
eM
i@
trhMi
^oryu d n's@ s?d' b'* rst
ttu
kwEblae
ifr\-;;;;;;";;;-",q-;;;;"**
*b";'s'
s'r
Bd'-p
'
P"t'"
"p*
*
h^
''7."-,3:
-x,Z- ".i,;- 'r*dM
psoansotunsatn Bhw)
dtheN
e'd'**\
:::; ?.";:;;;;i;;;;l ;i-iw h*.."i t't'*t, *'t
b'tuth-s u''g@"
:;:{:X:::;;1 ;;;
;.i,.t-*
**"t
**
"i"t
r't*c
ode
ob'aiwi'alad
':;;;;;;;;:;;;';*h
"i.;,c,,?,r,,.i.
rd'r'd, d""'-
I Em,a "rm Itugs\
bdidriryJ
di'@
kLgrb.g'
paunlmr
bn4-r'E&
,,"--'.i"
*n- '-"
.ia"i
u.,t-r'
'x!n*'n& mPA-hvi
qn@
filfii'*-:d,ff*-"**
;"*"4 d,'i4
r';dr'
K"*
di Ebssbe
hitevlt
&a.h
l"i,iii
L-*"i
rJ'a.;'*
,l.-l*-i.t<. t
-..aa"
pa'a*'
a'"t'4s b-|'G1-+
;*i u-
i.a.,
q*
iq
"u"\.d
gd&' dad!p@g,
edikiqqr*! lm
Pau.^
'';-T;J#-r-*-"d;
atiri,,rir,t'
"-'
i't*g t-'
o*v'
*
dr EI'""ri
uidb!'
r*
J;i,"
p,,rr,*
Te*sdao
Lar'p&'
dapd di.oror dsndu
sii Pc@
dri
s'
le\trkM69
diguiL[
^
'-.
il"
*il-'-
r""
* *r,"u
vms
L&r rrmi'd
pada aiar_msl' sePedi :'rP6'
t'@s'
i,.1.
a.,"".a- ,^,.
r<.ta,r*-rliad
inimmemrnl
kebrriifthm 'nat dmsm lincLusmir-"x.i.,1"",,r.-
-
u.,t-p"*
pa&mri6i
ptleuiNla'
Lodu'Fs
k'smtaisu dro
ir- -" *u
."t".-
*
l.tusb
,tra
tidaL saliDs dmiadtkaom
eDpE d'nsude*
i,,r*
I
a'*
...p"r-
"u,*
m;oh@a
elolitrsusiLvor
r'03cdepr"5
leseinbatso"i*ir-"
.*"*;*.t
:"*b
mNia
s'basaiiEU
dulD' uosl' mmouni lebu{ne6siL
*,ia
i"r"
i"*t "*,;;-
hqi
pidisr
Yanssg*
wajrb pdanoj'3'
k'sinbo!@)a
ii"i-a]t J-r'r
p"a,p*.nun
i.buurtm tuilcv!' Hdbu'setaulbo
i{lohmq'tr
smm
_*-w;;;"ufu:d4
.koli@i5tt
vdc perludibimrlisi
podrMaL{rL
nd.l
bav!
b.rprg
pad'Lesmbms4
EEpimclkp
Pulr*r-u
"r".
a.,fu
*
.-gubrL
@
BId vDsiidat bergm
Edtdi
btrSlE P@sut.be.-*rL r*, i*, ***
medpsln h6il pemb'lajads'pdi
r'@
padrkripd
1dr
S.d?L
dN
o4r Mafie
tw b
d,La*n'cr
taok walth to'nc Sac.l t'ra Saa t<'laqLd
;;;;,;;..n; ;;; *bt ."th"b""do
ntdltw."^dncacs$.ooisa)'tqab
'
Lztoi"i-Z*,s,tn,,t--
u-*,
u-1M.
t
la'drys,tursr ut
tdtanipdsns*vdrw
'Iad! Mh hu Mm
Ti
spssiknub
B.nsoseltu&kB!Msur',ahrb''Tib ibsd&sbnd",i*-i**
t
n;.
;",
^*
lirr
u
d'].-r
Diiimb M@rr*
"s.vrrdm€d
r'vt
i,r** *;*
et
,_.-,t- t*
tdo !p' o'his'"D!N'h
vo
fiw4"Ab&vrFuiv'r
'., ,ijx
^^i
**, o"-
Ld
afl
en& ryoB@q8\@ M
'(dilutip dei $tus I Lutus
tk
n I kraa MalincIm)
ftdB
lnr legd
knte
eL,
N6 &rd4,'Ixtus,6Ed klid
dusMu ih!Lffiabs*,lo
d.mr
tl.hr"idsogehhAval(nbugq6
&u di !i!i!.uI
-,h*.
