LAMPIRAN A
PERHITUNGAN NERACA MASSA
Kapasitas produksi : 71.280 ton/tahun Basis perhitungan : 1 jam operasi Waktu kerja pertahun : 330 hari Satuan operasi : kg/jam
Kapasitas tiap jam =
ton 1
kg 1.000 x
jam 24
hari 1 x hari 330
tahun 1 x tahun
ton 280 . 1 7
Static Mixer I
1 2
Mix Joint I
H2O
5 6
NaCl
H2O Gliserin
7 8
EDTA H2O
14
Plate Exchanger I
Plate Exchanger II Homogenizer I
Plug Flow Reactor Homogenizer II
Vacuum Spray Dryer Cyclone Separator I Cyclone Separator II Steam Ejector 3 4 12 13 11 10 15 17 19 21
Static Mixer II
9
16 18
20 22
H2O
Mix Joint II
23 Asam palmitat Asam stearat Asam oleat Asam linoleat Impuritis Asam laurat Asam miristat Asam palmitat Asam stearat Asam oleat Asam linoleat Impuritis NaOH H2O
Anhydrous soap NaOH
NaCl Gliserin
EDTA H2O Impuritis
PERHITUNGAN SECARA OVERALL
1. Degree of Freedom (Derajat Kebebasan)
OVERALL
NaOH H2O
H2O
NaCl H2O
Gliserin EDTA H2O Asam palmitat
Asam stearat Asam oleat Asam linoleat
Impuritis
H2O
Anhydrous soap NaOH
NaCl Gliserin
EDTA H2O Impuritis
1
2
5 6 7 8 14
22
23
Asam laurat Asam miristat Asam palmitat Asam stearat
Asam oleat Asam linoleat
Impuritis
Jumlah Variabel : 34
Jumlah Neraca : 13
Jumlah Spesifikasi
- Komposisi : 18
Hubungan pembantu : 2
Konversi : 1
Derajat Kebebasan : 0
2. Perhitungan Neraca Overall Diketahui data:
Reaksi:
H2Omasuk total per umpan : 1879,65 kg/jam
Komposisi stearin:
Asam palmitat : 51,6%
Asam stearat : 6,8%
O O
R-COH + NaOH↔ R-CONa + H2O
Asam oleat : 34,9%
Asam linoleat : 6,1%
Impuritis : 0,6%
Acid Value stearin : 207,2
Komposisi PKO:
Asam laurat : 52,9%
Asam miristat : 15,6%
Asam palmitat : 12,5%
Asam stearat : 3,8%
Asam oleat : 13,3%
Asam linoleat : 1,7%
Impuritis : 0,2%
Acid Value PKO : 250,6
Perbandingan laju stearin terhadap PKO : 80% : 20% Komposisi NaOH:
NaOH : 48%
H2O : 52%
Komposisi NaCl:
NaCl : 20%
H2O : 80%
Komposisi EDTA:
EDTA : 25%
H2O : 75%
Yield:
NaOH : 0,02 %
NaCl : 0,5%
Gliserin : 0,45%
H2O : 12,5%
EDTA : 0,15%
Perhitungan:
F23 = 9000 kg/jam F1 = F2 = 4F2
Acid valuerata-rata = 80% × 207,2 + 20% × 250,6 = 215,88
W1fatty acid = 100% - 0,6% = 99,4%
W2fatty acid = 100% - 0,2% = 99,8%
Neraca massa komponen: Impuritis:
0,6% F1 + 0,2%F2 = W23impuritis F23
0,006 × 4F2 + 0,002 F2 = W23impuritis F23
0,026 F2 = W23impuritis F23
W23impuritis =
Anhydrous soap:
W23anhydrous soap = 100% - (0,02% + 0,5% + 0,45% +
12,5% + 0,15% + W23impuritis)
W23anhydrous soap = 86,38% - W23impuritis
W23anhydrous soap × F23 =
(86,38% - W23impuritis ) × F23 =
(86,38% - ) × F23 = 4,974
0,8638F23 -0,026 = 4,974
0,8638× 9000 kg/jam - 0,026 = 4,974
7774,2 kg/jam - 0,026 = 4,974 1,084658824 7774,2 kg/jam = 5,395092988 + 0,026
7774,2 kg/jam = 5,421092988
= 1434,065052 kg/jam
NaOH:
48% F5 = + 0,02% F23
48%F5 = +
0,02% × 9000 kg/jam
48%F5 = 1097,954082 kg/jam + 1,8 kg/jam 48%F5 = 1099,754082 kg/jam
F5 = 2291,15433 kg/jam NaCl:
20% F7 = 0,5% F23 F7 = F23
F7 = 0,025 9000 kg/jam F7 = 225 kg/jam
Gliserin:
F8 = 0,45% F23
F8 = 0,0045 × 9000 kg/jam F8 = 40,5 kg/jam
EDTA:
25% F14 = 0,15% F23 F14 = F23
F14 = 0,006 9000 kg/jam F14 = 54 kg/jam
H2O:
52% F5 + F6 + 80% F7 + 75% F14 = 1879,65 kg/jam 0,52 2291,15433 kg/jam + F6 + 0,8 225 kg/jam + 0,75 54 kg/jam = 1670,8 kg/jam
F6 + 1411,90025 kg/jam = 1879,65 kg/jam
F6 = 467,74974 kg/jam
1879,65 kg/jam + = F22 + 0,125 9000 kg/jam
2373,72933 kg/jam = F22 + 1125 kg/jam
1. Mix Joint-2
16 18
20
Mix Joint II
23
Anhydrous soap NaOH
NaCl Gliserin
EDTA H2O
Impuritis Anhydrous soap
NaOH NaCl Gliserin
EDTA H2O
Impuritis
Anhydrous soap NaOH
NaCl Gliserin
EDTA H2O
Impuritis Anhydrous soap
NaOH NaCl Gliserin
EDTA H2O
Impuritis
Diketahui data:
Yield:
NaOH : 0,02 %
NaCl : 0,5%
Gliserin : 0,45%
H2O : 12,5%
EDTA : 0,15%
Perbandingan berat soap noodle pelet terhadap dust soap noodle = 97% : 3% Perbandingan berat dust soap noodle di cyclone separator I dan II = 2 : 1 Komposisi soap noodle pelet dan dust soap noodle sama
Perhitungan:
F16 = 97% F23
= 0,97 9000 kg/jam = 8730 kg/jam
F18 = 3% F23
= 0,02 9000 kg/jam = 180 kg/jam
F20 = 180 kg/jam
= 90 kg/jam Fraksi berat komponen:
W23impuritis =
=
= 0,004142855 W23anhydrous soap = 86,38% - W23impuritis
= 0,8638 - 0,004142855 = 0,859657145
2. Steam Ejector(L-301)
Alat ini digunakan untuk menciptakan keadaan vakum dalam vacuum spray dryer. Prinsip kerja alat:
Melalui prinsip Bernoullie yang mengubah energi tekanan fluida penggerak menjadi energi gerak sehingga tercipta zona tekanan rendah yang menarik fluida terhisap (Wikipedia, 2010a).
Steam Ejector 21
22
H2O
H2O
Perhitungan: Neraca massa total:
F21 = F22
3. Cyclone Separator-2(FG-302)
Alat ini digunakan untuk memisahkan debu-debu dari udara yang terhisap ke steam
ejector.
Prinsip kerja alat:
Pemisahan terjadi akibat efek rotasi dan gravitasi. Efek rotasi dihasilkan dari udara berkecepatan tinggi dalam kontainer berbentuk silinder atau kerucut yang mengalir dalam bentuk spiral ke bawah kemudian keluar melalui pusat siklon dan keluar ke atas (Wikipedia, 2010b).
Cyclone Separator II
19 21
20 H2O
Anhydrous soap NaOH
NaCl Gliserin
EDTA H2O
Impuritis
Anhydrous soap NaOH
NaCl Gliserin
EDTA H2O
Impuritis
Perhitungan: Neraca massa total:
F19 = F20 + F21
= 90 kg/jam + 1248,72933kg/jam = 1338,72933kg/jam
Neraca massa komponen: Impuritis:
F19impuritis = W20impuritis F20
= 0,004142855 90 kg/jam = 0,372857 kg/jam
Anhydrous soap:
F19unhydrous soap = W20 unhydrous soapF20
= 77,369143 kg/jam NaOH:
F19NaOH = W20NaOH F20
= 0,0002 90 kg/jam = 0,018 kg/jam NaCl:
F19NaCl = W20NaCl F20
= 0,005 90 kg/jam = 0,45 kg/jam Gliserin:
F19Gliserin = W20Gliserin F20
= 0,0045 90 kg/jam = 0,405 kg/jam EDTA:
F19EDTA = W20EDTA F20
= 0,0015 90 kg/jam = 0,135 kg/jam H2O:
F19H2O = W20H2O F20 +F21
= 0,125 90 kg/jam + 1248,72933kg/jam = 1259,97933 kg/jam
4. Cyclone Separator-1 (FG-301)
Alat ini digunakan untuk memisahkan debu-debu dari udara yang terhisap ke steam
ejector.
Prinsip kerja alat:
Anhydrous soap NaOH
NaCl Gliserin
EDTA H2O
Impuritis
Cyclone Separator I
17 19
18
Anhydrous soap NaOH
NaCl Gliserin
EDTA H2O
Impuritis
Anhydrous soap NaOH
NaCl Gliserin
EDTA H2O
Impuritis
Perhitungan: Neraca massa total:
F17 = F18 + F19
= 180 kg/jam + 1338,72933kg/jam = 1518,72933 kg/jam
Neraca massa komponen: Impuritis:
F17impuritis = W18impuritis F18 + F19impuritis
= 0,004142855 180 kg/jam + 0,372857 kg/jam = 1,1185709 kg/jam
Anhydrous soap:
F17unhydrous soap = W18 unhydrous soapF18 + F19unhydrous soap
= 0,859657145 180 kg/jam + 77,369143 kg/jam = 232,107429 kg/jam
NaOH:
F17NaOH = W18NaOH F18 + F19NaOH
= 0,0002 180 kg/jam + 0,018 kg/jam = 0,054 kg/jam
NaCl:
F17NaCl = W18NaCl F18 + F19NaCl
Gliserin:
F17Gliserin = W18Gliserin F18 + F19Gliserin
= 0,0045 180 kg/jam + 0,405 kg/jam = 1,215 kg/jam
EDTA:
F17EDTA = W18EDTA F18 + F19EDTA
= 0,0015 180 kg/jam + 0,135 kg/jam = 0,405 kg/jam
H2O:
F17H2O = W18H2O F18 +F19H2O
= 0,125 180 kg/jam + 1259,97933 kg/jam = 1282,47933 kg/jam
5. Vacuum Spray Dryer (D-301)
Alat ini digunakan untuk mengeringkan soap noodle yang dihasilkan. Prinsip kerja alat:
Slurry yang akan dikeringkan disemprotkan melalui sebuah noozle sehingga
terbentuk padatan dalam bentuk butiran (Wikipedia, 2010c).
