T.C.
T.C.
MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI
MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI
MEGEP
MEGEP
(MESLEKİ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN
(MESLEKİ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN
GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ)
GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ)
HİDROLİK DEVRE MODÜLÜ
HİDROLİK DEVRE MODÜLÜ
ANKARA
ANKARA
OCAK 2005
OCAK 2005
İÇİNDEKİLER
İÇİNDEKİLER
İÇİNDEKİLER..
İÇİNDEKİLER...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
... ii
AÇIKLAMALAR..
AÇIKLAMALAR...
...
...
...
...
...
...
...
...
...iii
.iii
GİRİŞ...
GİRİŞ...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
... 11
ÖĞRENME
ÖĞRENME FAALİYETİ-1...
FAALİYETİ-1...
...
...
...
...
...
...
...2
...2
1.
1. HİDROLİK
HİDROLİK DEVRE...
DEVRE...
...
...
...
...
...
...
...2
...2
1.1.
1.1. Hidroliğin
Hidroliğin Temel
Temel İlkeleri
İlkeleri ...
...
...
...
...
...
...
...
.... 22
1.1.1. Hidroliğin
1.1.1. Hidroliğin Tanımı Ve
Tanımı Ve Tarihçesi
Tarihçesi ...
...
...
...
...
...2
...2
1.1.2.
1.1.2. Kullanım
Kullanım Alanları...
Alanları...
...
...
...
...
...
...
... 33
1.1.3.
1.1.3. Diğer
Diğer Sistemlerle
Sistemlerle Karşılaştırılması...
Karşılaştırılması...
...
...
...
...
...44
1.1.4.
1.1.4. Fiziki
Fiziki Temel
Temel Prensipler...
Prensipler...
...
...
...
...
...
...5
...5
1.1.5.
1.1.5. Hidrolik
Hidrolik Akışkan
Akışkan Kavramı
Kavramı ...
...
...
...
...
...
...11
....11
1.2.Hidrolik
1.2.Hidrolik Devre
Devre Elemanları
Elemanları ...
...
...
...
...
...
...14
...14
1.2.1.
1.2.1. Hidrolik
Hidrolik Depo
Depo ve
ve Donanım
Donanım ...
...
...
...
...
...
...15
....15
1.2.2. Hidrolik
1.2.2. Hidrolik Pompalar ve
Pompalar ve Çeşitleri...
Çeşitleri...
...
...
...
...
... 17
17
1.2.3.
1.2.3. Hidrolik
Hidrolik Pompaların
Pompaların Çeşitleri...
Çeşitleri...
...
...
...
...
... 17
17
1.2.3.
1.2.3. Hidrolik
Hidrolik Motorlar...
Motorlar...
...
...
...
...
...
...
...22
22
1.2.4.
1.2.4. Filtreler...
Filtreler...
...
...
...
...
...
...
...
...23
....23
1.2.5.
1.2.5. Valfler...
Valfler...
...
...
...
...
...
...
...
...
... 25
25
1.2.6.
1.2.6. Hidrolik
Hidrolik Silindirler...
Silindirler...
...
...
...
...
...
...33
...33
1.2.7.
1.2.7. Hidrolik
Hidrolik Akümülatörler....
Akümülatörler...
...
...
...
...
...
...
... 36
36
1.2.8.
1.2.8. Bağlantı
Bağlantı Elamanları ...
Elamanları ...
...
...
...
...
...
... 36
36
UYGULAMA
UYGULAMA FAALİYETİ...
FAALİYETİ...
...
...
...
...
...
...
... 38
38
PERFORMANS
PERFORMANS TESTİ...
TESTİ...
...
...
...
...
...
...
...
....39
39
ÖLÇME
ÖLÇME VE
VE DEĞERLENDİRME
DEĞERLENDİRME...
...
...
...
...
...
...
... 40
40
ÖĞRENME
ÖĞRENME FAALİYETİ-2...
FAALİYETİ-2...
...
...
...
...
...
...
...43
...43
2.
2. HİDROLİK
HİDROLİK DEVRELERİ
DEVRELERİ ÇİZMEK...
ÇİZMEK...
...
...
...
...
...43
...43
2.1.
2.1. Hidrolik
Hidrolik Devreler...
Devreler...
...
...
...
...
...
...
...
...43
43
2.1.1.
2.1.1. Hidrolik
Hidrolik Devre
Devre Sembolleri
Sembolleri ...
...
...
...
...
...
...43
....43
2.1.2. Devre Elemanlarının Seçimindeki Kriterler...
2.1.2. Devre Elemanlarının Seçimindeki Kriterler...
...
...
... 43
43
2.1.3.
2.1.3. Devre
Devre Çiziminde Uyulacak
Çiziminde Uyulacak Kriterler...
Kriterler...
...
...
...
...
.... 44
44
2.1.4. Hidrolik
2.1.4. Hidrolik Devre Çizim Uygulamaları...
Devre Çizim Uygulamaları...
...
...
...
... 45
45
UYGULAMA
UYGULAMA FAALİYETİ...
FAALİYETİ...
...
...
...
...
...
...
... 54
54
PERFORMANS
PERFORMANS TESTİ...
TESTİ...
...
...
...
...
...
...
...
....57
57
ÖLÇME
ÖLÇME VE
VE DEĞERLENDİRME
DEĞERLENDİRME...
...
...
...
...
...
...
... 58
58
ÖĞRENME
ÖĞRENME FAALİYETİ-3...
FAALİYETİ-3...
...
...
...
...
...
...
...61
...61
3.
3. HİDROLİK
HİDROLİK DEVRELERİ
DEVRELERİ KURMAK...
KURMAK...
...
...
...
...
...
... 61
61
3.1.
3.1. Devre
Devre Kurmada
Kurmada Uyulacak
Uyulacak Kriterler...
Kriterler...
...
...
...
...
...61
61
3.1.1. Hidrolik
3.1.1. Hidrolik Devre Kurma
Devre Kurma Uygulamaları...
Uygulamaları...
...
...
...
...
.... 62
62
İÇİNDEKİLER
3.2.1. Devre Şeması Üzerinden Arıza Bulma ve Giderilmesi...
3.2.1. Devre Şeması Üzerinden Arıza Bulma ve Giderilmesi...
...
... 63
63
3.3. Hidrolik Sistemlerin Elektronik Kontrolü Elektronik Kontrol....
3.3. Hidrolik Sistemlerin Elektronik Kontrolü Elektronik Kontrol...
...
.... 65
65
UYGULAMA
UYGULAMA FAALİYETİ...
FAALİYETİ...
...
...
...
...
...
...
... 66
66
PERFORMANS
PERFORMANS TESTİ...
TESTİ...
...
...
...
...
...
...
...
....69
69
ÖLÇME
ÖLÇME VE
VE DEĞERLENDİRME
DEĞERLENDİRME...
...
...
...
...
...
...
... 70
70
PERFORMANS
PERFORMANS TESTİ...
TESTİ...
...
...
...
...
...
...
...
....73
73
MODÜL
MODÜL DEĞERLENDİRME.
DEĞERLENDİRME...
...
...
...
...
...
...
...
...76
76
KAYNAKLAR....
AÇIKLAMALAR
AÇIKLAMALAR
K KOODD 554433PPLLSS001111 A ALLAANN PPllaassttiik k TTeekknnoolloojjiissii DDAALL//MMEESSLLEEKK PPllaassttıık k İİşşlleemmee M
MOODDÜÜLLÜÜN N AADDII HHiiddrroolliik k DDeevvrree
MODÜLÜN TANIMI MODÜLÜN TANIMI
Hidrolik Devre: Hidroliğin temel ilkeleri, hidrolik devre Hidrolik Devre: Hidroliğin temel ilkeleri, hidrolik devre elemanları, hidrolik devreler ve
elemanları, hidrolik devreler ve devrelerin bakım-onarımlarıdevrelerin bakım-onarımları ve hidrolik sistemlerin elektronik kontrolü bilgilerini
ve hidrolik sistemlerin elektronik kontrolü bilgilerini
kullanarak; öğrencinin, gerekli ortam sağlandığında kurallara kullanarak; öğrencinin, gerekli ortam sağlandığında kurallara uygun hidrolik devre çizip kurma yeterliliğinin kazandırıldığı uygun hidrolik devre çizip kurma yeterliliğinin kazandırıldığı modüldür.
modüldür. SÜRE
SÜRE 40/3240/32 ÖN KOŞUL
ÖN KOŞUL 9. Sınıfı bitirmiş olmak 9. Sınıfı bitirmiş olmak YETERLİK
YETERLİK Hidrolik devre çizip kurmak Hidrolik devre çizip kurmak
MODÜLÜN AMACI MODÜLÜN AMACI
Genel Amaç Genel Amaç::
Bu modülü başarı ile tamamladığınızda, hidrolik devreleri Bu modülü başarı ile tamamladığınızda, hidrolik devreleri çizip kurabileceksiniz.
çizip kurabileceksiniz. Amaçlar:
Amaçlar:
Gerekli ortam sağlandığında, Gerekli ortam sağlandığında,
Hidrolik devre elemanlarının çizimlerini kurallarına uygun Hidrolik devre elemanlarının çizimlerini kurallarına uygun biçimde yapabileceksiniz.
biçimde yapabileceksiniz.
Hidrolik devre çizimlerini kurallarına uygun biçimde Hidrolik devre çizimlerini kurallarına uygun biçimde yapabileceksiniz.
yapabileceksiniz.
3. Kurallara uygun biçimde hidrolik devre 3. Kurallara uygun biçimde hidrolik devre kurabileceksiniz kurabileceksiniz EĞİTİM ÖĞRETİM EĞİTİM ÖĞRETİM ORTAMLARI VE ORTAMLARI VE DONANIMLARI
DONANIMLARI Hidrolik Pnömatik Laboratuarı, bilgisayar, çizim gereçleriHidrolik Pnömatik Laboratuarı, bilgisayar, çizim gereçleri
ÖLÇME VE ÖLÇME VE
DEĞERLENDİRME DEĞERLENDİRME
Modül içerisindeki öğretim faaliyetleri sonunda ölçme Modül içerisindeki öğretim faaliyetleri sonunda ölçme değerlendirme ve performans testleri ile kendi kendinizi değerlendirme ve performans testleri ile kendi kendinizi değerlendirebileceksiniz.
değerlendirebileceksiniz.
