Meningitis Tuberkulosa

(1)

BAB I BAB I

PENDAHULUAN PENDAHULUAN

1.1

1.1 Latar Latar BelakaBelakangng

Meningitis adalah penyakit infeksi yang akut yang fatal, disebabkan oleh berbagai Meningitis adalah penyakit infeksi yang akut yang fatal, disebabkan oleh berbagai mik

mikraoraorgarganisnisme. me. TinTingkgkat at kemkematiaatian n mulmulai ai 2% 2% padpada a infinfan an dan dan anaanak-ak-anak nak dan 30% dan 30% padpadaa neonates. Ketulian atau gejala sisa neurologis jangka panjang dapat di jumpai pada 1/3 kasus neonates. Ketulian atau gejala sisa neurologis jangka panjang dapat di jumpai pada 1/3 kasus dari anak yang bertahan.

dari anak yang bertahan.

Penyakit meningitis dapat membunuh dalam hitungan jam dan memakan lebih dari Penyakit meningitis dapat membunuh dalam hitungan jam dan memakan lebih dari ser

seratuatus s nyanyawa wa di di UK UK setsetiap iap tahtahununnyanya. . Hal Hal ini tidak ini tidak hanhanya ya terterkaikait t dendengan risikgan risiko o yanyangg sig

signifnifikaikan n dardari i mormortalitalitastas, , tettetapi api jugjuga a dendengan gan mormorbidbiditaitas s janjangka gka panpanjanjang. g. MereMereka ka yanyangg sembu

sembuh h dapat mengalami kecacatan yang dapat mengalami kecacatan yang secara dramatis mengubah kehidupsecara dramatis mengubah kehidupan an merekamereka,, term

termasuasuk k ampamputautasi, si, jarjaringingan an parparut, ut, defdefisiisit t sensensorsorik, ik, ganganggugguan an intintelekelektuatual, l, epiepileplepsi, si, dandan berbagai kurang spesifik kognitif dan gangguan psikologis. Meningokokus adalah bakteri berbagai kurang spesifik kognitif dan gangguan psikologis. Meningokokus adalah bakteri p

penenyeyebabab b ututamama a memeniningngitiitis s papada da ananakak-an-anak ak dadan n dedewaswasa a mumudada, , dadan n pepenynyebebab ab umumumum septikemia dan shock pada usia tersebut.

septikemia dan shock pada usia tersebut. 11

1.

1.22 TuTujujuanan

Tujuan pembuatan makalah ini adalah untuk memenuhi syarat dari kepanitraan klinik Tujuan pembuatan makalah ini adalah untuk memenuhi syarat dari kepanitraan klinik senior di RS. H. Adam Malik secara umumnya, dan dapat menjadi panduan untuk para senior di RS. H. Adam Malik secara umumnya, dan dapat menjadi panduan untuk para pembaca secara khususnya.

pembaca secara khususnya.

1.3 Manfaat 1.3 Manfaat Pen

Pengetgetahuahuan an menmengengenai ai menmeningingits its penpentinting g untuntuk uk menmeningingkatkatkan kan kepkepeduedulialian n dandan kew

kewaspaspadaadaan an menmengengenai ai gejgejala-gala-gejalejala a menmeningingitisitis. . SehSehingingga ga penpencegcegahaahan n dan dan penpengobgobataatann meningitis dapat dilakukan lebih dini dan lebih efektif

(2)

BAB II BAB II LAPORAN KASUS LAPORAN KASUS 2.1. IDENTITAS PRIBADI 2.1. IDENTITAS PRIBADI NAMA

NAMA : : Muhammad Muhammad ZeinsyahZeinsyah JJEENNIIS S KKEELLAAMMIINN : : LLaakkii--llaakkii

U USSIIAA : : 440 0 TTaahhuunn S SUUKKUU : : MMeellaayyuu A AGGAAMMAA : : IIssllaamm A

ALLAAMMAATT : : JJllnn. . PP..kkeemmeerrddeekkaaaan n nnoo..4 4 BBiinnjjaaii S

STTAATTUUSS : : MMeenniikkaahh P

PEEKKEERRJJAAAANN : : PPeeggaawwaai i NNeeggeerrii T

TGGL L MMAASSUUKK : 1: 19 9 JJaannuuaarri i 22001100 TGL

TGL KELUAR KELUAR : : 22 22 Januari Januari 2010 2010 (Exitus)(Exitus)

2.2. ANAMNESA 2.2. ANAMNESA K

KUU : : PPeennuurruunnaan n KKeessaaddaarraann Telaah :

Telaah :

Hal ini telah di alami oleh OS lebih kurang dalam seminggu ini secara perlahan-lahan saat Hal ini telah di alami oleh OS lebih kurang dalam seminggu ini secara perlahan-lahan saat OS beristirahat ( makan siang ) disertai rasa lemah pada lengan dan tungkai kanan. OS beristirahat ( makan siang ) disertai rasa lemah pada lengan dan tungkai kanan. Demam tinggi dijumpai lebih kurang 10 hari yang lalu, kejang (-), nyeri kepala (+) terjadi Demam tinggi dijumpai lebih kurang 10 hari yang lalu, kejang (-), nyeri kepala (+) terjadi 1mi

(3)

tinggi(-). Riwayat sakit gula (+), riwayat penyakit jantung (-), Merokok (-), riwayat tinggi(-). Riwayat sakit gula (+), riwayat penyakit jantung (-), Merokok (-), riwayat penyakit TB (+) selama 2 bulan.

penyakit TB (+) selama 2 bulan. Ri

Riwawayayat pt penenyayakikit tt tererdadahuhululu : T: Tububererkukulolosisis Ps Pararu, u, DiDiababetetes Mes Melellilitutuss R

Riiwwaayyaat t ppeenngggguunnaaaan n oobbaatt : : OOAATT

ANAMNESA TRAKTUS ANAMNESA TRAKTUS T

Trraakkttuus s SSiirrkkuullaattoorriiuuss : : TTiiddaak k ddiijjuummppaai i kkeellaaiinnaann T

Trraakkttuus s RReessppiirraattoorriiuuss : : TTuubbeerrkkuulloossiiss T

Trraakkttuus s DDiiggeessttiivvuuss : : TTiiddaak k ddi i jjuummppaai i kkeellaaiinnaann T

Trraakkttuus s UUrrooggeenniittaalliiss : : TTiiddaak k ddi i jjuummppaai i kkeellaaiinnaann Pe

Penynyakakit it teterdrdahahululu u ddan an kekececelalakkaaaann : : SSakakit it GuGulala; ; (-(-))

IInnttookkssiikkaassi i ddaan n oobbaatt--oobbaattaann : : TTiiddaak k ddi i jjuummppaai i kkeellaaiinnaann ANAMNESA KELUARGA

ANAMNESA KELUARGA Fa

Faktktor Hor Hereerediditerter : Ay: Ayah Oah Os Sts Stroroke (ke (+)+) Fa

Faktktor For Famamililieierr : A: Ananak kk ke-3 e-3 Os Os HiHidrdrococefaefalulus (+s (+))

ANAMNESA SOSIAL ANAMNESA SOSIAL Ke

Kelalahihiraran dn dan an PePertrtumumbubuhahann : S: Spopontntanan, d, di ti tololonong bg bididanan, d, dan an babaik ik IImmuunniissaassii : : TTiiddaak k JJeellaass

P

Peennddiiddiikkaann :: SS11 P

Peekkeerrjjaaaann : : PPeeggaawwaai i NNeeggeerrii P

(4)

2.3. PEMERIKSAAN JASMANI 2.3. PEMERIKSAAN JASMANI PEMERIKSAAN UMUM

PEMERIKSAAN UMUM Tekanan

Tekanan Darah Darah : : 120/80 120/80 mmHgmmHg N

Naaddii :: 8888 xx//ii F

Frreekkuueennssi i NNaaffaass : : 225 5 xx//ii T

Teemmppeerraattuurr : : 337 7 ˚˚cc Ku

Kulilit dt dan an SSelelapaput ut lelenndidirr : Tid: Tidak ak ddijijumumpapai i KeKelalaininanan Ke

Kelelenjnjar ar dadan gn getetah ah bebeniningng : P: Pemembebesasararan Kn KGB GB (-(-)) P

Peerrsseennddiiaann : : TTiiddaak k DDiijjuummppaai i KKeellaaiinnaann KEPALA DAN LEHER

KEPALA DAN LEHER B

Beennttuuk k ddaan n PPoossiissii : : BBuullaat t ddaan n MMeeddiiaall P

Peerrggeerraakkaann : : SSuulliit t ddi i nniillaaii K

Keellaaiinnaan n ppaanncca a iinnddrraa : : SSuulliit t ddi i nniillaaii R

Roonngggga a mmuulluut t ddaan n ggiiggii : : TTiiddaak k ddiijjuummppaai i kkeellaaiinnaann K

Keelleennjjaar r ppaarroottiiss : : TTiiddaak k ddiijjuummppaai i kkeellaaiinnaann Desah

