CHRISTIN JONATHAN
PENGARUH BEBERAPA KOMBINASI ANTIOKSIDAN ASKORBIL
PALMITAT DAN
a
-
TOKOFEROL TERHADAP STABILITAS KIMIA
KETOKONAZOL DALAM KRIM VANISING NONIONIK
FAKULTAS FARMASI
UNIVERSITAS KATOLIK
WIDYA
MAMlALA
SURABAYA
PENGARUH BEBERAPA KOMBINASI ANTIOKSIDAN ASKORBIL
PALMITAT DAN
a
-
TOKOFEROL TERHADAP STABILITAS KIMIA
KETOKONAZOL DALAM KRIM VANISING NONIONIK
SKR I
PS
I
Sebagai Sal ah Satu Syarat Unt uk Memperol en G e l a r S a r j a n a Farmasi Pada F a k u l t a s Farmasi
U n i v e r s i t a s K a t o l i k Widya Mandala Surabaya
1995
01
eh
C H R I S T I N J O N A T H A N
NRP
: 2443089033D i s e t u j u i o l e h
_L__
.
I d a j a n i , MS,J,
* -I . , A D ~
.
.
. .S e g a I i l 2 u j : 5y7~l:-;ur itair,i p a n j a t kari : ; , = n a l l z ~ . . r T~:lh.r.
-.
-:_ : 3 z
-
:.la:la ~ s ac.::.:
. : I s r l > n i a ralimac-:.1ya, s e h i n g g ? kaini. . .
.
..
d,+g;ir i n e n y e l e s %:::.in 5:;r i p s i !:&fig s e d 2 r i i a n a
.
.;.C',LI;?UT:skripsi
i n i d i b u a r n n ~ u k m e m e n u h i s y a r a t m e n c a p a i z e l s r-
i a r l a n a r armds i i ~ e d a F a k u l t a s F a r a a s i U n l r e r s i r a s
S ~ C C ! i!,: ',Vidj.a ! , t a n d a : a .
, .
. + ,
I inen:-ndi..:i ';ai::rn . i a i n r n pzn;-u;iiniin : 5 k r i ~ s : * , '
e l '12 5 a n y a ; k mendapzr j a n t u n n dan h i i n b i n g a n d a ; i b r r -
. .
.
..
: ~ e z s i
-
p l ~ a a . !ndLa ?,?.<id k e s e m p a t a n i n 1 .<emi m e n g u c a p ~ a nT r - : i i n a k a s i h y a n s :a\: t s r h i n g g a k e p a d a :
1 . 1 D r a .
Idajsni
5 a d i n o t o . ?4S, .Apt. dan 3 a p a k D r s .Sos7,::andhy ',Vidj s j 3 . .i.p t
.
s e ! aku 5 o s e n p e n b i n b i n 2 v a n =.
L .>
.
i s l a n b a n y a k rnemberi!<an b i m b i n g a n , d o r o n g a n , b a n t u a n .
s a r a n d a n p e t u n j u k s 2 h i n g g a t e r s u s u n n y a s k r i p s i i n i .
2 . K e t u a L a b o r a t o r i u m D a s a r B e r s a m a U n i v e r s i t a s
2 - i i - i a n g g a S e s e r ~ a s ~ a f y a n g t e l a h r n e m b e r i b a n : u a z
p e r n e r i k s a a n b a h a n u n t u k p e n e l i t '
; a n .
3 . P a n i t i a s k r i ~ s i ; - a n g ~ e i a h b e r k e n a n m e r n e r i k s a s k r l p s i
1 . K e d u a o r a n g t n a , t e m a n - t e m a n a a n s e m u a p i h e ? : . - 3 3 ~
. . . .
