- ii - D A F T A R I S I

(1)

C e c a l a

Buku ringkesan maknanipun Serat Wedhatama punika kaserat minangka ambiantu tumrap generasi penerus anggenipun nyinau seserepan ngengingi pitutur luhur ingkang kamot ing Serat Wedhatama.

Mboten ngrebah punapa malih nafsiraken Serat Wedhatama ingkang pancen inggil sanget nilai filosofinipun. Kanthi pangajeng-ajeng mugi generasi penerus ingkang badhe nampi estafet lampahing peme- rintahan, pembangunan lan kemasyarakatan saestu saged dados patuladhan menggahing bangsa Indonesia. Kandhutan kawruh saking Serat Wedhatama tetep relevan lan siknifikan salaminipun.

Kejawi saking punika, buku punika ugi katambah sawetawis pangertosan ngngingi Tahun Jawa Islam Sultan Agungan. Anggitanipun Kangjeng Sultan Agung ingkang sinumbogo minangka Pujangga Agung ing Mataram.

Kula pitados bilih saestu tasih kathah kirang saha klentunippun, pramila panyaruwe saking sinten kemawon tansah dipun ajeng-ajeng amrih saenipun buku punika. Ing wusana, kula naming saged munjuk puja puji syukur wonten ing Ngarsa Dalem Allah SWT. inggih awit saking keparengipun kula saged nyerat buku punika. Mugi wonten manfaatipun

Sleman, 15 September 2016. Pangringkes,

(2)

D A F T A R I S I

C e c a l a i

D a f t a r I s I ii

Ringkesan maknanipun Serat Wedhatama 1

Akarana karenan mardi siwi 3

Nuladha laku utama 4

Ngelmu iku kelakone kanthi laku 5

Samengko ingsun tutur 6

Sekar Pangkur 7

Sekar Sinom 11

Sekar Pucung 17

Sekar Gambuh 20

Sekar Kinanthi 27

Tahun Jawa Islam Sultan Agungan 32

Maknanipun wulan Sura 33

Ke-elok-an Tgl. 10 Sura 33

Pathokan ngetang dinten wigati 35

(3)

RINGKESAN MAKNANIPUN SERAT WEDHATAMA

Serat Wedhatama ginubah dening Sri Mangkunegara IV ( 1809 – 1881 M), ingkang mengku piwucal tata susila (etika) Jawi (Kejawen). Sri Mangkunegara IV sinumbaga minangka Pujangga ingkang asung karya-karya sastra arupi sekar – sekar (tembang) macapat ingkang isinipun piwucal – piwucal luhur menggahing gesang bebrayan wonten ing madyaning masyarakat. Serat Wedhatama kalebet karya sastra ingkang kepara sanget kesuwur.

- Wedha tegesipun ngelmu / kawruh - Tama/utama tegesipun becik/sae

Dados tembung Wedhatama, mengku teges: “Ngelmu / kawruh kebecikan / kesaenan , tumraping lahir lan batos”.

Serat Wedhatama arupi sekar ( tembang ) maca – pat. Senadyan namung 5 ( gangsal ) pupuh, nanging mentes sanget maknanipun. Kepara sampun

saged nyakup sikap gesang Kejawen sejati. Dene 5 (gangsal) pupuh wau :

1. Sekar Pangkur = 14 pada. 2. Sekar Sinom =18 pada. 3. Sekar Pocung = 15 pada.

(4)

4. Sekar Gambuh = 37 pada. 5. Sekar Kinanthi = 18 pada.

Langkung-langkung tumrap ingkang taksih asring rinumpaka “ Trahing kusuma, rembesing madu,

tedhaking andana tapa “, ngaosi sanget dhateng : - Leluhuripun / para pinisepuhipun

- Kalenggahan / jabatan / para sesepuhipun

Dene ingkang pinangka “ m o d h e l “ adeging satriya Mataram, inggih namung: “ Panembahan Senopati “. Panjenenganipun ingkang pancen sampun buntas kawruhipun. Jangka – jumangkahipun, geyonganing kayun, saged ginayuh wetah lan wutuh, inggih karana ungguling kekiyatan kebatinanipun. Pramila ugi saged nguwaosi donya / alam sawegung. Kejawi saking punika ubarampening gesang bebrayan ing madyaning masyarakat ugi boten dipun lirwaaken kadosta masalah social, ekonomi, ketrampilan, pendhidhikan sarta kalenggahan menggahing pribadi. Kanthi amarsudi keseimbangan lan keselarasan gesang bebrayan ing

masyarakat adhedhasar kesagedan tumrap

pangolahing batin, ingkang sinebat “ mesu budi “. Pola relasipun, “ saling ngurmati “.