Desah : : Tidak Tidak dijumpai dijumpai kelainankelainan

R

ROONNGGGGA A DDAADDA A DDAAN N AABBDDOOMMEENN RoRonngggga a DDaadda a RRoonngggga a AAbbddoommeenn IInnssppeekkssii :: SSiimmeettrriis s ffuussiiffoorrmm SSiimmeettrriiss

P

Paallppaassii :: SSuulliit t DDiinniillaaii SSooeeppeell P

Peerrkkuussii :: SSoonnoorr TTiimmppaannii A

(5)

GENITALIA GENITALIA

T

Toouucchheerr : : TTiiddaak k ddi i llaakkuukkaan n ppeemmeerriikkssaaaann

2.4. STATUS NEUROLOGIS 2.4. STATUS NEUROLOGIS S SEENNSSOORRIIUUMM : : AAppaattiiss KRANIUM KRANIUM B

Beennttuukk : : BBuullaatt F

Foonnttaanneellllaa : : TTeerrttuuttuupp P

Paallppaassii : : TTiiddaak k ddiillaakkuukkaan n ppeemmeerriikkssaaaann P

Peerrkkuussii : : CCrraacckkeed d PPoot t ssiiggn n ((--)) A

Auusskkuullttaassii : : TTiiddaak k ddiillaakkuukkaan n ppeemmeerriikkssaaaann T

Trraannsslluummiinnaassii : : TTiiddaak k ddiillaakkuukkaan n ppeemmeerriikkssaaaann

PERANGSANGAN MENINGEAL PERANGSANGAN MENINGEAL

K

Kaakku u KKuudduukk : : ((++)) T

Taanndda a KKeerrnniiqq : : ((++)) T

Taanndda a LLaasseeqquuee : : ((--)) T

Taanndda a bbrruuddzziinnsskki i II : : ((--)) T

Taanndda a bbrruuddzziinnsskki i IIII : : ((--))

PENINGKATAN TEKANAN INTRAKRANIAL PENINGKATAN TEKANAN INTRAKRANIAL

M

Muunnttaahh :: ((--)) S

Saakkiit t kkeeppaallaa : : ((--)) Kejang

(6)

NERVUS KRANIALIS NERVUS KRANIALIS N

NEERRVVUUS S II MMeeaattuus s NNaassi i DDeexxttrraa MMeeaattuus s NNaassi i SSiinniissttrraa N

Noorrmmoossmmiiaa : : SSuulliit t ddiinniillaaii SSuulliit t ddiinniillaaii A

Annoossmmiiaa : : SSuulliit t ddiinniillaaii SSuulliit t ddiinniillaaii P

Paarroossmmiiaa : : SSuulliit t ddiinniillaaii SSuulliit t ddiinniillaaii H

Hiippoossmmiiaa : : SSuulliit t ddiinniillaaii SSuulliit t ddiinniillaaii

N

NEERRVVUUS S IIII OOkkuulli i DDeexxttrra a ((OODD)) OOkkuulli i SSiinnssttrra a ((OOSS)) V

Viissuuss : : SSuulliit t diind niillaaii SSuulliit t ddiinniillaaii

Lapangan Pandang Lapangan Pandang

•

• NNoorrmmaal l : : SSuulliit t ddiinniillaaii SSuulliit t ddiinniillaaii

•

• MMeennyyeemmppiitt : : SSuulliit t ddiinniillaaii SSuulliit t ddiinniillaaii

•

• HHeemmiiaannooppssiiaa : : SSuulliit t ddiinniillaaii SSuulliit t ddiinniillaaii

•

• SSccoottoommaa : : SSuulliit t ddiinniillaaii SSuulliit t ddiinniillaaii

R

Reefflleekks s AAnnccaammaann : : SSuulliit t ddiinniillaaii SSuulliit t ddiinniillaaii Fundus Okuli

Fundus Okuli

•

• Warna Warna : : Tdk Tdk dilakdilakukan ukan pemeripemeriksaanksaan Tdk Tdk dilakdilakukan ukan pemeripemeriksaanksaan

•

• BBaattaass : : TTddk k ddiillaakkuukkaan n ppeemmeerriikkssaaaann TTddk k ddiillaakkuukkaan n ppeemmeerriikkssaaaann

•

• EkEkskskavavasasioio : : TTdk dk ddililakakukukan an pepemmererikiksasaanan TTdk dk ddililakakuukakan n ppememererikiksasaanan

•

(7)

N

NEERRVVUUS S IIIIII,,IIVV,,VVII OOkkuulli i DDeexxttrra a ((OODD)) OOkkuulli i SSiinniissttrra a ((OOSS)) G

Geerraakkaann bboollaammaattaa :: SSDDNN SSDDNN N

Niissttaaggmmuuss : : SSuulliit t ddiinniillaai i SSuulliit t ddiinniillaaii Pupil

Pupil

•

• LLeebbaarr :: 33mmmm 33mmmm

•

• BBeennttuukk :: BBuullaatt BBuullaatt

•

• RReefflleex x ccaahhaayya a llaannggssuunngg :: ((++)) ((++))

•

• RReefflleex x ccaahhaayya a ttddk k llssgg :: ((++)) ((++))

•

• RRiimma a PPaallppeebbrraa :: 55mmm m 55mmmm

•

• DDeevviiaassii ccoonnjjuuggaattee :: ((--)) ((--))

•

• PPhheennoommeenna a DDoollll’’s s eeyyee :: SSDDN N SSDDNN

•

• SSttaabbiissmmuuss :: ((--)) ((--))

N

NEERRVVUUSS VV KKaannaann KKiirrii

Motorik Motorik

•

• MMeemmbbuukka a ddaan n mmeennuuttuup p mmuulluutt : : SSuulliit t ddiinniillaaii SSuulliit t ddiinniillaaii

•

• PPaallppaassi i oottoot t mmaasssseetteer r ddaan n tteemmppoorraalliiss : : SSuulliit t ddiinniillaaii SSuulliit t ddiinniillaaii

•

• KKeekkuuaattaan n ggiiggiittaann : : SSuulliit t ddiinniillaaii SSuulliit t ddiinniillaaii

Sensorik Sensorik

•

(8)

•

• SSeellaappuut t lleennddiir r : : MMuukkoossa a bbaassaahh MMuukkoossa a BBaassaahh

Reflex Kornea Reflex Kornea

•

• LLaannggssuunngg :: ((++)) ((++))

•

• TTiiddaakk llaannggssuunngg :: ((++)) ((++))

R

Reefflleex x mmaasssseetteerr : : SSuulliit t ddiinniillaaii SSuulliit t ddiinniillaaii R

Reefflleex x bbeerrssiinn : : SSuulliit t ddiinniillaaii SSuulliit t ddiinniillaaii

N

NEERRVVUUSSVVIIII KKaannaann KKiirrii Motorik

Motorik

•

• MMiimmiikk : : SSuudduut t MMuulluut t jjaattuuh h kke e KKiirrii

•

• KKeerruut t kkeenniinngg : : SuSulliit t ddiinniillaaii SSuulliit t ddiinniillaaii

•

• MMeennuuttuup p mmaattaa : : SuSulliit t ddiinniillaaii SSuulliit t ddiinniillaaii

•

• MMeenniiuup p sseekkuuaattnnyyaa : S: Suulliit t ddiinniillaaii SSuulliit t ddiinniillaaii

•

• MMeemmppeerrlliihhaattkkaan n ggiiggii : S: Suulliit t ddiinniillaaii SSuulliit t ddiinniillaaii

•

• TTeerrttaawwaa : : SSuulliit t ddiinniillaaii SSuulliit t ddiinniillaaii

Sensorik Sensorik

•

• PPeennggeeccaappaan n 22//3 3 ddeeppaan n lliiddaahh : : SSuulliit t ddiinniillaaii

•

• PPrroodduukkssi i kkeelleennjjaar r lluuddaahh : : ((++))

•

• HHiippeerraakkuussiiss : : SSuulliit t ddiinniillaaii

•

• RReefflleex x SSttaappeeddiiaall : : SSuulliit t ddiinniillaaii

NERVUS VIII NERVUS VIII

A

(9)

•

• PPeennddeennggaarraan n : : SSuulliit t ddiinniillaaii SSuulliit t ddiinniillaaii

•

• TTeesst t RRiinnnnee : : TTddk k ddiillaakkuukkaan n ppeemmeerriikkssaaaann TTddk k ddiillaakkuukkaan n ppeemmeerriikkssaaaann

•

• TTeesst t WWeebbeerr : : TTddk k ddiillaakkuukkaan n ppeemmeerriikkssaaaann TTddk k ddiillaakkuukkaan n ppeemmeerriikkssaaaann

•

• TTeesst St Scchhwwaabbaacchh : T: Tddk dk diillaakkuukkaan pn peemmeerriikkssaaaann TTddk dk diillaakkuukkaan pn peemmeerriikkssaaaann