Anhydrous soap NaOH
NaCl Gliserin
EDTA H2O
Impuritis
Vacuum Spray Dryer
15
17
16
Anhydrous soap NaOH
NaCl Gliserin
EDTA H2O
Impuritis Anhydrous soap
NaOH NaCl Gliserin
EDTA H2O
Perhitungan: Neraca massa total:
F15 = F16 + F17
= 8730 kg/jam + 1518,72933 kg/jam = 10248,72933 kg/jam
Neraca massa komponen: Impuritis:
F15impuritis = W16impuritis F16 + F17impuritis
= 0,004142855 8730 kg/jam + 1,1185709 kg/jam = 37,28569 kg/jam
Anhydrous soap:
F15unhydrous soap = W16 unhydrous soapF16 + F17unhydrous soap
= 0,859657145 8730 kg/jam + 232,107429 kg/jam = 7736,91430 kg/jam
NaOH:
F15NaOH = W16NaOH F16 + F17NaOH
= 0,0002 8730 kg/jam + 0,054 kg/jam = 1,8 kg/jam
NaCl:
F15NaCl = W16NaCl F16 + F17NaCl
= 0,005 8730 kg/jam + 1,35 kg/jam = 45 kg/jam
Gliserin:
F15Gliserin = W16Gliserin F16 + F17Gliserin
= 0,0045 8730 kg/jam + 1,215 kg/jam = 40,5 kg/jam
EDTA:
F15EDTA = W16EDTA F16 + F17EDTA
= 0,0015 8730 kg/jam + 0,405 kg/jam = 13,5 kg/jam
H2O:
= 0,125 8730 kg/jam + 1282,47933 kg/jam = 2373,72933 kg/jam
6. Homogenizer-2(M-202)
Alat ini digunakan untuk menyatukan dua fasa yang berbeda agar sefasa. Prinsip kerja alat:
Dua campuran yang berbeda akan dicampurkan sehingga terbentuk menjadi satu campuran.
Anhydrous soap NaOH
NaCl Gliserin
EDTA H2O
Impuritis
14
Homogenizer II
13
15
EDTA H2O
Anhydrous soap NaOH
NaCl Gliserin
H2O
Impuritis
Perhitungan: Neraca massa total:
F13 + F14 = F15
F13 + 54 kg/jam = 10248,72933 kg/jam F13 = 10194,72933 kg/jam
Neraca massa komponen: Impuritis:
F13impuritis = F15impuritis
F13impuritis = 37,28569 kg/jam
Anhydrous soap:
F13 unhydrous soap = F15unhydrous soap
NaOH:
F13NaOH = F15NaOH
= 1,8 kg/jam NaCl:
F13NaCl = F15NaCl
= 45 kg/jam Gliserin:
F13Gliserin = F15Gliserin
= 40,5 kg/jam EDTA:
F14EDTA = F15EDTA
F14EDTA = 13,5 kg/jam
H2O:
F14H2O =F14 - F14EDTA
= 54 kg/jam -13,5 kg/jam = 40,5 kg/jam
F13H2O+F14H2O =F15H2O
F13H2O+40,5 kg/jam = 2373,72933 kg/jam
F13H2O = 2333,22933 kg/jam
7. Plug Flow Reactor (R-201)
Alat ini digunakan sebagai tempat berlangsungnya reaksi netralisasi. Prinsip kerja alat:
Anhydrous soap NaOH
NaCl Gliserin
H2O
Impuritis
Plug Flow Reactor
12 13
Asam laurat Asam miristat Asam palmitat Asam stearat
Asam oleat Asam linoleat
NaOH NaCl Gliserin
H2O
Impuritis
Diketahui data: Reaksi:
Perhitungan:
F12fatty acid = F12asam laurat + F12asam miristat + F12asam palmitat + F12asam stearat + F12asam oleat + F12asam linoleat
F13anhydrous soap =
7736,91430 kg/jam =
F12fatty acid = 7133,0395 kg/jam
Neraca massa komponen: Impuritis:
F12impuritis = F13impuritis
= 37,28569 kg/jam NaOH:
F12NaOH = F13NaOH +
= 1,8 kg/jam + = 1099,75406 kg/jam NaCl:
F12NaCl = F13NaCl
O O
R-COH + NaOH↔ R-CONa + H2O
= 45 kg/jam Gliserin:
F12Gliserin = F13Gliserin
= 40,5 kg/jam H2O:
F12H2O =F13H2O -
= 2333,22933 kg/jam -
= 1839,15 kg/jam
8. Homogenizer-1(M-201)
Alat ini digunakan untuk menyatukan dua fasa yang berbeda agar sefasa. Prinsip kerja alat:
Dua campuran yang berbeda akan dicampurkan sehingga terbentuk menjadi satu campuran.
Asam laurat Asam miristat Asam palmitat Asam stearat
Asam oleat Asam linoleat
NaOH NaCl Gliserin
H2O
Impuritis
Homogenizer I
4
12
11
NaOH NaCl Gliserin
H2O
Asam laurat Asam miristat Asam palmitat Asam stearat
Asam oleat Asam linoleat
Perhitungan:
Neraca massa komponen: Impuritis:
F4impuritis = F12impuritis
= 37,28569 kg/jam NaOH:
F11NaOH = F12NaOH
= 1099,75406 kg/jam NaCl:
F11NaCl = F12NaCl
= 45 kg/jam Gliserin:
F11Gliserin = F12Gliserin
= 40,5 kg/jam H2O:
F11H2O =F12H2O
= 1839,15 kg/jam Neraca massa total:
F11 = 1099,7540 kg/jam + 45 kg/jam + 40,5 kg/jam + 1839,15 kg/jam
= 3024,404069 kg/jam F4 + F11 = F12
F4 = 10194,7293 kg/jam - F11
= 10194,7293 kg/jam - 3024,404069 kg/jam = 7170,32526 kg/jam
9. Plate Exchanger-2 (E-102)
Alat ini digunakan untuk memanaskan campuran NaOH, NaCl, gliserin dan H2O.
Prinsip kerja alat:
NaOH NaCl Gliserin
H2O
Plate Exchanger II
11
10 NaOH
NaCl Gliserin
H2O
Perhitungan:
Neraca massa komponen: NaOH:
F10NaOH = F11NaOH
= 1099,75406 kg/jam NaCl:
F10NaCl = F11NaCl
= 45 kg/jam Gliserin:
F10Gliserin = F11Gliserin
= 40,5 kg/jam H2O:
F10H2O =F11H2O
= 1839,15 kg/jam
10.Static Mixer-2 (M-102)
Alat ini digunakan untuk mencampur campuran NaOH, NaCl, gliserin dan H2O.
Prinsip kerja alat:
NaOH NaCl Gliserin
H2O
10
Static Mixer
9 NaOH
NaCl Gliserin
H2O
Perhitungan:
Neraca massa komponen: NaOH:
F9NaOH = F10NaOH
= 1099,75406 kg/jam NaCl:
F9NaCl = F10NaCl
= 45 kg/jam Gliserin:
F9Gliserin = F10Gliserin
= 40,5 kg/jam H2O:
F9H2O =F10H2O
11.Mix Joint-1
NaOH NaCl Gliserin
H2O Mix Joint I
H2O
5 6
NaCl
H2O Gliserin
7 8
9 NaOH
H2O
Perhitungan:
Neraca massa komponen: NaOH:
F5NaOH = F9NaOH
= 1099,75406 kg/jam
NaCl:
F7NaCl = F9NaCl
= 45 kg/jam Gliserin:
F8Gliserin = F9Gliserin
= 40,5 kg/jam H2O:
52% F5+ F6 + 80% F7=F9H2O
0,52 2291,1543 kg/jam + F6 + 0,8 225 kg/jam = 1839,15 kg/jam F6 + 1371,4002 kg/jam = 1839,15 kg/jam
12.Plate Exchanger-1 (E-101)
Alat ini digunakan untuk memanaskan campuran fatty acid. Prinsip kerja alat:
Campuran yang masuk akan dipanaskan sewaktu melewati pelat-pelat bersamaan dengan steam dengan pola aliran berlawanan arah laluan tunggal susunan U.
Asam laurat Asam miristat Asam palmitat Asam stearat
Asam oleat Asam linoleat
Impuritis
Plate Exchanger I
3
4 Asam laurat Asam miristat Asam palmitat Asam stearat
Asam oleat Asam linoleat
Impuritis
Perhitungan: Neraca massa total:
F3 =F4
= 7170,32526 kg/jam
13.Static Mixer-1 (M-101)
Alat ini digunakan untuk mencampur stearin dan PKO. Prinsip kerja alat:
Asam laurat Asam miristat Asam palmitat Asam stearat
Asam oleat Asam linoleat
Impuritis
Mixer
1 2
3 Asam palmitat
Asam stearat Asam oleat Asam linoleat
Impuritis
Asam laurat Asam miristat Asam palmitat
Asam stearat Asam oleat Asam linoleat
Impuritis
Perhitungan:
Neraca massa komponen: Asam laurat:
F3asam palmitat = 52,9% F2
= 0,529 1434,065052 kg/jam = 758,6204 kg/jam
Asam miristat:
F3asam miristat = 15,6% F2
= 0,156 1434,065052 kg/jam = 223,7141 kg/jam
Asam palmitat:
F3asam palmitat = 51,6% F1 + 12,5% F2
= 0,516 5736,260209 kg/jam + 0,125 1434,065052 kg/jam
= 3139,1684 kg/jam Asam stearat:
F3asam stearat = 6,8% F1 + 3,8% F2
= 0,068 5736,260209 kg/jam + 0,038 1434,065052 kg/jam
= 444,56016 kg/jam Asam oleat:
= 0,349 5736,260209 kg/jam + 0,133 1434,065052 kg/jam
= 2192,6854 kg/jam Asam linoleat:
F3asam linoleat = 6,1% F1 + 1,7% F2
= 0,061 5736,260209 kg/jam + 0,017 1434,065052 kg/jam
= 374,2909 kg/jam Impuritis:
F3impuritis = 0,6% F1 + 0,2% F2
= 0,006 5736,260209 kg/jam + 0,002 1434,065052 kg/jam
LAMPIRAN B
PERHITUNGAN NERACA ENERGI
Basis perhitungan : 1 jam
Satuan operasi : Joule/jam (J/jam) Suhu referensi : 30 °C (303,15 K)
Neraca energi ini menggunakan rumus-rumus perhitungan sebagai berikut: - Perhitungan panas yang masuk dan keluar
Q = H =
Jika Cp adalah fungsi dari temperatur maka persamaan menjadi:
Q = =
- Perhitungan panas reaksi:
Q =
- Perhitungan panas penguapan
Q = λ
Perhitungan estimasi CpL(J/mol.K) dengan menggunakan metode Chueh dan
Swanson dengan rumus:
CpL =
∑
=
n
i 1
Ni ∆Cpi + 18,83m
Dengan:
CpL = kapasitas panas cairan pada 293,15 K, J/mol K n = jumlah gugus yang berbeda dalam senyawa Ni = jumlah gugus i dalam senyawa
∆Cpi = nilai numerik kontribusi gugus i
yang pertama untuk gugus -CH2- adalah 10,46 J/mol K. Tetapi jika ada gugus -CH2-
yang memenuhi kriteria ini untuk cara kedua, nilai kontribusi tambahan kedua kembali ke nilai 18,83 J/mol K
Nilai kontribusi gugus untuk perhitungan dengan metode Chueh dan Swansondapat dilihat pada tabel di bawah ini.