Wedhatama asung paring pitedah, tuntunan, piwucal, amrih tiyang ( manungsa ) saged mengku

(5)

sikap arif, wi- caksana, sarta kepareng nggayuh kabegjan jati inggih ing donya tuwin ing akherat. Sarana utaminipun inggih punika :

“ Ngelmu makrifat “ utawi pandhangan batin. Nasehat kangge ningkataken gesanging kamanungsan,

antawisipun kados kacetha wonten ing tembang Pangkur ngandhap punika :

1. Akarana karenan mardi siwi

( Sekar Pangkur )

Mingkar – mingkuring angkara Akarana karenan mardi siwi Sinawung resmining kidung Sinuba sinukarta ( bervariasi ) Mrih kretarta pakartine ngemu luhung Kang tumrap ing tanah Jawa

Agama ageming aji.

Nggulawenthah putra /lare / generasi penerus pancen gampang-gampang-susah. Ewa semanten amrih ing tembe putra / generasi penerus saget piguna menggahing nusa lan bangsa, pramila tiyang sepuh kedah mulat. Mobah mosik ipun putra, tiyang sepuh kedah mangertos. Kanthi cara mekaten putra ugi rumaos marem amargi tansah dipun gatosaken.

(6)

Ing salajengipun, sinten kemawon ingkang tansah ngudi lan ngupadi gesang kaprihatosan, sinarengan ing tapa brata, saget nampi kamulyan jati. Langkung – langkung menawi saged nilaraken kadonyan.

Contonipun : “ Panembahan Senapati “.

Nata ing Mataram kapisan ( sasampunipun Perjanjian Gi – yanti ( tgl. 13 Februari 1755 M ), ingkang kepareng nggayuh kamulyan jati karana berkah tapa bratanipun. Kanthi kasektenipun Panembahan Senopati ugi saged nelukaken Nyai Lara Kidul ( Ratu samodra kidul ). Karana punika, para trahing bangsawan Mataram taksih anggadhahi kawibawan.

Manembah dhateng Gusti Allah SWT. boten cekap nindak - aken prekawis – prekawis lahiriyah, kados

dene ngleksanani pangibadah, nanging ugi

mbetahaken lampah batiniyah. Hakekatipun nembah Gusti Allah inggih punika nelukaken kadurakan / tindak kejahatan.

Pramila kacetha kados ing tembang Sinom ngandhap punika.

(7)

2. Nuladha laku utama : ( Sekar Sinom ) Nuladha laku utama Tumrape wong tanah Jawi Wong agung ing Ngeksiganda Panembahan Senopati

Kapati amarsudi

Sudane hawa lan napsu Pinesu tapa brata

Tanapi ing siang ratri

Amemangun karyenak tyasing sasama.

Ngelmu / kawruh punika supados saged kaleksanan kedah dipun tindakaken / dipun lampahi. Kados kacetha ing sekar Pucung ngandhap punika :

3. Ngelmu iku kelakone kanthi laku. ( Sekar Pocung )

Ngelmu iku

Kelakone kanthi laku Lekase lawan kas Tegese kas nyantosani

Setya budya pangekese ( nelukake ) Dur angkara.

(8)

Supados saged nampi ngelmu / kawruh, kedah kanthi tindak tata susila sarta saged ngendhaleni nafsu angkara murka. Ing gesang padintenan, kedah asikep : “ nrima, lila – legawa “. Tiyang ingkang sampun ndarbeni “ ngelmu “ temtu tansah saged mawas dhiri, ageng kesadharanipun, lan gampil anga- punten dhateng sesami.

Hakekat ngelmu estunipun dumunung wonten ing

dhiri pribadi kita piyambak – piyambak. Darbe ngelmu, boten kangge :

- nyombongaken dhiri

- ngremehaken tiyang sanes - pados pujian / keuntungan

ananging namung kinarya kunci, kangge :

penyadharan dhiri, lan srana kangge ngatasi masalah. 4. Samengko insun tutur, sembah catur, supaya

lumuntur.

( Sekar Gambuh ) Samengko ingsun tutur

Sembah catur, supaya lumuntur Dihin raga, cipta, jiwa, rasa, kaki Ing kono lamun tinemu

(9)

Manembah dhateng Gusti Allah, kaperang dados 4 (sekawan) aturan ibadhat ingkang tumuju dhateng kasampurnaning dhiri.

a. Sembah raga : Raga ingkang resik lan sehat, mesthinipun jiwa lan

pikiranipun ugi resik lan sehat.

b. Sembah cipta : Kados pundi anggenipun / supados saged

manggihaken hakekat gesang punika.

c. Sembah jiwa : Kados pundi caranipun supados saged nguwaosi :

- Jagad ageng / alam sawegung. - Jagad alit / batinipun piyambak d. Sembah rasa :

Manunggale Kawula lan Gusti.