Vestibularis Vestibularis

•

• NNiissttaaggmmuuss : : SSuulliit t ddiinniillaaii SSuulliit t ddiinniillaaii

•

• RReeaakkssi ki kaalloorrii : T: Tddk k ddiillaakkuukkaan pn peemmeerriikkssaaaann TTddk dk diillaakkuukkaan pn peemmeerriikkssaaaann

•

• VVeerrttiiggoo : : SSuulliit t ddiinniillaaii SSuulliit t ddiinniillaaii

•

• TTiinnnniittuuss : : SSuulliit t ddiinniillaaii SSuulliit t ddiinniillaaii

NERVUS IX,X NERVUS IX,X

P

Paallllaattuum m MMoollee : : SSuulliit t ddiinniillaaii U

Uvvuullaa : : SSuulliit t ddiinniillaaii D

Diissffaaggiiaa : : SSuulliit t ddiinniillaaii D

Diissaarrttrriiaa : : SSuulliit t ddiinniillaaii D

Diissffoonniiaa : : SSuulliit t ddiinniillaaii R

Reefflleexx mmuunnttaahh : : ((++)) P

Peennggeeccapapaan n 11//3 3 bbeellaakkaanng g lliiddaahh : S: Suulliit dt diinniillaaii

N

NEERRVVUUSSXXII KKaannaann KKiirrii M

Meennggaannggkkaat t bbaahhuu : S: Suulliit t ddiinniillaaii SSuulliit t ddiinniillaaii F

Fuunnggssi i oottoot t SStteerrnnoocclleeiiddoommaassttooiiddeeuuss : : SSuulliit t ddiinniillaaii SSuulliit t ddiinniillaaii NERVUS XII NERVUS XII Lidah Lidah • • Tremor Tremor : : (-)(-) • • AAttrrooppii :: ((--))

(10)

•

• FFaassiikkuullaassii : : ((--))

U

Ujjuunng g lliiddaah h sseewwaakkttu u iissttiirraahhaatt : : KKe e kkiirrii Uj

Ujuung ng lilidadah h ssewewakaktu tu ddijijuululurkrkanan : : SSuulilit t ddininililaiai SISTEM MOTORIK

SISTEM MOTORIK T

Trrooppii : : EEuuttrrooffii T

Toonnuus s OOttoott : : NNoorrmmoottoonnuuss K

Keekkuuaattan an oottoott : : SSuulliit t ddiinniillaaii, , kkeessaan n llaattereraalilissasasi i kke e kkaannanan Sikap

Sikap : : BerbaringBerbaring

Gerakan Spontan Abnormal Gerakan Spontan Abnormal

• • TTrreemmoorr : : ((--)) • • KKhhoorreeaa : : ((--)) • • BBaalllliissmmuu : : ((--)) •

• MMiiookklloonnuuss : : ((--))

• • AAtteettoossiiss : : ((--)) • • DDiissttoonniiaa : ((--)): • • SSppaassmmee : : ((--)) • • TTiicc :: ((--)) TEST SENSIBILITAS TEST SENSIBILITAS E

Ekksstteerroosseeppttiiff : : SSuulliit t ddiinniillaaii P

Prrooppiioosseeppttiiff : : SSuulliit t ddiinniillaaii Fungsi kortikal untuk sensibilitas

Fungsi kortikal untuk sensibilitas

•

• SStteerreeooggnnoossiiss : : SSuulliit t ddiinniillaaii

•

• PPeennggeennaallaan n dduua a ttiittiikk : : SSuulliit t ddiinniillaaii

•

(11)

REFLEKS REFLEKS R

Reefflleekks s FFiissiioollooggiiss KKaannaann KKiirrii

•

• BBiicceeppss :: ((++)) ((++))

•

• TTrriicceeppss :: ((++)) ((++))

•

• RRaaddiiooppeerriioosstt :: ((++)) ((++))

• • AAPPRR :: ((++)) ((++)) • • KKPPRR :: ((++)) ((++)) • • SSttuummppllee :: ((++)) ((++)) Reflex Patologis Reflex Patologis •

• BBaabbiinnsskkii :: ((--)) ((--))

• • OOppppeennhheeiimm :: ((--)) ((--)) • • CChhaaddddoocckk :: ((--)) ((--)) • • GGoorrddoonn :: ((--)) ((--)) • • SScchhaaeeffeerr :: ((--)) ((--)) •

• HHooffffmmaann--TTrroommnneerr : : ((--)) ((--))

•

• KKlloonnuusslluuttuutt :: ((--)) ((--))

•

• KKlloonnuusskkaakkii :: ((--)) ((--))

R

Reefflleekks s PPrriimmiittiiff :: ((--)) KOORDINASI

KOORDINASI L

Leennggggaanngg : : ssuulliit t ddiinniillaaii B

Biiccaarraa : : ssuulliit t ddiinniillaaii M

(12)

P

Peerrccoobbaaaan n aapprraakkssiiaa : : ssuulliit t ddiinniillaaii M

Miimmiicc : : ssuulliit t ddiinniillaaii T

Tees Ts Teelluunnjjuukk--tteelluunnjjuukk : s: suulliit dt diinniillaaii T

Tees s TTeelluunnjjuukk--HHiidduunngg : : ssuulliit t ddiinniillaaii D

Diiaaddookkhhookkiinneessiiaa : : ssuulliit t ddiinniillaaii T

Tees s TTuummiitt--lluuttuutt : : ssuulliit t ddiinniillaaii T

Tees s RRoommbbeerrgg : : ssuulliit t ddiinniillaaii

VEGETATIF VEGETATIF V

Vaassoommoottoorriikk : : TTiiddaak k ddiillaakkuukkaan n ppeemmeerriikkssaaaann S

Suuddoommoottoorriikk : : TTiiddaak k ddiillaakkuukkaan n ppeemmeerriikkssaaaann P

Piilloo--EErreekkttoorr : : TTiiddaak k ddiillaakkuukkaan n ppeemmeerriikkssaaaann M

Miikkssii : : TTiiddaak k ddiillaakkuukkaan n ppeemmeerriikkssaaaann D

Deeffeekkaassii : : TTiiddaak k ddiillaakkuukkaan n ppeemmeerriikkssaaaann P

Pootteenns s ddaan n LLiibbiiddoo : : TTiiddaak k ddiillaakkuukkaan n ppeemmeerriikkssaaaann

VERTEBRA VERTEBRA Bentuk Bentuk • • NNoorrmmaall : : ((++)) •

• SSccoolliioossiiss : : ((--))

•

• HHiippeerrlloorrddoossiiss : : ((--))

Pergerakan Pergerakan

•

• LLeehheerr : : SSuulliit t ddiinniillaaii

•

• PPiinnggggaanngg : : SSuulliit t ddiinniillaaii

TANDA PERANGSANGAN RADIKULER TANDA PERANGSANGAN RADIKULER L

Laasseeqquuee : ssu: ulliit t ddiinniillaaii C

(13)

T

Teesst t NNaaffffzziiggeerr : : ssuulliit t ddiinniillaaii GEJALA-GEJALA SEREBRAL

GEJALA-GEJALA SEREBRAL A

Attaakkssiiaa : : SSuulliit t DDiinniillaaii D

Diissaattrriiaa : : SSuulliit t DDiinniillaaii T

Trreemmoorr : : SSuulliit t DDiinniillaaii N

Niissttaaggmmuuss : : SSuulliit t DDiinniillaaii F

Feennoommeenna a RReebboouunndd : : SSuulliit t DDiinniillaaii V

Veerrttiiggoo : : SSuulliit t DDiinniillaaii GEJALA-GEJALA EKSTRAPIRAMIDAL GEJALA-GEJALA EKSTRAPIRAMIDAL T

Trreemmoorr : : SSuulliit t DDiinniillaaii R

Riiggiiddiittaass : : SSuulliit t DDiinniillaaii B

Brraaddiikkiinneessiiaa : : SSuulliit t DDiinniillaaii FUNGSI LUHUR

FUNGSI LUHUR K

Keessaaddaarraan n KKuuaalliittaattiiff : : SSuulliit t DDiinniillaaii IInnggaattaan n BBaarruu : : SSuulliit t DDiinniillaaii IInnggaattaan n LLaammaa : : SSuulliit t DDiinniillaaii Orientasi

Orientasi

•

• DDiirrii : : SSuulliit t DDiinniillaaii

•

• TTeemmppaatt : : SSuulliit t DDiinniillaaii

•

• WWaakkttuu : : SSuulliit t DDiinniillaaii

•

• SSiittuuaassii : : SSuulliit t DDiinniillaaii

IInntteelleeggeennssiiaa : : SSuulliit t DDiinniillaaii D

Daayya a ppeerrttiimmbbaannggaann : : SSuulliit t DDiinniillaaii R

Reeaakkssi i EEmmoossii : : SSuulliit t DDiinniillaaii Afasia

Afasia

•

• EEkksspprreessiiff : : SSuulliit t DDiinniillaaii

•

(14)