AÇIKLAMALAR
AÇIKLAMALAR
GİRİŞ
GİRİŞ
Sevgili Öğrenci, Sevgili Öğrenci, Pla
Plastistik, k, güngünlük lük yaşyaşantantımıımızda zda kulkullanlandığdığımıımız z birbirçok çok ürüürünün nün hamhammadmaddesdesi i olaolarak rak karşımıza çıkmaktadır. Geniş bir kullanım alanının olması, plastiği ve plastiğin işlenmesini karşımıza çıkmaktadır. Geniş bir kullanım alanının olması, plastiği ve plastiğin işlenmesini öneml
önemli i bir bir hale getirmektehale getirmektedir. Günümüzde kullanıladir. Günümüzde kullanılan n birçobirçok k makinmakine e gibi, plastik işlemedegibi, plastik işlemede kullanılan makineler de, hidrolik sistemleri içermektedir. Bu makineleri çalıştıran kişilerin, kullanılan makineler de, hidrolik sistemleri içermektedir. Bu makineleri çalıştıran kişilerin, makin
makineler eler üzeriüzerinde nde bulunbulunan an hidrolhidrolik ik sistesistemleri sağlıklı mleri sağlıklı bir bir şekildşekilde e çalışçalıştırabitırabilmesi için,lmesi için, hi
hidrdrololik ik dedevrvre e kukurmrma a yeyeteterlirliğe ğe sasahihip p ololmaması sı gegererekikir. r. Bu Bu momodüdül, l, sisize ze bu bu yeyeteterlrliğiğii kazandırmayı amaçlamaktadır.
kazandırmayı amaçlamaktadır.
Hidrolik devreleri ve bu devrelerde kullanılan devre elemanlarını tanıyarak plastik Hidrolik devreleri ve bu devrelerde kullanılan devre elemanlarını tanıyarak plastik işleme tezgahlarında bulunan hidrolik devreli sistemleri kullanmanın yanı sıra, bakımlarını işleme tezgahlarında bulunan hidrolik devreli sistemleri kullanmanın yanı sıra, bakımlarını da yapabilmeniz için gerekli olacak bilgiler, bu modülde anlatılmaktadır.
da yapabilmeniz için gerekli olacak bilgiler, bu modülde anlatılmaktadır.
Bu modülü başarı ile bitirmeniz durumunda, plastik işleme makineleri üzerindeki Bu modülü başarı ile bitirmeniz durumunda, plastik işleme makineleri üzerindeki hi
hidrdrololik ik sisisstetemlmlereri i ddahaha a yayakıkınndadan n tatannıyıyaararak k ononlalarrı ı kkururalalllarara a uuygygun un bibiçiçimmdede çalıştırabileceksiniz.
çalıştırabileceksiniz.
GİRİŞ
GİRİŞ
ÖĞRENME FAALİYETİ-1
ÖĞRENME FAALİYETİ-1
Gerekl
Gerekli i ortam sağlandığınortam sağlandığında da hidrolhidrolik ik devre elemanlarındevre elemanlarının ın çizimlçizimlerini erini kuralkurallarınalarına uygun biçimde yapabileceksiniz.
uygun biçimde yapabileceksiniz.
Çevrenizde nerelerde hidrolik sistemlerin bulunduğunu araştırıp bu sisteme hidroliğin Çevrenizde nerelerde hidrolik sistemlerin bulunduğunu araştırıp bu sisteme hidroliğin kazandırdığı avantajları tartışınız.
kazandırdığı avantajları tartışınız. Atö
Atölyelyeniznizdekdeki i hidhidrolrolik ik sistsistemlemleri eri bulbulunaunan n teztezgahgahlar lar üzeüzerinrinde de kulkullanlanılaılan n devdevrere elemanlarının özelliklerini ve sembollerini araştırınız.
elemanlarının özelliklerini ve sembollerini araştırınız.
1. HİDROLİK DEVRE
1. HİDROLİK DEVRE
1.1. Hidroliğin Temel İlkeleri
1.1. Hidroliğin Temel İlkeleri
1.1.1. Hidroliğin Tanımı Ve Tarihçesi 1.1.1. Hidroliğin Tanımı Ve Tarihçesi
Hidrolik, akışkanların mekanik özelliklerini inceleyen bilim dalıdır. Hidrolik, akışkanların mekanik özelliklerini inceleyen bilim dalıdır.
Hidrolik terimi, eski Yunanca’da su anlamına gelen hydor ile boru anlamına gelen Hidrolik terimi, eski Yunanca’da su anlamına gelen hydor ile boru anlamına gelen oulis kelimelerinin birleştirilmesinden türetilmiştir.
oulis kelimelerinin birleştirilmesinden türetilmiştir. Hidro
Hidrolik lik sistemsistemler; ler; sıkışsıkıştırılatırılamaz maz özelliözellikteki kteki akışkakışkanlaranların ın kullakullanıldığnıldığı, ı, elde elde edilenedilen basınçlı
basınçlı akışkan akışkan yardımı yardımı ile ile çeşitli çeşitli hareketlerin hareketlerin ve ve kuvvetlerin kuvvetlerin üretildiği üretildiği sistemlerdir.sistemlerdir. Akışkanların sıkıştırılamaz olmasından dolayı, büyük güçler hidrolik sistemler ile elde Akışkanların sıkıştırılamaz olmasından dolayı, büyük güçler hidrolik sistemler ile elde ed
edililebebililirir. . HaHava va ve ve gagazlzlar ar sısıkıkıştştırırılaılabibildldiğiği i içiçinin, , bübüyüyük k kukuvvvvetetleleririn n ürüretetililmemesisindndee kullanılmazlar.
kullanılmazlar.
Hidrolik devrelerde akışkan olarak genellikle su veya yağ kullanılır. Ancak suyun Hidrolik devrelerde akışkan olarak genellikle su veya yağ kullanılır. Ancak suyun metal yüzeylerde pas yapması nedeniyle, kullanım alanı çok dardır. Bu nedenle hidrolik metal yüzeylerde pas yapması nedeniyle, kullanım alanı çok dardır. Bu nedenle hidrolik sistemlerde akışkan olarak genellikle madensel yağlar kullanılır.
sistemlerde akışkan olarak genellikle madensel yağlar kullanılır.
Hidrolik enerjiden, insanlık tarihi boyunca, çeşitli şekillerde yararlanılmıştır. Tarihin Hidrolik enerjiden, insanlık tarihi boyunca, çeşitli şekillerde yararlanılmıştır. Tarihin ilk çağlarından beri insanlar akarsulardan, yük taşıma, değirmen çalıştırma vs. şeklinde ilk çağlarından beri insanlar akarsulardan, yük taşıma, değirmen çalıştırma vs. şeklinde işlerini kolaylaştıracak yöntemler kullanarak faydalanmışlardır. Daha sonraki zamanlarda işlerini kolaylaştıracak yöntemler kullanarak faydalanmışlardır. Daha sonraki zamanlarda Ar
Arşimşimetet, , PaPascscalal, , BeBernrnououlllli i ve ve ToToririçeçellilli’n’nin in orortataya ya kokoydydukuklaları rı babazı zı preprensnsipiplelerdrdenen yararlanılmış, çeşitli hidrolik presler, krikolar yapılmıştır. Ardından doğrusal ve dairesel yararlanılmış, çeşitli hidrolik presler, krikolar yapılmıştır. Ardından doğrusal ve dairesel ha
harerekeketltlererin in ürüretetililmemesi si içiçin in yeyeni ni fifikikirlrler er orortataya ya çıçıkmkmış ış ve ve gügününümümüzdzdekeki i sissistetemlmler er geliştirilmiştir. geliştirilmiştir.
ÖĞRENME FAALİYETİ-1
ÖĞRENME FAALİYETİ-1
AMAÇ
AMAÇ
ARAŞTIRMA
ARAŞTIRMA
1.1.2. Kullanım Alanları 1.1.2. Kullanım Alanları
Günümüzde hidrolik sistemlerin kullanım alanları, hareketli ve sabit sistemler olmak Günümüzde hidrolik sistemlerin kullanım alanları, hareketli ve sabit sistemler olmak üzere iki ayrı kategoride incelenmektedir.
üzere iki ayrı kategoride incelenmektedir.
Hareketli sistemler çoğunlukla araçların üzerinde bulunan sistemlerdir. Bu sistemler; Hareketli sistemler çoğunlukla araçların üzerinde bulunan sistemlerdir. Bu sistemler; başta
başta inşaat inşaat makineleri makineleri olmak olmak üzere, üzere, kamyonların kamyonların damperlerinde, damperlerinde, kepçelerin kepçelerin tutma tutma veve yüklem
yükleme e tertibtertibatlaratlarında, ında, kaldıkaldırma rma ve ve iletmiletme e makinmakinelerielerinde, nde, tarım tarım makinmakinelerielerinde nde yaygınyaygın olarak kullanılır. (Şekil 1.1)
olarak kullanılır. (Şekil 1.1)
Şekil 1.1 Hareketli Hidrolik Si
Şekil 1.1 Hareketli Hidrolik Sistemler stemler
Sabit sistemler ise adından da anlaşıldığı gibi, hareket etmeyen, yer değiştirmeyen bir Sabit sistemler ise adından da anlaşıldığı gibi, hareket etmeyen, yer değiştirmeyen bir blok üzerine monte
blok üzerine monte edilmiş sistemlerdir. Hidrolik çözümlerin edilmiş sistemlerdir. Hidrolik çözümlerin mekanik sistemlere göre üstünmekanik sistemlere göre üstün tarafları; imalat endüstrisinde kullanılan enjeksiyon makineleri, presler, tornalar, frezeler, tarafları; imalat endüstrisinde kullanılan enjeksiyon makineleri, presler, tornalar, frezeler, vargel
vargeller, ler, taşlataşlama ma tezgatezgahları, CNC hları, CNC tezgatezgahlar hlar gibi gibi birçobirçok k üretiüretim m tezgahtezgahlarınlarında, da, hidrohidrolik lik sistemlerin tercih edilmesine sebep olmuştur. (Şekil 1.2)
sistemlerin tercih edilmesine sebep olmuştur. (Şekil 1.2)
Şekil 1.2 Plastik Enjeksiyon Maki
Hidrolik direksiyonun, arabanın kullanımını ne kadar kolaylaştırdığını veya insan Hidrolik direksiyonun, arabanın kullanımını ne kadar kolaylaştırdığını veya insan gücüyle günlerce sürecek bir toprak kazma işleminin, bir kepçe ile ne kadar kısa sürede gücüyle günlerce sürecek bir toprak kazma işleminin, bir kepçe ile ne kadar kısa sürede yapıldığını düşündüğümüzde, geniş bir uygulama alanı olan hidroliğin, önemini daha kolay yapıldığını düşündüğümüzde, geniş bir uygulama alanı olan hidroliğin, önemini daha kolay kavrayabiliriz.
kavrayabiliriz.
