TÜRK OKÇULUĞU ATIŞ TEKNİKLERİ
İlkay DEMİRHAN 27 NİSAN 2009
Türkler tarih sayfalarına altın harflerle yazılan rekorları, maharetli kavsilerin ellerinden çıkan, zamanın teknoloji harikası yaylara ve bir o kadar mükemmel olan atış tekniklerine borçluydular. Mükemmelliğe ulaşan atış teknikleri hakkında günümüze ulaşan el yazması eserler ve eşsiz minyatürlerden detaylı bilgiler edinmekteyiz.
Bu sunuda Türk okçuluğu atış teknikleri
hakkında kısa ve faydalı bilgiler verilecektir. Sunu hazırlanırken konuyla ilgili yazılan iki eserden faydalanılmıştır.
Kavsname, Mustafa Kemankeş tarafından
Hicri 620 yılında Osmanlıca olarak yazılmıştır.
Kitab fi ilm an-nuşşab, 14. yüzyılda
Memlük sultanına Memlük kıpçakçası ile yazılmış, yazarı belli değildir.
Söz konusu eserlerde ok atmanın
temellerinin beş olduğu belirtilmektedir. Bunlar sırasıyla;
1. Yay 2. Kiriş 3. Ok
4. Zihgir (okçu yüzüğü) 5. Ok atan kişidir
Yayın en iyisi dört nesneyi içerir. Bunlar; 1. Ağaç 2. Boynuz 3. Tutkal 4. Sinir
Ebu Cafer-i Hasan Oğlu Muhammedi'l-Herevi'ye göre 1. Nişan almak, 2. Özgüven, 3. Kirişi tutmak, 4. Yayı tutmak, 5. Yayı çekmek, 6. Oku bırakmaktır. Tahir-i Belhi'ye göre 1. Yayı tutmak, 2. Oku kirişe takmak, 3. Yayı çekmek, 4. Oku atmak, 5. Nişan almaktır. Ebu Haşim-i Baverdi’ye göre 1. Yayı tutmak, 2. Oku kirişe takmak, 3. Yayı çekmek, 4. Oku atmaktır.
Memluklular zamanında ok atmanın ana unsurları değişik kemankeşlere göre farklılıklar arz etmekteydi.
İshaki'r-Refa'ya göre
1. İntisap(hedefe karşı durmak) 2. Hedefi sol gözü tarafında
gözlemek,
3. İtar(dikkatle bakma), 4. Tevfik(oku gezleme),
5. Kafle(kirişi tutma, mandal), 6. Kabza,
7. İtimat(ok atmaya zihnen hazır
olma),
8. Yayı ağzına doğru çekmek, 9. Okun demirini baş parmağın
iki boğumu arasında tutmak
10. İflat,
11. Sol eliyle fetha asıl(ok
atıldıktan hemen sonra ellerin açılması),
12. Kalkan altından atmak, 13. Kuşanık iken atmaktır. Ebu Musa Harraz'a göre
1. Oku kirişe takmak, 2. Yayı tutmak,
3. Nişan almak,
4. İtar(dikkatle hedefi gözleme), 5. İflat(okun yaydan çıkması), 6. İtlak(okun yaydan çıkarılma
tarzlarından biri),
7. Kalkan altından atmak, 8. Kuşanıp atmak,
9. Ok attığında yayın gerektirdiği
kadarıyla silah kuşanmak gerektiğini bilmek,
10. Değişik silahlarla birlikte
atmak,
11. Takva(oku kirişe takma), 12. Sabırdır.
Değişik Kemankeşlerden bildirişler farklı da olsa anılan eserlerde bu unsurların esasen 6 adet oldukları vurgulanmıştır.
Bunlar; 1. Yayı tutmak, 2. Oku kirişe takmak, 3. Kirişi tutmak, 4. Yayı çekmek, 5. Oku atmak, 6. Nişan almaktır.
Yukarıda değişik kemankeşler tarafından bildirilen unsurların zaten bu son altı unsur
içinde oldukları ve bunları uyguladıktan sonra başka bir yönteme gerek kalmadığı eserlerde belirtilmiştir. Gerek Osmanlı öncesi ve
gerekse Osmanlı döneminde, okçuluk bu ana unsurlar etrafında süregelmiştir.
Kabza tutuş tekniği :
Ok atacak kişi eğer yayı sol elle tutuyorsa kabzayı sol el ayasına koymalı ve sırasıyla serçe, yüzük ve orta parmağı sıkıca kapatmalıdır. Kabzayı sıkıca tutmak için asıl olan parmaklar bunlardır.
Kabza sol elde oynamamalı ve sıkıca tutulmalıdır. Bu sıkılık ok atıncaya kadar devam etmelidir. Daha sonra işaret ve baş parmak bunların üzerine serbestçe bırakılır. Eğer işaret ve baş parmak çok sıkılırsa diğer üç parmak gevşeyeceğinden kabza tutuşu bozulur.