Tabel LB.1 Nilai Kontribusi Gugus pada Perhitungan Cpdengan Metode Chueh dan Swanson
Gugus Harga
-CH3 36,82
-CH2- 30,38
-CH= 21,34
-COOH 79,91
(Perry, 1999)
Perhitungan estimasi CPs (J/mol K) dengan menggunakan metode Hurst and Harrison
dengan rumus:
CpS =
∑
=
n
i 1
Ni ∆Ei
Dengan:
CpS = kapasitas panas solid pada suhu 298.15 K, J/mol K n = jumlah unsur atom yang berbeda dalam senyawa Ni = jumlah unsur atom i dalam senyawa
∆Ei = nilai numerik kontribusi unsur atom i
Nilai kontribusi elemen atomuntuk perhitungan dengan metodeHurst and Harrison dapat dilihat pada tabel di bawah ini.
Tabel LB.2 Nilai Elemen Atom pada Perhitungan Cp dengan metode Hurst and
Harrison
Elemen atom ∆E
C 10,89
H 7,56
O 13,42
N Na
Data nilai-nilai Cp sesuai literatur:
Cpasam laurat = 2,15 J/g oC = 2.150 J/kg K (Anonim, 2000a)
Cpasam miristat = 2,26 J/g oC = 2.260 J/kg K (Anonim, 2000b)
Cpasam palmitat = 2,73 J/g oC = 2.730 J/kg K (Anonim, 2000c)
Cpasam stearat = 2,30 J/g oC = 2.300 J/kg K (Anonim, 2000d)
Cpasam oleat = 2,046 J/g oC = 2.046 J/kg K (Anonim, 2000e)
Cpcopper = 5,44 + 0,001462T kal/mol.K (Perry, 1999)
Cpiron = 4,13 + 0,00638T kal/mol.K (Perry, 1999)
Cpair = 4184 J/kg K
CpNaCl = 10,79 + 0,00420T kal/mol K (Perry, 1999)
= 772,3757057 + 0,3006467066T J/kg K
Cpgliserin = 0,555 kal/g oC = 2.322,12 J/kg K (15oC = 283,15 K) (Perry, 1999)
Cpgliserin = 0,576 kal/g oC = 2.409,984 J/kg K (32 oC = 305,15 K) (Perry, 1999)
Cpsoap noodle = 0,6 kkal/kg oC = 2.510,4 J/kg K
Data nilai-nilai Cp yang dihitung:
1. Asam linoleat (CH3-(CH2)4-CH=CH-CH2-CH=CH-(CH2)7-COOH, BM = 280,45):
Cpasam linoleat = 1(-CH3) + 12(-CH2-) + 4(-CH=) + 1(-COOH) + 10,46 + 3(18,83)
= 1(36,82) + 12(30,38) +4(21,34) + 1(79,91)+ 10,46 + 3(18,83) = 633,6 J/mol K
= 2.259,226244 J/kg K (Metode Chueh dan Swanson)
2. NaOH (BM = 39,99711):
CpNaOH = 1Na + 1O + 1H
= 26,19 + 13,42 + 7,56 = 47,17 J/mol K
= 1.179,335207 J/kg K (MetodeHurst and Harrison)
3. Gliserin:
Cpgliserin =
4. EDTA (C10H16N2O8, BM =292,24):
CpEDTA = 10C + 16H + 2N + 8O
= 10(10,89) + 16(7,56) + 2(18,74) + 8(13,42) = 374,7 J/mol K
= 1.282,165344 J/kg K (MetodeHurst and Harrison)
5. Impuritis:
Diasumsikan impuritis mengandung 60% tembaga dan 40% besi (BMav = 60,482).
Cpimpuritis = 0,6Cpcopper + 0,4Cpiron
= 0,6(5,44 + 0,001462T) + 0,4(4,13 + 0,00638T) = 4,916 + 0,0034292T kal/mol K
= 340,0771139 + 0, 2372238484T J/kg K
Panas yang dihasilkan dalam reaksi netralisasi: = 14 kal/mol asam lemak =
= 225,40796577 J/kg asam lemak
Steam yang digunakan adalah saturated steam pada tekanan gauge 2 bar.
Psat = 200 kPa + 101,325 kPa = 301,325 kPa
Untuk Psat = 300 kPa, diperoleh data:
Tsat = 133,54 oC (Smith, 2001)
Hliq = 561,429 kJ/kg (Smith, 2001)
Hvap = 2.724,7 kJ/kg (Smith, 2001)
λ = 2.724,7 kJ/kg – 561,429 kJ/kg = 2.163,271 kJ/kg = 2.163.271 J/kg
Untuk Psat = 325 kPa, diperoleh data:
Tsat = 136,29 oC (Smith, 2001)
Hliq = 573,197 kJ/kg (Smith, 2001)
λ = 2.728,3 kJ/kg – 573,197 kJ/kg = 2.155,103 kJ/kg = 2.155.103 J/kg
Sehingga untuk steam pada Psat = 301,325 kPa: Tsat =
= 133,7 oC
λ = –
1. Static Mixer-1 (M-101)
Asam laurat Asam miristat Asam palmitat Asam stearat
Asam oleat Asam linoleat
Impuritis
Static Mixer I
1
2
3 Asam palmitat
Asam stearat Asam oleat Asam linoleat
Impuritis
Asam laurat Asam miristat Asam palmitat
Asam stearat Asam oleat Asam linoleat
Impuritis 1atm, 60oC
1atm, 30oC
1atm
Perhitungan: Panas masuk: Qin = Q1in + Q2in
- Alur 1 (T = 60 oC = 333,15 K): Qin =
Tabel LB.3 Panas Masuk StaticMixer-1 pada Alur 1
Komponen m
(kg/jam)
(J/kg)
(J/jam) CH3-(CH2)14-COOH 2.959,9103 81.900,0000 242.416.650,9543
CH3-(CH2)16-COOH 390,0656 69.000,0000 26.914.532,9026
CH3-(CH2)14-CH=CH-COOH 2.001,9548 61.380,0000 122.879.986,4274
CH3-(CH2)4-CH=CH-CH2
-CH=CH-(CH2)7-COOH 349,9119 67.776,7873 23.715.902,5769
Impuritis 34,4176 12.466,4964 429.066,4048
- Alur 2 (T = 30oC = 303,15 K): Qin =
Tabel LB.4 Panas Masuk Static Mixer-1 pada Alur 2
Komponen m
(kg/jam)
(J/kg)
(J/jam)
CH3-(CH2)10-COOH 758,6204 0 0
CH3-(CH2)12-COOH 223,7141 0 0
CH3-(CH2)14-COOH 179,2581 0 0
CH3-(CH2)16-COOH 54,4945 0 0
CH3-(CH2)14-CH=CH-COOH 190,7307 0 0
CH3-(CH2)4-CH=CH-CH2
-CH=CH-(CH2)7-COOH 24,3791 0 0
Impuritis 2,8681 0 0
Total 0
Panas masuk total:
Qin = 416.356.139,2661 J/jam + 0 J/jam = 416.356.139,2661 J/jam
Panas keluar: Qout = Qin
= 416.356.139,2661 J/jam
Tabel LB.5Jumlah Nilai maStaticMixer-1 pada Alur 3
Komponen m
(kg/jam) (J/kg K)
ma
(J/jam K) CH3-(CH2)10-COOH 758,6204 2.150,0000 1.631.033,8873
CH3-(CH2)12-COOH 223,7141 2.260,0000 505.593,9749
CH3-(CH2)14-COOH 3139,1684 2.730,0000 8.569.929,7309
CH3-(CH2)16-COOH 444,5602 2.300,0000 1.022.488,3823
CH3-(CH2)14
-CH=CH-COOH 2192,6854 2.046,0000 4.486.234,4615
CH3-(CH2)4
-CH=CH-CH2-CH=CH-(CH2)7
-COOH 374,2910 2.259,2262 845.608,0017
Impuritis 37,2857 340,0771 12.680,0103
Tabel LB.6Jumlah Nilai mb StaticMixer-1 pada Alur 3
Komponen m
(kg/jam) (J/jam K2)
mb
(J/jam K)
CH3-(CH2)10-COOH 758,6204 0 0
CH3-(CH2)12-COOH 223,7141 0 0
CH3-(CH2)14-COOH 3139,1684 0 0
CH3-(CH2)16-COOH 444,5602 0 0
CH3-(CH2)14-CH=CH-COOH 2192,6854 0 0
CH3-(CH2)4-CH=CH-CH2-CH=CH-(CH2)7
-COOH 374,2910 0 0
Impuritis 37,2857 0,2372 8,8450
Total 8,8450
Suhu keluar pada alur 3: Qout =
= Dimana:
ma(T-303,15) = 17.073.568,4489 T – 17.073.568,4489 (303,15)
= 17.073.568,4489 T –5.175.852.275,2951
mb(T2 – 303,152) = 8,8450 T2 - 8,8450 (303,152) = 8,8450 T2 – 812.859,8869 Sehingga:
Qout = – –
2. Plate Exchanger-1(E-101)
Asam laurat Asam miristat Asam palmitat Asam stearat
Asam oleat Asam linoleat
Impuritis
Plate Exchanger I
3
4 Asam laurat Asam miristat Asam palmitat Asam stearat
Asam oleat Asam linoleat
Impuritis
Saturated
steam Kondensat
1atm 327,5 K
1atm, 70oC 2 bar (g)
133,7 oC
2 bar (g) 133,7 oC
Perhitungan:
Panas masuk (T = 327,5 K): Qin =
Tabel LB.7 Panas Masuk Plate Exchanger-1
Komponen m
(kg/jam)
(J/kg) (J/jam) CH3-(CH2)10-COOH 758,6204 52.421,3487 39.767.905,1906
CH3-(CH2)12-COOH 223,7141 55.103,3712 12.327.403,7491
CH3-(CH2)14-COOH 3139,1684 66.562,9218 208.952.220,8482
CH3-(CH2)16-COOH 444,5602 56.078,6521 24.930.334,9021
CH3-(CH2)14-CH=CH-COOH 2192,6854 49.885,6184 109.383.470,2743
CH3-(CH2)4-CH=CH-CH2
-CH=CH-(CH2)7-COOH 374,2910 55.084,5055 20.617.633,4549
