1.0 TARİFLER
Günümüzde İnşaat Mühendisliği Araştırma Alanları ve Faaliyetleri
Bugün inşaat mühendisliğindeki aştırmalar, klasik malzeme ve yapı (structure) alanından, şantiye organizasyonu, prodüktivite, iş etüdleri, insan ilişkileri, teknolojik malzemeler ve gelişmeler gibi alanlara üzerine kaymıştır. Ayrıca sosyal bilimlerin yardımı ile yönetici kararlarına sayısal dayanak hazırlayan sistem (veya yöneylem) araştırması ağırlık kazanmıştır. (Ders Kit. II / 16)
Mühendisliğin Tarifi ve Tanımı
Mühendislikte insan yaşamı, (doğada yerleşim çevresinde) kültürel ve ekonomik faaliyetler ile bunların sağlanması çabalarına yöneliktir. Bütün bunlar, inşaat (tesisler) ile ilgili tasarım ve yapım, inşaat mühendisi ve mimarın görevidir. Böylece amacı ve aracı insan olan inşaat mühendisliği doğa, yapı ve insan arasında uyum sağlamakla yükümlüdür.
Mühendislik : insanları, örgütleme, yönetme, doğadaki malzeme ve gücü kontrol etme sanatıdır. Yönetimin, mühendisliğin kaçınılmaz görevi olduğu dikkat çekicidir.
Bu gün mühendislik projeleri teknik, ekonomik, örgütsel (haberleşme), çevresel ve insan sorunlarına etkin cevap vermeyi gerektirmekte ve toplum hayati sorunlarına (ulaşım, enerji, haberleşme sistemleri v.s.) yanıtı, mühendislikten beklemektedir.
Mühendis nasıl davranmalıdır
Mühendis, şimdiye kadar düşünülenin aksine, kesin değil, etkin olmak zorundadır. Mühendislik, her zaman gerekli ve mümkün olanla uğraşır. Çok ender mükemmele dönüktür. Mühendisliğin 2 önemli parametresi
1- İster projeci ister yönetici olarak çalışsın, mühendis teknik işler kadar ve hatta (yöneticilik halinde) bundan da daha önemle üzerinde duracağı konu insandır.
İşten ayrılan insanlar konusunda yapılan incelemeler teknik yetersizlik yanında, uyumsuzluk büyük önem taşır.
Proje veya yönetiminde çeşitli insanlarla beraber çalışmak veya bunları yönetmek için haberleşme (komünikasyon = iletişim) açısından yetiştirilmiş mühendis, kötü bir atmosferin olduğu yerde bile diğer insanlarla geçinebilir ve çalışabilir.
Zira mühendis, herkesin yararına diğerlerinin görüşlerini öğrenmeye ve kendini eşvik eden şeyleri düşünmeye hazır olmalıdır.
2- Yönetici mühendisin en önemli bir silahı da parasal görüşüdür. Maliyet ve projeyi bir arada düşünemeyen mühendis, kendisine verilen görevin ancak yarısını yapabilecek demektir.
2.0 ŞANTİYE ORGANİZASYONU
şantiye işletmeleri özelliği bulunan işletmelerdir. Diğer işletmeler göre yükümlülükleri oldukça geniştir. Yapılacak yapının büyük çoğunluğu şantiyede üretilir. Ve kullanılan araçlar ağır gereçlerdir; vinç, pompa, transmixer, v.b. gibi. Şantiye imalatında, birim fiyatlar önceden saptanır, üretim aynı alan içinde yapılır. Görülüyor ki şantiye işletmeleri özel bir nitelik taşımaktadır.
Üretimin amacı, faydalı mal veya hizmetin ortaya konmasıdır. Şantiye üretiminde mal ve hizmet bir aradadır.
Hizmet : Büro – ofis çalışmaları (mühendislik ve mimarlık hizmetleri gibi) Mal üretimi : Atölyede veya şantiye sahası (fabrika: prefabrike çalışma için)
Yalnız şantiye, öyle bir fabrikadır ki, üretimi bir defaya mahsus olup, üreteceği iş sınırlıdır. - Üretim miktarı proje sınırları içindedir, proje dışı üretim, özel koşullarda yapılır. - Üretim sonunda, kurulan tesis bozulur, şantiye tasfiye edilir.
Bu açıdan şantiye işletmesi devamlı değildir, geçicidir. Üretim bitiminde şantiye araç ve gereçleri bir başka üretime kaydırılır.
– Üretim gereçleri (malzemeleri)
Şantiye üretiminde kullanılacak gereçler iki başlıktadır. Genel
Özel
Genel malzemeler, tüm yapı üretiminde aynıdır. Özel ise, işveren firmanın talebine göre çok çeşitli olabilmektedir.
İş programının önemi :
Şantiyelerde iş programları, iş alınmadan önce belirlenir. Ve imalat sırasında düzenlenir. Diğer işletmelerde kullanılan makine kapasitesine göre bellidir. Bir defaya mahsus yapılır ve uygulamaya çalışılır. Şantiyelerde işin yapısına (iş programına göre) ekipman alınır.
– İşe göre ekipman Üretim koşulları
Şantiye ortamında, üretim koşulları işveren tarafından verilir. Koşullar saptanmış (çok üretim dışı istek olmazsa) olduğundan, şantiye işletmesi bu koşulları yerine getirecek araç ve gereçleri bulmak zorundadır. Şantiyenin mevcut olanakları geliştirmek zorundadır.
– Bu var, ancak bu olur mantığı sürdürülemez. İşin teslimi ve kabulü
Şantiye üretiminin alıcısı net olarak bellidir. Açıkçası arz ve talep saptanmıştır. Şantiye yönetimi hizmetini kabul ettirmek ve teslimi yapmak zorundadır. Diğer işletmelerde olduğu gibi her ürünün alıcısı vardır mantığı işlemez.
Sorumluluğun sınırı
Şantiye işletmesinin sorumluluğu geniştir. Tüketim mallarında hata olayı kaybolabilir. Fakat yanlış üretim yapan şantiye yönetime, karşılayacağı cezai sorumluluğu taşır. Hatalı ürünün sorumluluğu, bir ömür boyu taşınır (deprem gibi).
Yapı Üratimini Oluşturan Unsurlar Bina üretimi için gerekenler;
1) Gereç (Malzeme) 2) Araç (Makine) 3) El Emeği (İşçi) 1) Gereç (Malzeme) :
İki türlü elde edilmesi söz konusu, – Doğadan olduğu gibi
– Üretilerek elde edilmesi
Bu üretim direk doğadan alınması yada başka üreticilerden temin edilmesiyle olur. Doğadan elde etmek : Taşocağı satın almak, işletmek
Başka üretici : Hazır betonun bir diğer üreticiden alınması 2) Araç (Makine) :
İki türlü makime temini mümkündür. a) Makineye sahip olma
b) Makineyi kiralama
Şantiyelerde işlerin periyodu önemlidir ve makinenin ekonomik ömrü ön planda gelişir. 3) El Emeği (İşçi) :
Şantiye üretiminde el emeği her noktada önem taşır. İki türlü sağlanır. a) Emanet işçi
b) Götürücüler (Taşeron ve işçiler)
Bu unsur şantiyede önem taşır. Yalnız şantiye üretiminde organizasyon, devamlı değildir, yöneticilere zaman zaman ihtiyaç vardır. Bu nedenle programlar üretime göre ayarlanır. BİNA ÜRETİMİNİN ETKİ PARAMETRELERİ
Hiçbir üretimde, bina üretimi kadar çok çeşitli kalemlere ihtiyaç yoktur.
Bina üretiminin kesin hesabı incelenirse, yüzlerce üretim pozunun bulunduğu görülür. Her pozun bir çok kalemden üretildiği anlaşılır.
Örneğin, bir beton eleman üretimi (kiriş, kolon v.s.) için malzeme olarak, kum, kırmataş (çakıl), çimento, su, kereste, çivi, donatı’ya (demire) ihtiyaç var. İşçilik olarak, betoniyer, vibratör, kaldırıcı vinç, transmixer, transit araçlar gerekmektedir. Tüm bu, malzeme, işçilik ve araç temini sonunda üretilen bir kolon, kiriş veya döşemedir. Bunlar ise bina üretiminin ufak bir parçasıdır.
Yapı üretiminin iş sırasının bir birine bağlılığı
Üretim ne olursa olsun, üretimi elde etmek için belli sıraların geçilmesi beklenir. Her aşama bir birini izler ve beklemez.
Bina üretiminde aşamalar çok karışıktır ve iç içedir. Üretim kalemlerinin çokluğu, geniş iş programlarını gerektirir ve sürekli koordinasyon ister.
Her kalem belli sırada ve düzende yürütülür. Aksinde üretim maliyeti artar.
Temel kazısı sonrası, kalıp ve demir işi beraber yapılır. Betona geçilmeden topraklama yapılması zorunludur. Gerekirse drenaj ve borulama işleri takipte yerini alır.
Şantiye organizasyonu
Şantiye organizasyonları özel önem taşıyan üretim yerleridir ve üretim sırasında pek çok parametreye bağlı gelişir. Bu organizasyonu ikiye ayırabiliriz.
1. Genel kuruluş organizasyonu 2. Şantiyenin işlemesi organizasyonu
Şantiye organizasyonunda, 1. İşin süresi 2. Mevsimler 3. Program devreleri 4. Aylık devreler 5. Haftalık işler 6. Günlük işler
için organizasyon yapılması gerekmektedir. Şantiye Koşulları
- Doğa Koşulları :
Şantiye üretim yeri açık havadır (prefabrike elemanlar hariç). Üretim sırasında doğa koşulları önem taşır.
- Ulaşım Koşulları :
Buna göre şantiyeler ikiye ayrılır. a) Şehir içi şantiyeleri
b) Şehir dışı şantiyeleri
Şehir içi şantiyeleri, problemli alanlardır, özel izinler gerekir, kamu örgütleriyle sürekli iş birliği gerekir. (Yükleme, boşaltma, beton dökümü gibi) Komşulara verilecek zarar büyük ekonomik kayıplar oluşturur.
Şehir dışı şantiyelerinde, ulaşım sorunlarıyla karşı karşıyadır. Bunlar ekonomik masraflarını arttırır. İşin organizasyonu için şehir dışı şantiyeler (konuma göre) tercih edilir.