S C I I ~ rlpp;1 : ; C \ I I I L I ; L I > ; I I I t I I T I I ( I : I I . i l ~ ( * ~ - l i a ~ ; ~ i 1 1 ; 11;1k (1 i t 1 1 [ I , ;
n ~ e n d ~ p a t i n ~ h e l n n tl ; ~ r i T u h a r l Y a n g Flnha I ; u a s ; 3 , d a n h a r a p a n
s a g a s e r n o g n p r r l e l i t i n n i n i I , e ~ . r i ~ a ~ l f a n t b a g j p e n y e r r ~ b a n g ~ n
AB STRAK
Pengujian stabilitas kimia suatu sediaan perlu
di lakukan, Garena sedidaan diharabkan dapat rnemberikan
e f e k
terapeurik
yangoptimal.
Pada peneli,tian ini digunakan zediaan ketokonazol
dalam :rim vanising nonionik pada
p E-
yang mengandung
bzrbagai macam kcmbinasi antioksidan askorbi!
palmitat
dan ci-tokofero!, yaitu Formula
I
:sedinan tanpa antiok-
sidan, Formula
1 1 :sediaan dengan antioksidan askorbil
plamitat
0 1 2 %dan ci-tokoferol 0 , 0 5 5 , Formu!a
111 : s e d i aa n dengan antioksidan askorbil palmitat
0 , 1 5 %dan
a-
~ o k o f s r o l
O t i ? ,Fornula IV
:sediaan dengsn antioksidac
sskorbi! palmitac C,1-5''; dan cc-tokofero!
S.-5Z.
Urutan h a r ~ a
tetapan laju 2eruraian k
'erkecil
d s n
"shelf-iife"
( t 9 0 7 )j-ang besar adaiah formula
1 1 ,formula
1:'.formula
1 1 1dan formula I .
Dengan demikian diketahui bah~va sedfaan ketokonazol
dnlam krim vanisins nonicnik dan ct-tokcferal yang mem-
punyai tetapan
l a j uperuraian
( k )terkecii adalah formu-
D A F T A R IS1
H a l aman
. . .
HALAMAN ?EYGESAHAN i i
. . .
KATA PENGANTAR i i i
DAFTAR I S 1
. . .
'JDAFTPR L A M P I R A N
. . .
3 A
E
. . .
x i iT
1 . PENDAHULUAN
I.
1.
L a t a r b e l a k a n g m a s a l a n. . .
-
L .-
~ . P e r m a s a l a h a n. . .
'7 -u
-
-.
;.a. T u i u a n p e n e ! i : i s n
. . .
-
.- dI.4. P e r u m u s a n 9;oo;asis
. . .
511. TINJAUAN PUSTAKA
I I .
1 . S t a b i 1 i t a s s a d i a a n i a r m a s i...
8 11.1. : .
J e n i s s t * b ' l ? t a s. . .
8 1 1 . 1 . 1 . 1 . S t a b ? i i t a s k j m i a. . .
8. . .
1 1 . 1 . 1 . 2 . S t a b i i i t a s f i s i k a 1 0 1 1 . 1 . 1 . 3 . S t a b i : i r a s m i k r o o i o l o g i k
. . .
1 1I 1
. !.: . J .
S t a b i 1 ;:as ~ e r a p e u t-
k. . .
*
-
. . .
' 1i 1 . 1 , ! . 5 . S t a b i l i r a s t c k s i k o l o g i 1 2
1 1 . 1 . 2 . F a k t o r - f a k ~ o r y a n g q e n p e n c a r u h : s t a -
. . .
b i l i t a s s a d i a a n f a r m a s i 1 2 1 1 . 1 . 2 . 1 . P e n g a r u h f i s i k
. . .
1 2. . .
I 1 . : . 2 . 1 . 1 . P e n g a r u h suhu 1 2 1 1 . 1 . 2 . 1 . 2 . P e n g a r u h k e l e m b a b a n
. . .
1 3 ; i . : . Z . 1 . 3 . P e n g a r a h c a h a y a. . .
:
4 1 1 . 1 . 2 . 1 . 4 . P e n g a r u h r a d i a s ;. . .
1a
. . .
1 1 . 1 . 2 . 2 . P e n g a r u h m e k a n i s 1 5 I I . 1 . 2 . 3 . P e n g a r u h
m i k r o o r g a n i s m e
. . .