1.1.3. Diğer Sistemlerle Karşılaştırılması 1.1.3. Diğer Sistemlerle Karşılaştırılması
Hidrolik sistemin diğer sistemlere göre üstünlükleri: Hidrolik sistemin diğer sistemlere göre üstünlükleri:
Hidrolik sistemler sessiz çalışırlar.Hidrolik sistemler sessiz çalışırlar.
Hidrolik akışkanlar sıkıştırılamaz kabul edildikleri için darbesiz ve titreşimsiz hareketHidrolik akışkanlar sıkıştırılamaz kabul edildikleri için darbesiz ve titreşimsiz hareket
elde edilir. elde edilir.
Yüksek çalışma basınçlarına sahiptir, bu sayede büyük güçler elde edilir.Yüksek çalışma basınçlarına sahiptir, bu sayede büyük güçler elde edilir.
Hassas hız ayarı yapılabilir.Hassas hız ayarı yapılabilir.
Hareket devam ederken hız ayarı yapılabilir.Hareket devam ederken hız ayarı yapılabilir.
Akışkan olarak hidrolik yağ kullanıldığı için aynı zamanda devre Akışkan olarak hidrolik yağ kullanıldığı için aynı zamanda devre elemanları yağlanmışelemanları yağlanmış
olur. olur.
Emniyet valfleri yardımıyla sistem güvenli çalışır.Emniyet valfleri yardımıyla sistem güvenli çalışır.
Hidrolik devre elemanları uzun ömürlüdür.Hidrolik devre elemanları uzun ömürlüdür.
Hidrolik sistemin diğer sistemlere göre dezavantajları: Hidrolik sistemin diğer sistemlere göre dezavantajları:
HiHidrdrololik ik akakışışkakanlnlarar, , yüyüksksek ek ısısıyıya a kakarşrşı ı duduyayarlrlıdıdırır. . AkAkışışkakan n sısıcacaklklığı ığı 5050°C °C yiyi
geçmemelidir. geçmemelidir.
YükYüksek sek basbasınçınçta ta çalçalışaışacakcaklarları ı içiiçin, n, hidhidrolrolik ik devdevre re eleelemanmanlarlarınıının n yapyapılaıları rı sağsağlamlam
olmalıdır. Bu nedenle hidrolik devre elemanlarının fiyatları yüksektir. olmalıdır. Bu nedenle hidrolik devre elemanlarının fiyatları yüksektir.
Hidrolik devre elemanlarının bağlantıları sağlam ve sızdırmaz olmalıdır.Hidrolik devre elemanlarının bağlantıları sağlam ve sızdırmaz olmalıdır.
AkAkışışkakanlanlardrda a süsürtrtününme me didirerencnci i yüyüksksek ek ololduduğu ğu içiçinin, , hihidrdrololik ik akakışışkakanlnlar ar uzuzak ak
mesafelere taşınamaz. mesafelere taşınamaz.
Hidrolik gücün depo edilebilirliği azdır.Hidrolik gücün depo edilebilirliği azdır.
Akış hızı Akış hızı düşükdüşüktür, devre tür, devre elemaelemanları düşük hızla nları düşük hızla çalıçalışırlar. Bu şırlar. Bu nedennedenle le yüksek hızlar yüksek hızlar
elde edilemez elde edilemez
Hidrolik akışkanlar havaya karşı hassastır. Akışkan içindeki hava gürültü ve titreşimeHidrolik akışkanlar havaya karşı hassastır. Akışkan içindeki hava gürültü ve titreşime
yol açar ve düzenli hızlar elde edilmesini
Aşa
Aşağıdğıdaki aki tabtablodloda a pnöpnömatmatik, ik, hidhidrolrolik ik ve ve eleelektrktrik ik sissistemtemlerleriniinin n temtemel el özeözellilliklekleriri karşılaştırılmıştır.
karşılaştırılmıştır.
P
PNNÖÖMMAATTİİKK HHİİDDRROOLLİİKK EELLEEKKTTRRİİK K V
Viisskkoozziittee YYook k ddeenneecceek k kkaaddaar r aazz YYüükksseekk YYook k A
Akkıışşkkaan n HHıızzıı 5500--11000 0 mm//ssnn 44--6 6 mm//ssnn 330000..00000 0 kkmm//ssnn S
Siilliinnddiir r HHıızzıı 11--2 2 mm//ssnn 00..2 2 mm//ssnn --D
Deeppo o EEddiilleebbiilliirrlliikk YYüükksseekk AAzz AAzz G
GeerriiDöönnüüşşD VVaarr VVaarr YYookk E
Enneerrjji i TTaaşşııyyııccıı HHaavvaa YYaağğ EElleekkttrroonn İİlleettiilleen n KKuuvvvveett 3300000 0 KKgg..ddaan n KKüüççüük k 10.000 Kg.dan10.000 Kg.danBüyük Büyük 1200 Kg.dan1200 Kg.danBüyük Büyük Ç
Çaallıışşmma a KKooşşuullllaarrıı TTeemmiizz KKiirrllii TTeemmiizz Çalışma Basıncı Çalışma Basıncı (özel uygulamalar (özel uygulamalar hariç) hariç) 66~~8 8 BBaarr 55~~77000 0 BBaarr 111100VV~~338800VV Enerji Taşıma Enerji Taşıma Mesafesi Mesafesi 11000000mm 110000mm SSoonnssuuzz 1.1.4. Fiziki Temel Prensipler
1.1.4. Fiziki Temel Prensipler
Hidrolik prensipler ikiye ayrılırlar: Hidrolik prensipler ikiye ayrılırlar:
Hidrostatik Hidrostatik Hidrodinamik Hidrodinamik Hidrostatik: Hidrostatik:
Durgun sıvıları inceler. Bir kap içinde bulunan sıvı kütlesinin, yükseklik, yoğunluk ve Durgun sıvıları inceler. Bir kap içinde bulunan sıvı kütlesinin, yükseklik, yoğunluk ve yer
yerçekçekimiimine ne bağbağlı lı olaolarakrak, , kabkabın ın tabtabanıanına na yapyapmış mış oldolduğu uğu basbasınçınçtırtır. . KabKabın ın şekşekli li öneönemlimli değildir. Basıncı tanımlayacak olursak; herhangi bir nesne veya madde üzerine uygulanan değildir. Basıncı tanımlayacak olursak; herhangi bir nesne veya madde üzerine uygulanan kuvvetin, etki ettiği alana bölünmesiyle elde edilen değerdir. Bu tanıma göre, bir yükü ne kuvvetin, etki ettiği alana bölünmesiyle elde edilen değerdir. Bu tanıma göre, bir yükü ne kadar geniş bir alana yayarsak, basınç o kadar
kadar geniş bir alana yayarsak, basınç o kadar azalır.azalır.
Aşağıdaki şekilde beş ayrı kabın farklı biçimlerde ve genişliklerde olmasına rağmen, Aşağıdaki şekilde beş ayrı kabın farklı biçimlerde ve genişliklerde olmasına rağmen, sıv
sıvı ı yükyüksekseklikliklerleriniinin n aynaynı ı oldolduğu uğu görgörülüülüyoryor. . SıvSıvılaıların rın aynaynı ı yükyükseksekliklikte te olmaolması, sı, tabtabanaana ya
yaptptıkıklaları rı babasısınçnçlaların rın eşeşit it ololduduğuğunu nu bebelilirtrtirir. . BuBurarada da babasısınç nç ilile e kukuvvvvetetin in bibirbrbiririninee karıştırılmaması gerekir. Her bir kabın tabana yaptığı basınç aynı olmasına rağmen, taban karıştırılmaması gerekir. Her bir kabın tabana yaptığı basınç aynı olmasına rağmen, taban
h h P P55 P P P P P P P P P P P P55 P P P P P P P P P P P P P P P PPPPPPP55 P P P P P P P P P P44 P P P P P P P P P P P P44 P P P P44 P P P P P P P P P P P P22 P P P P P P P P P P PPPPPPPPPPPP22 P P11 P P11 P P11 P P11 P P1111 P P P P1111 P P11 P P11 P P11 P P11 P P P P1111 P P11 P P11 P P11 P P11 P P P P11 P P11 P P11 P P11 P P1111 PP33 P P Şekil 1.3 P1 = P2 = P3 = P4 = P5 Şekil 1.3 P1 = P2 = P3 = P4 = P5 Yük
Yükseksekliğliğe e bağbağlı lı olaolarak rak sıvsıvınıının n tabtabana ana yapyapmış mış oldolduğu uğu basbasıncıncı ı heshesaplaaplamak mak içiiçinn aşağıdaki formül kullanılır.
aşağıdaki formül kullanılır. P = h . d . g
P = h . d . g
P = Yükseklik x Sıvı yoğunluğu
P = Yükseklik x Sıvı yoğunluğu x Yerçekimi ivmesi .x Yerçekimi ivmesi . P: Sıvının kabın tabanına yaptığı basınç,
P: Sıvının kabın tabanına yaptığı basınç, h: Sıvı yüksekliği, (m) h: Sıvı yüksekliği, (m) d: Sıvı yoğunluğu, (kg / m3) d: Sıvı yoğunluğu, (kg / m3) g: Yerçekimi ivmesi, (m/sn2) g: Yerçekimi ivmesi, (m/sn2) Hi
Hidrdrololiktikte e babasısınç nç bibiririmi mi ololararak ak PaPascscalal, , BaBar, r, kgkg/c/cm2 m2 en en çoçok k kukullllananılılan an babasınsınçç birimleridir.
birimleridir.
Kullanılan basınç birimlerin birbirine dönüştürülmesi aşağıda verilmiştir. Kullanılan basınç birimlerin birbirine dönüştürülmesi aşağıda verilmiştir.