Bir noktada baş ve işaret parmaklar birbiri üzerine sarılmamalı, uzatılmamalıdır. Baş parmak sıkı tutulursa ok parmağa sürtünür ve yaralar. Bu durumda kabza tutuşu bozulur.
Eğer ok uzağa atılmak istenirse (Osmanlı
tarafından
kullanılan teknik) baş parmak orta parmak üzerine bırakılır. Böylece
ok tamamen
çekilse dahi okun demiri parmağa değmez.
Menzil atışlarında bundan daha iyi bir tutuş şekli yoktur. Bu tutuş şekline
Çengibazi adı
verilir.
Çengibazi tutuş şeklinde avuç
ayasının altı boştur. Buraya muşamba sarılır.
NORMAL KABZA TUTUŞU
Oku gezleme(kirişe takma) tekniği :
Okun gezi üç parmak ile tutulur ki bu
parmaklar baş parmak, işaret parmağı ve orta parmaktır. Daha sonra okun gezi kiriş üzerine konur. Buna gez de denmektedir.
Mandal tekniği :
Mandal yapabilmek için sağ elin serçe, orta ve yüzük parmakları sıkıca yumulur. Baş parmak orta parmak üzerine konulur ve işaret parmağı, başparmağı kilitler biçimde üzerine konulur.
Serçe, yüzük ve orta parmaklar çok sıkı tutulmalıdır. Bu şekle Hülasa’da Akd-i sahih denilmektedir.
Kirişin çekilmesi tekniği :
Yayı çekmek için tavsiye olunan sol elin ve sağ elin üçer parmağının (serçe, yüzük ve orta parmaklar) sıkıca yumulmasıdır. Kabza, iki dirsek ve iki omuz bir hat üzerinde olmalıdır. Atışta sağ dirsek aşağı düşmemelidir.
Daha sonra bunu bozmadan çekmelidir. Yayı çekmenin sınırı kulağın memesine kadardır. Bundan kısa olacak şekilde yapılan çekmeler kusur sayılmaktadır.
Yay çekme (mezhepleri) teknikleri dörttür.
Her mezhebin imamı vardır. Bunlar,
1. Göze çekiş, 2. Kulağa çekiş, 3. Bıyığa çekiş ve 4. Sineye çekiştir.
Nişan alma tekniği :
İki çeşittir. Birincisi yayın dışından, diğer göz kapatılarak yapılır. Her iki göz açık şekilde yapılan ikinci nişan almaya ahval adı verilmekte ancak yetenek istemektedir.
Nişan alıp atma tekniği :
Nişan tekniği iki şekilde yapılır.
1. Ok biraz çekilir, bir an durulur, kalan kısım
da çekilir ve ok atılır. Bu atış şekli savaşlarda kullanılır.
2. Ok sonuna kadar getirilir ve biraz
durduktan sonra atılır. Bu atış şekli
Ok tam sona gelmeye yakın bir yere kadar çekilmeli ve atılmalıdır. Kirişin baş ve işaret parmağına değmemesi için bu parmakların beraberce bir seferde açılması gerekmektedir.
İki türlü mandal açma tekniği vardır. Bu teknikler Hülasa’da ayrıntılı bir şekilde anlatılmıştır. Birinci teknikte, dirsek aşağıya düşmeyecek şekilde geriye atılır. İkinci teknikte ise el bileği yukarıya atılarak parmaklar baş üzerinde açılır.
Avlanan Avcılar,
Alişir Nevai, Divan
Yavuz Sultan Selim,
Hünername
Av sahnesi ve Tezhib,
Hünername
Sehname-i Selim Han,
Nakkaş Osman
Kanuni Sultan
Süleyman
Kavsname’de “bilek ne denli yukarı atılırsa o kadar gam değildir” denilmektedir. Bu atış tarzında dirsek aşağı düşmez. Minyatürlerde de görüleceği üzere Osmanlının tercih ettiği
Okçunun oku attıktan sonra kabzayı tutan sol eliyle kabzayı yay ile birlikte serbest bırakması nişanın ve atışın bozulmaması için bir gerekliliktir. Osmanlı dönemi minyatürlerde yine bu uygulamaya sık rastlamaktayız.
Sol eli kabza ile beraber aşağı bırakmak
:
ATIŞ TEKNİKLERİ :
•Ayakta atış teknikleri
•Oturarak atış teknikleri olmak üzere iki şekildedir.
Ayakta atış
şekilleri:
En kolay ok atış şekli ayakta atış şeklidir. Ayaklar arası bir kol boyu açılır. Hedef sol göz tarafına alınır. Sol diz ve sol ayak hedefe bakmalıdır. Sol ayak üzerine hafif basmalı, sağ ayak üzerine daha çok basılmalıdır.