I-inrtiq
Llt Ayu kdxrs mmbu&o ala ton:h".Padr hrliD6, 3 lda du. Ioh &uci ytns
bskile
d€os@ ekoli4qnik d63& Ed@*-&
pengor.Id
ltu
@.ja<t rehihh.!su,,
y&;
Lb
s^s
de fuldtp!L,
!@
ri$llqsrn v@sdisdlailcn padakDtiDm 3 .d.L1 lEs
omsit
nesofstkatr limbaihndmjadi
lebinb@mf,aA!j@
ini pedofs d@Smralit
r ydg lda Bmyd. otug,ag
mebmg ponm dihrh
btv.
uhrk
lclmrin8e
kn!
bolrr, yug &fllusu$r
nmegeggu€tosish
hDt n ilu 36nni. !b@tgbmltlr
lar{railg
utltlaLanb
a hdisiolal. O@grtudi
radg bonninflcdi
rarurqirg
}!rg r€lah
mli
schjrggatid*
6@CX!anSig! lgeimb€lgln .iorist stul!!
Brb€d.6.k
mrBd.og&@nbul
r&rg, ychi6mbeS
d6sasailSld,
karrutjlnoll!!
bakt
Knla s@aE.l+d@
lctsitor€tolinsirislitdag
n
ddlm6*nanlft1,Hdinin
Dalmtouuuedad.llio3kDgd
.ld. Dditio
puld L.L.rrhrr rdlr. y.ns b@nalda5yu
p.ta',Jrr!, ndp.ka!
tndlra vugE@ftrka,
!ub6
davr d@ &tjnss! kekay@ alm nesj.di lebirr belgu@Psd! loripd
4
trdsll
tah6rpl
'ymg ideniik dedgu'lulu'.
,r-,
Dmp,l,n
le&sildn.toli4njstik
ddgu
red& E hahdar{
JdE
dihsilkm bclilui,Fs
!.laje
vdgdiwit}4
r.@
lisq dEigmi
t? gctl.Ei, Di B€li diieDl sejurnlab boEn : Drzh godmgan, hoElt.adw\
botdtbd..httt,b@triie\dmbir-lairD6gsnmyebdltlarrE,Dcdaloiriferv!.ItrB0li
ako teA.hLdb.b€ralB
latsir.6benl,aldMhralistikysgumdtu.ld
s.ha€Et8LdtuE .Dagu dqDitqa4
til!
boEIMilili
nedn senw,til yms oula!lr
dengE lelGikon elalinguiltili{al}ags!lBjrdipadrkab,old, jam
sep.rnpad'kutilm5berilarini.-.-.Pu sbnjo kLn nEdbn
tuta
"tru tbrjo, re zads bM! Md Btqio sdsM *,pM
r.k n di ,am tuiB o<ta gaEatrqa dn& Ma Btajd btrems,ldu
^saturzdh,
s*n.
"Bli BliPtgds
pBdnrtuhiaue.nsigryiduqt
E tEoEnsba.
Bli doE, dne neoEnE. I@ry ld*Ertta wAL'(diradp d,n $M Mm Bl.njo)
'..ra
Dlaio d@sndb.u
ilo
[a1,,
Mm Bl.ijo corDsl0h ika inil ' Ma Bl6io b.4.ge kcdr!& Saibi di
&!u
tid* diemea! kuli ,&j@e. Meb skDjo biDgug, hlubslMru
sLir "B4 BI, puins ssys puinglclr]j Id,rr bilr bmggmDs i*e ih. Bt $j,l'L yusbBgglHgny.S'liru
tuinh{
auid
sytjdu
p,y3 s8mngu .Arm ..b!E i liDgkDS@ mrldkosdd nemilild sist€mra smdin. Sebagai surnl sin@, .lao
dibgngu oteh sub.ind yalg nomiliE hubu4m kacilihs. GdEguo pada sdlilatu suhisd dryrr
6erygm3!
sisrdnrlftlromG
6L6. DeIm sot!4 hub@8e k us.liur 3is1a! 31am diEibholhd@Em
melai{
p{isliq!s.ldli
psda laripan 6 bailal ini.1j&bntiqDgdqrybqlfulhlul
.Ir!jbbbl.6gl,4E!1furdbiluf
glo*idd.N4rt!fubd(FLq
64bLbm$mmE'Asbnlt!.lac'
li.
ih1.!4
ta!B!k, lEddslgb
Mblt id.n-deb?,Hd,{'wbgr&84@hu'm!.9
vdigefublreyiEiih4.hrqd-etlgibary,.Arun@haarffi'rld
dfug.hrqfubb.olpik!1u.E@'
D
6.lMis
ra4
4iudr4lsh
qird
idcH.gtirlakfu3ftoFF@@9i+ibiteiu?
vrr. treb! ai eso! !@dii,
$liEt
ill@ F.@e
ELn i hcdldr 'AhMLqr 4i
uor dd, k tw jdu dtohd obt i bdud.'
lddAlgdqqindgM'1ru3?