Saged dipun simpulaken, bilih serat

Wedhatama ngemot pangertosan : Pengamatan lan penghayatan ngengingi :

- Alam donya

- Alam kebatinan lan - Alam gaib.

(10)

Sekar utawi tembang maca pat ingkang kebak pitutur luhur saking Sri Mangkunegara IV.

I. SEKAR PANGKUR.

1. Mingkar mingkuring angkara, Akarana karenan mardi siwi, Sinawung resmining kidung

Sinuba sinukarta Mrih kretarta pakartining ngelmu luhung

Kang tumrap ing tanah Jawa Agama ageing aji.

2. Jinejer neng Wedhatama Mrih tan kemba kembenganing pambudi Mangka nadyan tuwa pikun Yen tan mikani rasa Yekti sepi asepa lir sepah samun

Samangsane pasamuan Gonyak-ganyuk nglelingsemi

3. Nggugu karsane priyangga

Nora nganggo peparah lamun angling Lumuh ingaran balilu

(11)

Nanging janma ingkang wus waspadeng semu Sinamun ing samudana

Sasadone adu manis. 4. Si pengung nora nglegewa

Sangsayarda denira cecariwis Ngandhar-andhar angendhukur Kandhane nora kaprah

Saya elok alangka longkanganipun Si wasis waskitha ngalah

Ngelingi marang si pinging. 5.Mangkana ngelmu kang nyata

Sanyatane mung weh reseping ati Bungah ingaranan cubluk

Sukeng tyas yen den ina

Nora kaya si punggung anggrung gumrunggung Ugungan sadina-dina

Aja mengkono wong urip,

6. Uripe sepisan rusak

Nora mulur nalare ting saluwir Kadita guwa kang sirung

(12)

Gumarenggeng anggereng anggrung gumrunggung

Pindha – pindhane si mudha Parandene paksa kumaki. 7. Kikisane mung sapala

Palayune ngendelken yayah wibi Bangkit tur bangsane luhur Lha iya ingkang rama

Balik sira sarawungan bae durung Mring atine tata karma

Nggon anggon agama suci. 8. Socaning jiwangganira

Jer katara lamun pocapan pasthi Lumuh asor kudu unggul

Semengah sesongaran

Yen mengkono kena ingaranan katungkul Karem ing reh kaprawiran

Nora enak iku kaki. 9. Kekerane ngelmu karang

Kekarangan saking bangsaning gaib Iku boreh paminipun

(13)

Amung aneng sajabane daging kulup Yen kepengkok pancabaya

Ubayane mbalenjani. 10. Marma ing sabisa-bisa

Bebasane muriha tyas basuki Puruitaa kang patut

Lan traping angganira

Ana uga angger ugering kaprabun Abon-aboning panembah

Kang kambah ing siang ratri 11. Iku kaki takokeno

Marang para sarjana kang martapi Mring tapaking tepa tulus

Kawawa hahen hawa

Wruhanira mungguh sanyataning ngelmu Tan mesthi neng janma wredha

Tuwin mudha sudra kaki. 12. Sapanduk wahyuning Allah

Gya dumilah mangulah ngelmu bangkit Bangkit mikat reh mangukut

Kukutaning jiwangga

(14)

Lire sepuh sepi hawa Awas roroning atunggal. 13. Tan samar pamoring sukma

Sinukmaya Winahya ing asepi Sinimpen telenging kalbu Pambukaning warana

Tarlen saking liyep layaping aluyup Pinda pesating sumpena

Sumusuping rasa jati. 14. Sejatine kang mangkana

Wus kakenan nugrahaning Hyang Widi Bali alaming asuwung

Tan karem karameyan

Ingkang sipat wisesa winisesa wus Milih mula mulanira

Mulane wong anom sami. -o0o-

(15)

II. SEKAR SINOM

1. Nulada laku utama

Tumrape wong tanah Jawi Wong agung ing Ngeksiganda Panembahan Senapati

Kapati amarsudi

Sudane hawa lan nepsu Pinesu tapa brata

Tanapi ing siyang ratri

Amemangun karyenak tyasing sesame. 2. Samangsane pasamuan

Mamangun marta martani Sinambi ing saben mangsa Kala kalaning asepi

Lelana teka-teki

Nggayuh geyongane kayun Kayungyun eninging tyas Sanityasa pin rihatin

Puguh panggah cegah dhahar lawan nendra. 3. Saben mendra saking wisma

Lelana laladan sepi

(16)