A

Apprraakkssiiaa : : SSuulliit t DDiinniillaaii Agnosia

Agnosia

•

• AAggnnoossiia a VViissuuaall : : SSuulliit t DDiinniillaaii

•

• AAggnnoossiia a JJaarrii--jjaarrii : : SSuulliit t DDiinniillaaii

•

• AAkkaallkkuulliiaa : : SSuulliit t DDiinniillaaii

•

• DDiissoorriieennttaassi i KKaannaann--KKiirrii : : SSuulliit t DDiinniillaiai

2.5 KESIMPULAN PEMERIKSAAN 2.5 KESIMPULAN PEMERIKSAAN

Seorang laki-laki berumur 46 tahun datang ke RSUPHAM dengan keluhan penurunan Seorang laki-laki berumur 46 tahun datang ke RSUPHAM dengan keluhan penurunan kes

kesadaadaran ran yanyang g diadialami lami secsecara ara perperlahlahan-lan-lahaahan n leblebih ih kurkurang ang daldalam am semseminginggu gu ini ini disdisertaertaii dengan rasa lemah di lengan dan tungkai kanan. Demam tinggi dujumpai lebih kurang 10 hari dengan rasa lemah di lengan dan tungkai kanan. Demam tinggi dujumpai lebih kurang 10 hari ini. Riwayat nyeri kepala dan muntah

ini. Riwayat nyeri kepala dan muntah (+), DM (+),TB Paru (+) (+), DM (+),TB Paru (+) lebih kurang 2 bulan, Riwayatlebih kurang 2 bulan, Riwayat penggunaan OAT (+) tetapi tidak teratur.

penggunaan OAT (+) tetapi tidak teratur. S

Sttaattuus s PPrreesseennss SSttaattuus s NNeeuurroollooggiiss S

Seennssoorriiuumm : : AAppaattiiss SSeennssoorriiuumm : : AAppaattiiss T

TDD : : 112200//880 0 mmmmHHgg PPee↑ ↑ TTIIKK : : ((--)) H

HRR : : 8888xx//ii PPeerr..MMeenniinnggeeaal l ::KKaakku u KKuudduukk((++)),,KKeerrnniigg((++)) R RRR : : 2255xx//ii T T :: 3377˚˚CC S.Kranialis S.Kranialis N

N..II : : SSuulliit t DDiinniillaaii N

N..IIII..IIIIII : : RRC C ++//++, , PPuuppiil l IIssookkoorr, , 3ѳѳ3mmmm

N

N.I.IIIII..IVIV..VVII : : SuSulilit t ddininililaiai N

(15)

N

N..VVIIII : : SSuudduut t mmuulluut t jjaattuuh h kke e kkiirrii N

N..VVIIIIII : : ((++)) N

N..IIXX..XX : : GGaag g rreefflleex x ((++)) N

N..XXII : : SSuulliit t ddiinniillaaii N

N..XXIIII : : UUjjuunng g lliiddaah h ssaaaat t iissttiirraahhaat t kkeekkiirrii

R

Reefflleekks s FFiissiioollooggiiss KKaa KKii RReefflleekks s PPaattoollooggiiss KKaa KKii B

Biisseeppss//TTrriisseeppss ++//++ ++//++ HHooffmmaann//TTrroommnneerr --//-- --//--K

KPPRR//AAPPRR ++//++ ++//++ BBaabbiinnsskkii ---- ----Kekuatan Motorik : Sulit dinilai, Kesan Lateralisasi Kanan

Kekuatan Motorik : Sulit dinilai, Kesan Lateralisasi Kanan 2.6 DIAGNOSA

2.6 DIAGNOSA Diagn

Diagnosa Fuosa Fungsiongsionalnal : Apat: Apatis + Hemis + Hemiparesiparese dex+ e dex+ P.N.VP.N.VII SiniII Sinistra Tstra Tipe UMipe UMNN Di

Diagagnnososa Eta Etioiolologigikk : In: Infefeksksii Di

Diagagnnososa a AnAnatatoomimi : : MeMenininngegensns D

Diiaaggnnoossa a KKeerjrjaa : : DDDD/ / - - MMeenniinnggiittiis s TTuubbeerrccuulloossaa - Meningitis Purulenta - Meningitis Purulenta - Enchepalitis - Enchepalitis 2.7 PENATALAKSANAAN : 2.7 PENATALAKSANAAN : •

• Diet Diet Sonde Sonde TKTPTKTP

•

• Tirah baring elevasi kepala 30˚Tirah baring elevasi kepala 30˚

•

• O2O2 22-3-3LL

•

(16)

•

• IVFD R-Sol20gtt/iIVFD R-Sol20gtt/i

•

• CeCefrifriaxaxonon 2g2gr/r/1212jajamm

•

• Dexamethason 2amp bolus, lanjut 1amp/6jamDexamethason 2amp bolus, lanjut 1amp/6jam Tappering Off 3 HariTappering Off 3 Hari

•

• RaRaninititididinn 1a1ampmp/1/12j2jamam

• • RRiiffaammppiicciinn 11xx445500mmgg • • Pirazinamid 3x500mgPirazinamid 3x500mg • • INH 1x300mgINH 1x300mg •

• Inj. Streptomisin 1x750mg/hr Inj. Streptomisin 1x750mg/hr

•

• Vit B6 2x1Vit B6 2x1

2.8 RENCANA PEMERIKSAAN 2.8 RENCANA PEMERIKSAAN

•

• Pemeriksaan darah rutinPemeriksaan darah rutin

•

• ElektrolitElektrolit

•

• KGD ad randomKGD ad random

•

• Ureum dan kreatininUreum dan kreatinin

•

• SGOT SGPTSGOT SGPT

•

• Analisa gas darahAnalisa gas darah

•

• Lumbal punksiLumbal punksi

•

• EKGEKG

•

• Foto ThoraksFoto Thoraks

•

(17)

•

• Darah Rutin : (19-01-2010)Darah Rutin : (19-01-2010)

o

o LLeeuukkoossiitt 1111,,9 9 KK//uuLL ( ( 44,,660 0 - - 1100,,2 2 KK//uuL L ))

o

o EErriittrroossiitt 44,,559 9 MM//uuLL ( ( 44,,004 4 - - 66,,113 3 MM//uuL L ))

o

o HHeemmoogglloobbiinn 1111,,4 4 ggrr//ddLL ( ( 1122,,0 0 - - 1188,,0 0 ggrr//ddL L ))

o

o PPllaatteelleett 33442 2 KK//uuLL ( 1( 1550 0 - - 44550 0 KK//ddL L ))

•

• Renal Fungsi Test : (19-01-2010)Renal Fungsi Test : (19-01-2010)

o

o UUrreeuumm 116 6 mmgg//ddLL ( ( 110 0 - - 550 0 mmgg//ddl l ))

o

o CCrreeaattiinniinn 00..4 4 mmgg//ddLL ( ( 00,,7 7 - - 11,,4 4 mmgg//ddl l ))

•

• Liver Fungsi Test : (19-01-2010)Liver Fungsi Test : (19-01-2010)

o

o SSGGOOTT 110 0 uu//LL ( ( <<338 8 uu//L L ))

o

o SSGGPPTT 7 7 uu//LL ( ( <<440 0 uu//L L ))

•

• Metabolisme KarbohidratMetabolisme Karbohidrat

o o KKGGD D aad d rraannddoomm 991 1 mmgg% % ( ( <<22000 0 mmgg% % )) • • ElektrolitElektrolit o o NNaattrriiuumm 11229 9 mmEEqq//LL ( ( 113355--11555 5 mmEEqq//L L )) o o KKaalliiuumm 44,,2 2 mmEEqq//LL ( ( 33,,66--55,,5 5 mmEEqq//L L )) o

o CChhlloorriiddaa 994 4 mmEEqq//LL ( ( 9966--11006 6 mmEEqq//L L ))

•

• Analisa Gas darahAnalisa Gas darah

o o PPHH 7,,474550 0 ( ( 77,,335 5 - - 77,,445 5 )) o o ppCCOO22 4411,,4 4 mmmmHHgg ( ( 338 8 - - 442 2 mmmmHHg g )) o o ppOO22 7744,,5 5 mmmmHHgg ( ( 885 5 - - 11000 0 mmmmHHg g ))

(18)

o

o bbiikkaarrbboonnaatt 2288,,1 1 ( ( 222 2 - - 226 6 ))

o o TToottaal l CCOO22 2929,,4 4 ( ( 119 9 – – 225 5 )) o o BBaasse e EExxeess 33,,8 8 ( ( --2 2 - - ++2 2 )) o o SSaattuurraassi i OO22 9955,,33 ( ( 995 5 – – 11000 0 )) •

• Dilakukan pemeriksaan Foto Dilakukan pemeriksaan Foto Thoraks (19-01-2010)Thoraks (19-01-2010)

o

o Hasil : TB paru Aktif Hasil : TB paru Aktif

•

• Dilakukan Head Dilakukan Head CT CT Scan di RS Scan di RS MATERNAMATERNA

o

o Hasil : Meningitis + Hidrosefalus comunicans + Infark SerebriHasil : Meningitis + Hidrosefalus comunicans + Infark Serebri

