• Tidak ada hasil yang ditemukan

KELEBIHAN DAN KEKURANGAN SISTEM DELIVERY

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2018

Membagikan "KELEBIHAN DAN KEKURANGAN SISTEM DELIVERY"

Copied!
29
0
0

Teks penuh

(1)

 

KELEBIHAN DAN KEKURANGAN SISTEM DELIVERY PROJECT 

 

 

A. PENDAHULUAN 

“alah satu ke utuha  dasa   a usia adalah ke utuha  fisiologi  e upa te pat  e teduh,  a g pada  hakikat a  e upaka   suatu  te pat/ a gu a   a g  dapat  digu aka   se agai  te pat  ti ggal 

aupu  te pat lai a. 

“ei i g  de ga   tu uh  da   e ke a g a  a usia  da i  aktu  ke  aktu,  a usia  e e luka   te pat ti ggal se agai ke utuha  dasa   a g te us  e ke a g da i ja a  dahulu hi gga seka a g.  “ehi gga  ke utuha   aka   te se ut  e upa  a gu a   te pat  ti ggal,  te at  e sekolah,  hi gga  te pat  eke ja aka  selalu ada da  ke utuha a selalu  e i gkat. 

Pada p oses pe e uha  ke utuha  te pat  e teduh  eli atka  suatu tahapa  kegiata  pe a gu   fisik  a g ti gkat ko pleksitas a  e a iasi te ga tu g da i tujua   a gu a  te se ut didi ika .  di e a aka  de ga  tujua ‐tujua  da  te ggat  aktu pelaksa aa  te te tu. 

P oje t  Ma age e t  I stitute  PMI   e defi iska   P o ek   adalah  suatu  peke jaa   atau  usaha  se e ta a  a g dilakuka  u tuk  e uat suatu p oduk, la a a , atau hasil  a g u ik. Pe lakua  

      

 Pusat Bahasa Depa te e  Pe didika  Nasio al Repu lik I do esia,  Ka us Besa  Bahasa I do esia , 

(2)

se e ta a  pada  p o ek‐p o ek  e u jukka   suatu  pe ulaa   da   akhi   te te tu  a g  jelas.  “a pai a  pada  akhi   te se ut  a akala  tujua ‐tujua   p o ek  telah  te apai,  atau  ketika  p o ek  te he ti  a g dise a ka  tidak aka  te pe uhi a tujua ‐tujua  p o ek, atau  ila a a tidak ada lagi  ke utuha  da i p o ek te se ut. “e uah p o ek juga dapat dihe tika  jika klie   pela gga , spo so ,  atau pe e a g  i gi   e gakhi i p o ek te se ut. Istilah se e ta a tidak  e a ti du asi  aktu p o ek   pe dek.  Hal  i i  e ga u  pada  kete li ata   p o ek  da   u u   pa ja g.  “e e ta a  iasa a  tidak  dite apka   u tuk  p oduk,  la a a ,  atau  hasil  a g  di iptaka   oleh  p o ek;  se agia   esa   p o ek  dilaksa aka  u tuk  e iptaka  hasil  e kela juta .  Misal a,  p o ek u tuk  e a gu  se uah  o u e   asio al  aka   e iptaka   hasil  a g  diha apka   e la gsu g  sela a  e a ad‐a ad.  P o ek juga dapat  e iliki da pak sosial, eko o i, da  li gku ga   a g jauh hidup le ih la a da i  pada p o ek itu se di i. 

Kegiata  p o ek sa gat  e aga   e ga tu g da i tujua  da   ua g li gkup a. “alah satu kegiata   p o ek  a g  eli gkupi  p oses  pe e uha   te pat  e teduh  se agai  ke utuha   dasa   a usia  se a a u u  dapat dikaitka  se agai P o ek Ko st uksi.  P o ek atau Peke jaa  Ko st uksi,  e u ut  U da g‐u da g  Repu lik  I do esia  No.    Tahu     te ta g  Jasa  Ko st uksi,  didefi isika  

keseluruha     atau  se agia   ra gkaia   kegiata   pere a aa   da /atau  pelaksa aa   eserta  pe ga asa  ya g  e akup pekerjaa  arsitektural, sipil,  eka ikal, elektrikal, da  tata li gku ga   asi g‐ asi g  eserta kele gkapa ya, u tuk  e ujudka  suatu  a gu a  atau  e tuk fisik lai .  Te kait de ga  peke jaa /p o ek ko st uksi,  a gkaia  kegiata  te se ut dilaksa aka  oleh  e e apa  pihak dala   a g te se ut dala  la a a  Jasa Ko st uksi. Dala  UU  o.   Tahu     e ataka   ah a Jasa ko st uksi adalah la a a  jasa ko sulta si pe e a aa  peke jaa  ko st uksi, la a a   jasa  pelaksa aa   peke jaa   ko st uksi,  da   la a a   jasa  ko sulta si  pe ga asa   peke jaa   ko st uksi. Pe edia la a a  jasa ko st uksi adalah o a g pe seo a ga  atau  ada   a g kegiata   usaha a  e ediaka  la a a  jasa ko st uksi. Pe ggu a jasa ko st uksi adalah o a g pe seo a ga   atau  ada   se agai  pe e i  tugas  atau  pe ilik  peke jaa /p o ek  a g  e e luka   la a a   jasa  ko st uksi. 

Pihak pe edia jasa ko st uksi, se a a u u  di agi  e jadi tiga pela a a ,  aitu: 

(3)

e ele gga aka  kegiata a u tuk  e ujudka  suatu hasil pe e a aa   e jadi  e tuk  a gu a  atau  e tuk fisik lai ; 

. Pe ga as  ko st uksi  adalah  pe edia  jasa  o a g  pe seo a ga   atau  ada   usaha  a g  di ataka   ahli  a g  p ofesio al  di  ida g  pe ga asa   jasa  ko st uksi  a g  a pu  elaksa aka  peke jaa  pe ga asa  sejak a al pelaksa aa  peke jaa  ko st uksi sa pai  selesai da  dise ahte i aka . 

Pihak‐pihak  a g te li at dala  p o ek ko st uksi aka   e iliki sudut pa da g  asi g‐ asi g dala   e i dakla juti suatu p oses ko st uksi. Misal a, pihak pe ggu a jasa  se i g dise ut juga se agai 

o er atau  o heer  atau  di eksi   elihat  pe ti g a  suatu  p o ek  tidak  ha a  e dasa ka   ke utuha  aka  pe oleha  keu tu ga  se a a fi a sial se ata,  a u  dapat juga de ga  tujua   sosial,  uda a,  da   lai a.  “e e ta a  pihak  pe edia  jasa  u u a  aka   le ih  e guta aka   keu tu ga  se a a fi a sial dala   elaksa aka  pe a a  asi g‐ asi g. Na u  kela a a  suatu  p o ek  aka   e ga tu g  da i  pe a aa   isi  asi g‐ asi g  pihak  dala   e elesaika   p o ek  te se ut  alaupu  tujua  da i  asi g‐ asi g pihak  e eda.  