1 Pascal = 1 Newton/m2 1 Pascal = 1 Newton/m2 1 Bar = 105 Pascal =105
1 Bar = 105 Pascal =105 Newton/m2Newton/m2 1 Bar = 1,02 kgf/cm2 1 Bar = 1,02 kgf/cm2 1 Bar = 14,5 PSI 1 Bar = 14,5 PSI 1 Bar = 10 Newton / cm2 1 Bar = 10 Newton / cm2 1 kg/cm2 = 0,981 Bar 1 kg/cm2 = 0,981 Bar Örnek Problem:
Örnek Problem: Yoğunluğu 0,9 gr/cm3 olan hidrolik yağın üst seviyesi, tabandan 65 cmYoğunluğu 0,9 gr/cm3 olan hidrolik yağın üst seviyesi, tabandan 65 cm yüksekliğindedir. Bu durumda yağın tabana yapmış olduğu basıncı hesaplayınız. (Öncelikle yüksekliğindedir. Bu durumda yağın tabana yapmış olduğu basıncı hesaplayınız. (Öncelikle birimleri çevirmek gerekmektedir.
birimleri çevirmek gerekmektedir.)) Verilenler: Verilenler: d=0,9gr/cm3 = 900 kg/m3 d=0,9gr/cm3 = 900 kg/m3 h= 65cm=0.65m h= 65cm=0.65m g=9,81m/sn2≈10m/sn2 g=9,81m/sn2≈10m/sn2 P= h . d . g P= h . d . g P=0,65 . 900 . 10 P=0,65 . 900 . 10 P= 5850 Pascal P= 5850 Pascal P= 5850 N/m2 P= 5850 N/m2 P= 0,0585 Bar P= 0,0585 Bar
PASCAL KANUNU PASCAL KANUNU
Bir kabın içindeki sıvıya, kabın herhangi bir yüzeyinden uygulanan kuvvet sonucu Bir kabın içindeki sıvıya, kabın herhangi bir yüzeyinden uygulanan kuvvet sonucu oluşan basınç, sıvı tarafından kabın her noktasına aynı oranda iletilir (yerçekimi kuvveti oluşan basınç, sıvı tarafından kabın her noktasına aynı oranda iletilir (yerçekimi kuvveti ihmal ediliyor).
ihmal ediliyor).
Şekilde de görüldüğü gibi Şekilde de görüldüğü gibi tah
tahta ta blobloğa ğa uyguygulaulanan nan kuvkuvvetvet do
doğrğrulultutususunu nu dedeğiğiştştirirmemezkzkenen iç
içi i sısıvı vı dodolu lu kakaba ba uyuygugulalananann kuvvet, sıvı tarafından kabın her kuvvet, sıvı tarafından kabın her ttaarraaffıınna a eeşşiit t mmiikkttaarrddaa dağıtılmaktadır. (Şekil 1.4)
dağıtılmaktadır. (Şekil 1.4)
Şekil 1.4 Şekil 1.4
Akışkanların durgun haldeki durumlarını inceleyen hidrostatikte, Pascal prensibinin Akışkanların durgun haldeki durumlarını inceleyen hidrostatikte, Pascal prensibinin önemli bir yeri vardır. Bu prensipten yararlanarak basınçla alan arasındaki ilişki, kuvvetle önemli bir yeri vardır. Bu prensipten yararlanarak basınçla alan arasındaki ilişki, kuvvetle alan arasındaki ilişkiyi ortaya koymuştur. Pascal prensibinden faydalanılarak; endüstriyel alan arasındaki ilişkiyi ortaya koymuştur. Pascal prensibinden faydalanılarak; endüstriyel alanda önemli yer tutan hidrolik presler imal edilmiştir. Bu prensibe göre, işin üretildiği alanda önemli yer tutan hidrolik presler imal edilmiştir. Bu prensibe göre, işin üretildiği silindirin çapı ile kuvvetin uygulandığı silindirin çapı arasındaki oran ne kadar büyükse, o silindirin çapı ile kuvvetin uygulandığı silindirin çapı arasındaki oran ne kadar büyükse, o kadar büyük kuvvetler elde edilir.
kadar büyük kuvvetler elde edilir.
2 2 S S S S11 2 2 1 1 F F P P F F22 1 1 F F F F P P K
Kaap p iiççininddeekki i ssııvvııyyaa,, belirli
belirli kesitteki kesitteki bir bir pistonpiston yyaarrddıımmı ı iille e iittmme e kkuuvvvveettii uygulandığında sıvının basıncı uygulandığında sıvının basıncı ar
artatar. r. İtİtme me kukuvvvveteti i arartatarsrsa,a, basınç
basınç da da artar. artar. Pistonun Pistonun kesitkesit aallaannı ı aarrttıırırıllddığığıınnddaa, , ititmmee kuvveti de artacaktır.
kuvveti de artacaktır.
Şekil 1.5 Şekil 1.5
Yukarı
Yukarıdaki şekilde F1 daki şekilde F1 kuvvetkuvveti i küçük olmasınküçük olmasına a rağmerağmen, büyüyen piston n, büyüyen piston çapınçapına a bağlıbağlı olarak daha büyük bir F2 kuvveti elde edebileceğimiz görülüyor (Şekil 1.5). Bu prensipte yol olarak daha büyük bir F2 kuvveti elde edebileceğimiz görülüyor (Şekil 1.5). Bu prensipte yol ve
ve kuvkuvvet vet iliilişkişkilerleri i tamtamameamen n pispistontonlarların ın alaalanlanlarına rına bağbağlıdlıdır. ır. ÖneÖnemli mli olaolan n pispistontonlarlarının alanlarıdır. Bu hiçbir zaman akıldan çıkarılmamalıdır.
alanlarıdır. Bu hiçbir zaman akıldan çıkarılmamalıdır. Aşağıdaki formülde bu ilişki verilmektedir. Aşağıdaki formülde bu ilişki verilmektedir.
1 1 2 2 2 2 1 1 F F F F A A A A = =
Yukarıdaki formül ile, alanlara bağlı olarak elde edilebilecek kuvvetler bulunur. Yukarıdaki formül ile, alanlara bağlı olarak elde edilebilecek kuvvetler bulunur.
1 1 2 2 2 2 1 1 S S S S A A A A = = Yuk
Yukarıarıdakdaki i forformül mül ileile, , alaalanlanlara ra bağbağlı lı olaolarak rak pispistontonlarların ın alaalacağcağı ı yolyollar lar bulbulunuunur.r. Uygulanan kuvvetin, alana bağlı olarak oluşturacağı basınç,
Uygulanan kuvvetin, alana bağlı olarak oluşturacağı basınç,
A A F F P P ==
formülü ile bulunur. formülü ile bulunur.
Basıncın alana bağlı olarak oluşturacağı kuvvet, Basıncın alana bağlı olarak oluşturacağı kuvvet,
A A P P F F ==
..
formülü ile bulunur. formülü ile bulunur.
F=
F= Kuvvet Kuvvet (Kg.)(Kg.) P=
P= Basınç Basınç (Kg/cm2)(Kg/cm2) S=
S= Pistonun Pistonun aldığı aldığı yol yol (cm)(cm) A=
A= Piston Piston alanı alanı (cm2)(cm2)
Örnek problem:
Örnek problem: Bir hidrolik el presinin küçük pistonuna 10 kg’lık kuvvet uygulanarak bir Bir hidrolik el presinin küçük pistonuna 10 kg’lık kuvvet uygulanarak bir araç kaldırılmak isteniyor. Küçük piston çapı 10 mm, büyük piston çapı 100 mm olduğuna araç kaldırılmak isteniyor. Küçük piston çapı 10 mm, büyük piston çapı 100 mm olduğuna göre,
göre,
a. Uygulanan kuvvet sonucu oluşan basıncı, a. Uygulanan kuvvet sonucu oluşan basıncı, b. Pistonun uygulayabileceği ma
c. Baskı pistonu 20 cm hareket ettiğinde, iş pistonunun ne kadar yukarıya kalkacağını c. Baskı pistonu 20 cm hareket ettiğinde, iş pistonunun ne kadar yukarıya kalkacağını hesap ediniz. (Şekil 1.6)
hesap ediniz. (Şekil 1.6)
Şekil 1.6 Şekil 1.6 V Veerriilleennlleerr:: İİsstteenneennlleerr:: F F1 1 = = 110 0 KKgg.. P P = = ?? dd1 1 = = 110 0 mmmm FF2 2 = = ?? dd2 2 = = 11000 0 mmmm SS2 2 = = ?? S1 = 20 cm S1 = 20 cm
İlk yapılması gereken piston alanlarını bulmak olacaktır. Bunun için dairenin alan İlk yapılması gereken piston alanlarını bulmak olacaktır. Bunun için dairenin alan formülünden yararlanılır. formülünden yararlanılır. 2 2 2 2 2 2 1 1 1 1 7878,,55 4 4 314 314 4 4 10 10 .. 14 14 ,, 3 3 4 4 .. mm mm d d A A == == == == π π 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 78507850 4 4 31400 31400 4 4 100 100 .. 14 14 ,, 3 3 4 4 .. mm mm d d A A == == == == π π a. a. 127 127 ,, 0 0 5 5 ,, 78 78 10 10 1 1 1 1 = = = = = = A A F F P P Kg/cm2 Kg/cm2 b. b. F F 22 == P P .. A A22 ==00,,127127xx78507850 == 996996,,9595 kg.kg.
(10kg.lık bir kuvvet uygulayarak, yaklaşık 1 ton ağırlığı kaldırabildiğimizi görüyoruz.) (10kg.lık bir kuvvet uygulayarak, yaklaşık 1 ton ağırlığı kaldırabildiğimizi görüyoruz.)
c. c. 78507850 2020 5 5 ,, 78 78 22 1 1 2 2 2 2 1 1 S S S S S S A A A A = = = = formülünden, formülünden, cm cm x x S S 00,,22 7850 7850 20 20 5 5 ,, 78 78 2 2 == ==
(20 cm.lik bir hareket sağladığımızda, arabanın 0,2 cm yukarı kalktığını görüyoruz.) (20 cm.lik bir hareket sağladığımızda, arabanın 0,2 cm yukarı kalktığını görüyoruz.)
BERNOULLİ TEOREMİ BERNOULLİ TEOREMİ
Herhangi bir sistemdeki akışkanın iki çeşit enerjisi vardır. Bunlardan ilki akışkanın Herhangi bir sistemdeki akışkanın iki çeşit enerjisi vardır. Bunlardan ilki akışkanın durgun haldeki enerjisi olan potansiyel enerjidir. Diğeri ise, akışkan harekete geçtiğinde durgun haldeki enerjisi olan potansiyel enerjidir. Diğeri ise, akışkan harekete geçtiğinde ortaya çıkan ve hareket enerjisi diye de bilinen
ortaya çıkan ve hareket enerjisi diye de bilinen kinetik enerjidir.kinetik enerjidir.