Mrih pana pranaweng kapti Tis tising tyas marsudi Mardawaning budya tulus Mesu reh kasudarman Neng tepining jala nidi

Sruning brata ketaman wahyu jatmika. 4. Wikan mengkoning samodra

Kederan wus den ideri Kinemat kamot hing driya Rinegan segegem dadi Dumadya angratoni

Nenggih Kangjeng Ratu Kidul Ndedel nggayuh nggegana Umara marak maripih

Sor prabawa mring wong agung Ngeksiganda. 5. Dahat nggenira aminta

Sinupeket pangkat kanthi Jroning alam palimunan Ing pasaban saben sepi Sumanggem anyanggemi Ing karsa kang wus tinamtu Pamrihe mung aminta Supangate teka – teki

(17)

6. Prajanjine abipraya Saturun turuning wuri

Mengkono trahing ngawirya Yen amasah mesu budi Dumadya glis dumugi Iya ing sakarsanipun Wong agung Ngeksiganda Nugrahane prapteng mangkin

Trah tumerah dharahe padha wibawa. 7. Ambawani tanah Jawa

Kang padha jumeneng aji Satriya dibya sumbaga Tan lyan trahing Senopati Pan iku pantes ugi

Tinelat labetanipun Ing sakuwasanira

Enake lan jaman mangkin

Sayektine tan bisa ngepleki kuna. 8. Lowung kalamun tinimbang

Ngaurip tanpa prihatin

Nanging ta ing jaman mangkya Pra mudha kang den karemi Manulat nelat Nabi

(18)

Nayakengrat Gusti Rasul Anggung ginawe umbag Saben seba mampir masjid

Ngajab-ajab mukjijad tibaning drajad. 9. Anggung anggubel sarengat

Saringane tan den wruhi Dalil dalaning ijemak Kiyase nora mikani Ketungkul mungkul sami

Bengkrakan mring masjid agung Kalamun maca kutbah

Lelagone dhandhanggendhis

Swara arum ngumandhang cengkok palaran. 10. Lamun sira paksa nulat

Tuladhaning Kangjeng Nabi O, ngger kadohan panjangkah Wateke tan betah kaki

Rehne ta sira Jawi

Sathithik bae wus cukup Awya guru aleman Nelat kas ngepleki pekih

(19)

11. Nanging enak ngupa boga Rehne ta tinitah lantip Apa ta suwiteng Nata Tani tanapi agrami

Mengkono mungguh mami Padune wong dahat cubluk Durung wruh cara Arab Jawaku bae tan ngenting

Parandene paripaksa mulang putra. 12. Saking duk maksih taruna

Sadhela wus anglakoni Aberag marang agama Maguru angering Kaji Sawadine tyas mami Banget wedine ing besuk Pranatan ngakir jaman Tan tutug kaselak ngabdi

Nora kober sembahyang gya tinimbalan. 13. Marang ingkang asung pangan

Yen kesuwen den dukani Abubrah bawur tyas ingwang Lir kiyamat saben ari

(20)

Lawas-lawas nggraita Rehne ta suat priyayi

Yen mamriha dadi kaum temah nistha. 14. tuwin ketip suragama

Pan ingsun nora winaris Angur baya ngantepana Pranatan wajibing urip Lampahan angluluri Kuna kumunanira

Kongsi tumekeng samangkin

Kikisane tan lyan amung ngupa boga. 15. Bonggan kan tan merlokena

Mungguh ugering ngaurip Uripe lan tri prakara Wirya arta tri winasis Kalamun kongsi sepi Saka wilangan tetelu Telas tilasing jati aking

(21)

16. Kang wus waspada ing patrap Mangayut ayat winasis

Wasana wosing jiwangga Melok tanpa aling-aling Kang ngalingi kalingking Wengane rasa tumlawung Keksi saliring jaman

Angelangut tanpa tepi

Yeku aran tapa tapaking Hyang Sukma. 17. Mangkono janma utama

Tuman tumanem ing sepi Ing saben rikala mangsa Masah amemasuh budi Laire anetepi

Ing reh kasatriyanipun Susila anor raga

Wignya met tyasing sesami

Yeku aran wong barek berag agama. 18. Ing jaman mengko pan ora

Arahe para taruni

Yen antuk tuduh kang nyata Nora pisan den lakoni

(22)

Kakekne arsa winuruk Ngandelken gurunira Pandhitane praja sidik

Tur wus manggon pamucunge mring makripat. -o0o-

III. SEKAR PUCUNG.

1.Ngelmu iku kelakone kanthi laku Lekase lawan kas

Tegese kas nyantosani

Setya budya pangekese dur angkara.