2. 10 Follow Up pasien tanggal

2. 10 Follow Up pasien tanggal 20-22 januari 201020-22 januari 2010 KU : penurunan kesadaran KU : penurunan kesadaran KT : KT : -Status Presens : Status Presens : Sensorium : Apatis Sensorium : Apatis TD: 120/80 mmHg TD: 120/80 mmHg HR: 108 x/i HR: 108 x/i RR: 44 x/i RR: 44 x/i T : 36,5 T : 36,5oo_C_C Status Neurologis : Status Neurologis : Sensorium :Apatis Sensorium :Apatis Peningkatan

Peningkatan TIK TIK : :

--Perangsangan Meningeal : kaku Perangsangan Meningeal : kaku kuduk + kuduk + Nervus Kranialis : Nervus Kranialis : N.I : SDN N.I : SDN KU : penurunan kesadaran KU : penurunan kesadaran KT : demam KT : demam Status Presens : Status Presens : Sensorium : Apatis Sensorium : Apatis TD: 110/80 mmHg TD: 110/80 mmHg HR:120 x/i HR:120 x/i RR: RR: 45 45 x/ix/i T : 38 T : 38oo_C_C Status Neurologis : Status Neurologis : Sensorium :Apatis Sensorium :Apatis Peningkatan

--Perangsangan Meningeal : kaku Perangsangan Meningeal : kaku kuduk + kuduk + Nervus Kranialis : Nervus Kranialis : N.I : SDN N.I : SDN KU : penurunan kesadaran KU : penurunan kesadaran KT : demam KT : demam Status Presens : Status Presens : Sensorium : Sopor Sensorium : Sopor TD: 100/60 mmHg TD: 100/60 mmHg HR: 136 x/i HR: 136 x/i RR: 48 x/i RR: 48 x/i T : 39,5 T : 39,5oo_C_C Status Neurologis : Status Neurologis : Sensorium

Sensorium : : Sopor Sopor Peningkatan

--Perangsangan Meningeal : kaku Perangsangan Meningeal : kaku kuduk + kuduk + Nervus Kranialis : Nervus Kranialis : N.I : SDN N.I : SDN

(19)

N III.IV.VI : SDN N III.IV.VI : SDN N V : Reflek kornea + N V : Reflek kornea +

N VII : sudut mulut jatuh kekiri N VII : sudut mulut jatuh kekiri N VIII : (+)

N VIII : (+)

N IX.X : gangguan reflek + N IX.X : gangguan reflek + N XI : SDN

N XI : SDN

N XII : Lidah Istirahat kekiri N XII : Lidah Istirahat kekiri

R.Fisiologis R.Fisiologis : : KA KA KIKI B/T B/T +/+ +/+ +/++/+ KPR/APR KPR/APR +/+ +/+ +/++/+ R.Patologis R.Patologis Ka Ka KiKi Babinski Babinski -/- -/- -/- -/-H/T H/T -/- -/- -/- -/-Kekuatan motorik : Kekuatan motorik : ESD:

ESD: SDN SDN ESS ESS : : SDNSDN EID:

EID: SDN SDN EIS EIS : : SDNSDN Kesan Lateralisasi kanan Kesan Lateralisasi kanan

Diagnose kerja : Diagnose kerja : Apatis+meningitis+hydrosefalus Apatis+meningitis+hydrosefalus comunicas+infark serebri comunicas+infark serebri Terapi : Terapi : •

•

• Tirah baring elevasi kepalaTirah baring elevasi kepala

30˚ 30˚

•

• O2 2-3LO2 2-3L

•

• IVFD R-Sol20gtt/iIVFD R-Sol20gtt/i

•

• Ceftriaxon 2gr/12jamCeftriaxon 2gr/12jam

•

• Dexamethason 2amp bolus,Dexamethason 2amp bolus,

N III.IV.VI :SDN N III.IV.VI :SDN N V : Reflek kornea + N V : Reflek kornea +

N VIII : (+)

N IX.X : gangguan reflek + N IX.X : gangguan reflek + N XI : SDN

N XI : SDN

N XII : Lidah Istirahat kekiri N XII : Lidah Istirahat kekiri

R.fisiologis R.fisiologis : : KA KA KIKI B/T B/T -/- -/- -/- -/-KPR/APR KPR/APR -/- -/- -/- -/-R.Patologis R.Patologis Ka Ka KiKi Babinski Babinski +/+ +/+ +/++/+ H/T H/T +/+ +/+ +/++/+ Kekuatan motorik : Kekuatan motorik : ESD:

ESD: SDN SDN ESS: ESS: SDNSDN EID:

EID: SDN SDN EIS: EIS: SDNSDN Kesan Lateralisasi kiri

Kesan Lateralisasi kiri

Diagnose kerja : Diagnose kerja : Apatis+meningitis+hydrosefalus Apatis+meningitis+hydrosefalus comunicas+infark serebri comunicas+infark serebri Terapi : : Terapi : : •

•

30˚ 30˚

•

• O2 2-3LO2 2-3L

•

• IVFD Nacl 0,9% 8gtt/iIVFD Nacl 0,9% 8gtt/i

•

• Dexamethason 2amp bolus,Dexamethason 2amp bolus,

N III.IV.VI : SDN N III.IV.VI : SDN N V : Reflek kornea + N V : Reflek kornea +

N VIII : (+)

N IX.X: gangguan reflek + N IX.X: gangguan reflek + N XI : SDN

N XI : SDN

N XII : Lidah Istirahat ke kiri N XII : Lidah Istirahat ke kiri

R.fisiologis R.fisiologis : : KA KA KIKI B/T B/T -/- -/- -/- -/-KPR/APR KPR/APR -/- -/- -/- -/-R.Patologis R.Patologis Ka Ka KiKi Babinski Babinski +/+ +/+ +/++/+ H/T H/T +/+ +/+ +/++/+ Kekuatan motorik : Kekuatan motorik : ESD:

ESD: SDN SDN ESS ESS :SDN:SDN EID

EID : : SDN SDN EIS EIS :SDN:SDN Kesan Lateralisasi kiri

Kesan Lateralisasi kiri

Diagnose kerja : Diagnose kerja : Sopor+meningitis+hydrosefalus Sopor+meningitis+hydrosefalus comunicas+infark serebri comunicas+infark serebri Terapi : Terapi : •

•

30˚ 30˚

•

• O2 2-3LO2 2-3L

•

• IVFD Nacl 0,9% 8gtt/iIVFD Nacl 0,9% 8gtt/i

•

(20)

lanjut 1amp/6jam lanjut 1amp/6jam



Tappering Off 3 HariTappering Off 3 Hari

•

• Inj. Ranitidin 1amp/12jamInj. Ranitidin 1amp/12jam

• • RRiiffaammppiicciinn 11xx445500mmgg • • Pirazinamid 3x500mgPirazinamid 3x500mg • • INH 1x300mgINH 1x300mg • • Inj.StreptomisinInj.Streptomisin 1x750mg/hr 1x750mg/hr • • VViit t BB66 22xx11 lanjut 1amp/6jam lanjut 1amp/6jam 

•

• • RRiiffaammppiicciinn 11xx445500mmgg • • Pirazinamid 3x500mgPirazinamid 3x500mg • • INH 1x300mgINH 1x300mg • • Inj.StreptomisinInj.Streptomisin 1x750mg/hr 1x750mg/hr • • VViit t BB66 22xx11 lanjut 1amp/6jam lanjut 1amp/6jam 

•

• • RRiiffaammppiicciinn 11xx445500mmgg • • Pirazinamid 3x500mgPirazinamid 3x500mg • • INH 1x300mgINH 1x300mg • • Inj.Streptomisin 1x750mg/hr Inj.Streptomisin 1x750mg/hr • • VViit t BB66 22xx11

Follow Up pasien dalam keadaan kritis ( 22-01-2010 ) : Follow Up pasien dalam keadaan kritis ( 22-01-2010 ) :

JJaamm SSeennssoorriiuumm TTDD HHRR RRRR TT RRCC PPuuppiill 0 088..0000 SSooppoorr 110000//6600 113366 4848 3399..55 +//+ + + ↓↓ IIssookkoor r 0 088..3300 SSooppoorr 111100//7700 113322 4949 4400..11 +//+ + + ↓↓ IIssookkoor r 0 099..0000 SSooppoorr 110000//7700 112244 4848 4400..00 +//+ + + ↓↓ IIssookkoor r 0 099..3300 SSooppoorr 9900//6600 113300 4488 4400..00 +//+ + + ↓↓ IIssookkoor r 1 100..0000 SSooppoorr 8800//6600 114400 4499 3399..88 +//+ + + ↓↓ IIssookkoor r 1 100..3300 SSooppoorr 7700//4400 110055 4488 4400..00 +//+ + + ↓↓ IIssookkoor r 1 111..0000 SSooppoorr 6600//4400 110000 4466 4400..22 +//+ + + ↓↓ IIssookkoor r 1 111..3300 EEXXIITTUUSS BAB III BAB III TINJAUAN PUSTAKA TINJAUAN PUSTAKA

(21)

Meningitis merupakan salah satu infeksi pada susunan saraf pusat yang mengenai Meningitis merupakan salah satu infeksi pada susunan saraf pusat yang mengenai selaput otak dan selaput medulla spinalis yang juga disebut sebagai meningens. Meningitis selaput otak dan selaput medulla spinalis yang juga disebut sebagai meningens. Meningitis dap

dapat at disdisebaebabkabkan n oleoleh h berberbagbagai ai jenjenis is mikmikrooroorgarganisnisme me sepseperti erti bakbakterteri, i, virvirus, us, jamjamur ur dandan parasit. Meningitis Tuberkulosis tergolong ke dalam meningitis yang disebabkan oleh bakteri parasit. Meningitis Tuberkulosis tergolong ke dalam meningitis yang disebabkan oleh bakteri yaitu Mycobacterium Tuberkulosa. Bakteri tersebut menyebar ke otak dari bagian tubuh yang yaitu Mycobacterium Tuberkulosa. Bakteri tersebut menyebar ke otak dari bagian tubuh yang lain.

lain.