Impuritis 37,2857 10.115,6994 377.170,8471
Panas keluar (T = 70 oC = 343,15 K): Qout =
Tabel LB.8 Panas Keluar Plate Exchanger-1
Komponen m
(kg/jam)
(J/kg) (J/jam) CH3-(CH2)10-COOH 758,6204 86.000,0000 65.241.355,4919
CH3-(CH2)12-COOH 223,7141 90.400,0000 20.223.758,9943
CH3-(CH2)14-COOH 3139,1684 109.200,0000 342.797.189,2371
CH3-(CH2)16-COOH 444,5602 92.000,0000 40.899.535,2932
CH3-(CH2)14-CH=CH-COOH 2192,6854 81.840,0000 179.449.378,4599
CH3-(CH2)4-CH=CH-CH2
-CH=CH-(CH2)7-COOH 374,2910 90.369,0497 33.824.320,0688
Impuritis 37,2857 16.669,4400 621.531,5958
Total 683.057.069,1409
Panas yang dibutuhkan: Q = Qout- Qin
= 683.057.069,1409 J/jam – 416.356.139,2661 J/jam = 266.700.929,8748 J/jam
Massa saturated steam yang dibutuhkan:
m = = 123,3105kg/jam
3. Plate Exchanger-2(E-102)
NaOH NaCl Gliserin
H2O Plate Exchanger II
11 10 NaOH
NaCl Gliserin
H2O
Saturated
steam Kondensat
1atm, 30 oC
1atm, 70oC 2 bar (g)
133,7 oC
Perhitungan:
Panas masuk (T = 30 oC = 303,15 K): Qin =
Tabel LB.9 Panas Masuk Plate Exchanger-2
Komponen m
(kg/jam)
(J/kg) (J/jam)
NaOH 1099,7541 0 0
H2O 1839,1500 0 0
NaCl 45,0000 0 0
Gliserin 40,0500 0 0
Total 0
Panas keluar (T = 70 oC = 343,15 K): Qout =
Tabel LB.10 Panas Keluar Plate Exchanger-2
Komponen m
(kg/jam)
(J/kg) (J/jam)
NaOH 1099,7541 47.173,4083 51.879.147,7277
H2O 1839,1500 167.360,0000 307.800.144,0000
NaCl 45,0000 34.781,1876 1.565.153,4401
Gliserin 40,0500 100.120,6588 4.054.886,6822
Total 365.299.331,8500
Panas yang dibutuhkan:
Q = Qout - Qin= 365.299.331,8500 J/jam – 0 J/jam= 365.299.331,8500J/jam
Massa saturated steam yang dibutuhkan:
4. Plug Flow Reactor(R-201)
Anhydrous soap NaOH
NaCl Gliserin
H2O
Impuritis
Plug Flow Reactor
12 13
Asam laurat Asam miristat Asam palmitat Asam stearat
Asam oleat Asam linoleat
NaOH NaCl Gliserin
H2O
Impuritis
Saturated steam
Kondensat
1atm, 70 oC 2 bar, 120oC 2 bar (g)
133,7 oC
2 bar (g) 133,7 oC
Perhitungan:
Panas masuk (T = 70 oC = 343,15 K): Qin =
Tabel LB.11 Panas Masuk Plug Flow Reactor
Komponen m
(kg/jam)
(J/kg) (J/jam) CH3-(CH2)10-COOH 758,6204 86.000,0000 65.241.355,4919
CH3-(CH2)12-COOH 223,7141 90.400,0000 20.223.758,9943
CH3-(CH2)14-COOH 3139,1684 109.200,0000 342.797.189,2371
CH3-(CH2)16-COOH 444,5602 92.000,0000 40.899.535,2932
CH3-(CH2)14-CH=CH-COOH 2192,6854 81.840,0000 179.449.378,4599
CH3-(CH2)4-CH=CH-CH2
-CH=CH-(CH2)7-COOH 374,2910 90.369,0497 33.824.320,0688
Impuritis 37,2857 16.669,4400 621.531,5958
NaOH 1099,7541 47.173,4083 51.879.147,7277
H2O 1839,1500 167.360,0000 307.800.144,0000
NaCl 45,0000 34.781,1876 1.565.153,4401
Gliserin 40,0500 100.120,6588 4.054.886,6822
Total 1.048.356.400,9910
Panas reaksi (T = 120oC = 393,15 K): Qreaksi =
= F12fatty acid
=
Panas keluar (T = 120 oC = 393,15 K): Qout =
Tabel LB.12 Panas Keluar Plug Flow Reactor
Komponen m
(kg/jam)
(J/kg) (J/jam)
Anhydrous soap 7736,9143 225.936,0000 1.748.047.471,2366
NaOH 1,8000 106.140,1686 191.052,3035
H2O 2333,2293 376.560,0000 878.600.836,9835
NaCl 45,0000 78.934,1271 3.552.035,7192
Gliserin 40,0500 236.900,5412 9.594.471,9173
Impuritis 37,2857 38.039,9937 1.418.347,4647
Total 2.641.404.215,6249
Panas yang dibutuhkan: Q = Qout–(Qin + Qreaksi)
= 2.641.404.215,6249 – (1.048.356.400,9910+ 1.607.843,9394) =1.591.439.970,6946J/jam
Massa saturated steam yang dibutuhkan:
m = =735,8105 kg/jam
5. Homogenizer-2 (M-202)
Anhydrous soap NaOH
NaCl Gliserin
EDTA H2O
Impuritis
14
Homogenizer II
13
15
EDTA H2O
Anhydrous soap NaOH
NaCl Gliserin
H2O
Impuritis
Perhitungan: Panas masuk:
Qin = Q13in + Q14in
- Alur 13 (T = 120 oC = 393,15 K): Qin =
Tabel LB.13 Panas Masuk Homogenizer-2 pada Alur 13
Komponen m
(kg/jam)
(J/kg) (J/jam)
Anhydrous soap 7736,9143 225.936,0000 1.748.047.471,2366
NaOH 1,8000 106.140,1686 191.052,3035
H2O 2333,2293 376.560,0000 878.600.836,9835
NaCl 45,0000 78.934,1271 3.552.035,7192
Gliserin 40,0500 236.900,5412 9.594.471,9173
Impuritis 37,2857 38.039,9937 1.418.347,4647
Total 2.641.404.215,6249
- Alur 14 (T = 30oC = 303,15 K): Qin =
Tabel LB.14 Panas Masuk Homogenizer-2 pada Alur 14
Komponen m
(kg/jam)
(J/kg)
(J/jam)
H2O 40,50000 0 0
EDTA 13,50000 0 0
Total 0
Panas masuk total:
Qin = 2.641.404.215,6249 J/jam + 0 J/jam = 2.641.404.215,6249 J/jam
Panas keluar: Qout = Qin
Tabel LB.15Jumlah Nilai maHomogenizer-2 pada Alur 15
Komponen m
(kg/jam) (J/kg K)
ma
(J/jam K)
Anhydrous soap 7736,9143 2.510,4000 19.422.749,6804
NaOH 1,8000 1.179,3352 2.122,8034
H2O 2373,7293 4.184,0000 9.931.683,5220
NaCl 45,0000 772,3757 34.756,9068
Gliserin 40,0500 832,8252 33.729,4206
EDTA 13,5000 1.282,1653 17.309,2321
Impuritis 37,2857 340,0771 12.680,0103
Total 29.455.031,5756
Tabel LB.16Jumlah Nilai mbHomogenizer-2 pada Alur 15
Komponen m
(kg/jam) (J/jam K2)
mb
(J/jam K)
Anhydrous soap 7736,9143 0 0
NaOH 1,8000 0 0
H2O 2373,7293 0 0
NaCl 45,0000 0,3006 13,5291
Gliserin 40,0500 5,1685 209,3231
EDTA 13,5000 0 0
Impuritis 37,2857 0,2372 8,8451
Total 231,6972
Suhu keluar pada alur 15: Qout =
= Dimana:
ma(T-303,15) = 29.455.031,5756 T – 29.455.031,5756 (303,15)
= 29.455.031,5756 T –8.929.292.822,1493
mb(T2 – 303,152) = 231,6972T2 - 231,6972 (303,152) = 231,6972T2 – 21.292.956,1760 Sehingga:
T = 392,6 K
6. Vacuum Spray Dryer (D-301)
Anhydrous soap NaOH
NaCl Gliserin
EDTA H2O
Impuritis
Vacuum Spray Dryer
15
17
16
Anhydrous soap NaOH
NaCl Gliserin
EDTA H2O
Impuritis Anhydrous soap
NaOH NaCl Gliserin
EDTA H2O
Impuritis
50 milibar 50 milibar 2 bar
392,6 K
Saturated steam
Kondensat 2 bar (g)
133,7 oC 2 bar (g) 133,7 oC
Perhitungan:
Panas masuk (T = 392,6 K): Qin =
Tabel LB.17 Panas Masuk Vacuum Spray Dryer
Komponen m
(kg/jam)
(J/kg) (J/jam)
Anhydrous soap 7736,9143 225.936,0000 1.748.047.471,2366
NaOH 1,8000 106.140,1686 191.052,3035
H2O 2333,2293 376.560,0000 878.600.836,9835
NaCl 45,0000 78.934,1271 3.552.035,7192
Gliserin 40,0500 236.900,5412 9.594.471,9173
Impuritis 7736,9143 225.936,0000 1.748.047.471,2366
Total 2.641.404.215,6249
Panas keluar:
Qout = Q16out + Q17out
- Alur 16: Qout =
Untuk air, diketahui:
Tsat = 30 oC (P = 4,246 kPa) (Geankoplis, 2003) Tsat = 33 oC (P = 5,034 kPa) (Geankoplis, 2003) Titik didih air pada tekanan 50 milibar (5 kPa) adalah:
TsatP = 5 kPa =
–
= 32,9 oC = 306,0 K
Tabel LB.18 Panas Keluar Vacuum Spray Dryer pada Alur 16
Komponen m
(kg/jam)
(J/kg) (J/jam)
Anhydrous soap 7504,8069 7.206,2497 54.081.512,6691
NaOH 1,7460 3.385,3506 5.910,8221
H2O 1091,2500 12.010,4162 13.106.366,7257
NaCl 43,6500 2.480,0139 108.252,6082
Gliserin 39,2850 6.909,6213 271.444,4741
EDTA 13,0950 3.680,5305 48.196,5465
Impuritis 36,1671 1.183,6231 42.808,2392
Total 67.664.492,0848
- Alur 17: Qout =
Untuk saturated vapor, diketahui:
Hsaturated vapor = 2.556,3 kJ/kg (P = 4,246 kPa) (Geankoplis, 2003)
Hsaturated vapor = 2.561,7 kJ/kg (P = 5,034 kPa) (Geankoplis, 2003)
Entalpi saturated vapor pada tekanan 50 milibar (5 kPa) adalah:
Hsatvap(P = 5 kPa) = –
Hair = 125,79 kJ/kg = 125.790 J/kg (Geankoplis, 2003)
Entalpi saturated vapor dengan suhu referensi 303,15 K adalah: Hsatvap = 2.556.532,99492 J/kg – 125.790 J/kg
= 2.430.742,99492 J/kg
Sehingga untuk air dalam bentuk uap, perhitungan panas keluar menggunakan nilai entalpi:
Qout = mH
Massa air dalam bentuk uap pada alur 17 sama dengan massa uap air yang masuk ke
steam ejector:
= 1.248,7293 kg/jam
= 1282,4793 kg/jam – 1.248,7293 kg/jam = 33,75 kg/jam
Tabel LB.19 Panas Keluar Vacuum Spray Dryer pada Alur 17
Komponen m
(kg/jam)
(J/kg) (J/jam)
Anhydrous soap 232,21074 7.206,2497 1.672.624,1032
NaOH 0,0540 3.385,3506 182,8089
H2O(liq) 33,7500 12.010,4162 405.351,5482
H2O(g) 1.248,7293 2.430.742,9949 3.035.340.074,5386
NaCl 1,3500 2.480,0139 3.348,0188
Gliserin 1,2150 6.909,6213 8.395,1899
EDTA 0,4050 3.680,5305 1.490,6148
Impuritis 1,1186 1.391,0350 1.323,9662
Total 3.037.432.790,7887
Panas yang dibutuhkan: Q = Qout– Qin
= Q16out + Q17out– Qin
= (67.664.492,0848 + 3.037.432.790,7887)J/jam – 2.641.404.215,6249 J/jam =463.693.067,2486 J/jam
m = =214,3909kg/jam
LAMPIRAN C
PERHITUNGAN SPESIFIKASI PERALATAN
1. Tangki Penyimpanan Stearin (T-101)
Fungsi : menyimpan stearin untuk kebutuhan selama 3 hari Bentuk : silinder vertikal dengan dasar datar dan tutup datar Bahan konstruksi : Carbon Steel SA-285 grade C
Jenis sambungan : Double welded butt joints Jumlah : 1 unit
Data kondisi penyimpanan:
Temperatur (T) = 60 °C
Tekanan dalam (P) = 1 atm = 14,696 psia
Densitas stearin (ρ) = 870 kg/m3 (Lab. PT Nubika Jaya, 2010) Laju alir massa stearin (m) = 5.736,2602 kg/jam
Lama penyimpanan (n) = 3 hari Faktor kelonggaran (fk) = 0,15
Perbandingan diameter dengan tinggitangki (Di : Hs) = 4 : 5
Perhitungan: a. Volume tangki
Volume larutan, Vl =
= 474,7250 m3 Volume tangki, Vt =
b. Diameter dan tinggi shell - Volume shell tangki (Vs)
(Perry,1999)
- Volume tangki (Vt)
Vt = Vs + 2Vh ; Vh dianggap sangat kecil untuk tutup datar
545,9337 m3 =
Di =8,2233 m = 323,7517 in Hs = 10,2791 m = 404,6892 in
c. Tebal shell tangki
Tinggi larutan (h) = = 8,9383 m Tekanan hidrostatik (Ph) = ρgh
= 870 kg/m3 9,8 m/det2 8,9383 m = 76.208,3537 Pa = 11,0532 psia Maka, Pdesain = (1,15) Poperasi
= 1,15 ( 14,696 + 11,0532) = 29,6116 psia Untuk bahan konstruksi Carbon Steel SA-285 grade C:
- Allowable working stress (S) : 13.700 psia (Couper, 2005) - Joint efficiency (E) : 0,85
- Corossion allowance (C) : 0,002 in/tahun (Perry,1999)
- Umur alat (n) : 10 tahun
(Brownell, 1959)
=
= 0,4323 in
Tebal shell standar yang digunakan = 7/16 in (Brownell, 1959)
d. Tebal head
Tebal head (dh) diambil sama dengan tebal shell, yaitu 7/16in
icr = 15/16 in (Brownell, 1959)
sf = 1½ -3½ in dipilih 1½ in (Brownell, 1959) Maka tinggi head (Hh) = dh + icr + sf = 7/16 + 15/16 + 1½ = 3,25 in (0,0825 m)
Tinggi total tangki = Hs + Hh = 10,2791 m + 0,0825 m = 10,3616 m
e. Insulasi
Digunakan insulasi wool dengan spesifikasi: Tebal (ti) = 1 in
Densitas wool (ρ) = 110,5 kg/m3 (Geankoplis, 2003) Konduktivitas termal (k) = 0,036 W/m.K (Geankoplis, 2003)
- Estimasi panas hilang tanpa insulasi:
Suhu udara (Tudara) = 30 oC = 303,15 K
Suhu permukaan (Ts) = 60 oC = 333,15 K
Beda suhu (ΔT) = 333,15 K – 303,15 K = 30 K
Suhu rata-rata (Tav) = ½ (303,15 K + 333,15 K) = 318,15 K
Perhitungan nilai koefisien konveksi udara (ho) membutuhkan data berikut:
Untuk udara pada suhu 37,8 oC:
gβρ2/μ2
= 1,12 108 /K.m3 (Geankoplis, 2003)
NPr = 0,705 (Geankoplis, 2003)
Untuk udara pada suhu 65,6 oC:
gβρ2/μ2
= 0,775 108 /K.m3 (Geankoplis, 2003)
NPr = 0,702 (Geankoplis, 2003)
Pada suhu 318,15 K (45oC):
gβρ2/μ2
=
=103.064.748,2014 /K.m3 NPr =
= 0,7042
NGr = L3(gβρ2/μ2)ΔT (Geankoplis, 2003)
NPr NGr = 0,7042 (3,3581 1012)
= 2,36479 1012
Untuk NPr NGr> 109 digunakan persamaan:
ho = 1,24 (ΔT)1/3 (Geankoplis, 2003)
= 1,24 (30)1/3 = 3,8530 W/m2.K
Diameter, luas permukaan transfer panas dan suhu tangki luar: D1 = Di + 2t
= 323,7517 in + 2 (7/16 in)
= 324,6267 in (8,2455 m) Ao = πD1L
= 3,14 (8,2455 m) (10,2791 m) = 266,2704 m2
Panas hilang tanpa insulasi: Q = ho Ao ΔT
= 3,8530 W/m2.K (266,2704 m2) (30 K) = 30.778,1974 W
Konduktivitas termal Carbonsteel (k1) = 45 W/m.K (Geankoplis, 2003)
Q =
T1 = Ti -
= 333,15 K – = 333,1214 K Diameter luar insulator: D2 = D1 + 2ti
= 324,6267 in + 2 (1 in) = 326,6267 in (8,2963 m) - Panas hilang dengan insulasi:
U =
=
Qloss = U AoΔT
= 1,0382 W/m2.K (266,2704 m2) (333,1214 K - 303,15 K) = 8.285,5586 W
f. Sistem pemanas
Untuk menggantikan panas yang hilang, tangki dilengkapi pengatur suhu dan koil pemanas yang menggunakan air kondensat dari berbagai unit operasi dengan spesifikasi:
n = 4 buah OD = ½ in BWG = 12 Bentuk = U-tube Panjang = 20 ft Suhu air = 133,7 oC
UD estimasi = 40 – 75 Btu/h.ft2.oF (Kern, 1965)
Ao/L = 0,1309 ft2/ft (Kern, 1965)
- Massa air pemanas maksimum:
Wmaks = 123,3105 + 168,8980 + 735,8105 + 214,3909 = 1.242,4009 kg/jam
- Suhu keluar air pemanas:
Q = W Cp ΔT
8.285,5586 W = 1.242,4009 kg/jam (4.184 J/kg) (133,7 oC - Tout) (1 jam/3.600
detik)
Tout = 128,0 oC
- Panas yang ditransfer heater:
Suhu stearin dianggap konstan = 60 oC
ΔT2 = 128,0 oC – 60 oC = 68,0 oC
ΔT1 = 133,7 oC – 60 oC = 73,7 oC
(ΔT)lm =
= 70,8 oC
Atotal = 2n(Ao/L) L
= 2 (4) (0,1309 ft2/ft) (20 ft) = 20,944 ft2 (0,5927 m2)
UD diambil 40 Btu/h.ft2.oF (227,132 W/m2.K)
Qheater = UD AoΔT
= 227,132 W/m2.K (0,5927 m2) (70,8118 oC) = 9.532,7608 W
Qheater> Qloss maka sistem pemanas dengan spesifikasi di atas dapat diterima.