“e agia   esa  p o ek dii isiasi oleh pe ggu a jasa  a g  e iliki ke utuha  da  tujua a. Da i  sudut  pa da g  pe ggu a  jasa  pada  u u a,  siklus  suatu  fasilitas  p o ek  te agi  e jadi  tujuh  tahap siklus  a g  e kesi a u ga .  

Be ikut dita pilka   o toh salah satu tahapa  kegiata  p o ek atau dise ut siklus hidup p o ek suatu  fasilitas te a gu ,  e dasa ka  Ch is He d i kso   . 

      

(4)

 

Baga   . Siklus Proyek dari Fasilitas Ter a gu  

“iklus  di ulai  pada  saat  se uah  p o ek  disusu   – a g  pada  dasa a‐  u tuk  e e uhi  tu tuta   pasa   atau  ke utuha   se a a  tepat  aktu.  Pada  tahap  i i  tujua   da i  suatu  p o ek  ha us  sudah  didefi isika  de ga  jelas. 

(5)

tek ologi. “etiap alte atif aka  di ilai, da  di a di gka  u tuk  e ilih p o ek te aik  a g dapat  dilaksa aka .  De ikia   pula  de ga   ske a  pe ia aa   u tuk  alte atif  a g  diusulka   ha us  dia alisa da  disiapka  pe e a aa  a us kas se a a keselu uha   a g te kait de ga  tahapa   aktu  da  pelaksa aa   agia ‐ agia  peke jaa a. 

Tahap ketiga  e upa pe iapa   e a a tek is detail atau Detail E gi eeri g Desig   DED  setelah  selu uh  ua g li gkup, spesifikasi da i p o ek ditetapka  de ga  jelas. DED aka   e e ika   etak  i u u tuk pelaksa aa  ko st uksi, da  pe ki aa   ia a  a g jelas da  aka   e fu gsi se agai dasa   u tuk pe ge dalia   ia a. 

Tahap kee pat  e upa pe gadaa  atau pe iliha  pe edia jasa da  pelaksa aa  ko st uksi. Pada  tahap  i i  pe ggu a  jasa  ha us  de ga   e at  e ilih  pe edia  jasa  a g  te aik  sesuai  de ga   ke utuha  p o ek da   a g tidak kalah pe ti g a pe iapa   ate ial da  pe akita a di lapa ga   ha us di e a aka  da  dike dalika  de ga  teliti. 

Tahap keli a adalah di ulai a pe siapa  pe e uha  pe le gkapa  fasilitas p o ek, setelah selu uh  p oses pelaksa aa  ko st uksi selesai. Pada pe iode si gkat i i dipe luka  pe elesaia  kele gkapa   p o ek  a g dapat dite i a da  digu aka . 

Tahap kee a   e upa kegiata  ope asio al da  pe eliha aa . Pada a al tahap i i pe gelola p o ek  e e ahka   selu uh  hasil  fasilitas/kegiata   p o ek  pada  pe ggu a  jasa  u tuk  digu aka /diope asika .  Pada  tahap  i i  pe ggu a  jasa  ha us  e pe ti a gka   da   e ele gga aka  kegiata  pe eliha aa  fasilitas  a g telah te a gu  aga  kela gsu ga a dapat  e taha  sela a  asa pakai da i fasilitas te se ut ha is. 

Tahap ketujuh adalah tahap de olisi atau pe gha u a . Hal i i dapat dilaksa aka   ila usia pakai  da i fasilitas telah  e apai  atas akhi a atau ada a  e a a ko e si/pe gu aha  fu gsi fasilitas.  “ehi gga selesai a tahap i i  e upaka  akhi  da i suatu siklus kegiata  p o ek/fasilitas, da  aka   ke ali lagi ke tahap pe ta a u tuk  e uat siklus  a u de ga   e a a, ko sep, da  tujua   a g 

a u. 

 

C. SISTEM DAN HUBUNGAN KERJA ANTAR PESERTA PROYEK 

(6)

p o ek, pe atu a  da  ke ijaka  pe e i tah, ko disi eko o i  ak o da   ik o, ko pleksitas p o ek  itu se di i, da  lai ‐lai  

“iste  da  hu u ga  ke ja disiapka  pada tahap pe e a aa  ko septual da  pada studi kela aka .  Pada  tahap  i i,  pe edia  jasa  dapat  e ggu aka   pe edia  jasa  se agai  pihak  ketiga   dala   li gkup p o ek hi gga pajak da  fiskal, i f ast uktu   a g telah te sedia, da  lai  se agai a,  sehi gga dapat  e e ika  usula ‐usula   e ge ai sejauh  a a  e a a i estasi p o ek  a g di e a aka  te se ut la ak u tuk dilaksa aka  se ta  esiko‐ esiko  a g  u gki  te jadi  pada pelaksa aa  p o ek te se ut. 

Ko sulta  Tek ik da  Arsitekur  Ar hite tural a d E gi eeri g Fir s, A/E . Pese ta p o ek  i i  iasa a  e upaka  pese ta  e ikut a  a g  e hu u ga  de ga  pihak pe ggu a jasa.  “etelah  tahap  kela aka   dilalui,  pe e a aa /desig   tek is  a g  pe lu  disiapka   u tuk  e e ika   ga a a   detail  e ge ai  agai a a  e a a  p o ek  dilaksa aka   de ga   spesifikasi tek is,  e a a ke ja da  s a at‐s a at  a g tepat,  etode da  siste  pe iliha   pelaksa a  peke jaa   pro ure e t  hi gga  pe e tua   le ih  spesifik  e ge ai  ke utuha /a gga a   ia a da i  asi g‐ asi g sekto  fisik da i p o ek  a g di e a aka .   Ko traktor Pelaksa a Pe a gu a  Co stru t Fir sKo t akto  pelaksa a pe a gu a  

dipilih  de ga  katego i da   etode te te tu  a g se elu a disepakati oleh o er da   Ko sulta   pe e a a  A/E.  Ko t akto   elaksa aka   kegiata   fisik  peke jaa   a g  telah  disiapka /di e a aka   se elu a  sesuai  de ga   sta da d,  spesifikasi,  ia a,  da   aktu  te te tu.  Ko t akto   dapat  elaksa aka   selu uh  kegiata   fisik  atau  dapat  e u juk  ko t akto ‐ko t akto   lai   sepe ti  ko t akto   spesialis  atau  su   ko t akto   u tuk  dapat  e a tu pe elesaia  peke jaa a,   iasa a atas sepe getahua /seiji  pe ggu a jasa.   Ma ajer  Ko struksi  Profesio al  Professio al  Co stru tio   Ma agers/CM.  Pese ta 