Bernoulli ilkesi, bu iki enerjinin toplamının her zaman sabit olduğunu belirtir. Buna Bernoulli ilkesi, bu iki enerjinin toplamının her zaman sabit olduğunu belirtir. Buna gö
göre, re, akakışkışkananın ın hıhızı zı arartatarsrsa a babasısınç nç düdüşeşer. r. BuBunu nu hihidrdrololik ik dedevrvrelelererde de bubulunlunan an babasısınçnç göstergelerinde rahatlıkla izleyebiliriz. Akışkan hareketli olduğunda basınçta çok az bir göstergelerinde rahatlıkla izleyebiliriz. Akışkan hareketli olduğunda basınçta çok az bir azalma varken
azalma varken akışkan durduğunda akışkan durduğunda basınç artar.basınç artar.
Ayrıca temel prensip olarak, akışkanın geçtiği kesit daraldığında hız artar. Bunu bir su Ayrıca temel prensip olarak, akışkanın geçtiği kesit daraldığında hız artar. Bunu bir su hortumunun ucunu sıktığımızda da görebiliriz, kesit azaldıkça hız artmaktadır. Hızın artması hortumunun ucunu sıktığımızda da görebiliriz, kesit azaldıkça hız artmaktadır. Hızın artması kinetik enerjinin artması demektir. Böyle bir durumda potansiyel enerji, dolayısıyla basınç, kinetik enerjinin artması demektir. Böyle bir durumda potansiyel enerji, dolayısıyla basınç, düşer. Aşağıdaki Şekiller hız ve basınç arasındaki ilişkiyi göstermektedir (Şekil 1.7).
düşer. Aşağıdaki Şekiller hız ve basınç arasındaki ilişkiyi göstermektedir (Şekil 1.7).
3 3 2 2 1 1 VV VV V V 1 1 A
A A A22 AA33
Şekil 1.7 Dar kesitlerde hız artarken, basın
Şekil 1.7 Dar kesitlerde hız artarken, basınç azalır.ç azalır.
Debi: Debi:
Kesitten birim zamanda geçen akışkan miktarına debi denir. Kesitten birim zamanda geçen akışkan miktarına debi denir.
Akışkanın geçtiği alan ile hızının çarpımı debiyi verir ve yukarıda da açıklandığı gibi, Akışkanın geçtiği alan ile hızının çarpımı debiyi verir ve yukarıda da açıklandığı gibi, akışka
akışkanın nın gittiğgittiği i her her kesittkesitte e debi aynıdır. Kesite debi aynıdır. Kesite göre hızın göre hızın hesaplhesaplanmasanmasında, debi ında, debi formüformülülü kullanılır.
kullanılır. Q =
Q = A A11..V V 11 == A A22..V V 22 == A A33..V V 33
Q=
Q= Debi Debi (cm3/dak)(cm3/dak) A=
A= Kesit Kesit alanı alanı (cm2)(cm2) V=
Örnek Problem:
Örnek Problem: Bir hidrolik vinç pistonunun hızı 0,006 m/sn dir. Hidrolik piston çapı 10Bir hidrolik vinç pistonunun hızı 0,006 m/sn dir. Hidrolik piston çapı 10 cm, kullanılan bağlantı borularını çapı 1 cm olduğuna göre, debiyi ve borudaki akış hızını cm, kullanılan bağlantı borularını çapı 1 cm olduğuna göre, debiyi ve borudaki akış hızını bulunuz. bulunuz. Verilenler: İstenenler: Verilenler: İstenenler: V V1 1 = = 00,,00006 6 mm//ssn n = = 336 6 ccmm//ddaakk aa. . Q Q = = ?? dd11 ==1100 ccmm bb..VV22==?? d2 = 1 cm d2 = 1 cm A1 = A1 = 5 5 ,, 78 78 4 4 314 314 4 4 10 10 .. 14 14 ,, 3 3 4 4 .. 1122 22 = = = = = = d d π π cm2 cm2 A2 = A2 = 785 785 ,, 0 0 4 4 14 14 ,, 3 3 4 4 1 1 .. 14 14 ,, 3 3 4 4 .. 2222 22 = = = = = = d d π π cm2 cm2 a. Q = a. Q = A A11..V V 11 ==7878,,55 ..3636== 2826 cm3/dak 2826 cm3/dak b. Q = b. Q = A A22..V V 22 2826 = 0,785 . V22826 = 0,785 . V2 V2 = V2 =00,,785785 2826 2826 = = 3600 3600 cm/dk cm/dk = = 600 600 cm/sn cm/sn = 6 = 6 m/snm/sn
1.1.5. Hidrolik Akışkan Kavramı 1.1.5. Hidrolik Akışkan Kavramı
Hidrolik sistemlerde hidrolik gücün itilmesi akışkanlar ile yapılır. Hidrolik akışkanlar Hidrolik sistemlerde hidrolik gücün itilmesi akışkanlar ile yapılır. Hidrolik akışkanlar hid
hidrolrolik ik gücgücü ü ileiletirtirken ken aynaynı ı zamzamandanda a hidhidrolrolik ik devdevre re eleelemanmanlarlarınıının n yağyağlanlanmasmasını ını veve soğ
soğutuutulmalmasınsını ı sağsağlarlar. . BunBunun un yanyanı ı sırsıra a akıakışkaşkanlanların rın bir bir diğdiğer er görgörevi evi ise ise sızsızdırmdırmazlazlığıığı sağla
sağlamaktırmaktır. . Uygun seçilmeyeUygun seçilmeyen n hidrolhidrolik ik akışkakışkanlaranlar, , sistesistemde mde birçobirçok k aksakaksaklığa lığa yol yol açıpaçıp bakım masraflarını artırır. Bu nedenle hidrolik akışkanların çeşitlerini ve özelliklerini bilmek bakım masraflarını artırır. Bu nedenle hidrolik akışkanların çeşitlerini ve özelliklerini bilmek gerekmektedir. Hidrolik sistemlerde kullanılan akışkanlar; su, doğal yağlar ve sentetik yağlar gerekmektedir. Hidrolik sistemlerde kullanılan akışkanlar; su, doğal yağlar ve sentetik yağlar olmak üzere üç gruba sınıflandırılır.
olmak üzere üç gruba sınıflandırılır.
SU:SU:
Su
Su ve ve su-su-yağ yağ karkarışıışımlamları rı özeözellillikle kle yanyanmaymaya a karkarşı şı hashassas sas ortortamlamlardarda a (de(demirmir-çe-çelik lik fabrikaları, haddehaneler vb) çok sık kullanılan akışkan türüdür. Soğutma yetenekleri çok fabrikaları, haddehaneler vb) çok sık kullanılan akışkan türüdür. Soğutma yetenekleri çok fa
fazlzladadırır. . HiHidrdrololik ik sisiststememde de akakışışkakan n ololararak ak susuyuyun n kukullllananılılmaması sı sisistestemdmde e isistetenmnmeyeyenen durumlara (paslanma, köpüklenme vb) neden olur.
DOĞAL YAĞLAR:DOĞAL YAĞLAR:
Ayç
Ayçiçeiçek k yağyağlarları, ı, bitbitkiskisel el esaesaslı slı yağyağlarlar, , zeyzeytinytinyağlağları arı vb. vb. doğdoğal al kaykaynaknaklı lı yağyağlarlar,, hidrolik sistemlerin ilk zamanlarında kullanılsa da, günümüzde pek kullanılmayan yağlardır. hidrolik sistemlerin ilk zamanlarında kullanılsa da, günümüzde pek kullanılmayan yağlardır.
SENTETİK YAĞLAR:SENTETİK YAĞLAR:
En sık kullanılan akışkan türüdür. İçerisine katkı maddeleri eklenerek performansları En sık kullanılan akışkan türüdür. İçerisine katkı maddeleri eklenerek performansları iyileştirilir ve kullanım süreleri artırılır. Aşağıdaki tabloda sentetik yağların sınıflandırmaları iyileştirilir ve kullanım süreleri artırılır. Aşağıdaki tabloda sentetik yağların sınıflandırmaları verilmiştir.
verilmiştir. Ç
ÇEEŞŞİİDDİİ ÖÖZZEELLLLİİĞĞİİ H
H Katkısız hidrolik yağıdır. Hassas sistemlerde ve ağır yük taşıyan yeKatkısız hidrolik yağıdır. Hassas sistemlerde ve ağır yük taşıyan yerlerdekullanılmaz.kullanılmaz. rlerde HL
HL Korozyona karşı koruyuculuk etkisini artıracak ve yağın bozulmasını önleyecek Korozyona karşı koruyuculuk etkisini artıracak ve yağın bozulmasını önleyecek katkı maddeleri eklenmiştir.katkı maddeleri eklenmiştir. HLP
HLP HL tipi hidrolik yağların özelliklerini taşımasının yanı sıra, aşınmayı önleyiciHL tipi hidrolik yağların özelliklerini taşımasının yanı sıra, aşınmayı önleyicikatkılar da eklenmiştir. HLP yağları hava ve suyu bünyesinde katkılar da eklenmiştir. HLP yağları hava ve suyu bünyesinde tutmaz.tutmaz. HLP-D
HLP-D HLP yağlarının özelliklerinin yanı sıra, çözücü ve temizleyici katkılar HLP yağlarının özelliklerinin yanı sıra, çözücü ve temizleyici katkılar eklenmiştir. HLP yağları gibi hava ve suyu bünyesinden kolay eklenmiştir. HLP yağları gibi hava ve suyu bünyesinden kolay atamaz.atamaz. HVLP
HVLP katkılar eklenmiştir.HLP yağlarının özelliklerinin yanında viskozitenin sıcaklıkla değişimini azaltanHLP yağlarının özelliklerinin yanında viskozitenin sıcaklıkla değişimini azaltankatkılar eklenmiştir.