3.2 Epidemiologi 3.2 Epidemiologi

Me

Meniningngititis is TB TB memerurupapakakan n sasalalah h sasatu tu kokompmplilikakasi si TB TB prprimimerer. . MoMorbrbididititas as dadann mortalitas penyakit ini tinggi dan prognosisnya buruk. Komplikasi meningitis TB terjadi mortalitas penyakit ini tinggi dan prognosisnya buruk. Komplikasi meningitis TB terjadi setiap 300 TB primer yang tidak diobati. CDC melaporkan pada tahun 1990 morbiditas setiap 300 TB primer yang tidak diobati. CDC melaporkan pada tahun 1990 morbiditas meningitis TB 6,2% dari TB ekstrapulmonal. Insiden meningitis TB sebanding dengan TB meningitis TB 6,2% dari TB ekstrapulmonal. Insiden meningitis TB sebanding dengan TB primer, umumnya bergantung pada status sosio-ekonomi, higiene masyarakat, umur, status primer, umumnya bergantung pada status sosio-ekonomi, higiene masyarakat, umur, status

giz

gizi i dan dan fakfaktor tor gengenetietik k yanyang g menmenententukaukan n resrespon pon imuimun n sesseseoreorangang. . FakFaktor tor prepredisdisposposisiisi berkembangnya infeksi TB adalah malnutrisi, penggunaan kortikosteroid, keganasan, cedera berkembangnya infeksi TB adalah malnutrisi, penggunaan kortikosteroid, keganasan, cedera

kepal

kepala, a, infeksinfeksi i HIV dan HIV dan diabediabetes melitus. Penyakit ini tes melitus. Penyakit ini dapat menyerandapat menyerang g semua umur, anak-semua umur, anak-anak lebih sering dibanding dengan dewasa terutama pada 5 ta

anak lebih sering dibanding dengan dewasa terutama pada 5 ta hun pertama kehidupan. Jaranghun pertama kehidupan. Jarang ditemukan pada usia dibawah 6 bulan dan hampir tidak pernah ditemukan pada usia dibawah ditemukan pada usia dibawah 6 bulan dan hampir tidak pernah ditemukan pada usia dibawah 3 bulan.

3 bulan.55

3.3 Anatomi Fisiologi 3.3 Anatomi Fisiologi33

Otak dan sumsum otak belakang diselimuti meningea yang melindungi struktur syaraf yang Otak dan sumsum otak belakang diselimuti meningea yang melindungi struktur syaraf yang ha

halulus, s, memembmbawawa a pepembmbululuh uh dadararah h dadan n dedengngan an sesekrkresesi i sesejejeninis s cacairiran an yayaititu u cacairiranan serebrospinal. Meningea terdiri dari tiga lapis, yaitu:

serebrospinal. Meningea terdiri dari tiga lapis, yaitu:

•

• Pia meter : yang menyelipkan dirinya ke dalam celah pada otak dan sumsum tulangPia meter : yang menyelipkan dirinya ke dalam celah pada otak dan sumsum tulang

belakang dan sebagai akibat dari kontak yang sangat erat akan menyediakan darah untuk belakang dan sebagai akibat dari kontak yang sangat erat akan menyediakan darah untuk

struktur-struktur ini. struktur-struktur ini.

•

• Arachnoid : Merupakan selaput halus yang memisahkan pia meter dan dura meter.Arachnoid : Merupakan selaput halus yang memisahkan pia meter dan dura meter.

•

• Dura meter : Merupakan lapisan paling luar yang padat dan keras berasal dari jaringanDura meter : Merupakan lapisan paling luar yang padat dan keras berasal dari jaringan

ikat tebal dan kuat. ikat tebal dan kuat.

(22)

3.4 Etiologi 3.4 Etiologi88

Keb

Kebananyakyakan an kaskasus us menmeniningitgitis is disdisebaebabkabkan n oleoleh h mikmikrooroorgarganinismesme, , sepseperterti i virvirusus,, bakteri, jamur, atau parasit yang menyebar dalam darah ke

bakteri, jamur, atau parasit yang menyebar dalam darah ke cairan otak.cairan otak. Penyebab infeksi ini dapat diklasifikasikan atas :

Penyebab infeksi ini dapat diklasifikasikan atas : 1 1.. BBaakktteerrii:: • • PneumococcusPneumococcus • • MeningococcusMeningococcus •

• Haemophilus influenzaHaemophilus influenza

Staphylococcus Staphylococcus

(23)

•

• Escherichia coliEscherichia coli

•

• SalmonellaSalmonella

•

• Mycobacterium tuberculosisMycobacterium tuberculosis

2 2.. VViirruus s :: • • EnterovirusEnterovirus 3 3.. JJaammuur r :: •

• Cryptococcus neoformansCryptococcus neoformans

•

• Coccidioides immitrisCoccidioides immitris

Pada laporan kasus meningitis tuberkulosa ini, mycobacterium tuberculosis merupakan faktor Pada laporan kasus meningitis tuberkulosa ini, mycobacterium tuberculosis merupakan faktor penyebab paling utama dalam terjadinya penyakit meningitis.

penyebab paling utama dalam terjadinya penyakit meningitis. 3.5 Patogenesis

3.5 Patogenesis Men

Meningingitiitis s TB TB terterjadjadi i akiakibat bat penpenyebyebaran aran infinfekseksi i secsecara ara hemhematoatogen gen ke ke menmeningingen.en. Dalam perjalanannya meningitis TB melalui 2 tahap. Mula-mula terbentuk lesi di otak atau Dalam perjalanannya meningitis TB melalui 2 tahap. Mula-mula terbentuk lesi di otak atau men

meningingen en akiakibat bat penpenyebyebaran aran basbasil il secsecara ara hemhematoatogen gen selselama ama infinfekseksi i priprimermer. . PenPenyebyebaranaran secara hematogen dapat juga terjadi pada TB kronik, tetapi keadaan ini jarang ditemukan. secara hematogen dapat juga terjadi pada TB kronik, tetapi keadaan ini jarang ditemukan. Selanjutnya meningitis terjadi akibat terlepasnya basil dan antigen TB dari fokus kaseosa Selanjutnya meningitis terjadi akibat terlepasnya basil dan antigen TB dari fokus kaseosa (lesi permulaan di otak) akibat trauma atau proses imunologik, langsung masuk ke ruang (lesi permulaan di otak) akibat trauma atau proses imunologik, langsung masuk ke ruang subarakhnoid. Meningitis TB biasanya terjadi 3–6 bulan setelah infeksi primer.

subarakhnoid. Meningitis TB biasanya terjadi 3–6 bulan setelah infeksi primer.55

Kebanyakan bakteri masuk ke cairan serebro spinal dalam bentuk kolonisasi dari Kebanyakan bakteri masuk ke cairan serebro spinal dalam bentuk kolonisasi dari nasof

nasofaring atau aring atau secara hematogsecara hematogen en menyemenyebar ke bar ke plekspleksus koroid, parenkim otak, atau us koroid, parenkim otak, atau selapselaputut menin

meningen. gen. Vena-vVena-vena ena yang mengalami penyumbayang mengalami penyumbatan tan dapat menyebabkdapat menyebabkan an aliranaliran retrograderetrograde transmisi dari infeksi. Kerusakan lapisan dura dapat disebabkan oleh fraktur , paska bedah transmisi dari infeksi. Kerusakan lapisan dura dapat disebabkan oleh fraktur , paska bedah saraf, injeksi steroid secara epidural, tindakan anestesi, adanya benda asing seperti implan saraf, injeksi steroid secara epidural, tindakan anestesi, adanya benda asing seperti implan koklear, VP shunt, dll. Sering juga kolonisasi organisme pada kulit dapat menyebabkan koklear, VP shunt, dll. Sering juga kolonisasi organisme pada kulit dapat menyebabkan meningitis. Walaupun meningitis dikatakan sebagai peradangan selaput meningen, kerusakan meningitis. Walaupun meningitis dikatakan sebagai peradangan selaput meningen, kerusakan meningen dapat berasal dari infeksi yang dapat berakibat edema otak, penyumbatan vena dan meningen dapat berasal dari infeksi yang dapat berakibat edema otak, penyumbatan vena dan memblok aliran cairan serebrospinal yang dapat berakhir dengan hidrosefalus, peningkatan memblok aliran cairan serebrospinal yang dapat berakhir dengan hidrosefalus, peningkatan intrakranial, dan herniasi