P ofessio al  CM  i i  e upaka   salah  satu  opsi  da i  o er  u tuk  e a tu, 

(7)

e ge aluasi/ e o ito , kela gsu ga  p oses pelaksa aa  ko st uksi da   e je ata i  pihak pe edia jasa da   pe ggu a jasa, khusus a da i sisi  tek is pelaksa aa  peke jaa .  Pe ilik peke jaa /o er dapat  e ggu aka  la a a  jasa CM pada se agia  atau selu uh  kegiata  ko st uksi. CM dapat dipilih/ditu juk oleh pe ilik da i pe e a a  A/E ,  aupu  da i  lata   elaka g  ko t akto   lai   a g  e iliki  kapa ilitas  u tuk  e a ga i  kegiata   ha ia   p o ek aga  sesuai de ga   a g di e a aka  

“elai  pese ta‐pese ta di atas, te dapat pihak‐pihak lai   a g dapat se a a la gsu g  aupu  tidak  la gsu g te li at dala  jala a suatu p o ek ko st uksi,  aitu: 

I stitusi  Keua ga   Fu di g  I stitutio .  I stitusi  keua ga   dapat  e upaka   salah  satu  pese ta p o ek  a g tidak kalah pe ti g a pada suatu p o ek ko st uksi, khusus a  a g  e sakala  e e gah  da   esa .  Biasa a  pe ia aa   p o ek  ko st uksi  a g  esa   e e luka  duku ga  da i pihak ketiga aga  ke e la gsu ga  p o ek te se ut dapat te jaga  hi gga selesai da  diope asika . I stitusi keua ga  dapat  e upa  a k hi gga i esto ,  aik  lokal  aupu   i te asio al.  Hu u ga   de ga  Fu di g  I stitutio   iasa a  tidak  ha a  se atas pada fase kegiata  pe a gu a ,  a u  hi gga kegiata  ope asio al da i p o ek  te se ut.  kela aka  da i A alisa Da pak Li gku ga  Hidup  ANDAL  da  A alisa Da pak Lalu‐li tas  ANDALALIN ,  Iji   e a a  uta a  Maste pla ,  hi gga  Iji   Me di ika   Ba gu a  IMB   da   “e tifikat Laik Fu gsi  “LF . Kegiata  ko st uksi tidak dapat dilaksa aka  se ta  a gu a  tidak  dapat diope asika  ta pa pe oleha  iji ‐iji  da i le aga i i. 

(8)

aupu   tidak  sa a  sekali  ila  pe ilik  p o ek  dapat  e e ika / e a gu   la a a   sepe ti i i se a a  a di i . 

Masyarakat.  Mas a akat  e iliki  pe a   a g  tidak  kalah  pe ti g a  da i  pihak  lai   a g  te lli at dala  suatu p o ek. Duku ga  da i  as a akat,  aik di sekita  lokasi p o ek,  aupu   as a akat lai   a g te ke a da pak p o ek dapat  e jadi salah satu fakto  kela a a  da i  kegiata  p o ek. U u a, di a a di e a aka  lokasi suatu p o ek,  aka p o ek te se ut  aka   e jadi  ag et  agi  as a akat  sekita ,  te uta a  da i  sisi  da pak  sosial  da   eko o i a. Pe dekata  pe ilik p o ek kepada  as a akat, aka   ukup  e e tuka  sejauh 

a a kela a a  p o ek te se ut dilaksa aka  hi gga diope asika  kelak. 

Be e apa  pihak  a g  te li at  di  atas  dapat  e hu u ga   se a a  la gsu g  aupu   tidak  la gsu g  dala  siste  da  hu u ga  ke ja a ta  pese ta p o ek,  e ga tu g da i  agai a a siste  hu u ga   p o ek te se ut dite apka . Papa a  di  a ah i i adalah  e e apa siste  da  hu u ga  ke ja  a g  u u   dilaksa aka   pada  p o ek  ko st uksi,  a g  aka   dita ahka   de ga   asi g‐ asi g  keu tu ga /ke ugia a. 

C.  Siste  Desig ‐Bid‐Build 

“iste   i i  e upaka   siste   t adisio al  a g  a ak  digu aka   oleh  kegiata ‐kegiata   p o ek  pada  se agaia   esa   kegiata   di  selu uh  du ia  pada  e e apa  dekade  te akhi . 

Desig ‐ id‐ uild  D‐B‐B   se a a  ha fiah  e a ti  Pe e a aa ‐Pelela ga ‐Pe a gu a ,  di a a  etode  li ie   i i  di ulai  de ga   pe e a aa   a g  dila jutka   de ga   tahap  pelela ga   u tuk   e ilih pelaksa a pe a gu a   a g sesuai , se ta tahap ketiga a  adalah  pelaksa aa   pe a gu a   itu  se di i  a g  dilaksa aka   oleh  ko t akto   a g  te pilih pada p oses kedua. 

Pada  etoda  i i  te dapat  tiga  pese ta  hu u ga   uta a,  aitu  pe ilik/o er

e gi eer/ar hite t,  da   ko t akto .  Be ikut  ilust asi  diag a   siste   Desig ‐Bid‐Build  e u ut B ia  Utoft da  Ale  Westli d : 

      

(9)

 

Baga   .  Ilustrasi Proses Desig ‐Bid‐Build 

 

Diag a   di  atas  e gga a ka   dua  p oses  hu u ga   ko t aktual  a ta a  pe ilik  p o ek/o er de ga  A/E da  pe ilik de ga  ko t akto  pelaksa a. Tidak ada hu u ga   ko t aktual a ta a A/E de ga  Ko t akto  pelaksa a,  a u  hu u ga /ko u ikasi tetap  e la gsu g  di  a ta a  se ua  pese ta  a g  diga a ka   de ga   jalu /ga is  putus‐putus.  Pada siste  i i, selu uh  e a a/ a a ga  p o ek diselesaika  se elu  di ulai a fase  ko st uksi. 

Pe jelasa  le ih jauh te hadap siste  i i adalah, pihak pe ggu a jasa/o e  pe ta a kali  e u juk ko sulta  pe e a a  A/E  u tuk  e a a g selu uh doku e  desai , te asuk  e a a detail pe ia aa  se a a le gkap. Ke udia  de ga  dapat di a tu oleh Ko sulta   Pe e a a,  o er  elakuka   p oses  pelela ga /pe iliha   pe edia  jasa  pelaksa a  peke jaa /ko t akto ,  a g  e a a ka   ia a  e dasa ka   doku e ‐doku e   pe e a aa   a g telah ada, u tuk ke udia  ko t akto   a g te pilih  elaksa aka  tahap  ko st uktsi sesuai de ga   e a a da   ia a  a g telah disepakati pada tahap pelela ga .  Masi g‐ asi g pe edia jasa  e ta ggu g ja a  atas hasil peke jaa a  asi g‐ asi g.   