- Kontrolün Üretimle Beraber Yapılması:
Alıcısı tarafından sürekli kontrol edilen ürün sayısı oldukça azdır. İnşaat üretiminde hatalı yapı üretimi, üretim sırasında saptanır ve düzeltilir. Bu nedenle bina üreticileri yoğun ve yorucu çalışma içindedirler.
- Üretim Sırasında İş Gücünün Çeşitliliği
Yapı üretiminde, iş gücü çok çeşitlidir. Sanayi üreticisi aynı işçiyle kalifiye edene kadar çalışır. Yapı üreticisi, işleri geçici olduğundan kalifiye işçiyi almak, kısa zamanda eğitip çalışmak zorundadır.
Şantiye işletmeleri her seferinde yeniden kurulan organizasyonlardır. Deneyimler işletmenin ilerlemesini sağlar. Her iş birbirinden farklı gelişir. Genel işletme aynı olmasına rağmen özel durumlar çoktur.
Her iş için deneyimli kalfa – usta ve işçi ekibine ihtiyaç vardır. Her işletmenin kendine has yönetim biçimi olacaktır.
Şantiye Genel Organizasyonu
Yapı : Çevremizde yer alan, toprak üstünde veya altında, su içinde yapılmış geçici veya sürekli olan en ilkel kulübeden en karmaşık bina, yol, köprü, baraj, müze, mabet, sığınak gibi hatıra gelebilecek bütün eserlere YAPI denir. Yapıların imal edildi yer ŞANTİYE’dir.
Şantiyeler çoğunlukla umulmadık terlerde (bir düzlükte veya sarp kayalıklarda), kar, yağmur, rüzgar ve çamurun ortasında olabilir. Fakat kısa zamanda umulmadık eserler meydana getirirler. Çok katlı oteller, köprüler, viyadükler gibi. Her yapı, onu yapan eser sahibine aittir. Yani şantiye mühendisinin.
RESMİ ve ÖZEL KURUMLAR
İdare : Gerek kamu kurumları gerekse özel sektör yapım işlerini bir müteahhide ihale yoluyla yaptırırlar. Kamu veya özel kurumun işi yaptırmasıyla beraber işi yaptıran ve kontrol eden kurum İDARE olarak adlandırılır.
Bayındırlık Bakanlığı Bayındırlık İşleri Kontrol Yönetmeliğinin 2. Maddesinde; işin ihalesini yapan, sözleşmeyi akteden iş sahibi tüzel kişiliği haiz daire veya kuruluş İDARE olarak tanımlanır.
Müteahhit (Yüklenici) : İdarenin ihale yolu ile verdiği herhangi bir işi, sözleşme ve eklerine uygun olarak bizzat kendisi veya taşeronları eliyle yaptıran gerçek veya tüzel kişiye müteahhit denir.
Taşeron : İşi doğrudan doğruya idareden almayıp, işin tamamını veya bir kısmını ikinci el olarak, müteahhitten almak suretiyle, esas sözleşmeye uygun şekilde yapıp gene müteahhide teslim eden firmaya taşeron denir.
İşçi, işveren, işyeri, işveren vekili
İşçi : İdare, müteahhit veya taşeronların verecekleri işleri malzemesiz olarak yapan kalfa, ustabaşı, usta ve amelelere işçi denir. İşçiler verilen işleri bir hizmet akdine dayanarak ve ücret karşılığı yaparlar.
(1475 sayılı iş kanunun 1. maddesi)
İşveren : İşçi çalıştıran tüzel veya gerçek kişiye denir. İşyeri : İşin yapıldığı alan işyeridir.
İşveren vekili : İşyerinde işveren adına hareket eden ve işin, işyerinin yönetiminde görev alan kimselere işveren vekili denir. İşveren vekilinin her türlü hal ve hareketlerinden işveren sorumludur.
İş kanunun kapsamına giren bir inşaatta yukarıda ifade edilenlerden başka, idare, müteahhit, veya taşeronlar tarafından kendileri ile işin yürütülmesi ili ilgili bir hizmet akdi yapılarak, ücret ödenen mimar, mühendis, muhasebeci, veznedar, mutemet, sürveyan, ambarcı, puantör, aşçı, garson, odacı olarak çalıştırılan kimselere de İŞÇİ denir.
Eğer şantiyede çalışanlardan biri, işveren (idare), müteahhit veya taşeron adına hareket ediyorsa ve yönetimde görev almış bulunuyorsa bu kişi işveren vekilidir.
İDARENİN
Teknik ve İdari Teşkilatları
Devlet eliyle yürütülmesi gereken yapı işleri çeşitli Bakanlıklara bağlı genel müdürlük ve kuruluşlarca yapılır.
Bunlardan bazıları;
Bu Bakanlıklara bağlı genel müdürlükler;
İnşaat Müdürlükleri, İnşaat Emlak Dairesi Başkanlığı (MSB)
Ayrıca işi yaptıran (Yapı işleri) her bakanlığın bünyesinde yaptırılacak işin özelliğine uygun olarak uzmanlaşmış dairelerde kurulmuştur.
İşler bakanlık tarafından ihale edilebileceği gibi yerel kuruluşlar ile de yaptırılabilir. ÖRNEK :
Bayındırlık ve İskan Bakanlığına bağlı müdürlükler
• Yapı işleri genel müdürlüğü
• Karayolları genel müdürlüğü
• Demiryolları, limanlar ve hava meydanları inşaatı genel müdürlüğü
• İller bankası genel müdürlüğü
• Afet işleri genel müdürlüğü Köy İşleri Bakanlığına bağlı müdürlükler
• Köy hizmetleri genel müdürlüğü
Bu müdürlükler işlemlerin kolay izlenip kontrol edilmesini sağlamak için bölge müdürlükleri kurmuşlardır.
DSİ’lerine ait 25 bölge müdürlüğü mevcuttur. Yapı İşleri Bölge Müdürlükleri
Bu müdürlükte mevcut eleman ve görevleri İnşaat Müdürü ve Yardımcıları
Bağlı oldukları müdürlükte işleri karara erdirmek, iş görevlendirmesi yapmak, toplantılar yaparak işin durum takibini raporlandırmak.
Teknik Büro
Her uzmanlık dalı için bir büro şefinden oluşur. İşin büyüklüğüne bağlı, mühendis, mimar, teknisyen ve ressamlar bulunur.
Bu büroya bağlı,
Mimari Büro : Arazi şehircilik etüd ve projelerini hazırlamak, mimari proje ve detay resimleri yapmak.
Statik Büro : Statik ve betonarme projelerini hazırlamak.
Tesisat Bürosu : Sıhhi tesisat, kalorifer tesisatı, asansör ve elektrik tesisatı işlerine ait proje ve hesapları hazırlamak.
Keşif ve Metraj Bürosu : Yapının tahmini keşif, metraj, keşif özeti, özel ve fenni şartnameler, sözleşme taslağı hazırlaması gibi ihale ile ilgili evraklar üzerinde yoğunlaşır.
Kontrol Amirliği (Departmanı) : Bu bölümde her uzmanlık dalı için mimar, mühendis ve bir kontrol amiri bulunur. Büro, şantiyelerle ve müteahhit ile yakın ilgili çalışır.
İşlerin ihalesi, müteahhit sözleşmeleri, hak edişlerin tetkiki ve ödenmesi. Şantiyelerde büroya bağlı kontrol gruplarıyla koordinasyon sağlanması, malzemelerin alım satım işleri, iş programlarının denetlenmesi. Anlaşmazlık halinde hakemlik etmek.
Kontrol Şefliği :
Şantiyelerle direk ilgili bu kurum kontrol amirliğine veya direk inşaat müdürlüğüne bağlıdır. Kadrosu bir kontrol şefi, yardımcısı, kısım mühendisleri ve yeterli ölçüde çeşitli branşlarda, sürveyan, memur’dan oluşur.
İşlerin projelere ve sözleşme koşullarına uygun yapılıp yapılmadığını denetlemek, hak ediş raporlarını hazırlamak iş programlarının kontrolünü yapmak, fiyat tutanaklarını düzenlemek ve iş bitiminde kabullerde hazır bulunmak.
Hesap İşleri Müdürlüğü
Hesap işleri müdürü ve memurundan oluşur. Görevleri, yapı ile ilgili her türlü alım satım işleri, hak ediş raporlarının incelenmesi gibi.
MÜTEAHHİDİN
TEKNİK ve İDARİ TEŞKİLATI a) Müteahhit Firma veya Kişi
Müteahhit birkaç kişiden kurulu bir firma, bir şirket veya bir tek şahıs olabilir. Yüklendiği işin önemine ve büyüklüğüne göre kendi sorumluluğu altında olmak üzere kuracağı teknik ve idari bir kadro ile işi yönetir, yürütür. İşin büyüklüğüne göre, emrindeki teknik ve idari yardımcılar ile inşaata gerekli malzemeyi ve işi yapacak ekibi temin eder. İdare ile gerekli temasları yaparak, gereken kararları alır. Yapılan işte emrindeki ekibiyle beraber sorumluluk taşır. Bu nedenle iş emniyetine gereken önemi vermek zorundadır.
Özetle, almış olduğu işi sözleşme ve eklerine göre süresi içinde tamamlayarak, idareye kabullerini yaptırıp teslim etmek için gerekli her türlü faaliyette bulunur.
b) Şantiye Şefliği
Müteahhit adına, alınan işin teknik uygulama ve idaresini yapar. İşin proje, şartname ve detay resimlerine uygun olarak yapılmasını sağlar.
İşin büyüklüğüne göre bünyesinde mimar, inşaat, makine, elektrik mühendisleri ve alt uzman kadroları yeterli oranda bulunur.
Kontrol şefliği ile devamlı temas halinde çalışan şantiye şefli, uygulanacak projelerin (statik, tesisat, mimari v.b.) uygunluğunu teferruatlarıyla beraber inceler malzeme ve işçilik durumunu, seviyelerini, şantiye süresini (gerekli iş programlarıyla), kuruluşunu kararlaştırır. İşe başlarken, şantiyenin işçi barakalarını, malzeme ambarlarının yerlerini, yolların giriş ve çıkışlarını tespit ederek kararlaştırır. Şantiye görev yönetimini ve sorumlulukları netleştirir. Şantiye sahasının çevrilmesi, elektrik, su ve diğer enerji ihtiyaçlarının sağlanması için lokal makamlardan gerekli izin sağlanmasını sağlar.
c) Muhasebe ve Yönetim Birimleri
Muhasebe ve yönetim grubu, şantiye için gerekli malzemelerin ve işçilerin temini, ücret işlemleri, sigorta ve vergi takibini yapar.