1 5:I
. . .
3. M e k a n i s m e k e t i d a k s t a b l l a n k i m l a. . .
. . .
. . .
I i 3.
1 .
H : d r 3 : i s ; s-
*. . .
i1.1.3.2. O k s i d a s ;
. . .
11.1.3.3. R e a k s i l a i n
T I
...
4 . i a j ~ dan o r d e r r e a k s i. . .
I T . 1 . J . l .
i a j u - e a k s i. . .
: 1 . ? . 3 . 2 . O r d e r - e a k s i
. . .
II.i.i.2.1. 3 r z e r no1
. . .
11.2. 4 n t i c k s i d a n
. . .
I I
.
2
.
:
.
T i n j auan umum a n t i o k s i d a n. . .
11.2.2. P e n g g o l o n g a n a n t i o k s i d a n
. . .
I I
. 2 . 2.1.
F e n g g o l o n g a n a n t i o k s i dan b a r d a s a r - ?an m e k a n i s m e k e r j a. . .
.
7.1.2.2.1... ; n ~ ' c k s i d a n s e j a ; i
. . .
7
.
- . n. 3 . - . i
.
i . 4 r r ? c k s i d a n redul. n L u r * -. . .
II.2.2.'.3. :r::ioxsidan s i n e r g j s
. . .
-
TA I
. .
2 . 2 . 2 . ? e n g s c l o n g a n a n t i o k s i c a n b e r d a s a r -:<an s i s t s m e m u l s i
. . .
. . .
1 1 . 3 . K z t o k o n a z s i
7
.
1..3.1. 3 i f a t f j s l k a d a n k i m i a
. . .
Ii.3.2. S t a b j l i t a s k i m i a
. . .
. . .
Ii.3.3. F a r n a k o l o g i
. . .
II.3.4. D o s j s
. . .
11.3.5. E i e k s a m p - n g
. . .
11.4. K r i m v a n i s i n g
11.4.'. T ; n j a u a n unum k r i m
. . .
1 1 . 4 . 2 . T i n j a u a n k r i m v a n i s i n g
. . .
. . .
1 1 . 4 . 3 . E v a l c a s i s e d i a a n k r i m
Ii.5.3.1. E v a l t i a s : a s t s t i k
. . .
II.i.2.2. E v a l d a s i f i s i k a - 4 i m i a
. . .
. . .
II.L.3.3. E v a l u a s i m i k r o b i o l o g i
-
T. . .
ii.5.3.4. E v a l u a s i t e r a p e u t i k
- T .4.3. 5 . i v a l u a s i t o k s i k o l o g i
. . .
I:
1. ~ J ~ E T C D E DENELIT: "4111.1. Bahan dan a l a t
. . .
'.
. . .
IIZ.1.1. 3 a h a n
. . .
111.1.2. A l a t
. . .
. . .
IZI.2. M e t o d e k e r j a
111.2.1. Rancangan p e n s l i t i a n
. . .
. . .
111.2.2. E v a l u a s i
data
. . .
111.2.3. T a h a p a n p e n e l i t i a n
...
. . .
i-:.2.5.
Tanapan k e r j a7
.
7.
L i .8. 5 . i.
U
j i Xua'i i t a t i f k e t o k o n a z o l. . .
IIi . 2 . 5 . 2 . U j i k u a n t i t a t i f k e t o k o n a z o l
. . .
.
..-
i,:.2.5.3. U j : k u a : j : a t $ f s n t i o k s i d a n a s k o r -
. . .
5 : : g a l m i t a t
: I I . 2 . 5 . $ . Q j i k ~ ~ a l i i a t i f a n t i o k s j d a n a-toke- f e r o i
. . .
TIi.3. Pembuaran s e d i a a n
. . .
1 1 1 . 3 . 1 . Ponyimpanan s e d i a a n
. . .
1 1 1 . 4 . E v a l u a s i s e d i a a n
. . .
. . .
I 1 I . 1 . 1 . P e n g u j i a n s e c a r a f i s i k a. . .