   

 

Ga a     di  atas  e gilust asika   tahapa   pada  Jad al  Pelaksa aa   Peke jaa   Metode 

Desig ‐Bid‐Build, di a a setiap tahap ha us diselesaika  se a a pe uh se elu  tahapa   sela jut a  di ulai.  Te lihat  pula  ah a  pada  tahap  pe a a ga   a g  eli atka   A/E, 

(10)

e iliki du asi  a g  ukup pa ja g aga  keselu uha  desai   e a ‐ e a  le gkap sehi gga 

‐ Pelaksa aa  siste  i i  elatif  udah u tuk dilaksa aka  

‐ Kualitas  hasil  pe e a aa   aupu   peke jaa   pe a gu a   diko t ol/dike dalika   kesalaha  atau keku a ga  pada hasil desai  pe a a ga a. 

(11)

p oses  pelela ga   di ulai,  da   pelela ga   elu   dapat  dilaksa aka   apa ila  hasil  pe a a ga /desai   elu  diselesaika  sepe uh a  

‐ Ko t akto   tidak  dapat  e e ika   asuka ‐ asuka /sa a   pada  pe e a aa ,  pe a a ga ,  aupu   alue e ggi eeri g

Co toh P o ek de ga  ske a Desig ‐Bid‐Build: 

 

Ga ar   . Co toh Proyek Desig ‐Bid‐Build: Regatta the I o , Jakarta   O er: PT I tila d De elop e t, T k; A/E: WS Atki s Desig  a d E gi eeri g;   

Ko traktor Uta a: PT Total Ba gu  Persada, T k.  

 

C.  Siste  Desig ‐Build 

Pada  siste  Desig ‐Build  D‐B   i i,  pe ilik/pe ggu a  jasa  e hu u ga   se a a  la gsu g  de ga   satu  pihak/pese ta  pe edia  jasa. O er  e uat  satu  ko t ak  de ga   satu  kesatua   pihak  a g  e ta ggu g  ja a   atas  ke e hasila   pe elesaia   selu uh  p o ek .  Tidak sepe ti pada siste  Desig ‐Bid‐Build, ko t ak pada siste  i i ha a te jadi a ta a o er  da   satu  pihak  pe edia  jasa desig ‐ uild  saja.  “atu  kesatua   pihak  pe edia  jasa  a g 

elaksa aka  ko t ak i i te di i da i pe e a a A/E da  ko t akto  pelaksa a sekaligus.  

(12)

 

Baga   . Ilustrasi Hu u ga  Desig ‐Build 

Pada Ga a    te lihat  ah a pe ilik/pe ggu a jasa  elakuka   elasi ko t aktual ha a  de ga   ko t akto   pelaksa a,  di a a  ko t akto   pelaksa a  i i  a g  dapat  elakuka   hu u u ga  ko t aktual de ga  A/E u tuk  e da pi gi dala   e elesaika  desai   a g  iasa a  se a a  ko septual/d aft,  telah  di iliki  oleh  pe ilik ,  e gusulka   a a ga   spesifikasi  tek is,  ate ial,  etodologi  pe ge jaa ,  hi gga  e e ika   sa a ‐sa a   a g  dipa da g pe lu u tuk ke e hasila  p o ek  a g di e a aka .  

Ga a a  le ih jauh  e ge ai tahapa  Desig ‐Build i i, di ulai ketika o er – a g telah  elalui  fase  studi  kela aka   p o ek‐  pada  u u a  e iliki  a a ga   a al/ko sep  e ge ai p o ek te se ut di a a  a a ga  te se ut  iasa a ditua gka  dala  doku e   pe a a ga  ske atik  dapat dise ut pula de ga  doku e  pe a ta a/ ridgi g do u e ts .  Doku e  pe a a ga  ske atik te se ut  a g di e ika  pada  e e apa  alo  pe edia jasa  a g dipilih se elu a  e dasa ka  k ite ia  te te tu. Pe edia  jasa pelaksa a ko st uksi  ke udia   e gadaka  hu u ga  ko t aktual se a a i te al de ga  A/E, u tuk  ele gkapi  doku e   a a ga   te se ut,  sesuai  de ga   tujua  o er.  Pada  p oses  pele gkapa   doku e   a a ga   te se ut,  alo   pelaksa a  ko st uksi  dapat  e gajuka   atau  e gusulka  hal‐hal  a g dipa da g  pe lu  aik  da i segi  a a ga  la juta  se a a ga is  esa /tidak  detail,  usula   tek is,  spesifikasi  aha ,  etodologi  peke jaa ,  dll.   u tuk  pe elesaia  p o ek kepada pe ilik. Usula ‐usula  pelaksa aa  p o ek dile gkapi de ga   a gga a   ia a  pelaksa aa   a g  iasa a  e upaka   ia a  aksi al  p o ek  te se ut  di a a  ia a  i i  telah  e akup  ia a  pe e a ga   detail  da   ia a  ko st uksi   da   disa paika   kepada  pihak o er dala   e tuk P oposal P o ek. P oposal  a g diusulka   setiap  alo  pe edia jasa aka   e eda  e ga tu g da i usula ,  a a ga , spesifikasi, dll 

(13)

Pada  tahap  sela jut a  o er  aka   elakuka   p oses  e aluasi  a g  e elu uh  keu tu ga ‐ke ugia ,  aktu,  ia a,  dll   da i  setiap  p oposal  a g  dite i a.  Pada  p oses  e aluasi da  pe iliha  i i, pe edia jasa  a g te pilih tidak ha us  e dasa ka  pe a a a   ia a te u ah,  a u  le ih pada pe ti a ga ‐pe ti a ga  da  k ite ia te te tu  a g  pada akhi a  ilai te ti ggi  a g sesuai de ga  ha apa  pe ilik  e upaka  pe e a g  a g  aka  ditu juk oleh o er se agai pelaksa a da i p o ek te se ut. 

“etelah  ko t ak  dita data ga i,  aka  p oses  pelaksa aa   ko st uksi  di ulai  e sa aa   de ga  pele gkapa  Detail E gi eeri g  a g dilakuka  oleh ko t akto   a g telah  e iliki  hu u ga  ko t aktual pula de ga  A/E.  de ga  pe edia jasa/ko t akto  de ga  A/E setgelah di ataka  se agai pe e a g p o ek.  Ra a ga   detail  dilaksa aka   se a a  si e gi  a g  e sa aa   de ga   pelaksa aa   ko st uksi a.  “ehi gga  iasa a  pe elesaia   p o ek  de ga   etode Desig ‐Build  le ih 

epat di a di gka  de ga   etode Desig ‐Bid‐Build. 

Keu tu ga   etode Desig ‐Build

‐ Pihak Pe edia Jasa  e ta ggu g ja a  atas keselu uha  desai / a a a  p o ek da   pelaksa aa   ko st uksi a,  sehi gga  seha us a  tidak  ada  kesalaha ‐kesalaha   i te p etasi  e ge ai  e a ga  tek is di lapa ga   a g dapat  e gha at  aktu da   e pote si  e a ah  ia a  ko st uksi  – a g  iasa a  dapat  te jadi  pada  etode 

Desig ‐Bid‐Build

‐ Pelaksa aa  peke jaa   iasa a dapat di ulai te le ih dahulu  de ga   elaksa aka   peke jaa ‐peke jaa   pe dahulua   a g  sifat a  u u /tidak  p i sipil,  sa il  e u ggu  pe elesaia   tahap‐de i  tahap  desai   detail a ,  sehi gga  dapat  e gu a gi  aktu pe elesaia  p o ek se a a keselu uha . 