Küçük Çaplı Bir Şantiye Örgütü
Herşeyin şantiye şefine bağlı, tek adam sorumluluğunda giden ve her elemanın şantiye için olmazsa olmaz sorumluluğu vardır.
Müteahhidin sorumluluk ve yetkileri, şantiye şefi tarafından icra edilir. Şantiye Şefliği
Kapsamlı şantiye gruplarında, hizmetler ve görevler kişilerin sorumluluk birimlerine göre kesin olarak ayrılır. Artık kişilerin değil görev yerleri ve bunlara bağlı hizmet grupların ön planda olan karmaşık bir örgütleme ortadadır.
KONTROL ŞEFLİĞİ
İşveren (yapı sahibi), diğer imalat sektörlerinde olduğu gibi işin sonunda imalatı inceden inceye tetkik ederek işi olmaz! İnşaat işletmelerinde imalat sırasında yapılacak hatalar müsaade edilmezse imalat sırasında belirginliğini yitirir ve zaman içinde ortaya çıkarak (yapı
Şantiye Şefi
Muhasebe
ve Satınalma İşleri Ekipman ve İşçiTaşeron Kalfa
Usta, İşçi Koltuk Ambarı
Şantiye Şefi Şantiye Şefi Yard.
Muhasebe Şefliği ve Satın Alma
Kısım Grup Şefleri (İnşaat, Mekanik, Elektrik,
Havalandırma gibi)
Teklif ve Kesin
Hesap Şefliği Proje Grubu Ambar
Şefi
Kamp Amirliği ve Teknik Hizmetler Grubu
Muhasebe Grubu Satın Alma Koltuk Ambarı Puantörler Mekanik Grup Oparatör, Şöför, ve Teknik Destek Grupları
Saha Üretim Birimleri Tekniker ve Kalfalar Atölye Grubu Yağcılar Usta ve Düz İşçi Tekniker, Kalfa ve Düz İşçiler Teklif Hazırlama Grubu Kesin Hesap Şefliği Mimari ve Statik Proje Grubu Kalite Kontrol
kullanımında), çok büyük manevi ve maddi zararlara sebep olabilir. Bunların yapımı, uzun süren kamu davaları ve büyük kayıplara neden olarak tekrar gelişir.
Bütün bu nedenler işverenin, işin gelişimi sırasında ve her türlü imalat sırasında, kendi yapısı içerisinde uzman kişi yada kuruluşları barındıran bir kontrol biriminin işe işveren adına nezaret etmesini zorunlu kılar. Müteahhitlerde bünyelerinde kendi iç kontrol sistemlerinin (işveren talimatlarına esas olarak) tesis edilmesini sağlayan birimler kurarlar. Bu birimlerde işveren denetiminde, kontrollü bir biçimde çalışır.
Yapı Kontrolünün Çeşitli Birimleri
Küçük işlerde, işveren, işin kontrolünü ya doğrudan doğruya kendisi yapar ya da kendi mimar veya mühendislerini kullanır.
Büyük işlerde, iş yerine bir kontrol mühendisi tayin edilir. Bir kontrol mühendisi ya tek başına veya bir teşkilat ile yapı işlerinin başarılı bir şekilde gelişmesi için gereken tedbirleri alır. Organize edilmiş büyük işlerde, kontrol amirliği kurulur. Bu grup şartname, sözleşme ve projelere uygun olarak, müteahhitle birlikte işin imal edilmesi, kabullerin yapılması ve işin kesin hesabının çıkarılmasına kadar işi takip eder.
Bu kontrol şefliği kadrosunda
• Kontrol şefi
• Kontrol şefi yardımcısı
• Saha, proje ve tesisat kontrol mühendisi
• Kontrol teknisyenleri
• Kesin hesap uzmanıları teknisyenleri ve teknikerleri bulunur.
Kontrol şefliği işveren firmada yapı şubesine bağlı, kamuda ise inşaat müdürlüklerine bağlı bulunur.
UYGULAMANIN TEKNİK KONTROLÜ, İŞ VE MALZEMENİN KALİTE MUAYENESİ
Kontrol mühendisi, inşaatın iş programına ve sözleşme hükümlerine uygun bir şekilde iyi bir nitelikle ve zamanında bitirilmesi ve işverene teslim edilmesinden sorumludur.
Bu noktada amaca ulaşabilmek için
• Yapının, inşaat aktivitelerini işin başında, gelişmesinde ve sonunda projedeki koordinatlarına uygun oturmasını sağlamak ve müteahhidin her türlü ölçümün tetkikini, harita grup ve teknikerleriyle beraber sağlamak.
• Şantiyeye gelen malzemenin niteliğini kontrol etmek, proje derlerine ve ilgili şartname ve standartlara uygunluğunu sağlamak. İşverenin sağladığı malzemeleri, müteahhide teslim ederek kullanımını sağlamak.
• İmalat sırasında olacak her türlü aktiviteyi izlemek. Proje ve şartnamelere uygunluğunu teyid etmek. Başlıca işler;
o Temel zemini ile ilgili etüdleri yaptırmak, sonuçları kontrol ederek, kabul etmek.
o Beton döküm işleri.
o Demir (donatı) ve kalıp planlarına onay vermek.
Şantiye Tek. TH 375 551
o Beton sınıfına uygun karışım dizaynını hazırlatarak, homojenliğini ve sürekliliği sağlamak (numune alarak).
o İşlerin zamanında yapılmasına imkan sağlayacak her türlü ortamı sağlamak, gerektiğinde bağlı olduğu birimlere (işveren grubu) harekete geçmek.
o İşlerin uygulanmasında, mühendislik bilgileri esas alınarak olabilecek işlerin yapılmasını sağlamak.
Zaman zaman bazı işler kontrol mühendisliğince yürütülür.
• Sinyalizasyon, trafik işaretleri, enerji ve telefon irtibatları.
• İşlerin öngörülen programlara göre uygun ve eş zamanlı yapılması, gerektiğinde ön görülen i programlarının tekrar revizyonlarla düzenlenerek hazırlanmasının istenmesi.
• Firmaların yönetim organizasyon şemalarının takibi. Doğru işe doğru adam prensibinin uygulanması.
BİRİM FİYAT TARİFLERİ VE FENNİ ŞARTNAME Metraj
Bir yapıyı meydana getirecek elemanların m, m2, m3, kg, adet olarak miktarlarının tespit
edilmesi işlemine metraj denir.
Yapının inşaatı ilerledikçe ve bitiminde ilk ve son kesin metrajlar hazırlanır.
Her yapı elemanının ölçü tarzı, Bayındırlık Bakanlığı genel şartnamesi ve fenni şartnamelerinde belirtilmiştir.
Birim Fiyat
İlk metraj işi yapılırken, bir taraftan da yapılacak olan her yapı elemanının hangi malzemelerde ve hangi şartlarda yapılacağı bir şartname halinde hazırlanır. Yapılacak işin hiçbir düşünceye mahal kalmaksızın yapılabilmesi için, malzeme ve yapılış şekli en küçük ayrıntısına kadar burada belirtilir.
Çok ayrıntılı hazırlana bu şartnameye Birim Fiyat Tarifleri denilir. Bu işlerin altındaki faaliyetlerde ayrıntılı ifade edilir.
İş kademelerine göre bu şartnameler, devlet için ayrı ayrı hazırlanmaktan ziyade, Bayındırlık bakanlığı tarafından kitapçıklar hazırlanmıştır. Yeni ekipman ve malzemeye nedeniyle, bu kitapçıklar her sene yenilenir ve ek olarak basılır.
Genel olarak devlet tarafından yaptırılan yapılarda kullanılacak malzemelerin hangi cinsten olacağı ve imalatın hangi şartlarda yapılacağı hususları, bayındırlık bakanlığı tarafından hazırlanan Yapı İşleri Umumi Fenni Şartnamesi’nde belirtilmiştir.
Birim Fiyat Örneği : 350 Dozlu demirsiz beton için (1 m3)
0.500 m3 elenmiş kum (Poz No: ……)
0.700 m3 elenmiş kırma taş (Poz No: ……)
0.240 m3 su (Poz No: ……)
350 kg çimento (Poz No: ……) İşçilik giderleri (üretim, bakım)
Ekipman giderleri (hazırlama, taşıma v.s.) Müteahhit karı ve genel giderler
Toplam : 1 m3, 350 dozlu demirsiz beton için birim fiyatıdır.
350 Dozlu demirsiz beton
Sıra : 89
Poz No: 16.003 1 m3, TL
FİYAT ANALİZİ VE BİRİM FİYAT
Üretimi yada inşası düşünülen her yapı elemanının maliyetini hesaplamak için kullanılacak elemanın birim fiyatını bilmek gerekir. Bu amaç için fiyat analizi yapılır.
Fiyat Analizi :Yapılacak işin fenni şartnamesinde tarif edilen miktardaki malzemelerin kendi özel fiyatlarına göre tutarları ayrıca bu işi yapmak için gerekli işçilik giderleri (adam/saat), ekipman giderleri (ekipman/saat) dikkate alınacaktır.
İlave olarak malzeme kayıpları, işgücü ve ekipman kayıpları gibi masraflar ve müteahhit karı ilave edilir. (~ % 30 veya kabul edilen değer)
Bu hesaplar dikkate alınırken, malzeme, işçilik ve ekipman için piyasa rayiç değerleri bilinmelidir. Bu değerler belediye, ticaret odası v.b. kuruluşlardan o yıla ait bedel değerleri sorularak tespit edilmelidir. Aksine fiyat analizi yanlış olur ve istenilen sonuç alınamaz.