(24)

Skema patofisiologi meningitis tuberkulosa Skema patofisiologi meningitis tuberkulosa

BTA masuk tubuh BTA masuk tubuh

↓ ↓

Tersering melalui inhalasi Tersering melalui inhalasi Jarang pada kulit, saluran cerna Jarang pada kulit, saluran cerna

↓ ↓ Multiplikasi Multiplikasi ↓ ↓

Infeksi paru / focus infeksi lain Infeksi paru / focus infeksi lain

↓ ↓ Penyebaran hematogen Penyebaran hematogen ↓ ↓ Meningens Meningens ↓ ↓ Membentuk tuberkel Membentuk tuberkel ↓ ↓

BTA tidak aktif / dormain BTA tidak aktif / dormain

Bila daya tahan tubuh menurun Bila daya tahan tubuh menurun

↓ ↓

Rupture tuberkel meningen Rupture tuberkel meningen

(25)

Pelepasan BTA ke ruang subarachnoid Pelepasan BTA ke ruang subarachnoid

↓ ↓ MENINGITIS MENINGITIS 3.6 Manifestasi Klinis 3.6 Manifestasi Klinis

Gejala klinis meningitis TB berbeda untuk masing-masing penderita. Faktor-faktor Gejala klinis meningitis TB berbeda untuk masing-masing penderita. Faktor-faktor yang bertanggung jawab terhadap gejala klinis erat kaitannya dengan perubahan patologi yang bertanggung jawab terhadap gejala klinis erat kaitannya dengan perubahan patologi yang ditemukan. Tanda dan gejala klinis meningitis TB muncul perlahan-lahan dalam waktu yang ditemukan. Tanda dan gejala klinis meningitis TB muncul perlahan-lahan dalam waktu beberapa minggu.

beberapa minggu.55

Keluhan pertama biasanya nyeri kepala. Rasa ini dapat menjalar ke tengkuk dan Keluhan pertama biasanya nyeri kepala. Rasa ini dapat menjalar ke tengkuk dan pun

punggunggung. g. TengTengkuk kuk menjamenjadi di kaku. Kaku kaku. Kaku kudukuduk k disebdisebabkan oleh abkan oleh mengemengejangnjangnya ya otot-otot-otototot ekstensor tengkuk. Bila hebat, terjadi opistotonus, yaitu tengkuk kaku dalam sikap kepala ekstensor tengkuk. Bila hebat, terjadi opistotonus, yaitu tengkuk kaku dalam sikap kepala tertengadah dan punggung dalam sikap hiperekstensi. Kesadaran menurun.tanda Kernig’s dan tertengadah dan punggung dalam sikap hiperekstensi. Kesadaran menurun.tanda Kernig’s dan Brudzinsky positif.

Brudzinsky positif.88

Gejala meningitis tidak selalu sama, tergantung dari usia si penderita serta virus apa Gejala meningitis tidak selalu sama, tergantung dari usia si penderita serta virus apa yang menyebabkannya. Gejala yang paling umum adalah demam yang tinggi, sakit kepala, yang menyebabkannya. Gejala yang paling umum adalah demam yang tinggi, sakit kepala, pilek, mual, muntah, kejang. Setelah itu biasanya penderita merasa sangat lelah, leher terasa pilek, mual, muntah, kejang. Setelah itu biasanya penderita merasa sangat lelah, leher terasa pegal dan kaku, gangguan kesadaran serta penglihatan menjadi kurang jelas.

pegal dan kaku, gangguan kesadaran serta penglihatan menjadi kurang jelas.88

Gejala pada bayi yang terkena meningitis, biasanya menjadi sangat rewel muncul Gejala pada bayi yang terkena meningitis, biasanya menjadi sangat rewel muncul bercak pada kulit tangisan lebih keras dan nadanya tinggi, demam ringan, badan terasa kaku, bercak pada kulit tangisan lebih keras dan nadanya tinggi, demam ringan, badan terasa kaku,

dan terjadi gangguan kesadaran seperti tangannya membuat gerakan tidak beraturan. dan terjadi gangguan kesadaran seperti tangannya membuat gerakan tidak beraturan.88

Gejala meningitis meliputi : Gejala meningitis meliputi :88

(26)

•

• Gejala infeksi akutGejala infeksi akut



 PanasPanas



 Nafsu makan tidak ada Nafsu makan tidak ada



 Anak lesuAnak lesu

•

• Gejala kenaikan tekanan intracranialGejala kenaikan tekanan intracranial



 Kesadaran menurunKesadaran menurun



 Kejang-kejangKejang-kejang



 Ubun-ubun besar menonjolUbun-ubun besar menonjol

•

• Gejala rangsangan meningealGejala rangsangan meningeal



 kaku kuduk kaku kuduk



 KernigKernig



 Brudzinky I dan II positif Brudzinky I dan II positif

Gejala klinis meningitis tuberkulosa dapat dibagi dalam 3 stadium : Gejala klinis meningitis tuberkulosa dapat dibagi dalam 3 stadium :22

Stadium I : Stadium awal Stadium I : Stadium awal

•

• Gejala prodromal non spesifik : apatis, iritabilitas, nyeri kepala, malaise, demam,Gejala prodromal non spesifik : apatis, iritabilitas, nyeri kepala, malaise, demam,

anoreksia anoreksia

Stadium II : Intermediate Stadium II : Intermediate

•

• Gejala menjadi lebih jelasGejala menjadi lebih jelas

•

• Mengantuk, kejang,Mengantuk, kejang,

•

• Defisit neurologik fokal : hemiparesis, paresis saraf kranial(terutama N.III dan N.VII,Defisit neurologik fokal : hemiparesis, paresis saraf kranial(terutama N.III dan N.VII,

gerakan involunter gerakan involunter

•

(27)

•

• Penurunan kesadaranPenurunan kesadaran

•

• Disfungsi batang otak, dekortikasi, deserebrasiDisfungsi batang otak, dekortikasi, deserebrasi

3.7

3.7 DiagDiagnosnosisis

Diagnosa pada meningitis TB dapat dilakukan dengan beberapa cara : Diagnosa pada meningitis TB dapat dilakukan dengan beberapa cara :88

1.

1. AnAnamamnenese : dse : dititegegakakkakan ben berdrdasasarkarkan gan gejejalala klia klininis, rs, riwiwayayat kat konontatak dek dengngan pan penendederirita TBta TB 2

2.. LLuummbbaal l ppuunnggssii

Gambaran LCS pada meningitis TB : Gambaran LCS pada meningitis TB :

•

• Warna jernih / xantokromWarna jernih / xantokrom

•

• Jumlah Sel meningkat MN > PMNJumlah Sel meningkat MN > PMN

•

• Limfositer Limfositer

•

• Protein meningkatProtein meningkat

•

• Glukosa menurun <50 % kadar glukosa darahGlukosa menurun <50 % kadar glukosa darah

Pemeriksaan tambahan lainnya : Pemeriksaan tambahan lainnya :

•

• Tes TuberkulinTes Tuberkulin

•

• Ziehl-Neelsen ( ZN )Ziehl-Neelsen ( ZN )

•

• PCR ( Polymerase Chain Reaction )PCR ( Polymerase Chain Reaction )

2

2.. RRoonnttggeen n tthhoorraaxx

•

• TB apex paruTB apex paru

•

• TB milier TB milier

3

3.. CCT T ssccaan n oottaak k

•

• Penyengatan kontras ( enhancement ) di sisterna basalisPenyengatan kontras ( enhancement ) di sisterna basalis

•

• TubeTuberkulorkulomama : mas: massa nosa nodulardular, mas, massa rinsa ring-enhg-enhancedanced

•

(28)

4. MRI 4. MRI

Diagn

Diagnosis dapat ditegakkan secara cepat osis dapat ditegakkan secara cepat dengadengan n PCR, ELISA dan PCR, ELISA dan aglutaglutinasi Latex.inasi Latex. Baku emas diagnosis meningitis TB adalah menemukan M. tb dalam kultur CSS. Namun Baku emas diagnosis meningitis TB adalah menemukan M. tb dalam kultur CSS. Namun pemeriksaan kultur CSS ini membutuhkan waktu yang lama dan memberikan hasil positif pemeriksaan kultur CSS ini membutuhkan waktu yang lama dan memberikan hasil positif

hanya pada kira-kira setengah dari penderita hanya pada kira-kira setengah dari penderita

3.8

3.8PenatalaksanaanPenatalaksanaan88

Terapi Farmakologis yang dapat diberikan pada meningitis TB berupa : Terapi Farmakologis yang dapat diberikan pada meningitis TB berupa :