Hidrolik yağlarda aranan özellikler; Hidrolik yağlarda aranan özellikler;
Hidrolik akışkanlar, sıkıştırılamaz özellikte olmalı, güç iletebilmeli, Hidrolik akışkanlar, sıkıştırılamaz özellikte olmalı, güç iletebilmeli, Yağlayıcılık özelliği bulunmalı,
Yağlayıcılık özelliği bulunmalı,
Metal yüzeylerde bir film tabakası meydana getirerek, sızdırmazlığı sağlayabilmeli, Metal yüzeylerde bir film tabakası meydana getirerek, sızdırmazlığı sağlayabilmeli, Sistemde meydana gelen ısıyı çevreye yaymalı ve ısıyı dı
Sistemde meydana gelen ısıyı çevreye yaymalı ve ısıyı dış ortama atabilmeli,ş ortama atabilmeli, Sistemde meydana gelen kirlenmeyi ve yabancı maddeleri taşıyarak f
Sistemde meydana gelen kirlenmeyi ve yabancı maddeleri taşıyarak filtreye ve depoyailtreye ve depoya getirebilmeli,
getirebilmeli,
Temas ettiği yüzeylerle ve sızdırmazlık elemanlarıyla kimyasal reaksiyona girmemeli Temas ettiği yüzeylerle ve sızdırmazlık elemanlarıyla kimyasal reaksiyona girmemeli ve onların kimyasal özelliklerini bozmamalı,
ve onların kimyasal özelliklerini bozmamalı, Hid
Hidrolrolik ik akıakışkaşkan, n, havhavadaadaki ki oksoksijeijen n ile ile birbirleşleşereerek, k, sissistem tem içiiçinde nde oksoksidaidasyosyona na yolyol açabilecek kütleler meydana getirmemeli,
açabilecek kütleler meydana getirmemeli, Uzun süre kararlılıklarını korumalı, Uzun süre kararlılıklarını korumalı,
İçeriğinde köpüklenmeyi önleyici katkı maddeleri olmalı, İçeriğinde köpüklenmeyi önleyici katkı maddeleri olmalı,
Sıcaklık, basınç ve hız değişimlerinde, akıcılık özelliğini yitirmemeli, Sıcaklık, basınç ve hız değişimlerinde, akıcılık özelliğini yitirmemeli,
Kolay alev almamalı, zehirleyici olmamalı ve çevre kirliliğine yol açmamalıdır. Kolay alev almamalı, zehirleyici olmamalı ve çevre kirliliğine yol açmamalıdır.
HİDROLİK AKIŞKANLARIN ÖNEMLİ FİZİKSEL ÖZELLİKLERİ HİDROLİK AKIŞKANLARIN ÖNEMLİ FİZİKSEL ÖZELLİKLERİ
ViskoziteViskozite ::
Akışkanların, akıcılık özelliklerini ve yağlanma derecesini ifade ederken kullanılan Akışkanların, akıcılık özelliklerini ve yağlanma derecesini ifade ederken kullanılan terimdir. Tanım olarak viskozite, yağların akmaya karşı gösterdiği iç dirençtir. Akışkanın terimdir. Tanım olarak viskozite, yağların akmaya karşı gösterdiği iç dirençtir. Akışkanın viskozitesi düşük olduğu zaman daha rahat akacağı, yüksek olduğu zaman da daha yavaş viskozitesi düşük olduğu zaman daha rahat akacağı, yüksek olduğu zaman da daha yavaş akacağı söylenebilir.
akacağı söylenebilir.
Örnek verecek olursak viskozitesi
Örnek verecek olursak viskozitesi yüksek olan bal, yüksek olan bal, viskozitesi düşük olan sudan dahviskozitesi düşük olan sudan dahaa yav
yavaş aş akaakar. r. MekMekanianik k sissistemtemlerlerde de nasnasıl ıl ki ki sürsürtüntünme me kuvkuvvetveti i sissistem tem içiiçin n bir bir kaykayıp ıp iseise,, akışkanlar için de viskozite kayıp olarak düşünülür. Viskozite büyükse, akmaya karşı direnç akışkanlar için de viskozite kayıp olarak düşünülür. Viskozite büyükse, akmaya karşı direnç büyük demektir.
büyük demektir.
OksidasyonOksidasyon::
Hidrolik yağın,
Hidrolik yağın, havada bulunan havada bulunan oksijen ile kimoksijen ile kimyasal reaksiyona yasal reaksiyona girerek girerek çamur veyaçamur veya sakız halinde tortular meydana gelmesine, oksidasyon denir.
sakız halinde tortular meydana gelmesine, oksidasyon denir.
Oksidasyon devre elemanlarının tıkanmalarına, sistemin anormal hareketlenmesine, Oksidasyon devre elemanlarının tıkanmalarına, sistemin anormal hareketlenmesine, ki
kililitltlenenmemelerlere e ve ve kekesisik k haharerekeketltlerere e sesebebep p ololurur. . AyAyrırıca ca memeydydanana a gegelelen n çaçamumur, r, memetatall yüzeylerde korozyona yol açar.
yüzeylerde korozyona yol açar.
Yağlama Yeteneği:Yağlama Yeteneği:
Uygun seçilen yağlar, metal yüzeylerde bir film tabakası meydana getirerek çalışan Uygun seçilen yağlar, metal yüzeylerde bir film tabakası meydana getirerek çalışan elemanların hareketlerinin kolaylaşmasını ve sürtünme direncinin azalmasını sağlar.
elemanların hareketlerinin kolaylaşmasını ve sürtünme direncinin azalmasını sağlar.
Akma Noktası:Akma Noktası:
Yağın akıcılığını kaybedip katılaşmaya başladığı düşük sıcaklığa, akma noktası denir. Yağın akıcılığını kaybedip katılaşmaya başladığı düşük sıcaklığa, akma noktası denir. Standart yağlarda akma noktası (-10°C ile -33°C) ye kadar
Standart yağlarda akma noktası (-10°C ile -33°C) ye kadar inmektedir.inmektedir.
Özgül Ağırlık:Özgül Ağırlık:
Yağların 20°C deki birim hacminin ağırlığına yağın özgül ağırlığı denir. Hidrolikte Yağların 20°C deki birim hacminin ağırlığına yağın özgül ağırlığı denir. Hidrolikte kullanılan yağların özgül ağırlıkları 0,91 ile 0,95 N/dm3 tür.
kullanılan yağların özgül ağırlıkları 0,91 ile 0,95 N/dm3 tür.
Alevlenme Noktası:Alevlenme Noktası:
St
Stanandadart rt yayağlğlararda da alealevlvlenenme me sısıcacaklklığığı, ı, 18180°0°C C ilile e 21210°0°C C ararasasındındadadırır. . HiHidrdroliolik k sistemlerde 50°C’nin üzerine çıkılmadığı için herhangi bir problem çıkmaz.
KöpüklenmeKöpüklenme::
Hi
Hidrdrololik ik sissistetemdmde e babasısıncncın ın düdüşmşmesesi i ve ve sıcsıcakaklılık k arartıtışı şı gigibi bi dudururumlmlararda da yayağığınn içeris
içerisindekindeki i çözüçözünmüş hava nmüş hava açığa çıkar, üzerinde hava açığa çıkar, üzerinde hava köpükköpükleri oluşur. leri oluşur. Bu Bu durumduruma a yağınyağın köpüklenmesi adı verilir.
köpüklenmesi adı verilir. Köp
Köpüklüklenmenme, e, hidhidrolrolik ik devdevrelrelerderde e ististenmenmeyeeyen n bir bir özeözelliklliktirtir. . AşıAşırı rı ses ses ve ve tittitreşreşimim oluşturur. Köpüklenen yağ, yük taşıyamaz ve devre elemanlarının ömürlerinin azaltır. Bu oluşturur. Köpüklenen yağ, yük taşıyamaz ve devre elemanlarının ömürlerinin azaltır. Bu nedenle hidrolik yağlara köpüklenmeyi önleyen katkı maddeleri konulur.
nedenle hidrolik yağlara köpüklenmeyi önleyen katkı maddeleri konulur.
Yoğunluk Yoğunluk ::
Hidrolik yağların birim hacmindeki kütlesine yoğunluk adı verilir. Normal koşullar Hidrolik yağların birim hacmindeki kütlesine yoğunluk adı verilir. Normal koşullar altında hidrolik yağların yoğunluk değeri 0,90 kg/dm3’tür.
altında hidrolik yağların yoğunluk değeri 0,90 kg/dm3’tür.
PolimerleşmePolimerleşme::
Hid
Hidrolrolik ik yağyağlarların ın yükyüksek sek basbasınç ınç ve ve sıcsıcaklaklıklaıklarda rda molmoleküeküllellerinrine e ayrayrılmılma a işlişlemieminene polimerleşme
polimerleşme denir. denir. Hidrolik Hidrolik yağların yağların yüksek yüksek basınç basınç ve ve yüksek yüksek sıcaklıklarda sıcaklıklarda özellikleriniözelliklerini kaybetmemeleri için içeriğine katkı maddeleri eklenir.
kaybetmemeleri için içeriğine katkı maddeleri eklenir.
Isil Genleşme:Isil Genleşme:
Hidrolik yağın ısı karşısında hacminin değişmesi durumudur. Isıl genleşme miktarı, Hidrolik yağın ısı karşısında hacminin değişmesi durumudur. Isıl genleşme miktarı, özellikle büyük hacimli depolarda dikkate alınmalıdır.
özellikle büyük hacimli depolarda dikkate alınmalıdır.
Film Dayanımı:Film Dayanımı:
Yağlar, birbirleri üzerine sürtünerek hareket eden makine parçaları arasında bir yağ Yağlar, birbirleri üzerine sürtünerek hareket eden makine parçaları arasında bir yağ filmi oluşturur. Viskozite arttıkça, oluşan yağ filmi kalınlaşır. Viskozite düştükçe, yağ filmi filmi oluşturur. Viskozite arttıkça, oluşan yağ filmi kalınlaşır. Viskozite düştükçe, yağ filmi incelir, çok küçük yüklerde bile kolayca yırtılır. Bu nedenle çok düşük viskoziteli yağlar da incelir, çok küçük yüklerde bile kolayca yırtılır. Bu nedenle çok düşük viskoziteli yağlar da tercih edilmez.
tercih edilmez.
1.2.Hidrolik Devre Elemanları
1.2.Hidrolik Devre Elemanları
Bir pompa vasıtasıyla depodan emilen hidrolik akışkana basınç enerjisi kazandıran ve Bir pompa vasıtasıyla depodan emilen hidrolik akışkana basınç enerjisi kazandıran ve bu enerjiyi mekanik enerjiye
bu enerjiyi mekanik enerjiye dönüştüren sistemlere hidrolik devre dönüştüren sistemlere hidrolik devre adı verilir.adı verilir.