Diğer bir ayakta duruş
şekli her iki ayak arası bir kol boyu açık , hedef sol omuz tarafında ve ayak parmakları birbirine
paralel ve ileri bakmaktadır.
Oturarak atma şekilleri: Beş şekilde oturarak atmak mümkündür. Bunlardan en meşhur olanı, sol dizini ve sol inciğini yere koyup, sağ
inciğini dikmeli, ikisinin arasını da bir incik kadar açarak
yapılan atış şeklidir (Endülüslü okçuların kullandığı bir
Endamlar:
Okçulukta endamların önemi büyüktür. Bu endamlardan bazılarını sıkı tutulmalı,
bazılarını da serbest bırakmalıdır. Hangisi sıkı tutulacak hangisi serbest bırakılacak
karıştırıldığı zaman okçu hata yapmaya başlar.
6 Vücutta Sağ yan Sağ omuz İki kürek kemiği Omurga Karın 5 Sol kolda Serçe parmak Yüzük parmağı Orta parmak Bilek Dirsek 7 Sağ kolda Serçe parmak Yüzük parmağı Orta parmak Baş parmak Dirsek Pazu Bilek Kasılması Gereken 18 Nokta
2 Başta •İki dudak 4 Vücutta •Sol omuz •Sol yan •Bel •Boyun 3 Sol kolda •İşaret parmağı •Baş parmak •Baş parmak ve bilek arasındaki kısım 2 Sağ kolda •İşaret parmağı •Sağ kolun dış •sinirleri Gevşek Tutulması Gereken 11 Nokta
•Gönül •İki göz
Hareketsiz Tutulması Gereken 3 Nokta
Unutulmaması gereken son nokta ise sol kol mermer direk gibi olmalıdır.
A. Atış sırasında atışa katılmayan bir atış amiri belirlenir.
Atış amirinin görevleri:
1. Gerekli gördüğü bütün emniyet
tedbirlerini almak ve aldırmak.
2. Zaman tutmak, atış sırasını belirtmek ve
düdükle işaret vermek.
3. Kemankeşlerin dikkatinin dağılmaması
için, sessizliği sağlamak, dikkati dağıtıcı hareketleri engellemek.
4. İzleyicilerin atış alanına girmelerine engel
olmak,
5. Kemankeşlerin atış alanı dışında üzerinde
ok olduğu halde yay çekmelerini engellemek
6. Atış çizgisine gelmeden yay üzerinde ok
B. Atışlarda uyulması gereken emniyet kuralları:
1. Hiçbir zaman yayınızı boş olarak
bırakmayınız. Yay boş olarak gerilip
bırakıldığında ortaya çıkan enerji yayınıza ve size ciddi zarar verebilir.
2. Yayınızı aşırı sıcak ve neme maruz
bırakmayınız
3. Her kullanımdan önce yayınızı dikkatli bir
4. Atış sırasında hedef arkasına ağ
gerilmelidir. Ağın sağlamlığını her atıştan önce kontrol ediniz.
5. Hedefin arkasında kazaya sebep
olabilecek şeylerin (insan, hayvan, araç,
gereç, v.s.) olmamasına dikkat ediniz. Hedefi ayarlarken ışığın arkanızdan gelmesine
dikkat ediniz.
6. Oklarınızı kontrol ediniz. Hasarlı ya da
eğik gövdeli, yeleği yırtık, gezi kırık okları atışta kullanılmayınız.
7. Oku atarken menzilini göz önünde
bulundurunuz. Asla havaya ve nereye gideceği belli olmayan yönlere okunuzu atmayınız.
8. Antrenmanları sadece bu amaç için
ayarlanmış kapalı yada açık alanlarda yapınız. Kırda piknikte ve kalabalık
ortamlarda güvenlik tedbirleri alınmamış ise antrenman yapmayınız.
9. Oklar hep birlikte atılmalı ve atış bittiğini
ifade eden düdük işaretiyle beraber hedefe giderek toplanmalıdır.
10. Atış esnasında kemankeşin görüş
alanında izleyici olmamalıdır.
11. Hedefe giderken koşmayınız, okları teker
teker çekiniz, ok çeken kemankeşin arkasında durmayınız.
12. Herkes oklarını toplayıp atış çizgisine
döndükten sonra düdük işaretiyle tekrar atışa başlayınız.
13. Saha amiri atış alanına herhangi bir
canlının girdiğini gördüğünde 3 ya da daha fazla olmak üzere düdük çalar. Uyarı
duyulduğundan itibaren atışa ara veriniz. Yayınız gerili bile olsa ucu yeri gösterecek şekilde indiriniz ve kurulu yayı yavaşça
gevşetiniz. Menzil boşaltılıncaya kadar oku yaydan alınız.
14. Yay ve okun ölümcül bir silah olduğunu
unutmayınız ve her zaman güvenlik kurallarına uyunuz.