2. Angkara gung neng angga anggung gumunggung Gegolonganira

Tri loka lekere kongsi

Yen den umbar ambabar dadi rubeda.

3. Beda lamun kang wus sungsem reh ngasamun Semune ngaksama

Sasamane bangsa sisip

(23)

4. Taman limut durgameng tyas kang weh limput Karem ing karamat

Karana karoban ing sih

Sihing sukma ngrebda saardi gengira. 5. Yeku patut tinulat tulat tinurut

Sapituduhira

Aja kaya jaman mangkin

Keh pra mudha mudhi dhiri rapal makna. 6.Durung pecus kesusu kaselak besus

Amaknai rapal

Kaya sayit weton Mesir

Pendhak pendhak angendhak gunaning janma. 7. Kang kadyeku kalebu wong ngaku aku

Akale alangka

Elok Jawa-ne den mohi

Paksa langkah ngangkah met kawruh ing Mekah. 8. Nora weruh rosing rasa kang rinuwuh

Lumeketing angga Anggere padha marsudi

(24)

9. Uger lugu den ta mrih pralebdeng kalbu Yen kabul kabuka

Ing drajat kajating urip

Kaya kang wus winahya sekar sri nata. 10.Basa ngelmu mupakate lan panemu

Pasahe lan tapa

Yen satriya tanah Jawi

Kuna kuna kang ginilut tri prakara. 11. Lila lamun kelangan nora gegetun

Trima yen ketaman Sakserik sameng dumadi

Tri legawa nalangsa srah ing Bathara. 12. Bathara gung inguger graning jajantung

Jenek Hyang wisesa Sana pasenedan suci

Nora kaya simudha mudhar angkara. 13. Nora uwus kareme anguwus-uwus

Uwose tan ana

Mung janjine muring-muring Kaya buta buteng betah nganiaya.

(25)

14. Sakeh luput ing angga tansah linimput Linimpet ing sabda

Narka tan ana udani

Lumuh ala ardane ginawa gada.

15.Durung punjul ing kawruh kaselak jujul Kaseselan hawa

Cupet kapepetan pamrih

Tangeh nedya anggambuh mring Hyang Wisesa.

-o0o- IV. SEKAR GAMBUH.

1.Samengko ingsun tutur

Sembah catur supaya lumuntur Dhihin raga, cipta, jiwa, rasa kaki Ing kono lamun tinemu

Tandha nugrahaning Manon. 2.Sembah raga puniku

Pakartine wong amagang laku Susucine asarana saking warih Kang wus lumrah limang wektu Wantu wataking lelakon.

(26)

3. Inguni uni durung

Sinarawung wulang kang sinarung Lagi iki bangsa kas ngetokken anggit Mintokken kawignyanipun

Sarengate elok-elok. 4. Thithik kaya santri Dul

Gajeg kaya santri brai kidul Saurute Pacitan pinggir pesisir Ewon wong kang padha nggugu Anggere padha nyalemong. 5. Kasusu arsa weruh

Cahyaning Hyang kinira yen karuh Ngarep arep urub arsa den kurebi Tan wruh kang mangkono iku Akale kaliru enggon.

6. Yen ta janma rumuhun Tata titi tumrah tumaruntun

Bangsa srengat tan winor lan laku batin Dadi nora gawe bingung

(27)

7. Lir Sarengat iku

Kena uga ingaranan laku

Dhingin ajeg kapindhone ataberi Pakolehe patraningsun

Nyenyeger badan mrih kaot. 8. Wong seger badanipun

Otot daging kulit balung sungsum Tumraping rah memarah antenging ati Antenging ati nunungku

Angruwat ruweding batos. 9. Mangkono mungguh ingsun

Ananging ta sarehne asnafun

Beda-beda panduk panduming dumadi Sayektine nora jumbuh

Tekat kang padha linakon. 10. Nanging ta paksa tutur

Rehne tuwa tuwa se mung catur Mbok lumuntur lantaraning reh utami Sing sapa temen tinemu

(28)

11. Samengko sembah kalbu Yen lumintu uga dadi laku

Laku agung kang kagungan Narapati Patitis tetesing kawruh

Meruhi marang kang momong. 12. Sucine tanpa banyu

Mung nyunyuda mring hardening kalbu Pambukane tata titi ngati ati

Atetep telating atul

Tuladha marang waspaos. 13. Mring jatining pandulu

Panduk ing ndon dedalan satuhu Lamun lugu legutaning reh maligi Lageane tumalawung

Kono adiling Hyang Manon. 14. Gagare nggugar kayun

Tan kayungyun mring ayune kayun Bangsa anggit yen ginigit nora dadi Marma den awas den emut