ÖRNEK
300 Dozlu demirli beton (Kırmataş ile) Poz. No : 16.032 Ölçü Birimi : m3
Poz No Malzeme Ölçü Miktar Birim Fiyat Tutarı
04.006/b 04.005/b 04.008 04.031 Kum Kırmataş Çimento Su m3 m3 kg m3 0.600 0.800 300 0.200 20 M. 20 M. 0.2 M. 0.1 M. 12 M. 16 M. 60 M. İhmal Toplam : 88 M. Poz No İşçilik ve Ekipman Ölçü Miktar Birim Fiyat Tutarı 01.015 01.501 03.524 03.527 Beton ustası Düz işçi Betoniyer Vibratör Sa. Sa. Sa. Sa. 1.00 10.00 1.00 1.00 10 M. 5 M. 20 M. 5 M. 10 M. 50 M. 20 M. 5 M. Toplam : 85 M. Malzeme ve işçilik tutarı : 173 M
% 30 Müteahhit kar ve genel giderleri (≅) : 52 M
1 m3 betonun genel fiyatı : 225 M olacaktır.
Bu şekilde bütün iş kısımları ayrı ayrı analiz edilerek birim fiyatlarını bulmak analizin gayesidir. Bu çalışmalarda her yıl Bayındırlık Bakanlığından yayınlanan birim fiyat listeleri dikkate alınır.
Şayet birim fiyat listelerinde herhangi bir ürünün değeri yoksa, karşılaştırmalı analizler düzenlenerek tecrübelere göre işler için fiyat verilmelidir.
KEŞİF VE 1. KEŞİF CETVELİNİN HAZIRLANMASI
Genel olarak keşif, bir yapının ne kadar para harcanması ile yapılabileceğinin veya yapıldığının hesap edilmesi işlemidir.
Yapıya başlamadan önce, yapının mal olabileceği bedeli yaklaşık olarak hesap etmek için yapılan keşfe “Birinci Keşif”, yapı yapıldıktan sonra, ne kadar para harcanması ile yapıldığını kesin olarak hesap etmek için hazırlanan keşfe, “İkinci Keşif” veya “Son Keşif” denir.
Metraj, bir yapının plan ve projeleri üzerinden ölçülerek, yapıyı oluşturacak yapı elemanlarının cins ve miktarlarının belirlenmesidir. Metraj cetvellerinde miktarları belirlenmiş yapı elemanlarının tespit edilen değerleri, birim fiyat cetvellerinde yazılı olan değerlerle çarpılarak bütün yapı elemanları için sıra ve Poz No’larına göre bir cetvel hazırlanırsa, yapı elemanlarının bedelleri toplam olarak bulunmuş olur. Buna nakliye bedelleri ilave edilirse yapının mal olacağı bedel yaklaşık hesap edilmiş olur. Nakliye değerleri Bayındırlık Bakanlığı Genel Taşıma Şartnamesi’nden alınabilir.
Yapı mal oluş fiyatı = Metraj Cetvelleri x Birim Fiyat Cetveli + Nakliye (Yapı Öğelerinin Miktarları) (Yapı Öğelerine Göre Sıra ve Poz No’lu.) 1. Keşif Özeti : Yapıda kullanılacak malzemeden her birinin, miktarıyla birim fiyatının çarpılıp bulunan sonuçların SIRA ve POZ NO’larına göre alt alta yazılarak son kısmına da bazı malzemelerin nakliye bedellerinin ilave edilmesiyle hazırlanan cetvele 1. Keşif Özeti
Cetveli denir.
Genellikle Devlet eliyle yaptırılacak yapılar, 1.Keşif Özetinde belirlenen miktar üzerinden ihaleye çıkarılır.
Teknik bürolar hazırladıkları proje, keşif özeti ve fenni şartnameleri, KONTROL AMİRLİĞİ’ne iletirler.
Kontrol amirliği, şantiye ve müteahhitlerle ilgili özel şartname, sözleşme taslağı, eksiltme ilanı işlerini hazırlayarak ihaleye çıkartır.
Özel Şartname
İhaleye çıkarılan yapı işi ile ilgili özel şartname, işin teknik yönleri dışında kalan idari hususlardan bahseder. Burada, işin önemine göre,
• Kurulması gereken teknik kadro
• Kullanılacak makine ve vasıtaların cins ve miktarları (Betoniyer, Konkasör, Buldozer, Ekskavatör, Kamyon, vinç, jeneratör, v.s)
• Şantiye sahasının tahta perde veya tel örgü ile çevrilmesi
• Şantiye binaları ve kontrol şefliği için yer temini ve su, enerji sağlama
• İş ve işçi emniyeti
• İdarenin vereceği alet ve vasıtalar
• Vergi ve harç pulu ödemeleri, devlet dairelerinde iş takibi etraflıca açıklanır. EKSİLTME İLANI
İhaleye çıkartılacak yapı işinin kime ait olduğu, ad, yer ve tahmini keşif bedeli.
İhalenin nerede, hangi tarih ve saatte yapılacağı, ihalenin şekli, girecek kişi veya firma koşulları.
İhaleden önce verilecek teknik personel ve ekipman belgeleri. İhale evraklarının nereden alınacağı, geçici ve kesin teminat miktarları, ilgili kanun hükmü (2886 sayılı ihale kanunu) yazılır.
İHALE HAZIRLIKLARI
Şahıs veya idareler, yaptırmayı tasarladıkları bir işi müteahhit eliyle yaptırmak için bu işe ait; Proje, metraj, keşif, şartname, sözleşme taslağı ve diğer bilgileri içeren ihale dosyasını ilgili birimlerde hazırlatarak yaptırılacak işin gazete ve diğer kurumlarla ilan edilmesi ve ilgili evrakları isteklilerin incelemesine hazır duruma getirmelidirler.
Yapılacak işler, devlet ihale kanunu 2886 sayılı yasaya uygun olarak şu başlıklarda yapılabilir. a) Birim Fiyat Usulü
b) Götürü Bedel Usulü c) Anahtar Teslim Usulü d) Maliyet + Kar Usulü İHALE ÇEŞİTLERİ
Birim Fiyat Usulü : Hazırlanmış olan, ilk keşifte her iş çeşidinin birim fiyatı verilerek ihale yapılır. İşi alacak müteahhit işi % kaç eksik veya fazla yapabileceğini teklif eder. Buna göre yeniden uygun liste hazırlanır ve hak edişler buna göre yapılır. Bu usule Birim Fiyat Usulü denir.
Götürü Bedel Usulü : ihaleye çıkartılacak iş, her yapı elemanı için ayrı ayrı ölçülerle hesapları yapılmayıp iş grubunun bir bütün olarak teklif edilmesidir. Bir binanın kendisi veya tesisat işlerinin götürü bedel usulü ile teklif edilmesi gibi.
Anahtar Teslimi Usulü : İhale edilen işin, (bütün iş gruplarının) sözleşmeye uygun olarak yapılıp teslim edilmesi şartıyla yapılan teklif.
Maliyet + Kar Usulü : Malzeme veya işçi piyasasının istikrarlı olmayışı, sürekli zam yapılması, karaborsanın hakim olduğu ortamda işveren ve yüklenici sürekli anlaşmazlık içinde olur. Bu durumda önerilir. Sistemin esası;
Müteahhit yapının inşaat işini yürütecek ve bitirecektir.
Yapının üretimi boyunca malzeme ve işçilik giderleri işveren tarafından önerilecek İş bitiminde veya sözleşmeye göre, yapının mal oluş bedeli üzerinden tespit edilen %
değer, işverevce müteahhide ödenecektir. İHALE USULLERİ
2886 sayılı Devlet İhale Kanunun 35. maddesine göre ihale usulleri aşağıdaki şekilde yapılır. a) Kapalı teklif usulü
b) Belli istekliler arasında kapalı teklif usulü c) Açık teklif usulü
d) Pazarlık usulü e) Yarışma usulü a) Kapalı teklif usulü
Bu usulde teklifler yazılı olarak yapılır. Teklif mektubu zarfa konur, üzerine isteklinin adı, soyadı, tebligata esas olarak gösterdiği açık adresi yazılır. Zarfın yapıştırılan yeri istekli tarafından imzalanır ve mühürlenir.
Bu zarf, geçici teminat ait alındı veya banka teminat mektubu ve istenilen diğer belgelerle birlikte ikinci bir zarfa konarak kapatılır. Bunlar ikinci bir zarfa konulur, dış zarfa isteklinin adı, soyadı, açık adresi ve teklifin hangi işe ait olduğu yazılır.
Teklif mektubunun istekli tarafından imzalanması ve bu mektuplarda, şartname ve eklerin tamamen okunup kabul edildiğinin belirtilmesi, teklif edilen fiyatın rakam ve yazı ile açık olarak yazılması zorunludur. Yapılacak indirimin %’si net olarak verilir.
Bu anlatımlardan, her hangi birine uygun olmayan veya üzerinde kazıntı, silinti veya düzeltme bulunan teklifler red olur ve hiç yapılmamış sayılır.
İhale kanunun, 37, 38, 39, 40, 41, 42, 43. maddeleri kapalı zarf usulünün nasıl yapılacağını göstermiştir.
b) Belli istekliler arasında kapalı teklif usulü
İhale kanunun 44. maddesine göre ; Uçak, harp mühimmatı, askeri tesisat savunma sanayi, enerji santralleri, barajlar, demiryolları, karayolları, özelliği bulunan yapım işleri, teknik önem taşıyan sanat işleri, kentlerin harita, nazım ve imar planları, su, kanalizasyon v.s. işlerinin ihalesi, diğer ihale usullerinin yerine teknik yeterlilikleri, güçleri idarece kabul edilmiş en az üç istekli arasında kapalı teklif usulü ile yaptırılabilir.
Bu madde hükümlerine göre yapılacak ihalelerde, ihaleye katılacak isteklilerin isimleri bildirmek suretiyle ilgili veya bağlı bulunan BAKAN’ın onayı alınmalıdır. Bu ihalede ilan yapılması zorunlu değildir.
c) Açık teklif usulü :
İhale kanunun 45 ve 46. maddelerine göre, isteklilerin ihale komisyonları önünde tekliflerini sözlü olarak belirtmeleri suretiyle yapılır. Ancak isteklileri ilanda belirtilen ihale saatine kadar komisyon başkanlığına ulaşmak şartıyla 38. madde hükümlerine uygun olarak düzenleyecekleri teklifleri, iadeli taahhütlü mektupla da gönderebilir. Yalnız bu teklif son ve kesin olarak kabul edilir. İhale kanunun 47, 48 ve 49. maddeleri bu usulle ihalenin nasıl yapılacağını belirtmektedir.
d) Pazarlık usulü :
İhale kanunun 50. maddesine göre, pazarlık usulü ile yapılan ihalelerde teklif alınması belli bir şekle bağlı değildir. İhaleler komisyon tarafından işin nitelik ve gereğine göre bir veya daha fazla istekliden yazılı veya sözlü teklif almak ve bedel üzerinden anlaşmak suretiyle yapılır.