; : I . & . ? . : . P e n g u j i a n p e n a r n p i l a n s e d j a a n
- - -
- 1 , . ; . I . 2 . P e n g u j i a n pH s e d i a a n. . .
.
-
-
. . ? P e n g u j i a n t i p e e m u l s i. . .
III.s.1.s.
P s n g u j i a n v i s k o s i t a s s e d i a a n. . .
-7 7
.
. . .
.
L,.
.
i 5 . Pengainat an u k u r a n p a r t i k e i. . . .
I I I . 4 . 1 . 6 . P e n g u j i a n h o m o g e n i t a s s e d i a a n1 1 . 1 . 2 . P e n g u j i a n s e c a r a k i m i a
. . .
1 1 . 3 . 2 . 7 . Pernbuatan l a r u t a n b a k u i n d u k
. . .
. . .
I I
.
A.
2 . 2 . Pembuat an 1 a r u t an b a k u k e r j a1 1 . 4 . 2 . 3 . P e n e n t u a n p a n j a n g gelombang r n a k s i - mum
. . .
-7 7
8 8 >
. . . . 4 . 2 . 4 . Pernbentukar- k u r v a Saku
. . .
T
.
7. 3 . 2 . 5 . Pernbua~an 7 a r u t a n b a k u r e c o v e r y
.
.
1 1 1 . 4 . 2 . 5 . Pembentukan k u r v a b a k u r e c o v e r y
. .
1 1 1 . 4 . 2 . 7 . PenenTuan k a d a r k e t o k o n a z o l d a l a m k r i m v a n i s i n g n o n i o n i k
. . .
H A S I L PENELITIAN
IV.l.
U j i k u a l i t a t i f k e t o k o n a z o l. . .
I V . 2 . U j i K u a n r i t a T i i k e t o k o n a z o l
. . .
I V
.
? i k u z i i t ~ t i f a n t i o k s i d a n a s k o r b i l p a l m i t a t. . .
I V . 4 . U j i k u a l i t a t i f a n t i o k s i d a n a - t o k o f e r o l
.
i V . 5 . P e n g u j i a n s e d i a a n s e c a r a f i s 7 k a
. . .
I V
.
5.1
.
Pengu j i an penarnpi 1 an s e d i aan. . .
IV
.
5 . 2 . Pengu j i an pH s e d i aan. . .
I V . 5 . 3 . P e n g u j i a n t i p e e r n u l s i
. . .
. . .
1 ' 1 . 3 . ? e n g u j i s n s s a i a a n s e c a r a k i m j a
I\/
.
5.
:
.
"omouar sn i a r u t an b a k u i nauic. . .
. . .
I\/
.
3 . 2 . ?smbuat an1
a r u t
an b a k u k e r j aI V . 6 . 3 . P e n e n t u a n p a n j a n g gelombang maksimum
.
I V . 6 . 4 . P e m b e n t u k ~ k u r v a b a k u
. . .
. . .
I V . 6 . 3 . Pembentukan k u r v a b a k u r e c o v e r yI v
.
6 . 6 . F o n e n t u a n k a d a r ka:okonazol dalamk r i x
v a n i s i n g n o n i o n i k
. . .
V
.
PEMBAHASAN. . .
'111
.
S A R A N. . .
D A F T A R PUSTAKA
. . .
DAFTAR
TABEL
T A B E L H a l
aman
I. PENENTUAN KADAR ( % )
. . .
3 911. PENENTUAN T E T A P A N L A J U P E R U R A I A N
. . .
3 9I V .
RANGKUMAN RUMUS ANAVA ACAK SEMPURNA. . .
41 !V.
RANGKUMAN 4UMUS ANAVA SLOK ACAK. . .
A 2'/I. FORMULA S E D I A A N KETOKONAZOL DALAM
L R I M
V A N I S I N S N O N I O N I K YANG MENGANDUNG A N T I -
O K S I D A N A S K O R B I L P A L M I T A T DAN a-TCOFEROL
. .