(29)

15. Semono kang tinutur

Sembah katri kang sayekti katur

Mring Hyang Sukma sukmanen saari ari Arahen dipun kacakup

Sembahing jiwa sutengong. 16. Sayekti luwih perlu

Ingaranan pepuntoning laku

Kalakuan tumrap kang bangsane batin Sucine lan awas emut

Mring alaming lama maot. 17. Ruktine ngangkah ngukut

Ngiket ngruket triloka kakukut Jagad agung ginulung lan jagad alit

Den kandel kumandel kulup Mring kelaping alam kono. 18. Keleme mawi limut

Kalamatan jroning alam kanyut Sanyatane iku kanyataan kaki Sejatine yen tan emut

(30)

19. Pamete saka lujut

Sarwa sareh saliring pangayut

Lamun yitna kayitnan kang mitayani Tarlen mung pribadinipin

Kang katon tinonton kono. 20. Nging awya salah surup

Kono ana sejatining urub

Yeku urup pangarep uriping budi Sumirat sirat narawung

Kadya kartika katonton. 21. Yeku wenganing kalbu

Kabukae kang wengku winengku

Wewengkone wis winengku neng sireki Nging sira uga kawengku

Mring kang pindha kartika byor. 22. Samengko ingsun tutur

Gantya sembah ingkang kaping catur Sembah rasa karasa wosing dumadi Dadine wis tanpa tuduh

(31)

23. Kalamun durung lugu Aja pisan wani ngaku aku

Antuk siku kang mangkono iku kaki Kena uga wenang muluk

Klamun wus padha melok. 24. Meloke ujar iku

Yen wus ilang sumelanging kalbu

Amung kandel kemandel marang ing takdir Iku den awas den emut

Den memet yen arsa momot. 25. Pamoting ujar iku

Kudu santosa ing budi teguh Sarta sabar tawekel legaweng ati. Trima lila ambeg sadu

Weruh wekasing dumados. 26. Sabarang tindak tanduk

Tumindake lan sakadaripun

Den ngaksama kasisipan ing sesami Sumimpangan ing laku dur

(32)

27. Dadya wruhiya dudu

Yeku minangka pandoming kalbu Ingkang buka ing kijab bullah agaib Sesengkeran kang sinerung

Dumunung telenging batos. 28. Rasaning urip iku

Krana momor pamoring sawujud

Wujuddollah sumrambah ngalam sakalir Lir manis kalawan madu

Endi anane ing kono. 29. Endi manis endi madu

Yen wus bisa nuksmeng pasang semu Pasemoning hebing kang Maha Suci Kasikep ing tyas kacakup

Kasat mata lahir batos. 30. Ing batin tan kaliru

Kedhap kilap liniling ing kalbu

Kang minangka colok celaking Hyang Widi Widadaning budi sadu

(33)

31. Nggonira mrih tulus

Kalaksitaning reh kang rinuruh

Nggyanira mrih wiwal warananing gaib Paranta lamun tan weruh

Sasmita jatining endhog. 32. Putih lan kuningipun

Lamun arsa titah teka mangsul

Dene nora mantra mantra yen ing lair Bisa aliru wujud

Kadadeyane ing kono 33. Istingarah tan metu

Lawan istingarah lan lumebu

Dene ing njro kawekasane dadi njawi Rasakna kang tuwajuh

Aja kongsi kabasturon. 34. Karana yen kebanjur

Kajantaka tumekeng Saumur

Tanpa tuwas yen tiwasa ing dumadi Dadi wong ina tan weruh

Dheweke den anggep dhayoh. -o0o-

(34)

V. SEKAR KINANTHI

1. Mangka kanthining tumuwuh

Salami mung awas eling Eling lukitaning alam Dadi wiryaning dumadi Supadi nir ing sangsaya Yeku pangreksaning urip. 2.Marma den taberi kulup

Angolah lantiping ati Rina wengi den anedya Pandak panduking pambudi Mbengkas kahardaning driya Supaya dadya utami

3. Pangasahe sepi samun Awya esah ing salami Samangsa wis kawistara Lalandhepe mingis mingis Pasah wukir reksamuka Kekes srabedaning budi. 4. Dene awas tegesipun

(35)

Miwah wisesaning tunggal Kang atunggil rina wengi Kang mukitan ing sarkara Gumelar ngalam sakalir 5. Awya sembrana ing kalbu

Wawasen wuwus sireki Ing kono yekti karasa Dudu ucape pribadi

Marma den sembadeng sedya Wewesen praptaning uwis. 6. Sirnakna semanging kalbu

Den waspada ing pangeksi Yeku dalaning kasidan Sinuda saka sethithik Pamothahing napsu hawa Linalantih mamrih titih. 7. Awya mematuh nalutuh Tanpa tuwas tanpa kasil Kasalibuk ing srabeda Marma dipun ngati ati Urip keh rencananira Sambekala den kaliling.