Hidrolik enerjinin mekanik enerjiye dönüştürülmesi sırasında, akışkanın basıncını, Hidrolik enerjinin mekanik enerjiye dönüştürülmesi sırasında, akışkanın basıncını, debisini ve yönünü kontrol eden elemanlara hidrolik devre elemanları denir.
debisini ve yönünü kontrol eden elemanlara hidrolik devre elemanları denir. Hidrolik devre elemanları;
Hidrolik devre elemanları; Hidrolik depo (tank), Hidrolik depo (tank), Hidrolik pompa, Hidrolik pompa, Hidrolik silindir, Hidrolik silindir,
Hidrolik motor, Hidrolik motor, Basınç kontrol valfi, Basınç kontrol valfi, Akış kontrol valfi, Akış kontrol valfi, Yön kontrol valfi, Yön kontrol valfi, Hidrolik akümülatör, Hidrolik akümülatör,
Hidrolik boru ve bağlantı elemanları, Hidrolik boru ve bağlantı elemanları, Sızdırmazlık elemanları,
Sızdırmazlık elemanları,
Hidrolik filtre olarak sınıflandırılabilir. Hidrolik filtre olarak sınıflandırılabilir.
Filtre Filtre Pompa Pompa Motor Motor Basınç Basınç Kontrol Kontrol Valfi Valfi Yön Kontrol Yön Kontrol Valfi Valfi Silindir Silindir MM Hidrolik Depo Hidrolik Depo (Tank) (Tank)
Şekil 1.8 Basit bir hidrolik devre ve devrenin semb
Şekil 1.8 Basit bir hidrolik devre ve devrenin sembol ile gösterilmesi ol ile gösterilmesi
Yukarıdaki şekilde de görüldüğü gibi, hidrolik devre çiziminde, devre elemanlarının Yukarıdaki şekilde de görüldüğü gibi, hidrolik devre çiziminde, devre elemanlarının ayrıntılı olarak çizilmesi zaman alacağından ve karışıklık çıkaracağından, devre elemanları ayrıntılı olarak çizilmesi zaman alacağından ve karışıklık çıkaracağından, devre elemanları sembollerle gösterilir (Şekil 1.8).
sembollerle gösterilir (Şekil 1.8). 1.2.1. Hidrolik Depo ve Donanım 1.2.1. Hidrolik Depo ve Donanım
Hidro
Hidrolik lik akışkakışkanın anın depoladepolandığındığı, , dinledinlendirilndirildiği, diği, soğutusoğutulduğu lduğu ve ve filtrefiltrelendilendiği ği devredevre elemanına hidrolik depo veya tank denir. Hidrolik sistemde dolaşan yağ kısa zamanda ısınır, elemanına hidrolik depo veya tank denir. Hidrolik sistemde dolaşan yağ kısa zamanda ısınır, kirlenir ve görevini yapamaz duruma gelir. Bu nedenle, hidrolik sistem için uygun yağ kirlenir ve görevini yapamaz duruma gelir. Bu nedenle, hidrolik sistem için uygun yağ deposu seçilemezse sistemden istenilen verim alınamaz. Aşağıda hidrolik deponun şekli deposu seçilemezse sistemden istenilen verim alınamaz. Aşağıda hidrolik deponun şekli görülmektedir. (Şekil 1.9)
Şekil 1.9 Hidrolik Depo ( Tank ) Şekil 1.9 Hidrolik Depo ( Tank )
Şekil 1.10 Tankı oluştura
Şekil 1.10 Tankı oluşturan elemanlar.n elemanlar.
Doldur
Doldurma filtresi; ma filtresi; üzeriüzerinde hava filtresi ve havalandnde hava filtresi ve havalandırma kapağı bulunuırma kapağı bulunur. Hidrolik r. Hidrolik akışkan buradan depoya doldurulurken aynı zamanda filtreden geçerek içinde bulunması akışkan buradan depoya doldurulurken aynı zamanda filtreden geçerek içinde bulunması istenmeyen parçacıklardan temizlenmiş olur.
istenmeyen parçacıklardan temizlenmiş olur. Göste
Gösterge rge seviyeseviyeleri; depo leri; depo içeriiçerisindesindeki ki akışkaakışkanın nın miktamiktarını rını görmegörmek k için için kullakullanılırnılır.. Akışkan miktarı üst seviyeyi (max) geçmemeli ve alt
Akışkan miktarı üst seviyeyi (max) geçmemeli ve alt seviyeden (min) az olmamalıdır.seviyeden (min) az olmamalıdır. Tahliye tıpası; tanktan akışkanı boşaltmak amacıyla kullanılır.
Tahliye tıpası; tanktan akışkanı boşaltmak amacıyla kullanılır.
Temizleme kapağı; tankın iç yüzeylerinin temizlenebilmesi amacıyla kullanılır. Temizleme kapağı; tankın iç yüzeylerinin temizlenebilmesi amacıyla kullanılır.
Emme odası; tank içerisinde, dinlenmiş ve soğutulmuş akışkanın bulunduğu kısımdır. Emme odası; tank içerisinde, dinlenmiş ve soğutulmuş akışkanın bulunduğu kısımdır. Em
Emme me boborurususu; ; ememme me ododasasınındadaki ki akakışışkakanını, , elelekektritrik k momototoru ru ilile e çaçalılışaşan n popompmpaa yardımıyla emerek sisteme gönderen borudur.
yardımıyla emerek sisteme gönderen borudur.
Dönüş hattı; sistemde dolaştıktan sonra işi biten akışkan dönüş hattını kullanarak Dönüş hattı; sistemde dolaştıktan sonra işi biten akışkan dönüş hattını kullanarak depoya geri gelir. Dönüş hattında kullanılan boru çapının, emme borusunun çapından büyük depoya geri gelir. Dönüş hattında kullanılan boru çapının, emme borusunun çapından büyük olması istenir. Aksi takdirde basınç kayıpları yaşanabilir.
Dönüş odası; aynı zamanda dinlenme haznesi de denilebilir. Dönüş hattından gelen Dönüş odası; aynı zamanda dinlenme haznesi de denilebilir. Dönüş hattından gelen akışkanın doldurulduğu haznedir. Geri dönen akışkan ısınmış ve kirlenmiş bir durumdadır. akışkanın doldurulduğu haznedir. Geri dönen akışkan ısınmış ve kirlenmiş bir durumdadır. Tankın tabanı 15° açı ile yapılır. Bu sayede akışkanın içerisinde bulunabilecek partiküllerin Tankın tabanı 15° açı ile yapılır. Bu sayede akışkanın içerisinde bulunabilecek partiküllerin emm
emme e odaodasınsına a ulaulaşmaşması sı engengellellenienir. r. AyrAyrıca ıca tantank k tabtabanıanının nın 15-15-20 20 cm cm yükyükseksekte te olmolmasıası akışkanın soğuması için gerekli hava sirkülasyonunu sağlar.
akışkanın soğuması için gerekli hava sirkülasyonunu sağlar.
Dinlendirme levhası; emme odası ile dönüş odasının arasında bulunan dinlendirme Dinlendirme levhası; emme odası ile dönüş odasının arasında bulunan dinlendirme levhası, parçacıkların filtrelenmesini ve akışkanın soğumasını sağlar.
levhası, parçacıkların filtrelenmesini ve akışkanın soğumasını sağlar. Sembol:
Sembol:
Hidrolik Deponun semb
Hidrolik Deponun sembol ile gösterilmesi ol ile gösterilmesi
1.2.2. Hidrolik Pompalar ve Çeşitleri 1.2.2. Hidrolik Pompalar ve Çeşitleri
Hidrolik depoda bulunan akışkanı sisteme, istenilen basınç ve debide gönderen devre Hidrolik depoda bulunan akışkanı sisteme, istenilen basınç ve debide gönderen devre elemanına pompa denir.
elemanına pompa denir.
Dönme hareketini genelde bir elektrik motorundan alan pompalar, mekanik enerjiyi Dönme hareketini genelde bir elektrik motorundan alan pompalar, mekanik enerjiyi hidrolik enerjiye dönüştürür. Elde edilen dairesel hareket, uygun bağlantılarla pompaya hidrolik enerjiye dönüştürür. Elde edilen dairesel hareket, uygun bağlantılarla pompaya iletildiğinde, tankta bulunan akışkan sisteme kesintisiz olarak gönderilir.
iletildiğinde, tankta bulunan akışkan sisteme kesintisiz olarak gönderilir.
Sisteme gönderilen akışkan basınç oluşturmaz. Akışkan hidrolik sistemde bir engelle Sisteme gönderilen akışkan basınç oluşturmaz. Akışkan hidrolik sistemde bir engelle karşılaştığında basınç oluşur. Örnekle açıklayacak olursak, musluktan akan su normalde karşılaştığında basınç oluşur. Örnekle açıklayacak olursak, musluktan akan su normalde basınçsız
basınçsız olarak olarak sakince sakince akarken, akarken, parmağımızla parmağımızla musluğun musluğun ucuna ucuna bastırıp bastırıp suyun suyun akmasınıakmasını engellediğimizde, parmağımızda bir basınç hissederiz. Pompalar da bu sistemde çalışır. engellediğimizde, parmağımızda bir basınç hissederiz. Pompalar da bu sistemde çalışır. Görevi sadece tankta bulunan akışkanı emerek sisteme göndermektir.