(14)

‐ Bia a  pelaksa aa   ko st uksi  telah  diketahui  se elu a  da   e sifat  tetap,  ka e a  ha ga/ ia a  a g dita a ka  oleh ko t akto  telah  e akup keselu uha   ia a atas  usula /p oposal  ko t akto   te se ut  tidak  ada  peke jaa   ta ah‐ku a g,  sepa ja g  tidak ada pe u aha  ko sep p o ek oleh o er 

‐ Tidak  e e luka  su e  da a da  keahlia   a g ti ggi pada sel uh tahap p o ek, le ih  e e ika  titik  e at pada pe ge dalia   ia a da ipada hal tek is. 

‐ Resiko  pe a gu a   e jadi  le ih  ke il,  ka e a  te dapat  pe galiha   pe a a ga   desai  detail kepada pe edia jasa.  

Kerugia   etode Desig ‐Build

‐ Pe ga asa /pe ge dalia   pe ilik  atas  utu  hasil  desai   da   ko st uksi  e jadi  ku a g,  ila di a di gka  de ga   etode Desig ‐Bid‐Build

‐ Bila te jadi pe u aha  desig  pada saat pelaksa aa  ko st uksi  iasa a  e da pak  pada  ia a  a g  esa   ka e a dipe luka  pe esuaia  desig  da  pe uata  detail 

a u  a g  ia a a di e a ka  pada  ilai ko st uksi a  

‐ Tidak  ada a  pihak  a g  e ta ggu g  ja a   u tuk  e akili  pe ilik  dala   e a paika  kepe ti ga a pada saat pelaksa aa  ko st uksi. 

‐ Tidak dapat dilaksa aka  pada p o ek‐p o ek te te tu te kait de ga  atu a ,  isal a  pada p o ek pe e i tah/pe e i tah se agai pe ggu a jasa, tidak dapat  e ilih opsi  i i  ka e a  ada a  atu a   a g  e gha uska   pelela ga   te uka  de ga   pe iliha   ha ga te e dah se agai pe e a g pelaksa aa  p o ek. 

‐ Pada  u u a  e e luka   ia a  a g  le ih  ti ggi  di a di g  etode Desig ‐Bid‐ Build 

(15)

 

C.  Siste  Co stru tio  Ma age e t  CM 

De ga   se aki   tu uh a  p o ek‐p o ek  a g  e skala  esa   da   ko pleks,  e gaki atka   etoda‐ etoda  u u   sepe ti  Desig ‐Bid‐Build,  aupu   Desig ‐Build  elu   ukup u tuk dapat  e ge dalika  setiap aspek atau  ida g pada tahapa  p o ek  esa   de ga   aik.  Be agai  keku a ga ‐keku a ga   pada  etode  ko e sio al  se elu a  e e luka  suatu pihak  a g se a a p ofessio al dapat  e je ata i  elah‐

elah  asalah a ta a o er de ga  A/E da  ko t akto  pelaksa a. De ikia  pula de ga   esa  da   e aga  ti gkat kesulita  p o ek se ta de ga  tidak te sedia/ i i al a su e   da a i te al pe ggu a jasa dala   e ge dalika  da   e ga asi p o ek  esa  te se ut,  e do o g o er  u tuk  e u juk  pese ta/pihak  a u  a g  dapat  dili atka   se a a  p ofessio al sekaligus dapat  e akili kepe ti ga a kepaa pihak pe edia jasa lai  sepe ti  A/E  da   ko t akto .  Pihak  pe edia  jasa  te se ut  u u a  dise ut  Ma aje   Ko st uksi/Co stru tio  Ma ager  CM

“e agia  ahli  e pe dapat  ah a CM  uka lah suatu  etode pe gha ta a  suatu p o ek 

ot a deli ery  ethod,  elai ka  jasa pela a a  ko st uksi  a g dapat  e gga u gka   sa pai selesai u tuk tujua  pe ge dalia   aktu,  ia a da  kualitas . 

“uatu  pe usahaa   Ma aje e   Ko st uksi  CM   e e ika   il u/pe getahua   khusus,  pe gala a , da  su e  da a‐su e  da a  a g  e iliki keahlia  te te tu kepada o er  aga  dapat  e udahka  o er  elalui tahapa ‐tahapa  dala  suatu p o ek ko st uksi  a g ko pleks. Jasa Ma aje e  Ko st uksi dapat disesuaika  u tuk  e e uhi ke utuha ‐ ke utuha  o er se agai pe ggu a jasa a a  hi gga ti gkat la jut. “uatu CM  e iliki  ilai  ti ggi  de ga   e a ahka   su e   da a‐su e   da a  da   keahlia   khusus  a g  di utuhka  u tuk  e gelola kualitas,  ia a, jad al,  ua g li gkup da   esiko‐ esiko  a g 

      

(16)

te kait de ga  pe a a ga  da  pelaksa aa  ko st uksi dala   e a tu pe ggu a jasa  Fi a/pe usahaa  CM p ofessio al dala   e a tu dala   elaksa aka  tugas da i  ulai  pe e a aa   ahka   dapat  ulai  dili atka   sejak  pe e tua   studi  kela aka   p o ek  te se ut ,  pe a a ga ,  hi gga  tahap  ko st uksi.  U u a  fi a  CM  e pe oleh  keu tu ga   jasa a  e dasa ka   p ose tase  tetap  da i  ilai  p o ek  se a a  keselu uha .  Na u  tidak sedikit pula fee  a g di e ika  kepada CM  e dasa ka  sejauh  a a CM dapat  elakuka   efisie si  ia a  se a a  keselu uha   pada  tahap  pe e a aa .  Pada  tahap  sela jut a, pihak pe ggu a jasa  e u juk A/E u tuk  e iapka   a a ga  detail p o ek  a g pada p oses a  e pe oleh  asuka ‐ asuka  tek is da i CM. Hu u ga  ko t aktual  e ikut a  dilaksa aka   de ga   e ilih  su ‐ko t akto   –  su   ko t akto   a g  iasa a  e upa  pe usahaa   ko t akto   de ga   keahlia   khusus,  se ta  pe edia  ate ial  u tuk  elaksa aka   kegiata   ko st uksi a.  Pada  p oses  i i,  CM  e da pi gi o er  dala   pe iliha  su  ko t ak da  supplie   a g tepat u tuk  e elesaika  p o ek de ga   aik  sesuai tujua a. Dala  pelaksa aa  kegiata  ko st uksi, pihak CM se a a la gsu g dapat  e akili  o e   da   e go u ikasika   kepada  pihak  su   ko t akto   da   e goo di asika ,  elapo ka ,  selu uh  aktifitas/jala a  kegiata   ko st uksi  da i  ulai  hi gga selesai. 