(36)

8. Upamane wong lumaku Marga gawat den liwati Lamun kurang ing pangarah Sayekti karendhet ing ri Apese kesandhung padhas Babak bundhas anemahi. 9. Lumrah bae yen kadyeku

Atetamba yen wus bucik Duwea kawruh sabodhag Yen tan nartani ing kapti Dadi kawruhe kinarya Ngupaya kasil lan milik. 10. Meloke yen arsa muluk

Muluk ujare lir wali Wola wali nora nyata Anggepe pandhita luwih Kaluwihane tan ana Kabeh tandha tandha sepi 11.Kawruhe mung ana wuwus

wuse gumaib gaib

Kasliring thithik tan kena Mancereng alise gathik

(37)

Apa pandhita antiga Kang mangkono iku kaki. 12.Mangka ta kang aran laku

Lakune ngelmu sejati Tan dahwen pati openan Tan panasten nora jail Tan njurungi ing kahardan Amung eneng amrih ening. 13. Kaunanging budi luhung

Bangkit ajur ajer kaki Yen mangkono bakal cikal Thukul wijining utami Nadyan bener kawruhira Yen ana kang nyulayani. 14. Tur kang nyulayani iku

Wus wruh yen kawruhe nempil Nanging laire angalah

Katingala angemori

Mung ngenaki tyasing liyan Awya esak awya serik.

(38)

15. Yeku ilapating wahyu Yen yuwana ing salami Marga wimbuh ing nugraha Saking heb Kang Maha Suci Cinancang pucuking cipta Nora ucul ucul kaki.

16. Mangkono ingkang tinamtu Tanpa nugraning Widi Marma ta kulup den bisa Mbusuki ujaring janmi Pakoleh lair batinnya Iyeku budi premati. 17. Pantes tinulat tinurut

Laladane mrih utami Utama kembanging mulya Kamulyaning jiwa dhiri Ora ta yen ngeplekana Lir leluhur nguni uni. 18. Ananging ta kudu kudu

Sakadarira pribadi Awya tinggal tutuladan Lamun tan mengkono kaki Yekti tuna ing tumitah Poma kaestokna kaki.

(39)

TAHUN JAWA ISLAM SULTAN AGUNGAN ( Kaimpun saking pinten-pinten sumber )

Tahun Jawa Islam Sultan Agungan boten kawiwitan saking Tahun 1, nanging kawiwitan saking Tahun 1555 J ( Jawa ), inggih punika wiwit dinten Jemuah- Legi Tg. 1 Sura Th. Alip 1555 J. Saderengipun tahun Jawa Islam Sultan Agungan, ingkang kangge pathokan Tahun Jawa Saka, dumugi Th. 1554 J, utawi Th. 1633 M ( Masehi ). Dene bentenipun, Tahun Jawa Saka kanthi dasar peredaran matahari, kasebat Tahun Syamsiyah, umuripun 364/365 dinten. Dene Tahun Jawa Islam Sultan Agungan kanthi dasar peredaran bulan, kasebat Tahun Komariyah, umuripun 354/355 dinten. Saben tahun umuripun boten sami. Ingkang umuripun 354 dinten dipun wastani Tahun Wastu. ( Tahun Alip, Jimawal, Dal, Wawu ). Dene ingkang umuripun 355 dinten dipun wastani Tahun Wuntu. ( Tahun Ehe, Je, Be, Jimakir ). Tahun Jawa cacahipun wonten 8 ( Wolu ). Inggih punika : 1.Alip, 2. Ehe, 3. Jimawal, 4. Je, 5. Dal, 6. Be, 7. Wawu, 8. Jimakir. Wolung tahun ( 8 Th ) punika dipun sebat 1 ( setunggal ) Windu. Dene Windu cacahipun wonten 4 ( sekawan ), ingkang watakipun boten sami. Inggih punika :

(40)

1. Windu Adi. Watakipun sae / edi / endah. 2. Windu Kuntara. Watakipun aneh / nyleneh. 3. Windu Sangara. Watakipun sangar /gawat. 4. Windu Sancaya, Watakipun guyup rukun.