Pazarlığın ne şekilde yapıldığı ve ne gibi tekliflerde bulunulduğu ve üzerinde ihale yapılanların neden dolayı tercih edildiği pazarlık kararında gösterilir. Aynı kanunun 51. maddesinde, hangi işlerin pazarlık usulü ile yapılabileceği maddeler halinde açıklanmıştır. e) Yarışma usulü :
İhale kanunun 52. maddesine göre, idareler, her türlü etüt, plan, proje ve güzel sanatlara işleri gerekli görüldüğünde yarışma ile yaptırabilirler. Bu işlerin mesleki kontrollük hizmetleri projesi uygulanacak olan yarışmacıya pazarlıkla ihale edilir.
Belirli saate kadar teklif sahipleri tarafından verilip ihale komisyonuna gelen teklif zarfları, ihale saatinde komisyon üyeleri tarafından tutanaklara geçirilmek suretiyle sayılır ve sıra numaralarına göre açılır. Her açılan zarftaki evraklar incelenir, tamam olduğu görülürse ihaleye katılabilir olarak tutanağa geçirilir.
Eksik görülenler yine tutanak ile ihaleye giremeyeceği yazılır. Bu iş tamamlanınca, her şeyi tamam olan isteklilerin kapalı olan iç zarfları, isteklilerin önünde açılır ve tutanağa geçer. Komisyon üyeleri kendi aralarında teklifleri inceler, en uygun teklifin hangisi olduğunu tespit eder. İhale kanununa göre en uygun eksiltmeyi yapan firmaya ihalenin yapılmasına karar verilir.
İhalelerde en düşük teklif, daima en uygun teklif olarak kabul edilmeyebilir. Çünkü uygun teklif, gerçeğe en yakın olanıdır. Önemli olan işi düşük fiyatla ihale etmek değil işin selametle yapılıp başarı ile sonuçlanması için gereken fiyatla verilmesidir.
Ucuz alınan işde, yüklenici zarar edecektir ve işin kalitesi bozulur. İş zamanında yapılmaz, gecikmeler olur ve hatta sözleşmenin feshi yoluna gidilir. Buda hem işvereni hem de iş yapanı bir çok yönden zarara uğratmış olur.
İhaleye karar verilince, durum teklif sahibine yazılı olarak bildirilir ve sözleşmeyi imzalaması için davet edilir. İhale sonunda işin kendisine verilmesine karar verilmiş olan teklif sahibi 2886 sayılı kanunun 54, 55. maddeleri gereğince geçici teminatı kati teminata çevirmeye mecburdur. İşi yapmaktan vazgeçerse, geçici teminat 2886 sayılı kanuna göre, 54. madde gereği devlete gelir kaydedilir.
Sözleşme noter huzurunda imzalanır, gerekli harçlar yüklenici tarafından ödenir.
Kapalı zarf usulü ile yapılan arttırma ve eksiltmelerde ihaleye iştirak ederek talip çıkmadığında yada taliplerin teklifleri ihale komisyonunca layık görülmediğinde, iş ya yeniden ihaleye çıkarılır yada hazine (devlet) yararı varsa bir ay içinde pazarlık suretiyle yapılır. 2886 sayılı kanunun 43. maddesi.
YER TSLİMİ VE İŞ PROGRAMI
Yüklenici ihaleyi alıp sözleşmeyi imzalayınca artık şantiye çalışmaları başlar. Bu noktadan sonra şantiye şefliği ve kontrollük hizmetleri başlar.
Yer teslim tutanağı :
Sözleşmenin imzasını müteakip, bütün evrak ve işyeri yükleniciye teslim edilir. Bu durum, tanzim edilecek ortak bir tutanakla tespit edilir. İş böylece işveren bürolarından şantiyeye aktarılır. Artık iş merkezi şantiye olur.
Şantiye yerinin seçimi :
Şantiye sahası, ya iş alanında ya da bu arsa dışındaki geçici bir saha olabilir. Şantiye yeri, mevsim koşullarından etkilenmemeli, sel, kayma gibi etkilerden uzak olmalıdır. Mevcut yollara yakın olmalı. Temiz su ve atık su birimleri sağlanmalıdır.
İş programları :
Sözleşmenin imzalanmasından sonra bir hafta içinde yüklenici adına iş programı düzenlenerek idareye verilmesi ve onaylatılması gereklidir. Bu programda yapılacak iş
cinsleri sıra ile yazılır. Her işin başlangıcı ve tamamlanacağı tarihler açık şekilde uygun iş programlarıyla belirtilir. Çizelgelerle belirtilen iş programları, gerçeğe uygun olarak düzenlenmelidir. İşveren ve yüklenici işin süresine finansman durumlarını buna göre ayarlar. Aksamalar büyük zarar getirir.
Çubuk diyagramları genelde en çok kullanılandır. Microsoft Project bu konuda geliştirilmiştir. Modern Planlama, programlama ve Kontrol Teknikleri
İnşaat projelerinin planlanmasında, uygulanmasında ve kontrol edilmesinde CPM ile PERT kontrol teknikleri geniş ölçüde kullanım alanları bulmaktadır.
CPM, PERT ve sonraları BKN metodları, inşaat işlerinde, endüstride, bir çok alanda insan gücü, makine, malzeme, para ve zaman gibi kaynakları en ekonomik olarak bir araya getirmek suretiyle çok büyük yarar sağlamaktadır.
CPM (Kritik Yol/Yörünge Yöntemi)
Her iş veya faaliyet bir çok ok ile gösterilir. Oklar bir düğümde başlayıp başka bir düğümde biterler. ÖRNEK İş Önceki iş A Yok B Yok C A, B D Yok E C, D
Her düğümün bir numarası vardır.
(i ve j gibi)
işin sonundaki j düğüm numarası başlangıçtaki i düğüm numarasından büyük olur. j > i bilgisayarın tanıması için.
ÖRNEK : Aşağıdaki şebekeyi çiziniz. İş Önceki iş A Yok B Yok C A, B D A
Çözüm, Yanlış, D hem A’ya hem de B’ye bağlı.
i W j 1 2 3 4 5 6 A B D C E A B C D
---Bu durumda, 3. bir şebeke elemanına gerek vardır. ---Bu elemana fiktif iş (kukla iş) denilen 3. bir şebeke elemanına ihtiyaç vardır. Bu işi gerçekleştirmek için zaman ve imkana ihtiyaç yoktur. Fiktif işin yönü önemlidir. Önceki örnekte fiktif iş yerleştirilirse:
x
A D
B C x : Fiktif iş
ÖRNEK: Aşağıdaki şebekeyi çizin.
i j İş Adı 1 2 A 2 4 B 2 5 D 4 5 X (FİKTİF) 4 8 C 5 6 E 6 8 Y (FİKTİF) 8 10 F 10 11 G 10 15 H 11 15 K 15 20 M 10 11 2 15 20 Y 1 6 X 4 8 5 A B C F G H H M D E
CPM’de maliyet analizi yapılır. Direkt veya indirekt maliyetleri olan toplam maliyet değerleri ve buna karşı gelen optimum süreler bulunur. t : optimum süre şebekede yapılan işin altına opt
yazılır.
i A j
( )
topt AZaman Hesapları
En erken gerçekleşme sürelerinin (zamanlarının) hesabı:
Kural: Her düğüme gelmeden bütün işler bitmeden o düğüme erişilmiş sayılmaz ve ondan sonraki işlem başlayamaz. O halde bir düğümün en erken gerçekleşme zamanını bulmak için başlangıç anından itibaren bir seri toplam yapılıp içlerinden maksimumu alınır.
MAX EI
2 1 10 X 8 3 A B C F D E 5 0 0 EI T T GI 12 12 25 25 27 27 12 12 7 24 12 0 10 7 1 2 13
Kural: Her düğüm üzerine iki gözlü kutular yapılıp 1. göze en erken geçekleşme süreleri yazılır.
Bu konuda verilen örneği inceleyelim. ÖRNEK: i j Süre A 1 2 12 B 1 3 10 X 2 3 0 C 3 8 13 F 8 10 2 D 1 5 7 E 5 8 1
Bu şebekenin en erken gerçekleşme sürelerini hesaplayınız. TE2 Hesabı → 1 – 2 yolu 0 + 12 = 12 = TE2 TE3 Hesabı → 2 – 3 yolu 12 + 0 = 12 1 – 3 yolu 0 + 10 =10 max = 12 = TE3 TE5 Hesabı → 1 – 5 yolu 0 + 7 = 7 = TE5 TE8 Hesabı → 3 – 8 yolu 12 + 13 = 25 5 – 8 yolu 7 + 1 =8 max = 25 = TE8
TE10 Hesabı → 8 – 10 yolu 25 + 2 = 27 = TE10
Böylece verilen işlerin en erken gerçekleşme süreleri hesaplanmış oldu. En geç gerçekleşme süreleri (zamanları) hesabı:
Kural: Şebekenin en son düğümünün en son tarihi (en geç tarihi) değiştirilmeden herhangi bir düğümün en geç başlanabileceği tarih hesaplanır.
Kural: En son düğümden geri gelinerek ve bir seri çıkarma yapılarak ve her düğümde minimum değer alınarak en geç gerçekleşme süreleri bulunur.
Not: Son düğüm için en geç tarih olarak sabit bir tarih verilmemiş ise son düğümde erken ve geç saatler işaretlenerek (TEI SON =TGI SON) hesaba başlanır.
Verilen örneğin en geç gerçekleşme tarihlerinin hesabını yapalım: TE10 =TG10 =27 alınır.