Keu tu ga  Siste  Co stru tio  Ma age e r  CM

(17)

‐ Ja gka  aktu  pe elesaia   p o ek  dapat  le ih  si gkat,  ka e a  p oses  pelaksa aa   ko st uksi  dapat  di ulai  se elu   selu uh  doku e   detail  pe a a ga   selesai  sepe uh a. 

Fee atas jasa CM dite tuka  di a al fase p o ek, sehi gga esti asi  ia a p o ek se a a  keselu uha  dapat diketahui sejak di i. 

O er dapat  e ilih setiap pe edia jasa,  ulai da i fi a CM, A/E, hi gga pe edia  ate ial da  jasa ko st uksi se a a la gsu g  e dasa  ko pete si da  ke utuha   a g  opti al  agi pe ilik da  kela gsu ga  p o ek a. 

‐ Bia a  p o ek  se a a  keselu uha   dapat  le ih  u ah  ka e a  ia a  atas  pe gadaa   ate ial da  jasa ko st uksi dipe oleh la gsu g da i pihak pe edia jasa a  tidak ada  ta aha   ia a  a g  dikelua ka   sepe ti  ila  e u juk  Ge e al  o t a to   a g  e pe oleh  keu tu ga   ta aha   da i  supplie   ate ial  da   su   ko t akto ‐su   ko t akto a , sehi gga pajak  a g ha us dikelua ka  pu  aka  le ih sedikit. 

‐ Me i i alisasi  kela ata   peke jaa ,  pe u aha ‐pe u aha   da   klai   atas  ia a  pe u aha a. 

Kerugia  Siste  Co stru tio  Ma ager  CM

‐ CM  tidak  e iliki  ke e ga ga   pe uh  u tuk  e ge dalika / e go t ol  pe edia  jasa  ate ial  aupu  su  ko t akto , ka e a hu u ga  ko t aktual CM ha a de ga  

O er 

‐ Pihak pe ggu a jasa/o er ha us  e uat da   e ge dalika  ko t ak‐ko t ak  a g  a ak te hadap setiap pe edia jasa. 

‐ Pe ilik  e a ggu g  esiko  a g  ukup  esa  pada selu uh ko po e  tahap kegiata   p o ek. 

(18)

 

Ga ar   . Co toh Proyek Me ggu aka  CM:  Park A e ue Reside e, Ga daria, Jakarta  

O er: PT I tila d De elop e t, T k.; A/E: CSYA Studio Pte. Ltd., PDW Ar hite ts; Ko traktor: PT Total Ba gu  Persada,  T k, PT Tro o  I dah Perkasa, PT Waskita Karya, T k  

 

C.  Siste  O er/Age t 

Pada  suatu  ko disi  di a a  pe ilik  adalah  suatu  i stitusi/o ga isasi  a g  e ilki  ukup  su e  da a  e keahlia   ukup  aik di  ida g pe a gu a  suatu p o ek, de ga   e agai  e a a p o ek  a g  iasa a  e sifat tipikal,  a u   e ju lah  a ak, da  dilaksa aka   se a a  e ula g,  se agia   esa   o er  te se ut  e ilih  etode  i i.  “iste   i i  e e patka  o er pada  posisi  se agai Ge eral  Co tra tor  a g  dapat  e ilih  su ‐ ko t akto  da  pe edia  ate ial dala   elaksa aka  peke jaa  ko st uksi p o ek a.   

                 

OWNER

“u ‐Co t a to “upplie s  “u ‐Co t a to  

I ‐House Desig   Co t a t Desig  

O e ’s Co t a t  Coo di ato

(19)

 

Dala  hu u ga  sepe ti ta pak pada Ga a    di atas, pihak pe ilik p o ek  e iliki ti   pe e a a  da   desai   se ta  pe a a g    ko t ak  di  dala   o ga isasi  pe ilik  itu  se di i.  “e ua  a a ga /desai   disiapka   oleh  ti   pe e a g  i te al.  Ti   i te al  lai a  e iapka   se ua  hal  a g  e kaita   de ga   e a a  tek is,  ad i ist asi,  ko t ak  da   lai a  a g  ke udia   selu uh  doku e   pe e a aa   te se ut  di e ika   kepada  koo di ato  ko t ak  a g  e akili pe ilik se a a la gsu g da   e tugas  e ilih pe edia  jasa pelaksa a ko st uksi a. Pada siste  i i, seolah‐olah koo di ato   a g  e akili o e   e ti dak  se agai age t/fi a  Ko t akto   U u /Ge eral  Co tra tori  di a a  da i  ulai  pe iliha  supplie  hi gga su ko t akto  dilaksa aka  se di i. 

Pola  elasi i i u u  dilaksa aka  oleh pe ilik p o ek  e upa pe usahaa ‐pe usahaa   a g  e iliki  ke a pua   da   su e da a  a g  ukup,  sepe ti  pe ge a g‐pe ge a g  selu uh p o ek da i  ulai pelaksa aa  hi gga selesai. 

Keu tu ga  Siste  O er/Age t

‐ Bia a ko st uksi le ih ke il ka e a su ko t akto  dipilih se a a la gsug  ta pa  elalui 

Ge eral Co tra tor da   e e apa supplie  diikat dala  suatu ko t ak/MoU pe gadaa   dala   ju lah  a ak  a g  pada  dasa a  dapat  e e ika   ha ga  te aik  kepada  pe ilik. 

(20)

‐ Pe ilik  e iliki  esiko  a g  sa gat  esa   te hadap  p o ek  se a a  keselu uha .  Kesalaha /keku a ga   pada  tahap  pe a a ga ,  desai   e jadi  ta ggu g  ja a   pe ilik se a a la gsu g, hi gga pada p oses pelaksa aa  ko st uksi a. 

‐ Dipe luka  su e   da a  a g  ukup  de ga   keahlia   a g  u pu i  di dala  pihak  pe ilik aga  p o ek dapat te laksa a de ga   aik. 

‐ Bia a  kepastia   pelaksa aa   peke jaa   p o ek  se a a  keselu uha   tidak  dapat  dite tuka /diketahui di a al fase p o ek, ka e a te dapat ke u gki a  Cha ge Order  pada saat p o ek  e la gsu g  a g  e pe ga uhi  ia a p o ek keselu uha . 

 

Ga ar   . Co toh Proyek O er/Age t: Ko pleks Talaga Bestari, Cikupa, Ka . Ta gera g   O er: PT I tila d De elop e t, T k  

 

C.  Siste  Ke itraa  Pe eri tah da  Swasta Pu li ‐Pri ate Part ership/PPP 

(21)

pada  Pe p es  No.    Tahu   .  Ke udia   pe e i tah  e gelua ka   atu a   te a u  e ge ai KPBU de ga  Pe atu a  P eside  No.   Tahu   . 