2. Tangki Penyimpanan PKO (T-102)
Fungsi : menyimpan PKO untuk kebutuhan selama 3 hari Bentuk : silinder vertikal dengan dasar datar dan tutup datar Bahan konstruksi : Carbon Steel SA-285 grade C
Jenis sambungan : Double welded butt joints Jumlah : 1 unit
Data kondisi penyimpanan:
Temperatur (T) = 30 °C
Tekanan (P) = 1 atm = 14,696 psia
Densitas PKO (ρ) =850kg/m3 (Lab. PT Nubika Jaya, 2010) Laju alir massa PKO (m) = 1.434,0651kg/jam
Lama penyimpanan (n) = 3 hari Faktor kelonggaran (fk) = 0,15
Perbandingan diameter dengan tinggitangki (Di : Hs) = 4 : 5
Perhitungan:
a. Volume larutan, Vl =
= 139,6948 m3 b. Diameter dan tinggi shell
- Volume shell tangki (Vs)
(Perry,1999)
- Volume tangki (Vt)
Vt = Vs + 2Vh ; Vh dianggap sangat kecil untuk tutup datar
139,6948 m3 =
Di = 5,2207 m = 205,5380 in Hs = 6,5259 m = 256,9237 in
c. Tebal shell tangki
Tinggi larutan (h) = = 5,6747 m Tekanan hidrostatik (Ph) = ρgh
= 850 kg/m3 9,8 m/det2 5,6747 m = 47.270,2148 Pa = 6,8560 psia Maka, Pdesain = (1,15) Poperasi
= 1,15 ( 14,696 + 6,8560) = 24,7848 psia Untuk bahan konstruksi Carbon Steel SA-285 grade C:
- Allowable working stress (S) : 13.700 psia (Couper, 2005)
- Joint efficiency (E) : 0,85
- Corossion allowance (C) : 0,002 in/tahun (Perry,1999)
- Umur alat (n) : 10 tahun
(Brownell, 1959)
=
= 0,2390 in
Tebal head (dh) diambil sama dengan tebal shell, yaitu ¼ in Untuk tebal shell ¼ in:
icr = ¾ in (Brownell, 1959)
sf = 1½ - 2½ in dipilih 1½ in (Brownell, 1959) Maka tinggi head (Hh) = dh + icr + sf = ¼ + ¾ + 1½ = 2,5 in (0,0635 m)
Tinggi total tangki = Hs + Hh = 6,5259 m + 0,0635 m = 6,5894 m
3. Tangki Penyimpanan NaOH (T-103)
Fungsi : menyimpan NaOH untuk kebutuhan selama 30 hari Bentuk : silinder vertikal dengan dasar datar dan tutup datar Bahan konstruksi : Carbon Steel SA-285 grade C
Jenis sambungan : Double welded butt joints Jumlah : 3 unit
Data kondisi penyimpanan:
Temperatur (T) = 30 °C
Tekanan (P) = 1 atm = 14,696 psia
Densitas NaOH 48% (ρ) = 1.499,35 kg/m3 (Handymath, 2010) Laju alir massa NaOH (m) = 2.291,1543kg/jam
Lama penyimpanan (n) = 30 hari Faktor kelonggaran (fk) = 0,2
Perbandingan diameter dengan tinggitangki (Di : Hs) = 4 : 5
Perhitungan:
a. Volume larutan, Vl =
= 1.100,2308 m3 Volume tangki, Vt =
= 440,0923 m3 b. Diameter dan tinggi shell
(Perry,1999)
- Volume tangki (Vt)
Vt = Vs + 2Vh ; Vh dianggap sangat kecil untuk tutup datar
440,0923 m3 =
Di = 7,6533 m = 301,3099 in Hs = 9,5666 m = 376,6376 in
c. Tebal shell tangki
Tinggi larutan (h) = = 7,9722 m Tekanan hidrostatik (Ph) = ρgh
= 1.499,35 kg/m3 9,8 m/det2 7,9722m = 117.140,0673 Pa = 16,9897 psia Maka, Pdesain = (1,2) Poperasi
= 1,2 ( 14,696 + 16,9897) = 38,0229 psia Untuk bahan konstruksi Carbon Steel SA-285 grade C:
- Allowable working stress (S) : 13.700 psia (Couper, 2005) - Joint efficiency (E) : 0,85
- Corossion allowance (C) : 0,002 in/tahun (Perry,1999)
- Umur alat (n) : 10 tahun
(Brownell, 1959)
=
= 0,5129 in
Tebal shell standar yang digunakan = 5/8in
d. Tebal head
Tebal head (dh) diambil sama dengan tebal shell, yaitu 5/8in
Untuk tebal shell 5/8in:
icr = 17/8in
Maka tinggi head (Hh) = dh + icr + sf = 5/8 + 17/8 + 1½ = 4 in (0,1016 m)
Tinggi total tangki = Hs + Hh = 9,5666m + 0,1016 m = 9,6682 m
4. Tangki Penyimpanan NaCl (T-105)
Fungsi : menyimpan NaCl untuk kebutuhan selama 30 hari Bentuk : silinder vertikal dengan dasar datar dan tutup datar Bahan konstruksi : Stainless Steel SA-240grade 304
Jenis sambungan : Double welded butt joints Jumlah : 1 unit
Data kondisi penyimpanan:
Temperatur (T) = 30 °C
Tekanan (P) = 1 atm = 14,696 psia
Densitas NaCl 20% (ρ) = 1.142,85 kg/m3 (Anonim, 2009b) Laju alir massa NaCl (m) = 225kg/jam
Lama penyimpanan (n) = 30 hari Faktor kelonggaran (fk) = 0,15
Perbandingan diameter dengan tinggitangki (Di : Hs) = 4 : 5
Perhitungan:
a. Volume larutan, Vl =
= 141,7509 m3 Volume tangki, Vt =
= 163,0135 m3 b. Diameter dan tinggi shell
- Volume shell tangki (Vs)
(Perry,1999)
- Volume tangki (Vt)
163,0135 m3 =
Di = 5,4964 m = 216,3914 in Hs = 6,8704 m = 270,4892 in
c. Tebal shell tangki
Tinggi larutan (h) = = 5,9743 m Tekanan hidrostatik (Ph) = ρgh
= 1.142,85 kg/m3 9,8 m/det2 5,9743 m = 66.911,6989 Pa = 9,7047 psia
Maka, Pdesain = (1,15) Poperasi
= 1,15 ( 14,696 + 9,7047 ) = 28,0608 psia Untuk bahan konstruksi Stainless Steel SA-240grade 304:
- Allowable working stress (S) : 18.700 psia (Couper, 2005)
- Joint efficiency (E) : 0,85
- Corossion allowance (C) : 0,002 in/tahun (Perry,1999)
- Umur alat (n) : 10 tahun
(Brownell, 1959)
=
= 0,2112 in
Tebal shell standar yang digunakan = ¼ in d. Tebal head
Tebal head (dh) diambil sama dengan tebal shell, yaitu ¼ in Untuk tebal shell¼ in:
icr = ¾ in
sf = 1½ - 2½ in dipilih 1½ in
Maka tinggi head (Hh) = dh + icr + sf = ¼ + ¾ + 1½ = 2,5 in (0,0635 m) Tinggi total tangki = Hs + Hh = 6,8704m + 0,0635 m = 6,9339 m
5. Tangki Penyimpanan Gliserin (T-106)
Bahan konstruksi : Carbon Steel SA-285 grade C Jenis sambungan : Double welded butt joints Jumlah : 1 unit
Data kondisi penyimpanan:
Temperatur (T) = 30 °C
Tekanan (P) = 1 atm = 14,696 psia
Densitas gliserin (ρ) = 1.254,95 kg/m3 (Perry, 1999) Laju alir massa gliserin (m) = 40,5kg/jam
Lama penyimpanan (n) = 30 hari Faktor kelonggaran (fk) = 0,15
Perbandingan diameter dengan tinggitangki (Di : Hs) = 4 : 5
Perhitungan:
a. Volume larutan, Vl =
= 23,2360 m3 Volume tangki, Vt =
= 26,7214 m3 b. Diameter dan tinggi shell
- Volume shell tangki (Vs)
(Perry,1999)
- Volume tangki (Vt)
Vt = Vs + 2Vh ; Vh dianggap sangat kecil untuk tutup datar
26,7214 m3 =
Di = 3,0081 m = 118,4290 in Hs = 3,7601 m = 148,0350 in
Tinggi larutan (h) = = 3,2696 m Tekanan hidrostatik (Ph) = ρgh
= 1.254,95 kg/m3 9,8 m/det2 3,2696m = 40.211,5690 Pa = 5,8322 psia
Maka, Pdesain = (1,15) Poperasi
= 1,15 ( 14,696 + 5,8322) = 23,6074 psia Untuk bahan konstruksi Carbon Steel SA-285 grade C:
- Allowable working stress (S) : 13700 psia (Couper, 2005)
- Joint efficiency (E) : 0,85
- Corossion allowance (C) : 0,002 in/tahun (Perry,1999)
- Umur alat (n) : 10 tahun
(Brownell, 1959)
=
= 0,1402 in
Tebal shell standar yang digunakan = 3/16in
d. Tebal head
Tebal head (dh) diambil sama dengan tebal shell, yaitu 3/16in
Untuk tebal shell 3/16in:
icr = 9/16in
sf = 1½ - 2 in dipilih 1½ in
Maka tinggi head (Hh) = dh + icr + sf = 3/16+ 9/16+ 1½ = 2,25 in (0,0571 m)
Tinggi total tangki = Hs + Hh = 3,7601m + 0,0571 m = 3,8172 m
6. Tangki Penyimpanan EDTA (T-107)
Fungsi : menyimpan EDTA untuk kebutuhan selama 30 hari Bentuk : silinder vertikal dengan dasar datar dan tutup datar Bahan konstruksi : StainlessSteel SA-240grade 304
Jenis sambungan : Double welded butt joints Jumlah : 1 unit
Temperatur (T) = 30 °C
Tekanan (P) = 1 atm = 14,696 psia
Densitas EDTA (ρ) = 860 kg/m3 (Perry, 1999) Laju alir massa EDTA (m) = 54kg/jam
Lama penyimpanan (n) = 30 hari Faktor kelonggaran (fk) = 0,15
Perbandingan diameter dengan tinggitangki (Di : Hs) = 4 : 5
Perhitungan:
a. Densitas EDTA 25% = = 957,8987 kg/m3
Volume larutan, Vl =
= 40,5888 m3 Volume tangki, Vt =
= 46,6772 m3 b. Diameter dan tinggi shell
- Volume shell tangki (Vs)
(Perry,1999)
- Volume tangki (Vt)
Vt = Vs + 2Vh ; Vh dianggap sangat kecil untuk tutup datar
46,6772 m3 =
Di = 3,6227 m = 142,6260 in Hs = 4,5284 m = 178,2830 in
c. Tebal shell tangki
Tinggi larutan (h) = = 3,9377 m Tekanan hidrostatik (Ph) = ρgh
= 36.965,1698 Pa = 5,3613 psia Maka, Pdesain = (1,15) Poperasi
= 1,15 ( 14,696 + 5,3613) = 23,0659 psia Untuk bahan konstruksi Stainless Steel SA-240grade 304:
- Allowable working stress (S) : 18.700 psia (Couper, 2005)
- Joint efficiency (E) : 0,85
- Corossion allowance (C) : 0,002 in/tahun (Perry,1999)
- Umur alat (n) : 10 tahun
(Brownell, 1959)
=
= 0,1236 in
Tebal shell standar yang digunakan = 3/16in
d. Tebal head
Tebal head (dh) diambil sama dengan tebal shell, yaitu 3/16in
Untuk tebal shell 3/16in:
icr = 9/16in
sf = 1½ - 2 in dipilih 1½ in
Maka tinggi head (Hh) = dh + icr + sf = 3/16+ 9/16+ 1½ = 2,25 in (0,0571 m)
Tinggi total tangki = Hs + Hh = 4,5284m + 0,0571 m = 4,5855 m
7. Static Mixer-1 (M-101)
Fungsi : mencampur palm oil stearin dan palm kernel oil Bentuk : pipa silinder dengan modifikasi penambahan sekat Bahan konstruksi : Commercial Steel
Data kondisi operasi:
Data stearin dan PKO:
Tabel LC.1 Densitas dan Viskositas Stearin dan PKO
Komponen Fraksi ρi (kg/m3) μi (cP)
50 °C 55 °C 54,4 °C 50 °C 55 °C 54,4 °C
Stearin 0,8 875,1000 872,6000 872,9067 23,6800 19,8800 20,3462 PKO 0,2 897,2000 893,8000 894,2171 18,6100 15,9400 16,2676 (Anonim, 2010; Burdick, 2010)
Perhitungan:
a. Densitas campuran(ρm) = = 877,0871 kg/m3
b. Viskositas campuran (μm)
(Perry,1999)
μm = [0,8 (20,3462)1/3 + 0,2 (16,2676)1/3]3
= 19,4815 cP = 0,0195 Pa.s c. Fraksi Volume (Cv)
- Laju alir volumetrik stearin (Qstearin)
Qstearin = massa stearin/ ρstearin
= 5.736,2602 kg/jam / 872,9067 kg/m3 = 6,5714 m3/jam
- Laju alir volumetrik PKO (QPKO)
QPKO = massa PKO/ ρPKO
= 1.434,0651kg/jam / 894,2171 kg/m3 = 1,6037 m3/jam
Cv =
=
= 0,1962
d. Coefficient of Variation reduction (CoVR)
CoV0 = (Paul, 2004)
=
Pencampuran dianggap sudah homogeny bila CoV = 0,05
CoVR = CoV/CoV0 (Paul, 2004)
= 0,05/2,0243 = 0,0247 e. Diameter pipa (Di)
Untuk cairan, kecepatan yang direkomendasikan adalah antara 2 m/s – 3 m/s. Qtotal = QPKO + QStearin
= 1,6037 m3/jam+ 6,5714 m3/jam = 8,1751 m3/jam
Qtotal =
8,1751 m3/jam =
Di = 0,0340 m = 34,0079 mm Digunakan pipa standar 1¼ in BWG 40. Diperoleh data:
Di = 35,05 mm = 0,03505 m (Geankoplis, 2003) A = 9,648 10-4 m2 (Geankoplis, 2003) Kecepatan fluida, v = = = 2,3537 m/s
f. Bilangan Reynolds
NRe = (Geankoplis, 2003)
= = 3.710,6450 (transisi)
Untuk commercial steel, diperoleh equivalent roughness (ε) = 4,6 10-5 m (Geankoplis, 2003).