Görevi sadece tankta bulunan akışkanı emerek sisteme göndermektir. 1.2.3. Hidrolik Pompaların Çeşitleri
1.2.3. Hidrolik Pompaların Çeşitleri
A) Dişli Pompalar, A) Dişli Pompalar, 1- Dıştan dişli, 1- Dıştan dişli, 2- İçten dişli, 2- İçten dişli,
3- İçten eksantrik dişli, 3- İçten eksantrik dişli, 4- Vidalı, 4- Vidalı, B) Paletli Pompalar, B) Paletli Pompalar, C) Pistonlu Pompalar, C) Pistonlu Pompalar, 1-Eksenel pistonlu, 1-Eksenel pistonlu, 2-Radyal pistonlu, 2-Radyal pistonlu,
Dişli Pompalar; Dişli Pompalar;
Debileri sabit olan dişli pompaların biri çeviren, diğeri de çevrilen olmak üzere iki Debileri sabit olan dişli pompaların biri çeviren, diğeri de çevrilen olmak üzere iki dişliden meydana gelmiştir. Çeviren dişlinin motordan aldığı dönme hareketini, çevrilen dişliden meydana gelmiştir. Çeviren dişlinin motordan aldığı dönme hareketini, çevrilen dişliye iletir. Böylece dişliler diş boşluklarına aldıkları akışkanı sisteme gönderir.
dişliye iletir. Böylece dişliler diş boşluklarına aldıkları akışkanı sisteme gönderir. 1- Dıştan Dişli Pompalar
1- Dıştan Dişli Pompalar
En çok kullanılan pompa tipidir. Genelde 300–350 bar’a kadar basınç gerektiren En çok kullanılan pompa tipidir. Genelde 300–350 bar’a kadar basınç gerektiren sistemlerde kullanılır. Dıştan dişli pompalar özellikle hafif olmalarına karşın yüksek basınç sistemlerde kullanılır. Dıştan dişli pompalar özellikle hafif olmalarına karşın yüksek basınç üretebilmeleri sebebi ile, mobil hidrolik sistemlerde kullanılırlar. Ayrıca düşük maliyet, üretebilmeleri sebebi ile, mobil hidrolik sistemlerde kullanılırlar. Ayrıca düşük maliyet, geniş devir sayısı ve viskozite aralığında çalışmaları da en büyük avantajlarındandır. (Şekil geniş devir sayısı ve viskozite aralığında çalışmaları da en büyük avantajlarındandır. (Şekil 1.11)
1.11)
Şekil 1.11 Dıştan Dişli Pompa Şekil 1.11 Dıştan Dişli Pompa
2- İçten Dişli Pompalar 2- İçten Dişli Pompalar
İçten dişli pompaların en önemli özellikleri, dıştan dişli pompalara nazaran, gürültü İçten dişli pompaların en önemli özellikleri, dıştan dişli pompalara nazaran, gürültü seviye
seviyelerinilerinin n çok çok düşük düşük olmasıolmasıdır. dır. Bu Bu özelliözellikleriklerinden nden dolaydolayı ı önceliöncelikle kle endüsendüstriyetriyel l hidrolhidrolik ik sistemlerde (presler, plastik makineleri, takım tezgahları vs.) ve kapalı ortamlarda çalışan sistemlerde (presler, plastik makineleri, takım tezgahları vs.) ve kapalı ortamlarda çalışan araçlarda kullanılırlar (Elektrikli forklift vs.). İçten dişli pompaların içindeki ayırma parçası araçlarda kullanılırlar (Elektrikli forklift vs.). İçten dişli pompaların içindeki ayırma parçası pompanın daha verimli, se
pompanın daha verimli, sessiz ve yüksek debili çalışmasını sassiz ve yüksek debili çalışmasını sağlar. (Şekil 1.12)ğlar. (Şekil 1.12)
Şekil 1.12 İçten Dişli Pompa Şekil 1.12 İçten Dişli Pompa
3- İçten Eksantrik Dişli Pompalar 3- İçten Eksantrik Dişli Pompalar
Çalışma prensipleri içten dişlilere benzer. Aralarındaki fark, motor dönme hareketini Çalışma prensipleri içten dişlilere benzer. Aralarındaki fark, motor dönme hareketini dıştaki dişliye verir. Dıştaki dişli aldığı bu dönme
dıştaki dişliye verir. Dıştaki dişli aldığı bu dönme hareketini, içteki dişliye iletir.hareketini, içteki dişliye iletir. 4- Vidalı Pompalar
4- Vidalı Pompalar
Aynı içten dişli pompalar gibi vidalı pompaların da en önemli özelliği hayli düşük Aynı içten dişli pompalar gibi vidalı pompaların da en önemli özelliği hayli düşük gürültü seviyelerinde çalışabilmeleridir. Sabit, düzgün ve darbesiz bir debi akışı meydana gürültü seviyelerinde çalışabilmeleridir. Sabit, düzgün ve darbesiz bir debi akışı meydana getirerek çok sessiz çalışırlar. Bu özelliklerinden dolayı tiyatro ve opera salonları gibi getirerek çok sessiz çalışırlar. Bu özelliklerinden dolayı tiyatro ve opera salonları gibi yerlerde uygulanan hidrolik sistemlerde tercih edilirler. (Şekil 1.13)
yerlerde uygulanan hidrolik sistemlerde tercih edilirler. (Şekil 1.13)
Şekil 1.13 Vidalı Pompa Şekil 1.13 Vidalı Pompa
Tahrik organına bağlı ve saat ibresi yönünde dişleri olan vida, dönme hareketini diğer Tahrik organına bağlı ve saat ibresi yönünde dişleri olan vida, dönme hareketini diğer vidalara aktarır. Bu esnada vidaların dişleri arasında kapalı bir odacık oluşur ve akışkan, vidalara aktarır. Bu esnada vidaların dişleri arasında kapalı bir odacık oluşur ve akışkan, hacminde herhangi bir değişiklik olmaksızın, pompanın emiş portundan basınç portuna kadar hacminde herhangi bir değişiklik olmaksızın, pompanın emiş portundan basınç portuna kadar ilerler.
ilerler.
PALETLİ POMPALAR PALETLİ POMPALAR
Tek odalı ve çift odalı olmak üzere iki çeşidi olan paletli pompalar, çevresine belirli Tek odalı ve çift odalı olmak üzere iki çeşidi olan paletli pompalar, çevresine belirli sayıda palet yerleştirilmiş bir rotorun (merkezde dönme hareketi yapan kısım), eksenden sayıda palet yerleştirilmiş bir rotorun (merkezde dönme hareketi yapan kısım), eksenden kaçık olan bir gövde içinde dönmesiyle çalışır. Gövde ve rotor arasındaki eksantriklik kaçık olan bir gövde içinde dönmesiyle çalışır. Gövde ve rotor arasındaki eksantriklik miktarı arttıkça, debi de artar. Paletler emme işlemi sırasında dışarıya çıkıp basma işlemi miktarı arttıkça, debi de artar. Paletler emme işlemi sırasında dışarıya çıkıp basma işlemi sırasında içeriye girerler. (Şekil 1.14)
sırasında içeriye girerler. (Şekil 1.14)
Şekil 1.14 Tek Odalı ve Çift Odalı Paletli Pompaları
PİSTONLU POMPALAR PİSTONLU POMPALAR
Yük
Yüksek sek çalçalışmışma a basbasınçınçlarlarınıının n gergereklekli i oldolduğu uğu durdurumlumlardarda a (40(400 0 barbar'ın 'ın üzeüzerinrindekdekii çalışma basınçlarında) radyal pistonlu pompalar kullanılır. Preslerde, plastik enjeksiyon çalışma basınçlarında) radyal pistonlu pompalar kullanılır. Preslerde, plastik enjeksiyon makinelerinde ve diğer birçok uygulamada 700 bar'a varan basınçlarda kullanılabilir.
makinelerinde ve diğer birçok uygulamada 700 bar'a varan basınçlarda kullanılabilir.
Bir silindir içinde ileri-geri hareket eden pistonların emdikleri akışkanı sisteme Bir silindir içinde ileri-geri hareket eden pistonların emdikleri akışkanı sisteme basmaları
basmaları prensibine prensibine göre göre çalışır. çalışır. Boyutları Boyutları diğer diğer pompa pompa türlerine türlerine göre göre daha daha büyüktür.büyüktür. Eksenel ve Radyal olmak üzere iki çeşidi vardır.
Eksenel ve Radyal olmak üzere iki çeşidi vardır. 1- Eksenel Pistonlu Pompalar
1- Eksenel Pistonlu Pompalar
Pistonları, tahrik mili eksenine paralel şekilde yerleştirilmiş pompalardır. Tahrik mili Pistonları, tahrik mili eksenine paralel şekilde yerleştirilmiş pompalardır. Tahrik mili döndüğünde, pistonlar ileri geri giderek emme basma işlemi yapar. (Şekil 1.15
döndüğünde, pistonlar ileri geri giderek emme basma işlemi yapar. (Şekil 1.15
))
Şekil 1.15 Eksenel Pistonlu Pompa Şekil 1.15 Eksenel Pistonlu Pompa
2- Radyal Pistonlu Pompalar 2- Radyal Pistonlu Pompalar
Radyal pistonlu pompalarda pistonlar tahrik mili eksenine dik olarak yerleştirilmiştir. Radyal pistonlu pompalarda pistonlar tahrik mili eksenine dik olarak yerleştirilmiştir. Rotorun dönmesiyle, pistonlar silindir bloğu içinde ileri-geri hareket
Rotorun dönmesiyle, pistonlar silindir bloğu içinde ileri-geri hareket ederler. Böylece emme-ederler. Böylece emme- basma olayı gerçekleşir. (Şeki
basma olayı gerçekleşir. (Şekil 1.16)l 1.16)
Şekil 1.16 Radyal Pistonlu Pom
Sembol: Sembol:
M M
Pompa
Pompa Elektrik Elektrik Motoru Motoru ve ve PompaPompa
Hidrolik pompalar elektrik motorundan mekanik enerji aldığından, bağlantı çiziminde Hidrolik pompalar elektrik motorundan mekanik enerji aldığından, bağlantı çiziminde elektrik motoru da yer alabilir.
elektrik motoru da yer alabilir.
Hidrolik devrelerde, tank, elektrik motoru, pompa, filtre ve basınç emniyet valfinden Hidrolik devrelerde, tank, elektrik motoru, pompa, filtre ve basınç emniyet valfinden meydana gelen grup enerji besleme birimi diye adlandırılır. Her devrede bulunan enerji meydana gelen grup enerji besleme birimi diye adlandırılır. Her devrede bulunan enerji besleme birimi elemanlarının sembollerini ayrıntılı olarak tek tek çizmek
besleme birimi elemanlarının sembollerini ayrıntılı olarak tek tek çizmek zaman alacağındanzaman alacağından ve devre şemasının okunmasını zorlaştıracağından, enerji besleme birimi elemanları tek bir ve devre şemasının okunmasını zorlaştıracağından, enerji besleme birimi elemanları tek bir sembolle gösterilir. Depoya geri dönüşü ifade edebilmek için yanında tank sembolü de sembolle gösterilir. Depoya geri dönüşü ifade edebilmek için yanında tank sembolü de kullanılır.(Şekil 1.17)
kullanılır.(Şekil 1.17) Sembol:
Sembol:
Enerji Besleme Birimi Enerji Besleme Birimi