4 6V I I . "EMEUATAN L A R U T A N BAKU K E R J A KETOKONAZOL
.
.
5 1V I I I . P E N G U J I A N ? E N A M P I L A N S E D I A A N K R I M FORMULA
I , 11,
:I:,
1'4. . .
59I X . PE?iGUdIAPl pH S E D I A A N K R I M FORMULA I , 11,
111,
I'!
. . .
5 0X . P E N G U J I A N T I P E E M U L S I S E D I A A N K R I M FORMULA
- 7 7
I, 11, I.-, I V
. . .
6 :X I . P E N G U J I A N V I S K O S I T A S S D I A A N K R I M FORMULA
I ,
11, 111, 1'4. . .
6 1X I I . LOG D I S T Z I B U S I NORMAL UYURAN P A R T I K E L 3 A i A M
S E D I A A N Y R I M FORMULA 1,
I;,
T I I ,
I V. . .
.
. . .
5 3X I I I . D I A M E T E R UKURAN P A R T I K E L DALAM S E D I A A N K R I M
FORMULA I , 11, I i i , IV
. . .
.
.
.
.
. . .
.
. .
. . .
.
.
53
X I V . PENGUKURAN HCMOGENITAS S E D I A A N K R I M FORMULA
I
. . .
7 0X V . PENGUKURAN HOMOGENITAS S E D I A A N K R I M FORMULA
I 1
. . .
7 0X V I . PENGUKURAN HOMOGENITAS S E D I A A N K R I M FCRMULA
Y V I I
.
PZilGUXURAN HOMOGE:J I T A S S E D I A A N K 2 I M '2Rb.4ULAX V I I I . PENSUKURAN N I L A I SERAPAN KADAR LARUTAN KE- T a K O N A Z O L P,4DA K O N S E N T R A S I 1 5 0 DAN 2 5 0 mcq/ m; DALAM HC1 0 , 1 N
. . .
X I X . PENGUYURAN N I L A I S E Z 4 ? A N L A R U T A N 3 A K U i E 5 J A
X X . ?ENGUKURAN N I L A I S E 2 A P A N L A R U T A N RECOVERY XETOKONAZOL
. . .
X X I . PENENTUAN KADAR KETOKONAZOL DALAM S E D I A A N & R I M 'ORMULA I DENGAN I N T E R V A L WAKTU 0
-
90Y A R I
...
K X I I . PENENTUAN KADAR KETCKONAZOL DALAM S E D I A A N K R I M FORMULA 11 DENGAN I N T E R V A L !VAKTU 0 - 3 0 A
. . .
X X I I
I . DEbIENTUAN KADAR KETOKONAZOL
DALAM S E 3 i A A N < R I M FORMULA I I 1 DENGAN I N T E R V A L ','/AKTCI 0 - 9 0n A R i
. . .
X X I ' J . P E N E N i U A N KADAB XETCKONAZOL DAL.4M S E 9 I A A N 9 4 I M 'ORF.IULA :V DENGAN I N T E R V A L ':!AK-U " 9 0
. ,
i A R l
. . . . . . .
X X V . +ARGA T E T A P A N L A J U P E R U R A I A N ( K ) CAN " S E L F - - I F E M (;go%) S E D I A A X K R i M FORMULA I , 11,
DAFTAR GAMBAR
2 . S p e k t
rum
i n f r s n e r a h k e t s k o n a z o l h a s i l p e r -eabaan
. . .
5 63 . Termogram DSC k e t o k o n a z o l
. . .
5 7!.
1 , Terrnograrn DSC a s k o r b i l s a ? m i ~ a t
. . .
5 55 . K u r v a hubungan a n t a r a :$ f r e k u e n s ; v s x k u r a n
~ a r t t k e !
I ; ). . .
5 45 . K u r v a hubungan a n t a r a % f r e k u e n s i k u r n u l a t i f v s
l o g u k u r a n p a r t i k e l ( p ) pada f o r m u l a 1
. . .
6 57 . X u r v a hubungan a n t a r a ,:& f r e ~ u e n s i k u m u l a t i f v s
lag a k u r a n p a r t i k e l
(D!