= 0,0013 g. Fanning friction factor
f = 0,094(ε/D)0,225+ 0,53(ε/D) +88(ε/D)0,44 (Couper, 2005) = 0,094(0,0013)0,225+ 0,53(0,0013) +88(0,0013)0,44
= 0,0418 h. Tipe static mixer
Karena NRe lebih dekat ke NRe aliran turbulen (4000), digunakan:
Koefisien pencampuran (KT) = 100 – 200 (diambil rata-rata: 150) Koefisien pressure drop (KiT) = 0,21 – 0,46 (diambil rata-rata: 0,335) g. Jumlah elemen
CoVR = KiL/D (Couper, 2005)
L/D =
=
= 3,3841
Untuk elemen dengan L/D = 1, jumlah elemen yang diperlukan hanya 3 elemen karena pencampuran juga terjadi di sepanjang pipa.
h. Penurunan tekanan
ΔP = KT.ΔPpipe (Paul, 2004)
ΔPpipe = f ρ (Couper, 2005)
= 0,0418 (877,0871 kg/m3) (3) (2,3537 m/s)2/2 = 304,6579 Pa
ΔP = 150 (304,6579 Pa) = 45.698,6887 Pa (dapat diterima)
8. Static Mixer-2 (M-102)
Fungsi : mencampur NaOH, NaCl, gliserin dan H2O.
Bentuk : pipa silinder dengan modifikasi penambahan sekat Bahan konstruksi : commercial pipe steel
Data kondisi operasi:
Temperatur = 30 °C
Tekanan = 1 atm = 14,696 psia Laju alir massa campuran (m) = 2.688,3592 kg/jam
Data komponen:
Tabel LC.2 Fraksi dan Massa Komponen Masuk Static Mixer-2 (S-102)
Komponen Fraksi Massa (kg/jam)
NaOH 0,3636 1.099,7541
NaCl 0,0149 45,0000
Gliserin 0,0134 40,0500
Perhitungan:
a. Densitas campuran(ρm)
Karena 97,1730% komponen dalam static mixer terdiri dari NaOH dan air, digunakan larutan NaOH sebagai acuan perhitungan densitas dan viskositas. Komponen yang digunakan sebagai parameter pencampuran adalah gliserin yang merupakan komponen dengan jumlah fraksi terkecil.
% NaOH =
=
= 37,4206 %
Densitas NaOH 37,4206% pada 30 °C= 1397,53 kg/m3 (Handymath, 2010) Densitas gliserin pada 30 °C= 1.254,95 kg/m3 (Perry, 1999)
ρm = = 1.395,4070 kg/m3
b. Viskositas campuran (μm)
Viskositas larutan NaOH 35% pada 30 °C = 13,4 cP (Anonim, 2004) Viskositas larutan NaOH 40% pada 30 °C = 21,8 cP (Anonim, 2004)
μNaOH (37,4206%) = 13,4 + (21,8 – 13,4)/(40-35) (37,4206 – 35) = 17,7335 cP
Viskositas gliserin pada 30 °C = 612 cP (Anonim, 2011c) Untuk cairan non organik,
(Perry,1999)
μm = exp [(1 – 0,0134) ln(17,7335 cP) + 0,0134 ln(612 cP)]
= 18,5947 cP = 0,0186 Pa.s c. Fraksi Volume (Cv)
- Laju alir volumetrik larutan non gliserin (QA)
QA = (massa total – massa gliserin)/ ρNaOH
= (3.024,4041 kg/jam – 40,05 kg/jam)/ 1.397,53 kg/m3 = 2,1354 m3/jam
- Laju alir volumetrik gliserin (QB)
= 40,05kg/jam / 1.254,95 kg/m3 = 0,0319 m3/jam
Cv =
=
= 0,0147
d. Coefficient of Variation reduction (CoVR)
CoV0 = (Paul, 2004)
CoV0 =
= 8,1318
Pencampuran dianggap sudah homogeny bila CoV = 0,05
CoVR = CoV/CoV0 (Paul, 2004)
CoVR = 0,05/8,1318
= 0,0061 e. Diameter pipa (Di)
Untuk cairan, kecepatan yang direkomendasikan adalah antara 2 m/s – 3 m/s.
Qtotal = QA + QB
= 2,1354 m3/jam+ 0,0319 m3/jam = 2,1673 m3/jam
Qtotal =
2,1673 m3/jam =
Di = 0,0175 m = 17,5103 mm Digunakan pipa standar ¾ in BWG 80. Diperoleh data:
Di = 18,85 mm = 0,0188 m (Geankoplis, 2003) A = 2,791 10-4 m2 (Geankoplis, 2003) Kecepatan fluida, v = = = 2,1570 m/s
f. Bilangan Reynolds
= = 3.042,2573 (transisi) Untuk commercial steel, diperoleh equivalent roughness (ε) = 4,6 10-5 m (Geankoplis, 2003).
= 0,0024 g. Fanning friction factor
f = 0,094(ε/D)0,225+ 0,53(ε/D) +88(ε/D)0,44 (Couper, 2005) = 0,094(0,0024)0,225+ 0,53(0,0024) +88(0,0024)0,44
= 0,0444 h. Tipe static mixer
Karena NRe lebih dekat ke NRe aliran laminar (2300), digunakan:
Tipe element : SMX (Cross Bar) Koefisien pencampuran (KL) = 37,5 Koefisien pressure drop (KiL) = 0,63 i. Jumlah elemen
CoVR = KiL/D (Couper, 2005)
L/D =
=
= 11,0203
Untuk elemen dengan L/D = 1, jumlah elemen yang diperlukan hanya 11 elemen karena pencampuran juga terjadi di sepanjang pipa.