Pe ge tia   Ke jasa a  Pe e i tah  de ga   Bada   Usaha  KPBU   khusus a  di  ida g  i f ast uktu , te tua g dala  Pe p es  No.    Tahu     pasal   a at  ,  a g  e u i: 

Kerjasa a Pe eri tah da  Bada  Usaha ya g sela jut ya dise ut se agai KPBU adalah  kerjasa a  a tara  pe eri tah  da   Bada   Usaha  dala   Pe yediaa   I frastruktur  u tuk  kepe ti ga   u u  de ga   e ga u pada spesifikasi ya g  telah ditetapka  se elu ya  oleh  Me teri/Kepala  Le aga/Kepala  Daerah/Bada   Usaha  Milik  Negara/Bada   Usaha  Milik  Daerah,  ya g  se agia   atau  seluruh ya  e ggu aka   su er  daya  Bada   Usaha  de ga   e perhatika  pe agia  risiko dia tara para pihak  

Pe ge tia   lai   e ge ai  PPP  i i  ukup  e aga ,  te uta a  e ga tu g  pada  ila ah/ ega a di a a  PPP i i dilaksa aka . Na u  se a a glo al, salah satu pe ge tia   da i PPP i i  e u ut World Ba kA lo g‐ter   o tra t  et ee  a pri ate party a d a  go er e t e tity, for pro idi g a pu li  asset or ser i e, i   hi h the pri ate party  ears  sig ifi a t risk a d  a age e t respo si ility, a d re u eratio  is li ked to perfor a e .  Di a a te je aha   e as a PPP adalah suatu ko t ak ja gka pa ja g a ta a pihak s asta  da   le aga  pe e i tah,  u tuk  e e ika   la a a   atau  asset  kepada  pu lik,  pihak  s asta  e a ggu g  esiko  a g  sig ifika ,  se ta  ta ggu g  ja a   a aje e   da  

e u e asi te kait de ga  ki e ja a. 

(22)

kete atasa , khusus a di pihak pe e i tah,  a g  e gaki atka  sulit a  ealisasi p o ek‐ p o ek i f ast uktu  pu lik te uta a pada skala  a g sa gat  esa . 

Ke dala I frastruktur da  Keterli ata  PPP 

Ga a   . Ke dala I f astuktu  da  Kete li ata  “iste  PPP 

“e agai a a diga a ka  pada Gga a   , te dapat  e e apa ke dala  a g  iasa te jadi  pada kegiata  i f ast uktu , dia ta a a: 

‐ Keku a ga  Pe da aa  

Pe da aa  se agai salah  satu fakto  uta a da i  e hasil a suatu p o ek, se i gkali  e gala i ketidak ukupa  u tuk  e a gu  p o ek‐p o ek i f ast uktu   esa . Hal  i i  dapat  diaki atka   ka e a  te atas a  da a/a gga a   suatu  ega a/pe e i tah,  aupu   ka e a  ada a  atasa ‐ atasa   te te tu  te kait  de ga   atu a   pe ge jaa   suatu  p o ek  isal a,  ada a  kete atasa   atu a     e ge ai  ja gka  aktu  suatu  p o ek pe e i tah, sehi gga tidak  e u gki ka a suatu p o ek  esa  te laksa a .  PPP  de ga   e agai  opsi  pe oleha   pe da aa ,  dapat  e e ika   alte atif  pe ia aa  sehi gga ke dala fi a sial dala  pe a gu a  p o ek i f ast uktu  dapat  diatasi. 

‐ Pe e a aa  da  Pe iliha  P o ek Ya g Bu uk 

Kete atasa  su e  da a  ega a se i gkali diha iska  pada p o ek‐p o ek  a g tidak  tepat sasa a , sehi gga ku a g a  a faat pu lik  a g te apai da i p o ek te se ut  da   e ghasilka   asset‐asset  a g  ku a g  e ilai  aik  se a a  fisik  aupu   se a a  a faat  da pak  sosial  eko o i a  ahka   e e apa  di  a ta a a  dapat  e gha iska   ia a  a g le ih ti ggi da i seha us a . 

(23)

 A alisa kela aka   a g tidak tepat 

 I te e si kepe ti ga  p i adi atau politik 

“ekto  s asta te iasa de ga  pe e a aa  kegiata   a g te st uktu  da  di a a g  de ga  sa gat  aik. Be agai a alisa te kait pe e a aa  suatu kegiata / is is pada  u u a dilaksa aka  de ga  sa gat  ata g. De ikia  pula de ga  p ofesio alitas  si e  da a  a g di iliki,  e de u g tidak  e iliki/ e uat kepe ti ga ‐kepe ti ga   p i adi  da   politik, sehi gga pe iliha , a alisa kela aka  suatu p o ek dapat di uat  de ga  le ih o jektif da  tepat sasa a . 

“e agai a a u u  diketahui,  ah a  a aje e  sekto  s asta  iasa a le ih efektif  da   efisie   dala   pe iapa ,  pelaksa aa ,  pe gelolaa   suatu  kegiata .  De ga   fleksi ilitas su e  da a da i pihak s asta u tuk  e e uhi ke utuha  pe elesaia   suatu  p o ek  aka   e iptaka   kuat a  a aje e   p o ek  te se ut,  a g  se a a  la gsu g dapat  e da pak pada kualitas hasil  a g le ih  aik de ga   ia a da  siste  

a g le ih efisie  

‐ Pe eliha aa   a g Tidak Mu pu i 

“etelah  pe e aha   suatu  aset  selesai  dike jaka ,  tahap  e ikut a  a g  e du asi  sa gat  pa ja g  da   sa gat  pe ti g  adalah  kegiata   pe eliha aa   aset  itu  se di i.  Pela a a  pu lik aka   e u u  sei i g de ga  ku a g a pe eliha aa  aset te se ut.  “e i gkali dite uka   ah a aset pe e i tah se aki  la a se aki  tidak te peliha a,  a g  dapat  dise a ka   oleh  a gga a   pe eliha aa   a g  tidak  e ukupi,  aupu   skala p io itas kegiata  pe eliha aa   a g  e dah. 

De ga   e agai pe e a aa  da  pe hitu ga   a g  ata g, PPP dapat  e jadi solusi atas  pe eliha aa   aset  a g  sudah  te a gu ,  sehi gga  deg adasi  kualitas  pela a a   pu lik  dapat te jaga hi gga  aktu  a g  ukup la a. 