T EI
TG8 Hesabı → 10 – 8 yolu 27 – 2 = 25 =TG8 TG5 Hesabı → 8 – 5 yolu 25 – 1 = 24 = TG5 TG3 Hesabı → 8 – 3 yolu 25 – 13 = 12 = TG3 TG2 Hesabı → 3 – 2 yolu 12 – 0 = 12 = TG2 TG1 Hesabı → 2 – 1 yolu 12 – 12 = 0 3 – 1 yolu 12 – 10 = 2 min = 0 = TG1 5 – 1 yolu 24 – 7 = 17
BOLLUKLARIN (MARJLARIN) HESABI
i j T EI T GI T EJ T GJ ij t süre = tij süre = tij TB: Toplam Bolluk SB: Serbest Bolluk AB = Ara Bolluk BB = Bağımsız Bolluk T EI T GI T EJ T GJ
(
)
GJ EITB T= − T +tij : Toplam Bolluk
(
)
GJ EI
SB T= − T +tij : Serbest Bolluk
(
)
GJ GI
AB T= − T +tij : Ara Bolluk
(
)
EJ GI
BB T= − T +tij : Bağımsız Bolluk
ÖRNEK: Şebekenin toplam ve serbest bolluklarını bulun.
İş TEI TGI Süre:tij TEJ TGJ TB SB Kritik iş
A 0 0 12 12 12 0 0 Kritik X 12 12 0 12 12 0 0 Kritik B 0 0 10 12 12 2 2 -C 12 12 13 25 25 0 0 Kritik F 25 25 2 27 27 0 0 Kritik D 0 0 7 7 24 17 0 -E 7 24 1 25 25 17 17
-Kritik işler: TB, 0 veya min olan işler kritik işlerdir. Diyagramda çift çizgi ile gösterilir. ÖRNEK: Aşağıda verilen şebekenin,
a) En erken ve en geç gerçekleşme tarihlerini bulun.
b) Toplam ve serbest bollukları hesaplayıp tablo halinde yazın. c) Kritik işi bulup yörüngeyi çiziniz.
İş i – j TEI TGI tij TEJ TGJ TB SB Kritik iş
A 1 – 2 0 0 2 2 2 0 0 √ K B 2 – 5 2 2 7 9 9 0 0 √ K C 5 – 8 9 9 7 16 16 0 0 √ K D 8 – 11 16 16 5 21 21 0 0 √ K K 1 – 3 0 0 3 3 6 3 0 − L 3 – 7 3 6 3 6 9 3 0 − M 7 – 10 6 9 6 12 15 3 0 − N 10 – 11 12 15 6 21 21 3 3 − X 7 – 8 6 9 0 16 16 10 10 − Y 7 – 9 6 9 0 14 16 10 8 − S 1 – 4 0 0 4 4 6 2 0 − T 4 – 6 4 6 5 9 11 2 0 − U 6 – 9 9 11 5 14 16 2 0 − V 9 – 11 14 16 5 21 21 2 2 − 3 10 11 2 Y 1 6 X 4 8 5 A B C M D 9 7 2 2 9 9 16 16 21 21 12 15 14 16 9 11 4 6 0 0 3 6 6 9 N L K S T U V 7 7 2 3 3 6 6 5 5 5 4 0 0 Kritik yörünge A - B - C - D
Şebekede son düğümün olabileceği gibi, herhangi bir düğümünde en erken veya en geç gerçekleşmesi yönünden zorunlu (sabit) tarihler mevcut olabilir. Örneğin bir malzemenin, bir makine veya ekipmanın, bir projenin veya belirli bir insan gücü tahsisinin veya finansman tahsisinin belirli bir tarihte yapılacağı veya belirli bir tarihten önce yapılmayacağı hususu kesin olabilir. Bu durumda adı geçen zorunlu tarihin hangi düğüme ait olduğu, erken veya geç gerçekleşme tarihi olup olmadığı incelenir.
Adı geçen düğümde, en erken veya en geç tarih hesaplanmasında o düğümün erken veya geç başlama tarihleriyle birlikte göz alınır.
ÖRNEK: Aşağıda verilen proje şartname koşulu olarak en geç 13 haftada gerçekleştirilecektir. Kritik yolu çiziniz. İş zamanında yapılmazsa çözüm nedir?
3 10 2 1 X 8 5 A B C D 7 2 4 8 7 12 11 14 13 10 10 8 7 0 -1 E T G 3 4 2 2 3 8 Y
1. dereceden kritik yörünge E - X - C -D
2
G10
T 13
alınacaktır=
1 ay işin gecikmesi söz konusu, gecikme zammı ile çözümlenir.
ÖRNEK: Verilen CPM şebekesini çözün, kritik yolu bulun, diyagramı gösterin. a) 3 no’lu düğümde gerekli tasarım en erken 4. ay teslim edilecektir.
b) 5 no’lu düğümde yapılacak malzeme ithalatı en erken 9. haftada gerçekleşecektir. c) Projenin en geç 12 ayda bitirilmesi şarttır.
İş i – j TEI TGI tij TEJ TGJ TB SB Kritik iş
A 1 – 2 0 -1 2 2 4 2 0 − B 2 – 5 2 4 3 8 7 2 3 − C 5 – 8 8 7 4 12 11 -1 0 √ K D 8 – 10 12 11 2 14 13 -1 0 √ K X 3 – 5 8 7 0 8 7 -1 0 √ Y 7 – 8 10 10 0 12 11 1 2 − E 1 – 3 0 -1 8 8 7 -1 0 √ K F 3 – 7 8 7 2 10 10 0 0 √ K G 7 – 10 10 10 3 14 13 0 1 √ K
İş i – j TEI TGI tij TEJ TGJ TB SB Kritik iş
A 1 – 2 0 2 2 2 5 3 0 − B 2 – 3 2 5 2 5 7 3 1 − D 3 – 5 5 7 3 9 10 2 1 − E 5 – 10 9 10 2 11 12 1 0 − C 1 – 3 0 2 5 5 7 2 0 − F 1 – 4 0 2 2 2 9 7 0 − G 4 – 10 2 9 3 11 12 7 6 −
10 1 2 3 5 4 A 2 2 B D 3 3 G E 2 2 F 0 2 2 5 5 7 9 10 11 12 2 9 C 5 3 2 7 2+3=5 9+2=11 2+2=4 0+5=5 E3 T =4 E5 T =9 G10 T =12 5+3=8 9
Kritik iş yok
SORU:
1) Gecikme cezası günde 2 milyar ve erken bitirme pirimi 4 milyar ise sonucu yorumlayın. tij zamanlarını ay olarak değerlendirin. (Not: 1 ay = 30 gün alın.)
ÇÖZÜM:
CPM şebekesine göre işler en erken 11 ayda biter. Bunun karşılığı, 30 gün × 4 milyar = 120 milyar ihale payına eklenecektir.
2) Bolluğu çok olan işleri realize edin, bu konudaki görüşlerinizi verin. G işi için makine ve ekipman gümrükten çekilecektir. Bu konuda ne yaparsınız.
ÇÖZÜM:
F ve G işlerinde toplam bolluk 7 haftadır. F işi 7 ay
G işi 9 ay gecikebilir.
Eğer G işi için ekipman gerekli ise, F işi 7 ay olarak düzenlenebilir. Bu sürede G işi için gerekli ekipman gümrükten çekilir.
ÖRNEK: Verilen CPM şebekesini çözün, kritik yolu bulun.
İş i – j TEI TGI tij TEJ TGJ TB SB Kritik iş
A 1 – 2 0 -2 2 3 0 -2 1 √ B 2 – 3 3 0 3 6 3 -3 0 √ D 1 – 3 0 -2 4 6 3 -1 2 √ E 3 – 4 6 3 2 8 5 -3 0 √ C 1 – 4 0 -2 5 8 5 0 3 M 4 – 6 8 5 2 10 9 -1 0 − N 6 – 7 10 9 3 13 13 0 0 − Q 7 – 10 13 13 4 20 17 0 3 − S 4 – 9 8 5 4 12 9 -3 0 − T 9 – 10 12 9 8 20 17 -3 0 − X 6 – 9 10 9 0 12 9 -1 2 −
a) 2 no’lu düğüm en erken 3. ayda teslim edilecektir. b) 6 no’lu düğüm en erken 8 ayda bitirilecektir. c) Program en geç 17 ayda bitirilmesi esastır.
X Kritik yörünge B - E - S - T 1 A 3 2 B D 3 4 M E 2 2 N C 5 E2 T =3 2 4 6 7 9 10 3 Q T 4 S 4 0 -2 3 0 6 3 8 5 10 9 13 13 20 17 12 9 4 TE6 =8 E10 T =17 SORU:
1) Gecikme cezası günde 3 milyar ve erken bitirme pirimi 6 milyar ise sonucu yorumlayın tij zamanlarını, ay olarak değerlendirin. (1 ay = 30 gün)
ÇÖZÜM:
CPM şebekesine göre işler en erken 20 ayda biter. 3 ay gecikme cezası, 3 30 90gün 3milyar× = ×
270milyar= ceza ihale priminden kesilecektir.
2) Bolluğu çok olan işleri realize edin, bu konudaki görüşlerinizi verin. ÇÖZÜM:
İşlerin bollukları şebekede gözükmemektedir; yoktur. İşler ceza ödemesi ile tamamlanır. PERT YÖNTEMİ
(Programme Evaluation And Review Techniqal) Kontrol ve Değerlendirme Tekniği Programı
CPM ile benzerdir, ağ diyagramıdır. CPM’in mantık bağıntıları benzer gözükmektedir. 1. Genel Kavramlar
CPM yönetiminde, tüm faaliyetlerin süreleri bilinmektedir. Bazı yatırımlarda tüm faaliyetlerin süreleri PERT yönteminde tam olarak bilinemez. Belirsiz olan faaliyetler kritik yol üzerinde değilse ve bu işlerin büyük bollukları var ise gene CPM uygulanabilir. Fakat süreleri belirsiz olan faaliyetler kritik yol üzerinde ise artık şebekenin son tarihi bile belirsizdir. O zaman CPM yerine PERT yöntemi kullanılması şarttır. PERT’de belirsiz süreler olasılık teorisine göre hesaplanmakta ve düğümler ile projenin toplam süresinin % kaç olasılıkla tamamlanacağı
hesaplanmaktadır. PERT yöntemi genellikle uzun zaman alan karmaşık ve yapımcıların pek deneyimli olmadıkları işlerde veya çevresel etkilerin büyük olduğu işlerde kullanılabilir. Örnek: Askeri araştırmalar, uzay çalışmaları, nükleer çalışmalar, büyük inşaat yatırım işlerinde kullanılmaktadır.