j. Penurunan tekanan
ΔP = KL.ΔPpipe (Paul, 2004)
ΔPpipe = f ρ (Couper, 2005)
= 0,0444 (1.395,4070 kg/m3) (11) (2,1570 m/s)2/2 = 1.585,4292 Pa
ΔP = 37,5 (1.585,4292 Pa) = 59.453,5942 Pa (dapat diterima)
9. Plate Exchanger-1 (E-101)
Fungsi : memanaskan campuran asam lemak
Bahan konstruksi : CarbonSteel SA-285 grade C
Susunan pelat : susunan 2 pass – 1 pass dengan aliran berlawanan arah Jumlah : 1 unit
Data kondisi operasi:
Spacing = 3 mm
Diameter ekuivalen (De) = 6 mm = 0,006 m Tebal pelat = 0,7 mm = 0,0007 m Lebar pelat (W) = 15 cm = 0,15 m
Perpindahan panas (Q) = 266.700.929,8748 J/jam Perbandingan massa stearin dan PKO = 4 : 1
Fluida dingin:
Massa = 7.170,3253 kg/jam
Suhumasuk (Tin) = 54,4 °C Suhukeluar (Tout) = 70 °C
Kecepatan (Vc) = 0,25 m/s Jumlah Pass = 2
Faktor Fouling (Rc) = 0,0002 – 0,00005 (diambil 0,0001) Fluida panas:
Massa = 123,3105 kg/jam
Suhumasuk/keluar (Ts) = 133,7 °C Tekanan (P) = 2 bar (g) Jumlah Pass = 1
Faktor Fouling (Rs) = 0,00003
Perhitungan:
a. Log Mean Temperature Difference (LMTD), ΔTc dan Tcav
ΔT1 = Ts – Tout = 133,7 °C – 70 °C = 63,7 °C
ΔT2 = Ts – Tin = 133,7 °C – 54,4 °C = 79,3 °C LMTD = = = 71,2 °C
ΔTc = Tout – Tin = 70 °C – 54,4 °C = 15,6 °C
Data Komponen dan Bahan
Tabel LC.3 Data Komponen dan Bahan dalam Plate Exchanger-1 (PE-101) Komponen Suhu
(oC)
Densitas (kg/m3)
Viskositas (cP/mPa.s)
Konduktivitas (W/m.K)
Stearin 62,2 869,1472 15,9123 0,1689
PKO 62,2 888,7647 12,4285 0,1520
Stearin + PKO 62,2 873,0011 15,1693 0,1636
Carbon Steel 100,0 - - 45
(Anonim, 2010; Applewhite, 1994; Burdick, 2010; Obetta, 1964; Geankoplis, 2003; Perry, 1999; Poling, 2001)
b. Jumlah unit transfer
NH = ΔTc/LMTD = 15,6 °C/ 71,2 °C = 0,2193 (Sinnot, 2005)
Diperoleh faktor koreksi LMTD, Fg = 0,99 (Sinnot, 2005) c. Jumlah saluran
A = w.spacing = 0,15 m (0,003 m) = 0,00045 m2
N = = = 20,28 ≈ 21
Untuk 2 pass:
N = 2 N = 2 21 = 42
Jumlah saluran total (n) = 2 N = 2 42 = 84 Jumlah pelat = n + 1 = 84 + 1 = 85
Fluida Dingin
d. Bilangan Reynolds
NRe = = = 86,3258 (Geankoplis, 2003)
e. Koefisien konveksi
Cp = = = 2.382,2547 J/kg.°C
NPr = = = 220,9008 (Geankoplis, 2003)
Nu = 0,37(NRe)0,67(NPr)0,34 (McCabe, 2010)
= 0,37(86,3258)0,67(220,9008)0,34 = 43,5513
hc = Nu.k/De = 43,5513 (0,1636 W/m.K)/0,006 m = 1.187,4250 W/m2.K f. Koefisien perpindahan panas
U = =
= 631,7311 W/m2.K g. Tinggi pelat
m.Cp.dT = U.A.Fg.LMTD
ρc.Vc.w.De.Cp.ΔTc = U.2.w.L.Fg.LMTD
L = = = 0,2734 m
Untuk 2 pass, L = ½ (0,2734 m) = 0,1483 m h. Pressure drop
fc = 2,5 NRe-0,3
= 2,5 (86,3258)-0,3 = 0,6563
ΔP= 2f[L/De]ρv2
= 2 (0,6563) (0,2734/0,006) (873,0011) (0,25)2 = 3.263,7014 Pa
Fluida Panas (Steam)
i. Suhu dinding
Tw = Tcav + (Ts – Tcav)
= 62,2 °C + (133,7 °C – 62,2 °C)
= 104,1 °C
Tref = (Tw + Ts)/2 = (104,1 °C + 133,7 °C)/2 = 118,9 °C
Data Air dan Steam
Tabel LC.4 Data Air dan Steam dalam Plate Exchanger-1 (PE-101) Komponen Suhu
(oC)
Densitas (kg/m3)
Viskositas (cP/mPa.s)
Konduktivitas (W/m.K)
Air 118,9 945,0943 0,3011 0,6805
Steam 133,7 1,5542 - -
(Geankoplis, 2003)
λ = 2.162.839,527 J/kg (Geankoplis, 2003) j. Bilangan Reynolds
m.Cp.dT = m.λ (Susunan U)
ρc.Vc.A.Cp.ΔTc = ρs.Vs.A.λ (Susunan U)
Vs = = = 2,4150 m/s
Untuk susunan 2 pass – 1 pass, flow area steam 2 kali dari umpan, sehingga: Vs = ½ (2,4150 m/s) = 1,2075 m/s
NRe = = = (Geankoplis, 2003)
NRe = = 74,7830
k. Koefisien konveksi Untuk NRe< 1800, maka:
Nu = 1,13 (Geankoplis, 2003)
Dimana:
ρl = densitas kondensat pada suhu Tref
ρv = densitas uap pada Tsat
g = konstanta gravitasi (9,8 m/s2)
hfg = panas laten penguapan pada suhu Tsat
μl = viskositas kondensat pada suhu Tref
kl = konduktivitas panas kondensat pada suhu Tref
ΔT = beda suhu uap dan dinding = Ts – Tw
Nu = 1,13
= 1,13 = 337,5355
hs = Nu.kl/L = 337,5355 (0,6805/0,1367) = 1.680,0423 W/m2.K
Karena hs hitung ≈ hs estimasi, maka perhitungan dengan nilai hs estimasi dapat diterima.
l. Pressure drop
NRe = = = 37,3915
= 2,5 (37,3915)-0,3 = 0,8435
ΔP= 2f[L/De]ρv2
= 2 (0,8435) (0,1367/0,006) (1,5542) (1,2075)2 = 87,1105 Pa
10.Plate Exchanger-2 (E-102)
Fungsi : memanaskan campuran NaOH, NaCl, gliserin dan H2O
Bentuk : balok berisi pelat-pelat tipis yang tersusun vertikal Bahan konstruksi : StainSteel SA-240grade 304
Susunan pelat : susunan 4 pass – 2 pass dengan aliran berlawanan arah Jumlah : 1 unit
Data kondisi operasi:
Spacing = 3 mm
Diameter ekuivalen (De) = 6 mm = 0,006 m Tebal pelat = 0,7 mm = 0,0007 m Lebar pelat (W) = 15 cm = 0,15 m
Perpindahan panas (Q) = 365.299.331,8500 J/jam Fraksi massa larutan NaOH dan NaCl = 0,9866
Fluida dingin:
Massa = 3.024,4041 kg/jam
Suhumasuk (Tin) = 30 °C Suhukeluar (Tout) = 70 °C
Kecepatan (Vc) = 0,2 m/s Jumlah Pass = 4
Faktor Fouling (Rc) = 0,0002 – 0,00005 (diambil 0,0001) Fluida panas:
Massa = 168,8980 kg/jam
Faktor Fouling (Rs) = 0,00003
Perhitungan:
a. Log Mean Temperature Difference (LMTD), ΔTc dan Tcav
ΔT1 = Ts – Tout = 133,7 °C – 70 °C = 63,7 °C
ΔT2 = Ts – Tin = 133,7 °C – 30 °C = 103,7 °C
LMTD = = = 82,1 °C
ΔTc = Tout – Tin = 70 °C – 30 °C = 40 °C
Tcav = (Tout + Tin)/2 = (70 °C + 30 °C)/2 = 50 °C
Data Komponen dan Bahan
Tabel LC.5 Data Komponen dan Bahan dalam Plate Exchanger-2 (PE-102) Komponen Suhu
(oC)
Densitas (kg/m3)
Viskositas (cP/mPa.s)
Konduktivitas (W/m.K)
NaOH 37,4206% 50 1384,1100 7,0000 0,6629
Gliserin 50 1261,0000 142,0000 0,2838
Campuran 50 1357,6018 7,2879 0,5434
Stainless Steel 50 - - 15,05
(Anonim, 2004; 2009a; 2011c; Geankoplis, 2003; Handymath, 2010; Perry, 1999; Poling, 2001; Wikipedia, 2011)
b. Jumlah unit transfer
NH = ΔTc/LMTD = 40 °C/ 82,1 °C = 0,4874 (Sinnot, 2005)
Diperoleh faktor koreksi LMTD, Fg = 0,99 (Sinnot, 2005) c. Jumlah saluran
A = w.spacing = 0,15 m (0,003 m) = 0,00045 m2
N = = = 6,87 ≈ 7
Untuk 4 pass:
N = 4 N = 4 7 = 28
Fluida Dingin
d. Bilangan Reynolds
NRe = = = 223,5378 (Geankoplis, 2003)
e. Koefisien konveksi
Cp = = = 3.019,5976 J/kg.°C
NPr = = = 40,4979 (Geankoplis, 2003)
Nu = 0,37(NRe)0,67(NPr)0,34 (McCabe, 2010)
= 0,37(223,5378)0,67(40,4979)0,34 = 47,0673
hc = Nu.k/De = 47,0673 (0,5434 W/m.K)/0,006 m = 4.262,7269 W/m2.K f. Koefisien perpindahan panas
Estimasi: hs = 1.369 W/m2.K U =
=
= 875,9916 W/m2.K g. Tinggi pelat
m.Cp.dT = U.A.Fg.LMTD
ρc.Vc.w.De.Cp.ΔTc = U.2.w.L.Fg.LMTD
L = = = 0,6912 m
Untuk 4 pass, L = ¼ (0,6912 m) = 0,1728 m Untuk 2 pass, L = ½ (0,6912 m) = 0,3456 m h. Pressure drop
fc = 2,5 NRe-0,3
= 2,5 (223,5378)-0,3 = 0,4933
ΔP= 2f[L/De]ρv2
= 2 (0,4933) (0,6912/0,006) (1.357,6018) (0,2)2 = 6.172,2305 Pa
i. Suhu dinding
Tw = Tcav + (Ts – Tcav)
= 50 °C + (133,7 °C – 50 °C)
= 70,3 °C
Tref = (Tw + Ts)/2 = (70,3 °C + 133,7 °C)/2 = 102,0 °C
Data Air dan Steam
Tabel LC.4 Data Air dan Steam dalam Plate Exchanger-1 (PE-101) Komponen Suhu
(oC)
Densitas (kg/m3)
Viskositas (cP/mPa.s)
Konduktivitas (W/m.K)
Air 102,0 953,8118 0,2596 0,6825
Steam 133,7 1,5542 0,0116 -
(Geankoplis, 2003)
λ = 2.162.839,527 J/kg (Geankoplis, 2003)
j. Bilangan Reynolds - Kecepatan steam
m.Cp.dT = m.λ (Susunan U)
ρc.Vc.A.Cp.ΔTc = ρs.Vs.A.λ (Susunan U)
Vs = = = 9,7564 m/s
Untuk susunan 4 pass – 2 pass, flow area steam 2 kali dari umpan, sehingga: Vs = ½ (9,7564 m/s) = 4,8782 m/s
NRe = = = (Geankoplis, 2003)
= = 350,4934
k. Koefisien konveksi Untuk NRe< 1800, maka:
Nu = 1,13 (Geankoplis, 2003)
Dimana:
ρl = densitas kondensat pada suhu Tref
ρv = densitas uap (ρv dapat diabaikan karena sangat kecil disbanding ρl)
g = konstanta gravitasi (9,8 m/s2)
μl = viskositas kondensat pada suhu Tref
kl = konduktivitas panas kondensat pada suhu Tref
ΔT = beda suhu uap dan dinding = Ts – Tw
Nu = 1,13 <