 

(24)

Keu tu ga  Siste  PPPs: 

‐ Waktu pe elesaia /pe e aha  la a a  le ih tepat  aktu 

‐ Me gu a gi  ke u gki a   te jadi a  ko upsi  pada  di a di gka   de ga   p oses  pe gadaa  de ga  siste  ko e sio al 

‐ Me u gki ka  te jadi a alih tek ologi  ila p o ek  a g dike jaka   eli atka  pihak‐ pihak lua   a g  e ko pete  di  ida g te se ut sehi gga dapat te jadi t a sfe  sila g  ke a pua , pe getahua , da  keahlia  da i sekto  s asta da  pe e i tah  a g dapat 

e iptaka  i o asi da  efisie si 

(25)

‐ Ketidaksta ila  ko disi politik dapat  e e a ka  te he ti a p o ek. Pada se agia   esa   ega a  khusus a  ega a  e ke a g,  fakto   ketidaksta ila   politik  da   kea a a  di  ega a te se ut aka  dapat  e da pak la gsu g te hadap kela gsu ga   p o ek de ga  siste   a g  e du asi pa ja g i i, khusus a  ila te jadi pada fase p a  ko st uksi. Pe pi daha  ta puk pe e i taha   isal a, dapat  e e ika  ke ijaka   a g  e eda da i se elu a  a g dapat  e pote si  atal/te he ti a p o ek, di a a  agi  pihak  s asta  a g  sudah  e gelua ka   su e   da a a,  e upaka   suatu  ke ugia  te se di i. 

‐ Te dapat ke u gki a  di a a pihak s asta  e ga il keu tu ga   a g le ih  esa   u tuk pihak a  a g aka   e ugika   as a akat. 

‐ Pada p o ek‐p o ek te te tu, ada kala a  ia a  a g di utuhka  pe e i tah  isal  ila  de ga   ske a  pe i ja a   da a  se a a  la gsu g   le ih  u ah  ila  di a di gka   de ga  pelaksa aa   elalui sekto s asta. 

‐ Ma faat se a a keselu uha  da i p o ek  a g te a gu  di asaka  dala   aktu  a g  le ih la a. Hal i i diaki atka  sifat p o ek PPPs  a g pa ja g de ga  didahului tahap  pe a a ga , pe e a aa , da  pe siapa   a g  e aka   aktu  a g  ukup la a. 

(26)

 

Baga   . Diagra  Je is KPS/PPPs di I do esia 

   

Pada  Pe e   PPN/Bappe as  No.    Tahu     te se ut  e agi  KP“  e jadi  dua  je is,  aitu: 

 P o ek  a g diusulka  oleh pe e i tah Soli ited Proje t 

(27)

Be e apa  o toh p o ek KP“  a g diusulka  pe e i tah pada tahu   : 

      

 Repu li  I do esia Mi ist  of Natio al De elop e t Pla i g/Natio al De elop e t Pla i g Age ,  Pu li  Pri ate Part erships: I frastu ture Proje ts Pla  i  I do esia  , Jaka ta,  . 

(28)

 

Ga ar   . Co toh KPS Sektor E ergi: PLTU Bata g, Ja a Te gah    Pihak S asta/Ko sorsiu  I estor: PT Bhi ase a Po er I do esia  

 

 

Ga ar   . Co toh KPS Sektor Tra sportasi: Jala  Tol Cikopo‐Pali a a    Pihak S asta/Ko sorsiu : PT Li tas Marga Sedaya  LMS/Li as  

(29)

DAFTAR PUSTAKA 

 

P oje t  Ma age e t  I stitute, A  Guide  to  the  Proje t  Ma age e t  Body  of  K o ledge  PMBOK  Guide, Edisi Keli a, P oje t Ma age e t I stitute, I , Pe s l a ia,  . 

B ia  Utoft da  Ale  Westli d, Desig  Build  s Desig  Bid Build, The G ai  Ele ato  a d P o essi g  “o iet   GEAP“   O li e,  http:// .geaps. o /k o ledge/p o eedi gs/a ti le. f ?id=   diakses pada ta ggal   Fe ua i   

Ch is  He d i kso ,  Proje t  Ma age e t  for  Co stru tio :  Fu da e tal  Co epts  for  O ers,  E gi eers,  Ar hite ts  a d  Builders,  Depa t e t  of  Ci il  a d  E i o e tal  E gi ee i g,  Ca egie  Mello   U i e sit , http://p ook. e. u.edu/ _The_O e s'_Pe spe ti e.ht l,  diakses pada ta ggal   Fe ua i   

Co stru tio  Ma age e t Asso iatio  of A eri a  CMAA, http:// aa et.o g/fa s , diakses pada  ta ggal   Fe ua i   

Pe atu a  P eside  Repu lik I do esia  Pe p es   o.   tahu    te ta g  Ke jasa a Pe e i tah  de ga  Bada  Usaha dala  Pe ediaa  I f ast uktu  

Pe atu a   Me te i  Nega a  Pe e a aa   Pe a gu a   Nasio al/Kepala  Bada   Pe e a aa   Pe a gu a   Nasio al  Bappe as   te akhi   No.    Tahu     Te ta g  Pa dua   U u   Pelaksa aa  Ke jasa a Pe e i tah de ga  Bada  Usaha Dala  Pe ediaa  I f ast uktu  

Pusat Bahasa Depa te e  Pe didika  Nasio al Repu lik I do esia, Ka us Besar Bahasa I do esia

http:// ada ahasa.ke dik ud.go.id/k i/i de .php, diakses pada ta ggal   Fe ua i   

Repu li   I do esia  Mi ist   of  Natio al  De elop e t  Pla i g/Natio al  De elop e t  Pla i g  Age , Pu li  Pri ate Part erships: I frastu ture Proje ts Pla  i  I do esia  , Jaka ta,    U da g‐u da g Repu lik I do esia No.   Tahu    te ta g Jasa Ko st uksi 

Referensi

Dokumen terkait

Dalam perancangan sistim ventilasi industri adalah menggunakan metode desain “ perhitungan kecepatan tekanan” atau Velocity Pressure Method Calculation Shee, dan

Usahatani umumnya dijadikan sebagai sumber pendapatan utama rumah tangga tani. Namun proporsi pendapatan usahatani dalam pendapatan total rumah tangga tani

Tetapi tidak diingatkan betapa terang bahwa kristologi yang dalam Perjanjian Baru dan juga dalam tradisi, telah dikembangkan sebagai doktrin kristologi

Selain itu, alkalosis metabolik dapat terjadi bila kehilangan natrium atau kalium dalam jumlah yang banyak mempengaruhi kemampuan ginjal dalam mengendalikan

Meskipun, untuk kejadian proses alam lingkungan sekitar dan interaksi antara faktor abiotik dan biotik serta perubahan ekologis hanya bisa di pahami oleh ilmuwan dan pakar

Serangan awal stroke umumnya berupa gangguan kesadaran, tidak sadar, bingung, sakit kepala, sulit konsentrasi, disorientasi atau dalam bentuk lain, stroke bisa menjadi

- Jika baris bagian bawah dari papan permainan telah penuh, kamu dapat mengisi baris pada bagian yang berada pada posisi lebih atasd. - Kamu tidak diperbolehkan mengubah urutan

Adapun data awal gedung terdiri dari 4 lantai dengan struktur balok, kolom terbuat dari beton, sedangkan modifikasi perencanaan menjadi struktur komposit baja-beton