•

• Rifampicin ( R )Rifampicin ( R )

Efe

Efek sampk sampinging : Hepa: Hepatottotoksoksik ik

•

• INH ( H )INH ( H )

Efek sam

Efek sampingping : Hepato: Hepatotoksitoksik, defisk, defisiensi viiensi vitamin B6tamin B6

•

• Pyrazinamid ( Z )Pyrazinamid ( Z )

Efek s

Efek samping amping : Hepato: Hepatotoksik toksik

•

• Streptomycin ( S )Streptomycin ( S )

Efek samping

Efek samping : Gangguan pend: Gangguan pendengaran dan vestibuler engaran dan vestibuler

•

• Ethambutol ( E )Ethambutol ( E )

Efek samp

Efek samping ing : Neuritis : Neuritis optikaoptika Regimen : RHZE / RHZS Regimen : RHZE / RHZS N Naamma a OObbaatt DDOOSSIISS IINNHH DDeewwaassa a : : 1100--1155 mg/kgBB/hari mg/kgBB/hari + piridoksin 50 mg/hari + piridoksin 50 mg/hari Anak : 20 mg/kgBB/hari Anak : 20 mg/kgBB/hari St

(29)

E

Ettaammbbuuttooll 225 5 mmgg//kkggBBBB//hhaarri pi p..o so seellaamma 2 a 2 bbuullaam m ppeerrttaammaa Dilanjutkan

Dilanjutkan 15 15 mg/kgBB/harimg/kgBB/hari

R

Riiffaammppiissiinn DDeewwaassa a : : 66000 0 mmgg//hhaarri i AAnnaak k 1100--2200 mh/kgBB/hari mh/kgBB/hari Di

Di sasampmpining g tutubeberkrkululosostatatitik k dadapapat t didibeberirikakan n rarangngkakaiaian n pepengngobobatatan an dedengnganan deksametason untuk menghambat edema serebri dan timbulnya perlekatan-perlekatan antara deksametason untuk menghambat edema serebri dan timbulnya perlekatan-perlekatan antara araknoid dan otak.

araknoid dan otak.

Steroid diberikan untuk: Steroid diberikan untuk:

•

• Menghambat reaksi inflamasiMenghambat reaksi inflamasi

•

• Mencegah komplikasi infeksiMencegah komplikasi infeksi

•

• Menurunkan edema serebriMenurunkan edema serebri

•

• Mencegah perlekatanMencegah perlekatan

•

• Mencegah arteritis/infark otak Mencegah arteritis/infark otak

Indikasi Steroid : Indikasi Steroid :

•

• Kesadaran menurunKesadaran menurun

•

• Defisit neurologist fokalDefisit neurologist fokal

Dosis steroid : Dosis steroid :

Deksametason 10 mg bolus intravena, kemudian 4 kali 5 mg intravena selama 2 minggu Deksametason 10 mg bolus intravena, kemudian 4 kali 5 mg intravena selama 2 minggu selanjutnya turunkan perlahan selama 1 bulan.

selanjutnya turunkan perlahan selama 1 bulan.

Bagan Penatalaksanaan Meningitis Bagan Penatalaksanaan Meningitis77

Jika dijumpai tanda klinis meliputi : Jika dijumpai tanda klinis meliputi : 1) Panas

1) Panas 2) Kejang 2) Kejang

3) Tanda rangsang meningeal 3) Tanda rangsang meningeal 4) Penurunan kesadaran

4) Penurunan kesadaran

Cari tanda kenaikan tekanan intra cranial : Cari tanda kenaikan tekanan intra cranial : 1) Mual muntah hebat

1) Mual muntah hebat 2) Nyeri kepala

(30)

3) Ubun-ubun cembung (anak) 3) Ubun-ubun cembung (anak)

3.9

3.9 ProPrognognosissis

Prognosis meningitis tuberkulosa lebih baik sekiranya didiagnosa dan diterapi

Prognosis meningitis tuberkulosa lebih baik sekiranya didiagnosa dan diterapi seawalseawal mungkin. Sekitar 15% penderita meningitis nonmeningococcal akan

mungkin. Sekitar 15% penderita meningitis nonmeningococcal akan dijumpai gejala sisanya.dijumpai gejala sisanya. Secara umumnya, penderita meningitis dapat sembuh, baik sembuh dengan cacat motorik Secara umumnya, penderita meningitis dapat sembuh, baik sembuh dengan cacat motorik atau mental atau meninggal tergantung :

atau mental atau meninggal tergantung : 66

umur penderita. umur penderita.

(31)

o

o Jenis kuman penyebabJenis kuman penyebab

o

o Berat ringan infeksiBerat ringan infeksi

o

o Lama sakit sebelum mendapat pengobatanLama sakit sebelum mendapat pengobatan

o

o Kepekaan kuman terhadap antibiotic yang diberikanKepekaan kuman terhadap antibiotic yang diberikan

o

o Adanya dan penanganan penyakit.Adanya dan penanganan penyakit.

3

3..1100 KKeessiimmppuullaann

Untuk meningitis tuberkulosa sendiri masih banyak ditemukan di Indonesia karena Untuk meningitis tuberkulosa sendiri masih banyak ditemukan di Indonesia karena mor

morbidbiditaitas s tubtuberkerkuloulosis sis masmasih ih tintinggiggi. . MenMeningingitiitis s tubtuberkerkuloulosis sis terjterjadi adi sebsebagaagai i akiakibatbat kom

kompliplikaskasi i penpenyebyebaran aran tubtuberkerkuloulosis sis priprimermer, , biabiasansanya ya di di parparu. u. TerTerjadjadinyinya a menmeningingitisitis tuberkulosa bukanlah karena terinfeksinya selaput

tuberkulosa bukanlah karena terinfeksinya selaput otak langsung oleh penyebaran hematogen,otak langsung oleh penyebaran hematogen, melainkan biasanya sekunder melalui pembentukan tuberkel pada permukaan otak, sumsung melainkan biasanya sekunder melalui pembentukan tuberkel pada permukaan otak, sumsung tulang belakang atau vertebra yang kemudian pecah kedalam rongga arakhnoid.

tulang belakang atau vertebra yang kemudian pecah kedalam rongga arakhnoid.

Meningitis tuberculosa adalah penyulit dari tuberkulosa yang mempunyai morbiditas Meningitis tuberculosa adalah penyulit dari tuberkulosa yang mempunyai morbiditas dan

dan mormortaltalitas itas yanyang g tintinggiggi, , bilbila a tidtidak ak diodiobatbati. i. OleOleh h karkarena ena itu itu penpenyakyakit it ini ini memmemerluerlukankan diagnosa dini dan pemberian pengobatan yang cepat, tepat dan rasional.

(32)

DAFTAR PUSTAKA DAFTAR PUSTAKA 1.

1. Backgroud to desease. Last updated 2006. Available fromBackgroud to desease. Last updated 2006. Available from http://www.ocbmedia.com/meningitis/background.php http://www.ocbmedia.com/meningitis/background.php 2.

2. Neurology and Neurosurgery Illustrated Neurology and Neurosurgery Illustrated 3.

3. Israr YA. Meningitis. Last Updated 2008. Available fromIsrar YA. Meningitis. Last Updated 2008. Available from

http://yayanakhyar.files.wordpress.com/2009/01/meningitis.pdf http://yayanakhyar.files.wordpress.com/2009/01/meningitis.pdf 4.

4. Ramachandran TS. Tuberculous Meningitis. Last Updated 4 Ramachandran TS. Tuberculous Meningitis. Last Updated 4 December 2008. AvailableDecember 2008. Available from http://emedicine.medscape.com/article/1166190-overview

from http://emedicine.medscape.com/article/1166190-overview ----5.

5. Nofareni. Status imunisasi bcg dan faktor lain yang mempengaruhi terjadinya meningitis Nofareni. Status imunisasi bcg dan faktor lain yang mempengaruhi terjadinya meningitis tuberkulosa.

tuberkulosa. Available from Available from http://library.usu.ac.id/download/fk/anak-nofareni.pdf http://library.usu.ac.id/download/fk/anak-nofareni.pdf 6.

6. Koppel BS. Bacterial, Fungal,& Parasitic infections of the Nervous System in CurrentKoppel BS. Bacterial, Fungal,& Parasitic infections of the Nervous System in Current Diagnosis and Treatment Neurology. USA; The

Diagnosis and Treatment Neurology. USA; The McGraw-Hill Companies. 2007. p403-McGraw-Hill Companies. 2007. p403-08, p421-23.

08, p421-23. 7.

7. Meningitis. Available fromMeningitis. Available from

http://forbetterhealth.files.wordpress.com/2009/01/meningitis.pdf http://forbetterhealth.files.wordpress.com/2009/01/meningitis.pdf 8.

8. Pradhana D. Referat Meningitis. Last Updated 2009. Available fromPradhana D. Referat Meningitis. Last Updated 2009. Available from http://www.docstoc.com/docs/19409600/new-meningitis-edit