'D'dudary,P'
*Mu mrubqijrlelw{cdgp.4nm3aftlliIailiidlirddisn.ud
.Andtrb&gijfukmmihilik!E
ldtrrri,d{i MIIuMeDdP6dao
e-; -*.,Jd
cqiB EIad B"li ydgulrMvx
d4mhrrt
btsi tnal_@l^ Dalu&ta
rnnul dimratu
f.Mu
.laD)dB diEdgra
n.lilu
( l) pih
lek'loD dtu (2)Blshia
Jl*
"r-irn
wg
mrili
tutuEu
ketlriB.
Pitu
l'tsit@
elolinguituld'ld
le
'g"U
ai,a*,,tt
",
.-i"a,
a*
ulmDolc yahilebro!
e!'olinsuistk d'f,EE
o'no
narMba!}!
L
Lrriho
"*oriosli$ik
d-ss
6edd
D*n
Mtr'tstiL
Rostaia
laisliM
'l'le
tc,'&*"*wft
mu-*-.*i.d.ngutldv'lBoogc@bsk'rdp
ilotueblgdk'siibe
,Joi,4..
trI*.sa.r,-
*
d!d. {2,pd*uiu
C,mjrsn
td'iEtbca
rru} dd'tdins
l""l'aiu.
a*
r"io--r""",
IeL}ld
,lm.
s,to'B'li
medsustxpktop
hrl iEdise
.
.-i"i-t
rir.**Ui^.auxrdiiadilrm?drooEbJ
tlcsroerLEtldlplinsh!*e
; s"*-," ;*
-"*
d..c-
sM
ioLh Erdllarjmr
vss
culo, jiuh vDgdihdli
oldr-a,'i
fu"-.
a*,".r-
a"m
tiM
$&h
li&l
"M
d'iao
Lddisial'b trt@
F*b
ili
--'"a{* ,i*
r,-i"
"t,e.
D".s.uh@ LoslilirrEs 'slg'J'ddbegknkd
rdird
trhadxpi; *"-
a-.
O.i
u*-
it,
tslu
.ita uDlvr kolg)aduuil
Eod'tacn
eat_Ed'ddsa
,l;,
E;doy,
odsubct tdEkerIM
$mjadi l'bih rcrlidBAEiE
Ndg.L l99z.'PmstuxNtu
Ufu
(D'rd rdith)'D'qs:
xP
?ORI BdiD,tdjwidjojo, s. 2oo3- Iriraldnslri,dL
PaE
ti
PdrhM
Bohsd Mczwn','k't
YliTmot'r
turffii.
M'nE
Tir.bi.2ol5.'Ecodpte
Tnc Efi"t of !6toev rndlNiffiai
."
srygqlIe"
-_- riJrrr""-o,o-.,cr,t*
dn;mlns@se d E nt st.^nn&kd
i@qlioiid&iid4
Gndarr,
Kikinl
2016. Ecolinsisd. lmp@iivs on oEsDlmdings'dald taastae' @d Ecotosi' xn:zt;tcd
@!$!bi&!dd@.
l'r
drkl@
tl&irdj
199r.xdd
Zinsa*nllI'lds:
G@'dir hthLrU@'
!mro, f,hgls.2or5. rte
NiMr
cnoi.a d,tM La,s@s.o
E..t'Ei' Nritblc ar i4@!ali[r&t&d!qlEsu!w,
FaiitrbdiL lgss. c,ffi'deL
Eli'tiry2eMl2d;tdi--'tu^o].n
Rdalus'HidqdrYo5dcd: Gdj,! Midi UriEBir, PEs.
scD{njq
s.lo. 196r sa,,Eit'ir,,s, saii,hr.lrldr
: lrmbssa P'E'nib Fahnc ELoMj tJLs@rnjq Y.lob. 19s2. vagEEla la'
&'tu
r,rdoB&.Y4rttft:
Nu cthrla'vidrs&o, Dioto 2003. 1i'! ,!ddr!
D.'r. ,ild3
: BdjAI;E
Keseluruhan
makalah merefleksikan
keprihatinan,
kepedulian,
sekaligus sumbangan
pemikiran
strategis
t"ihad"p
upayu pelestarian
tradisi
lisan
di
seluruh
kawasan Indonesia. Makalah-makalah yang
dihimpun
dalam prosiding
ini
diharapkan dapat
menjadi
dokumentasi
dan
panduan
dalam
menentukan
strategi
maupun
kebijakanyangpotensial untukpelestarian
dan
pengembangan
tmdisi
Iisan
selaras dengan
dinamika
zaman,
Penggalian
terhadap
nilai-nilai
dalam tradisi
lisan
sebagai
representasi
kekayaan peradaban
batin
masyarakat Indonesia
menjadi
sangat
penting
dalam
upaya
penguatan
karakter
bangsa yang
multikultural.
illl
866
iostrs, S9tst.,";
Ff.&
ASOSIASI
TRADISI
ttSAN
(ATL)
Bekerj
osomo
dengon
Universitos
Dwijendro
$ertitibut
Nomor :
0l
9lSN/ATLlVlll2)1 6Diberikon
kepodo
.PEMAKALAH
Denposor, 29 Juli 201 6
Ponitio Seminor Nosionol
Ketuo,
Dr. I Ke
9 67051 5199203 r 00 r