2. Belirsiz Faaliyet Sürelerinin Tahmini Pert yönteminde faaliyetler
te “Beklenen tamamlanma süresi ile hesap yapılır”
Faaliyetlerin Belirsizlik Derecesi:
te:
σ Standart sapmalar veya Vte : Varyanslara göre belirlenir.
Beklenen tamamlanma süresi, faaliyetin %50 olasılıkla tamamlanacağı süre demektir.
Pert hesabında, her zaman veya süre için hesaplanan varyanslar bunların belirsizlik derecelerini gösterir.olasılık hesabı teorisine göre beklenen tamamlanma süresi te’nin saptanabilmesi için faaliyetin ‘3’ ayrı süresinin tahmin edilmesi gerekir.
ta : En erken tamamlanma süresi (iyimser süre)
tb : En geç tamamlanma süresi (kötümser süre)
tm : En muhtemel tamamlanma süresi
te : f (ta, tb, tm)
ta : faaliyetin en erken tamamlanacağı süredir. Bunun tahmininde tüm etkenlerin faaliyete iyi
yönde etkiyecekleri kabul edilir.
tb : tüm etkenlerin faaliyete en elverişsiz biçimde tesir edeceği göz önüne alınarak saptanan en
geç tamamlanma süresidir. Burada tüm olumsuz etkenler dikkate alındığında faaliyet bu süre sonunda %100 olasılıkla tamamlanır.
tm : Uygulamadaki deneyimler dikkate alınarak normal koşullarda faaliyetin bitirebileceği
süreye en muhtemel tamamlanma süresi denir.
süre (zaman) olasılık eğrisi β a t tm tb e t : Faaliyetin tamamlanmasına ait olasılık dağılım eğrisi
Bu eğrinin max değeri tm süresinden geçer.
Pert hesabında yukarıda gösterilen olasılık dağılım eğrisinin ‘β eğrisine’ uyduğu varsayılmaktadır.
Pert yönteminde kullanılacak faaliyetin beklenen süresi te değeri 3 süreye bağlı olarak;
a m b e t 4t t t 6 + + =
X 5 7 3 b a te t t 6 − σ = 2 2 b a te te t t V 6 − = σ =
β dağılım eğrisi simetrik ise o zaman ta+ =tb 2t 'dir.m Eğri çan eğrisi olur ve beklenen süre
en muhtemel süreye eşit olur. ÖRNEK:
Varyans büyürse belirsizlik artar.
Şebekenin Kurulması ve Kritik Yörüngenin Tayini CPM’e benzer şebeke kurulur. CPM’deki süreler yerine bu kez beklenen tamamlanma süresi ile buna ait varyans birlikte yazılır.
i Wij j
e te
t / V
Şebekenin ilk düğümü (başlangıçtan) başlayarak bütün düğümlerin en erken tamamlanma zamanları (gerçekleşme tarikleri) aynen CPM’de olduğu gibi hesaplanır. Başlangıçtan itibaren her düğümde bir şarj toplama yapılıp maksimumu alınır.
X X XE e X 0 max T = t = =
∑
En erken tamamlanma süresine ait varyansta başlangıç noktasının varyansı sıfır alınmak ve bir seri toplama yapmak suretiyle bulunur.
X X XE te X 0 V = V = =
∑
Burada dikkat edilecek husus X düğümünün TXE değeri (en erken gerçekleşme tarihi) hangi
yoldan gelinip bulunduysa gene bu yoldan gelinerek bir seri toplama yapılarak adı geçen TXE’nin varyansı olan VXE bulunmalıdır. Şebekenin son düğümünde sabit bir tarih yoksa;
( )
S OLAS.TARALI ALAN T
TOPLAM ALAN
= alınır.
Ayrıca TG,son’a ait olan varyans;VG,son =0 alınıp geriye doğru dönüş yapılır.
Böylece aynı CPM’de olduğu gibi her düğümün en geç gerçekleşme tarihi hesaplanır. (CPM’den bilindiği gibi son düğümün geç tarihinden bir seri çıkarma yapılıp ve her düğümde min değerler alınarak TXG değerleri bulunur.)
İş ta tm tb te Vte A 4 4 4 4 0 B 4 6 8 6
(
4 / 6)
2 =0.45 C 4 5 8 5.33(
4 / 6)
2 =0.45 D 4 6 10 6.33 1 E 4 8 12 8(
8 / 6)
2 =1.78X j T XE T X G ij W e te t / V V X E T XG T JE T J G V J E T JG X,G G,son e min T =T −
∑
t TXG’nin varyansı olan VXG’de gene son düğümden başlayarak ve bir seri toplama yapılmak
suretiyle bulunur. Burada dikkat edilecek husus X düğümünün en geç gerçekleşme tarihi olan TX,G hangi yoldan, geri gelinip bulunmuş ise VXG değeri de bu yoldan gelinerek ve bir seri
toplama yapılmak suretiyle bulunmalıdır.
XG te
V =
∑
V Şebeke Çizimi:Aynen CPM’de olduğu gibidir. Yalnız bu kez düğümlerde 2 göz kutu yerine 4 gözlü kutu vardır. Bu kutulardan üsttekilere en erken ve geç gerçekleşme tarihleri alttakilere ise bu tarihlere ait varyanslar yazılır.
Kritik Yolun Tayini:
Kritik yörünge ve faaliyetlerin tayini aynen CPM’de olduğu gibi bulunur. Buradaki işlemler: - Düğümlerin bolluğuna bakılır yani o düğümün erken ve geç tarihleri arasındaki bolluk
araştırılır.
X GX EX
B =T −T
Bollukları sıfır olan düğümler kritik yol üzerinde bulunurlar. - Kritik yörüngenin geçtiği düğümlerde:
Erken varyans + Geç varyans; VXE + VXG = Vson,E’dir.
PERT’in önemi:
Herhangi bir düğümün programdaki gerçekleşme zamanından farklı bir TS zamanında olasılığı. S T TX Tx σ σTx
( )
S OLAS. TARALI ALAN T TOPLAM ALAN =Beklenen gerçekleşme süresi
Pert programındaki herhangi bir X düğümünün TX gerçekleşme süresi yeniden işin TS
zamanında gerçekleşmesi olasılığı, olasılıklar teorisine göre hesaplanır. TX ve σTx değerlerine
göre normal dağılım eğrisi göz önüne alınırsa eğri max TX’den geçer ve eğri simetriktir. σTx
(standart sapma) değerine göre eğri dikleşir veya yatıklaşır. σTx küçükse eğri diktir. Yani
TX’in varyansı küçük, sapma olanağı az olup, TX hesabında doğruluk yani gerçekleşme
olasılığı fazladır.
yüzdesi TS’nin solunda kalan taralı alanın ağri altında kalan toplam alana bölünmesiyle
bulunur.
Normal dağılım eğrisi olasılıklar teorisinde sonsuz terimli serilerle hesap yapılır. Pratik amaçlarda bu eğrinin belirli bir alanının bilinmesi yeterlidir.
Beklenen tamamlanma süresi TX, standart sapması σTx olan bir düğümün TS süresinde
tamamlanma olasılık yüzdesi aşağıda tanımlanan ‘z’ parametresine bağlı olarak ilişikteki tablodan elde edilir.
S X
Tx
T T
Z= − σ
NORMAL DAĞILIM EĞRİSİ YAKLAŞIK DEĞERLERİ
Z OLASILIK (%) OLASILIK (%) Z -2 2 98 2 -1.5 7 93 1.5 -1.3 10 90 1.3 -1.0 16 84 1.0 -0.9 18 82 0.9 -0.8 21 79 0.8 -0.7 24 76 0.7 -0.6 27 73 0.6 -0.5 31 69 0.5 -0.4 34 66 0.4 -0.3 38 62 0.3 -0.2 42 58 0.2 -0.1 46 54 0.1 0 50 50 0
Ara değerler için enterpolasyon yapılır.
Belirli bir % ihtimalinde işlerin ne vakit biteceği:
( ) ( )
S X Tx
T =T + σ Z denklemiyle bulunur.
ÖRNEK 1:
Bir düğümün beklenen gerçekleşme zamanı TX = 100 gün, bu düğümün varyansı VX= 225’tir.
a) %100 olasılıkla b) %50 olasılıkla c) %31 olasılıkla
Gerçekleşme zamanlarını bulunuz. ÇÖZÜM: σ =Tx VX = 225 15= a) %100 olasılıkla? → S X Tx T T Z= −
σ Normal dağılım yaklaşık değerleri
TX : Beklenen tamamlanma süresi
TS : Belirlenen tamamlanma süresi Tx
σ : Standart sapma
%100 için tablodan Z 2.0≅
Belirli bir (%) ihtimalde işlerin ne vakit biteceği :
( ) ( )
S X Tx T =T + σ Z( ) ( )
S T =100+ 15 2 ≅130gün b) %50 olasılıkla, Z = 0( ) ( )
S T =100+ 15 0 ≅100gün c) %31 olasılıkla, Z = -0.5( ) (
)
S T =100+ 15 −0.5 ≅92.5günd) Aynı düğümü 90 günde ve 80 günde tamamlayabilmenin olasılıkları nedir? TS = 90 gün → S X Tx T T Z= − σ Z 90 100 0.67 15 − = = − Enterpolasyon: Z = -0.60 %27 olasılık Z = -0.70 %24 olasılık 0.10 birimde 3 birim 0.07 birimde x = 2.1 birim → 27 – 2.1 = 24.9 Z = -0.67 için %24.9 OLASILIK TS = 80 gün → 80 100 Z 1.33 15 − = = − Enterpolasyon: Z = -1.3 %10 Z = -1.5 %7 0.20 birim 3 0.03 birim x = 0.45 → 10 0.45 9.5− ≅ Z = -1.33 için olasılık : %9.5 ÖRNEK 2:
b) Son düğümün %80 olasılıkla bitirilebileceği tarihi hesaplayınız. 0 5 15 20 25 30 10 35 40 A B C D E F G H M Q 1 - 4 - 7 1 - 2 - 9 1 - 1 - 1 2 - 3 - 4 2 - 3 - 10 1 - 2 - 9 4 - 5 - 12 1 - 9 - 11 3 - 4 - 11 1 - 8 - 9 a m b T −T −T İş Ta Tm Tb Te σ σ 2 = V A 3 4 11 5 1.33 1.78 D 1 4 7 4 1.00 1.00 G 1 8 9 7 1.33 1.78 B 1 2 9 3 1.33 1.78 E 1 1 1 1 0 0 H 2 3 4 3 0.33 0.11 Q 1 9 11 8 1.67 2.78 C 4 5 12 6 1.33 1.78 F 1 2 9 3 1.33 1.78 M 2 3 10 4 1.33 1.78 a m b e t 4t t T 6 + + = b a t t 6 − σ = 2 2 tb ta V 6 − = σ =
a ) A B C D E F G H M Q 0 5 15 20 25 10 30 35 40 5 5 5.56 1.78 9 9 4.56 2.78 3 12 2.89 1.78 13 13 2.89 5.34 16 16 2.78 5.45 24 24 0 8.23 9 9 4.67 3.56 6 6 6.45 1.78 0 0 8.23 0 5 / 1.78 4 / 1 7 / 1.78 3 / 1.78 3 / 0.11 8 / 2.78 6 / 1.78 3 / 1.78 1 / 0 4 / 1.78 5 - 5 = 0 9 - 9 = 0 12 3 9 0− = ≠ 8.23 ≠ 8.23 ≠ ≠7.34 8.23 → 13 - 13 = 0 8.23 → 16 - 16 = 0 6 - 6 = 0 8.23 = 9 - 9 = 0 8.23 = 1 X GX EX )B T T ∗ = − Kritik yol 2 XE XG son,E )V V V ∗ + = → Kritik yol : C - F -M - H - Q E,son G,son T =T
c) %80 olasılıkla biteceği tarih %80 olasılık (tablo) Z = ? Z = 0.8 %79 olasılık Z = 0.9 %82 olasılık 0.1 birim 3 x 1 → x = 0.033 %80 olasılık z = 0.833 olacaktır. S X Tx T T Z= − σ , σ =Tx VTx = 8.23 2.87≅
( ) ( )
S X Tx T =T + σ Z(
) (
)
S T =24+ 0.833 2.87 S T ≅26.4O halde %50 olasılık beklenen tamamlanma; TX = 24
%80 olasılıkta bitirilebilecek zaman; TX = 26.4
ÖRNEK 3:
a) Şekilde verilen Pert şebekesini çözünüz, kritik yolu çiziniz. b) Son düğümün 4 hafta erken gerçekleşme olasılığını bulunuz.