Perlu dipun uningani, bilih wiwit tgl. 1 Sura 1947 J utawi Tgl. 5-11-2013M ngantos Tgl. 30 Jimakir 1955 J utawi Tgl. 4-11-2021 M., jagad saisinipun

punika wonten ing salebetipun Windu Sangara. Windu ingkang gawat keliwat-liwat, windu ingkang wingit kepati=pati. Boten ngemungaken wonten ing tanah Jawi / Indonesia kemawon, nanging saindenging jagad. Kathah kedadosan ingkang boten kanyana-nyana, nanging nyata dumados. Kejawi gempa bumi, gunung meletus, banjir bandang, tanah lonsor, clarat tahun / putting beliung, perilakunipun tiyang ugi saya aneh-aneh. Boten ngemungaken tindak korupsi ingkang merajalela, peredaran narkoba ingkang saya mewabah, tindak kekerasan, kekerasan seksual terhadap anak, geng-gengan, guru dipun kaniaya dening orang tua murid, vaksin palsu, obat palsu,parvum palsu, jamu gendong palsu lan sanes-sanesipun ingkang sarwa nggegirisi. Pramila inggih namung kedah ngatos-atos ing babagan punapa kemawon amrih wilujengipun.

(41)

MAKNANIPUN WULAN SURA

Tumrap tiyang Jawi, taksih kathah ingkang sami ngginaaken kangge lampah prihatos, ngudi tentreming suasana, amrih saged kadumugen punapa ingkang ginayuh. Langkung-langkung ing malem tanggal setunggal Sura, kathah warga masyarakat ingkang sami mlampah mubeng beteng Kraton Ngayogyakarta Hadiningrat kanthi tapa mbisu. Boten ngemungaken warga Yogyakarta, nanging ugi kathah ingkangsaking sanes daerah.

Tumrap Kraton Ngayogyakarta Hadiningrat, wulan Sura kaginaake kagem anjamasi pusaka, kalebet Kreta Kencana.

KAELOKAN TGL 10 SURA

1. Kangjeng Nabi Muhammad SAW. Lan kaumipun

hijrah saking

Mekah dhateng Madinah awit dhawuhing Wahyu.

2. Allah paring dhawuh Nabi Adam lan ibu Khawa, purwaning manungsa, lan sawernining titah dumadi. Adam dadya kalifah, Malaekat tuhu. Namung setunggal ingkang mbangkang, inggih

(42)

punika ijajil / iblis, ingkang nggodha dados pepalang.

3. Bapa Adham pinanggih Ibu Khawa

sasampunipun dangu pisah dipun bucal wonten ing donya, amargi lepat anggenipun nedha whoh kuldi. Salajengipun dados jodhonipun, dados bapa – babu – bibiting manungsa .

4. Nabi Musa nampi Wahyu awujut Taurat Al Kitab. Raja Pirngon sabalanipun tumpes tapis kelem wonten ing laut Merah, nalika nututi Nabi Musa sawarganipun kesah saking Mesir.

5. Nabi Ibrahin dipun ukum obong dening raja Namrut, kadakwa ngrisak angger, nanging boten tumama amargi dipun aling-alingi dening Allah piyambak..

6. Nabi Nuh lan sekabatipun saged wilujeng saking banjir bandhang karana numpak baita.

7. Nabi Yusup saged luwar saking pidana, amargi pikantuk mukjijad saking Allah, saged mbatang sumpenanipun Sang Prabu. (Kadakwa sedheng kaliyan Zulaika garwanipun Rekyana Patih). 8. Nabi Yunus binujung dening mengsah wengis,

ambyur ing samodra kacaplok dening ulam ingkang sakelangkung ageng, akhiripun dipun lepeh, Nabi Yunus tetep sugeng.

(43)

9. Nabi Suleman nampi mukjijad saking Allah, saengga saget ngratoni umat manungsa, kewan lan jim, setan, peri, perayangan.

10.Nabi Muhammad SAW. nampi Al Quran.

PATHOKAN NGETANG DINTEN WIGATI MITURUT PENANGGALAN SULTAN AGUNGAN.

Tahun Tg. 1 Sura Grebeg

Mulud

Grebeg Sawal

Grebeg Besar A l I p Selasa Pon Selassa

Pon

Selasa Wage

Ahad Paing E h e Setu Paing Setu

Paing Setu Pon Kemis Legi Jimawal Kemis Paing Kemis Paing Kemis Pon Selasa Legi

J e Senen Legi Senen

Legi Senen Paing Setu Legi D a l Jemuah Kliwon Jemuah Kliwon Jemuah Legi Rebo Wage B e Rebo Kliwon Rebo Kliwon Rebo Legi Senen Wage Wawu Ahad Wage Ahad Wage Ahad Kliwon Jemuah Pon Jimakir Kemis Pon Kemis

Pon Kemis Wage Selasa Paing -o0o-

(44)