7ada f o r m u l aT I
. . .
5 6a .
d u r v a hubungan a n t a r a % f r e k u e n s i k u m u l a t i f v s. . .
l o g u ~ u r a n p a r r ~ k e l ( p j pada f o r m u l a III 6 7
9 . K u r v a hubungan a n t a r a % f r e k u e n s i k u r n u i a t i f v s
. . .
l o g u k u r a n p a r t ? k e l
( u )
pada f o r m u l a I V 6 81 0 . K u r v a hubungan a n t a r a n i : a + s e r a p a n v s pan j a n g
gelombang (nm)
. . .
7 31 1 . K u r v a hubungan
a n t a r a
n i l a i s e r a p a n v s k c n s e n -: r a s i !mcq/ml)
. . .
7 51 2 . K u r v a k a d a r k e t o k o n a z o l ( % ) v s w a k t u penyimpan
. . .
DAFTAR L A M P I R A N
I . D a f t z r n i : a i - n i l a i b i l a n g a n gelombang i n f r a meran k a t o k o n a z o l p a d a D e ' a t K B r
(hasil
. . .
p e n g a ~ a ~ a n ) 92
2 . P e r h i t u n g a n u j i h o r n o g e n i t a s s e d i a a n k r i r n
k e t o k o n a z o l f o r m u l a
I
. . .
9 33 . P e r h i t u n g a n u j i h o r n o g e n i t a s s e d i a a n k r i r n
k e r o ~ o n a z c l io r m u l a I I
.,.
. . .
3 4d . P e r h i t o n g a n u j i h o m o g e n i t a s s e d i a a n k r i n
k e t c k o n a z c l f o r m u l a
i I I
. . .
955 . P e r h j r u n g a n u j i h o m o g e n i t a s s e d i a a n ! < r j i n
k e t c k c n a z c l f o r m u l a
I V
. . .
3 36 . P e r h i t u n g a n anava b l o k acak t e r h a d a p p r o s e n k a d a r r s t a - r a t a k e t o k o n a z s l d a l a m k r i m = o r m u l a
-
' T
. . .
. . .
I ,
-,,
:I:,
I V
$97
7 . G j i
-
c:Key(HSD)
t e r h a d a p ~ r s s a n k a c a r r a t a - r a t a k e t o k c n a z o l d a l a m k r i m f o r m u l aI , 1 1 ,
. . .
1 1 1 , I V
99a .
P e r n i t u n g a n anava a c a k sempurna t e r h a d a p l a j u p e r u r a i a n(K)
d a l a m k r i m f o r m u l aI , 1 1 , 1 1 1 ,
I'd
. . .
100
3 . 3 1 - Tuckey ( H S D ) t e r h a d a p t e t a p a n :a:u p a r u r s 1 a n ( K ) k e t o ~ c n a z o l d a l a m k r l m f 3 r m u : a
I , 1 1 , I i I , i V
. . .
1021 0 . P e r n ~ t u n g a n a n a v a a c a < sempurna t ; r h a d 6 ~ " s h e 1 f - 1 i f ? " ( t 9 0 % ) k e t o k o n a z o l d a l a m % r i m
f o r m u l a
I ,
1 1 ,
1 1 1 ,i V
. . .
1 0 31 . 3 Tuckey ( H S D ) t e r h a d a p " s h e l f - l i f e " ( t 9 0 % > k e i o k o n a z o l d a l a m k r i m f o r m u l a
I , 1 1 ,
1 1 1 ,
I V
. . .
105:
2 . 3 a f t a r n i l a i - n i l a i X Z pada t a r s f kemaknaan 5%! a
.
2 z i t a r
n i l a i - n i l a i Fa d a t a r s : kemaknaan
5%.
.
1 0 81 5
.
T a b e ldilaj-nl'ai
9a d a t a r a f kemaknaan
5%. . .
1 0 915
.
3 r o s u r a s k o r " ?
galmitat
. . .
1 1 0