c) Son düğümün 0.30, 0.50 ve 0.80 olasılıkla gerçekleşeceği tarihleri hesaplayınız.
1 4 6 8 2 10 A B C D E K 2 - 5 - 8 2 - 4 - 6 1 - 1 - 1 5 - 5 - 5 2 - 8 - 14 3 - 5 - 7 L 8 - 14 - 20 X 0 - 0 - 0 İş Ta Tm Tb Te σ σ 2 = V A 1 1 1 1 0 0 C 2 5 8 5 1 1 K 2 8 14 8 2 4 B 2 4 6 4 4 / 6 0.44 X 0 0 0 0 0 0 D 3 5 7 5 4 / 6 0.44 E 5 5 5 5 0 0 L 8 14 20 14 2 4
A B C E K L X 1 4 6 10 8 2 D 1 10 0 5 6 15 1 4 23 23 4.88 0 0 0 0 4.88 9 9 0.88 4 1 / 0 5 / 1 4 / 0.44 5 / 0 5 / 0.44 14 / 4 8 / 4 0 / 0 10 - 1 = 9 15 - 6 = 9 4 4 0.44 4.44 4 - 4 = 0 4.88 9 - 9 = 0 4.88 E G T =T KRİTİK YOL : B - D - L a )
b) 4 hafta önce bitirme olasılığı: TS = 23 – 4 = 19 hafta S X Tx T T 19 23 Z 1.81 2.21 − − = = = − σ 2 2 V 4.88 = σ → σ =σ =2.21 Z = - 2 %2 olasılık Z = - 1.5 %7 0.5 birim 5 0.19 birim x 1.9≅ olasılık %3.9 Z = - 1.81 için olasılık : %3.9 %4≅ c) %30 olasılık; Z = - 0.6 %27 Z = - 0.5 %31 0.1 birim 4 x 3 x = 0.075 ise −
(
0.6 0.075−)
= −(
0.525)
Z = - 0.525 → S X S Tx T T T 23 Z 0.525 2.21 − − = = − = σ TS=23−(
0.525 2.21) (
)
TS=23 1.2− TS=21.8 hafta %50 olasılık şebekeden, S X S X Tx T T Z= − → T =T σ TS = TX = 23 hafta %80 olasılık Z = 0.8 %79 olasılık Z = 0.9 %82 olasılık 0.1 birim 3 birim x 1 birim x = 0.033 ise Z = 0.8 + 0.033 %80 olasılık Z = 0.833 S X S Tx T T T 23 Z 0.833 2.21 − − = → = σ TS=23 1.84+ TS≅24.8 haftaİNŞAAT YAPI SEKTÖRÜNDE KALİTE YÖNETİMİ, KALİTE GÜVENLİĞİ VE KALİTE KONTROL MÜHENDİSLİĞİ UYGULAMALARI
Günümüz mühendislik uygulamalarında, toplam kalite anlayışının sonucu olarak iki farklı kontrol mühendisliği ortaya çıkmıştır. Bunlar, kalite güvenliği ve kontrol mühendisliği (Quality Assurance and Quality Control Engineers) birimleridir. Günümüzde, her iki mühendislik, birbirlerini tamamlayarak, firmaların yönetim organizasyonlarında vazgeçilmez unsurlar olarak yerlerini almışlardır. ISO 8402 standardında tanımlandığı gibi, kalite güvenliği bünyesinde kalite yönetimini ve kalite güvenliği parametrelerini taşır. ANSI/ASQC Q94 – American National Standardında kalite yönetimi ve kalite sisteminin gerekleri net olarak ifade edilmiştir. Kalite güvenliği sistemi, proje yönetimi, kontrol üniteleri, planlama, mühendislik, tasarım, satın alma, imalat ve yönetim birimleri gibi tüm proje aktivitelerini kapsar. Proje kalite güvenliği üç aşamada gerçekleştirilir.
I. Aşama, firmanın kalite kitapçığının (Quality Manual) hazırlanmasın kapsar. Burada firmanın organizasyonu ve yönetim birimlerinin organizasyonu ve yönetim birimlerinin sorumlulukları net olarak ifade edilerek, firma prosedürleri ve uygulanacak çalışma yöntemleri kaynaklarıyla verilir.
II. Aşama, firma kalite kitapçığında verilen kalite sistem prosedürlerinin net olarak ortaya konulmasıdır. Firma bünyesinde yer alan her bir proje birimine ait prosedürler ayrı başlılar halinde içindekiler listesiyle, ISO 9001 standardındaki önerilere uygun olarak hazırlanır. Her grup kendi sorumluluğunu taşıyan prosedürleri takip ederek, işlerin konumuna göre değerlendirerek, kalite güvenliği mühendisleriyle koordineli çalışırlar.
III. Aşama, firmaların yapmış oldukları işlere bağlı (inşaat, mekanik, elektrik, havalandırma mühendislik hizmetleri) her iş grubunu, imalat çalışmaları ve test yöntemlerine göre detaylandırarak iş talimatnamelerinin hazırlığını kapsar. Her yapılan iş aktivitesi için kontrol test kayıtları hazırlanır. Aktivitelerin bitiminde bu kontrol kayıtları işveren ve yüklenici tarafından imzalanarak saklanır. Kalite güvenliği mühendisleri bu aşamaların hazırlanması ve düzenli takip edilmesinden sorumludurlar ve kalite güvenliğinin saha çalışmalarında etkin olmasın sağlayabilmek için her aşamayı kalite kontrol mühendisleriyle beraber saha aktiviteleriyle takip ederler. Bu takip çalışmaları, ISO 10011 standardına göre auditler yapılarak değerlendirilir. İşlerin çalışma periyoduna bağlı olarak bir audit programı işverene sunulur. Auditler işveren grubu olabileceği gibi firmanın kalite güvenlik grubu da olabilir. Yapılan auditlerde bulunan uygunsuzluklar raporlandırılır (Non – conformance report) ve gerekli görülmesi durumunda firmanın II. Ve III. Aşamada yer alan prosedür ve talimatnameleri gözden geçirilerek doğrulama raporları (corrective action records) hazırlanır. Bu auditlerde sahada tutulan her türlü kayıt ve dokümanlar ISO 9001 standardına uygun olarak incelenir. Saha aktivitelerinin, kalite güvenliği prosedürlerine uygun olarak yapılması ve denetlenmesinden kalite kontrol mühendisleri sorumludurlar. kontrol dokümanlarının takibi ve düzenli olarak saklanması yine kontrol mühendislerinin görevidir. Kalite güvenliği mühendisleri firma içinde, imalat ve kontrol mühendisliği gruplarının denetçileri konumundadırlar.
UYGULAMA:
Şekilde verilen Pert şebekesinin 2 no’lu düğümü makine ithali nedeniyle en erken 6. haftada başlayacaktır. Buna göre Pert hesabını yapıp kritik yolu çiziniz. Ayrıca tüm projenin tamamlanma süresini 3 hafta azaltabilmenin olasılığını araştırınız.
1 4 8 2 A B C D E 10 - 20 - 30 2 - 4 - 6 6 - 8 - 10 0 2 0 12.01 6 6 0 11.56 37 37 11.56 0 12 12 0.45 11.11 6 / 0.45 4 / 0.45 20 / 11.11 15 - 25 - 35 4 - 6 - 8 25 / 11.11 0 11.56 0 11.56 K K
( )
TE2 Z =6 İş ta tm tb te σ σ 2 = V A 2 4 6 4 0.67 0.45 B 10 20 30 20 3.33 11.11 C 4 6 8 6 0.67 0.45 D 6 8 10 8 0.67 0.45 E 15 25 35 25 3.33 11.11Not : 2 no’lu düğümde sabit tarih 6 alındığından sabitin varyansı olmaz (değişmez), sıfırdır. Kritik yol:
son,E X,E X,G
V =V +V olmalı
son,E
V =11.56
Kritik yol : A C E işleri TS = 37 – 3 = 34 S X X T T 34 37 Z 0.88 11.56 − − = == = − σ Tablodan enterpolasyon → %18.6
2 – 3 işleri arasındaki C işinin, 11 haftada en erken bitirilme olasılığı:
