SRI ATUN
Kimia Organik Bahan Alam ?
Makhluk Hidup/ Organisme
(Hewan; Tumbuhan, Mikrorganisme yang hidup di
darat, laut, dan udara )
Proses metabolisme
Metabolit Primer
(Karbohidrat; lemak, protein, asam
nukleat), merupakan molekul
dengan BM tinggi, struktur sama
utk setiap organisme, dan
digunakan sbg penghasil energi/
kelangsungan hidup organisme
Metabolit Sekunder
(golongan senyawa dengan struktur
bervariasi dan khas untuk setiap
organisme, BM relatif kecil, ditemukan
dalam jumlah minor, berfungsi untuk
pertahanan diri organisme, melawan
penyakit, pertumbuhan, atau hormon
Banyak dipelajari di
bidang Biokimia
Bidang Kimia organik bahan
Peran Ekologis senyawa bahan alam:
Melindungi tumbuhan dari serangan herbivora
dan infeksi mikroba
Penarik serangga atau hewan penyerbuk dan
penebar biji
EKSPLORASI SENYAWA KIMIA ORGANIK BAHAN ALAM
Bahan tumbuhan
(daun; bunga, akar,
kulit batang)
Proses isolasi
Senyawa murni
Tumbuhan transgenik
Bioteknologi
Kultur jaringan
Modifikasi
struktur
Penentuan
struktur
Spektroskopi
Bioassay
(antioksidan;
antikanker;
antimalaria; antihepatotoksik;
anti-HIV
, dll
Modifikasi Prekursor
Beberapa penemuan obat dari senyawa alam
NH O OH O O O O O O CH3 O O H OH3C O H OH NH O OH O O O O O O CH3 O O H O
H3C O
H
OH O
H3C
CH3 CH3
Taxol (
Taxus brevifolia
) Obat kanker
Taxotere (derivat taxol) obat kanker
O OH H H HO OH HO OH OH H H
Balanokarpol (
Hopea
) anti-HIV
O H N N O S CH 3 CH3 COOH H
1. Tahap seleksi tumbuhan
•
Tumbuhan yang masih jarang diteliti
•
Seleksi pendekatan kemotaksonomi (keanekaragaman struktur
senyawa dari kelompok tumbuhan tertentu)
•
Seleksi secara etnofarmakologi (penggunaan atas dasar informasi
secara turun-temurun)
2.Tahap isolasi dan pemurnian (sampel sebanyak 5-10 Kg)
3. Elusidasi struktur molekul
•
spektroskopi (UV), (IR), ('H NMR;
13
C NMR ID dan
2D); ( MS )
Tahapan penelitian bahan alam
POTENSI KEKAYAAN ALAM INDONESIA
Pegagan
Meniran
Pulai
Metode isolasi
Uji aktivitas
CARA PENELITIAN
Uji kemurnian, elusidasi struktur, data spektroskopi (UV, FT-IR, NMR, MS)
STRUKTUR
MOLEKUL
Pemisahan & pemurnian
EKSTRAK
Ekstraksi dengan metanol pada suhu kamar
Jaringan tumbuhan (daun, bunga, kulit
batang, akar, dll)
SENYAWA
AKTIF
SENYAWA MURNI
S-1, S-
2, …
dst
Fraksinasi (KVC)
Fraksi A
Fraksi B
Fraksi C
Fraksi D
Pemurnian
Partisi : Heksan; kloroform; etil
asetat; butanol
Ekstraksi
1
2
3
4
5
Kromatogram Hasil Pemisahan Senyawa Alam Secara Kromatografi
Uji
Penggunaan Metode spektroskopi dalam identifikasi struktur molekul
HO OH
OH
1
4 7 8
10 12
R
OH
C C H
H R
R HO OH
14 karbon (3 karbon oksiaril, 9 karbon metin,
dan 2 karbon kuarterner)
HO
OH
OH
1
4
7
8
10
12
2
Hasil analisis data spektroskopi dari resveratrol
R
OH
C
C
H
H
R
R
HO
OH
R
IDENTIFIKASI STRUKTUR SECARA SPEKTROSKOPI
HO
HO
HO
HO
OH OH
OH HO
HO
H
H
H H H H
Spektrum
UV dan IR
FAB-MS [M
+] 680 (C
HO
HO
HO
HO
OH OH
OH HO
HO
H
H
H H H H
Spektrum
13
C
C-alifatik (6)
C-aromatik (27)
HO
HO
HO
HO OH
OH
OH HO
HO
H
H
H H H H
R
OH OH R
R
R
OH HO
OH HO
R R HO OH
R R
R
Spektru HMQC H→C satu ikata
HO
HO
HO
HO
OH OH
OH HO
HO
H
H
H H H H
C-7b
HO
HO
HO
HO
OH OH
OH HO
HO
H
H
H H H H
Spektrum (
1H-
1H) COSY NMR
8b
7c
Spektru HMBC korelasi H→C / ikata
HO
HO
HO
HO
OH OH
OH HO
HO
H
H
HO HO HO HO OH OH OH OH HO H H H H H H A2 A1 B1 B2 C1 C2 1a 3a 7a 8a 9a 10a 12a 7b 8b 10b 12b 14b 7c 9c 10c 12c 14c 1c 4c 2b 5b 6b 8c HO HO HO HO OH OH OH OH HO H H H H H H A2 A1 B1 B2 C1 C2 1a 3a 7a 8a 9a 10a 12a 7b 8b 10b 12b 14b 7c 9c 10c 12c 14c 1c 4c 2b 5b 6b 8c HO HO HO HO OH OH OH OH HO H H H H H H A2 A1 B1 B2 C1 C2 1a 3a 7a 8a 9a 10a 12a 7b 8b 10b 12b 14b 7c 9c 10c 12c 14c 1c 4c 2b 5b 6b 8c
HMBC
COSY
NOESY
Nama spesies Asal tumbuhan
Peneliti Senyawa kimia yang ditemukan
V. rassak Bogor, Indonesia
Tanaka (2000a)
(-)-ε-viniferin (13), vatikanol C (19); vatikanol G (20); vatikasid D (21); vatikanol A (22); vatikanol B (24); vatikanol D (31); vatikanol H (34); vatikanol I (35); vatikanol J (36)
V. oblongifolia Kaliman-tan
Zgoda-Pols (2002)
hopeafenol A (27); isohopeafenol A (28)
V. Pauciflo ra Bogor, Indonesia Sri Atun (2004)
siringaresinol (12),(-)-ε-viniferin (13), (-)-ampelopsin F (14); stenofilol B (20); vatikanol G (20); vatikanol B (24); diptoindonesin C (35); diptoindonesin D (36); diptoindonesin E (37)
V. Umbona ta Yogyakar ta, Indonesia Sri Atun (2004)
(-)-ε-viniferin (13); (-)-ampelopsin F (14); stenofilol B (20); vatikanol G (20); vatikanol B (24); laevifonol (15); (-)-hopeafenol (25)
A. margina ta Bogor, Indonesia Sri Atun (2004; 2008)
bergenin (11), (-)-ε-viniferin (13), (-)-ampelopsin A (16), vatikanol B (24), (-)-hopeafenol (25), dan hopeafenol glukosida (26)
D. grandiflorius Bogor, Indonesia Sri Atun, (2004)
bergenin (11), (-)-ampelopsin A (16), (-)-α-viniferin (23), dan (-)-hopeafenol (25).
H. sangal Bogor, Indonesia
Sri Atun, (2004)
(-)-ampelopsin A (16), vatikanol B (24), dan (-)-hopeafenol (25)
H. mengarawan Banten, Indonesia Sri Atun, (2006)
Balanokarpol (17); heimiol A (18); vatikanol G (20); dan vatikanol B (24)
H. odorata Banten, Indonesia
Sri Atun, (2006)
Balanokarpol (17); ampelopsin H (29); hemlesyanol C (30); dan hopeafenol (25)
H. nigra Banten, Indonesia
Sri Atun, (2005)
[image:28.720.39.671.71.508.2]Vatikanol G (20)
Keanekaragaman struktur molekul senyawa hasil isolasi dari beberapa spesies famili
Dipterocarpaceae
O H H HO OH HO OH HO HO HO OH O OH OH H H H OH H O O O O O HO H H OH HO HO HO OH OH H H H H H H H HO HO HO OH OH OH O H H H H H H HO HO OH OH OH OH OH HOO
O
O
HO
HO
HO
HO
OH
H
H
H
H
H
H
OH
HO HO HO HO OH HO OH HO HO H HH H H
H
(-)-ε-Viniferin (-)-Ampelopsin A Laevifonol (-)-Ampelopsin F
Tetramer resveratrol
O O HO HO HO HO HOHO OH OH OH H HH H HH H H OH O HO HO HO OH OH H H H O OH OH HO HO HO H H H H H HO HO O OH OH OH H H OH H HO HO O HO HO OH H H HO H
Vatikanol B
(H. sangal, H. utilis
)
Dibalanokarpol
(H. malibato
)
(-)-hopeafenol
Keanekaragaman struktur molekul senyawa hasil isolasi genus Vatica
O HO HO HO OH OH H H H O OH OH HO HO HO H H H H H O O HO HO HO HO HO HO OH OH OH H HH H HH H H OH OH HO HO OH OH OH H H H H O O OH HO HO HO HO HO OH OH OH H H H H H H H H OH O O OH HO HO HO HO HO OH OH H H HH H H H H OH O HO HO OH HO OH OH RO OH H H H H H H HO
R = H, Diptoindonesin C
R = glu, Diptoindonesin D
(-)-Hopeafenol Vatikanol B
HO OH OH HO HO HO HO OH OH OH HO HO H H H H H
H O H H HO OH HO OH HO H H H H HO HO HO OH OH OH O O O O O HO H H OH HO HO HO OH OH H H H OH H H H H H HO HO OH OH OH OH OH HO HO HO HO O OH OH H H H OH H O O HO HO HO HO HO HO OH OH OH H H H H H
HH H OH O HO HO OH OH OH H H H O OH OH OH HO HO H H H H H resveratrol HO OH OH OH HO OH H H H H R O OH HO OH HO OH OH HO OH H H H HH H R O OH HO OH HO OH OH O OH H H H H H H R glu 14 13 10 12 9 4 5 3 6 11 8 COOH HO NH2 COOH O O HO H3CO
H3CO
OH OCH3 OCH3 H H O O HO
H3CO OH O H OH H OH
CH2OH
Bioaktivitas senyawa kimia pada tumbuhan Dipterocarpaceae (meranti)
HO OH OH O H H HO OH HO OH HO HO HO OH O OH OH H H H OH H HO HO OH O OH OH H H H OH H Resveratrol antikankerε –
viniferin
antibakteri
(-)-ampelopsin A
sitotoksik
Malibatol A malibatol B
HASIL ISOLASI SENYAWA DARI KULIT BATANG MELINJO (
Gnetum gnemon
)
(HB-2006-2007)
HO OH
OH
1
4 7 8
10 12
2
Resveratrol
Rampotigenetin
O O
HOOC
OH
OH OH
H3CO
OCH3
H
1
2 3
4 5 6
1' 2'
4' 6' 7' 8' 9'
3,4-dimetoksiklorogenat
HO OH
OH
1
4 7 8
10 12
2
O
O H3CO
OH 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 1' 2' 3' 4' 5' 6' O O H3CO
OH 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 1' 2' 3' 4' 5' 6' O O HO 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 1' 2' 3' 4' 5' 6' OH
EK ’
-hidroksi,8-metoksi-flavanon)
EK2 (6- hidroksi, 8-metoksi-flavanon)
EK ’, 8
-dihidroksi-flavanon)
Gambar 4. Spektrum
1H NMR (a) dan
13C NMR (500 MHz dalam aseton-d
6
) EK1
O
O H3CO
OH
1 2 3 4 5 6 7 8
9 10
1' 2'
Gambar 5. Spektrum
1H NMR (a) dan
13C NMR (500 MHz dalam CDCl
3
) EK2
OO H3CO
OH 1
2 3 4 5 6 7 8
9 10
1' 2'
Gambar 6. Spektrum
1H NMR (a) dan
13C NMR (500 MHz dalam aseton-d
6
) EK3
O
O HO
1
2
3 4 5 6 7 8
9
10 1' 2'
3'
4'
5' 6'
H3C
C
HO
H3C CH3
CH3
H
CH3 H
COOH H
CH3 H
H
1 2
3 4
5
6 7
8 9
10
11 12
13
14
15 16
17 20
28 29
25
26
24 23
27 30
18 19
21 22
asam betulinat
CH3
CH3
O
OH OH
CH3 OH
O H3C
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
H3C O
O
H3C
CH3 CH3
1 2
3 4
5
6 7 8 9 10
11 12
13 14
15
Kurkumenon
Seskuiterpen lakton
(kemungkinan senyawa baru)
EKSPLORASI SENYAWA ANTIKANKER DARI TEMU IRENG (
Curcuma aeroginosa
)
Kendala Pengembangan Potensi
Senyawa Kimia dari Tumbuhan
•
SARANA LABORATORIUM
•
PEMBIAYAAN (DANA RESEARCH)
•
SDM