Cumhuriyet Dönemi’nde Astronomi Çalı maları
1
Doç. Dr. Yavuz Unat1,
Đnan Kalaycıoğulları2
1 Ankara Üniversitesi
Felsefe Bölümü, Bilim Tarihi Anabilim Dalı
Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi
06100, Ankara
unat@humanity.ankara.edu.tr
2 Ankara Üniversitesi
Felsefe Bölümü, Bilim Tarihi Anabilim Dalı
Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi
06100, Ankara
inankalayciogullari@mynet.com
Özet: Cumhuriyet tarihinin ilk üniversite reform hareketi olan 1933 Üniversite Reformu’yla Đstanbul Darülfünunu lağv
edilerek Đstanbul Üniversitesi, 1944 yılında da Ankara Üniversitesi Astronomi Enstitüsü ve 1963’te enstitünün ara tırma
merkezi olarak Ahlatlıbel Gözlemevi kurulmu tur. Đstanbul ve Ankara Üniversiteleri’nin öncülük ettiği çağda astronomi
çalı malarına paralel çalı malar, daha sonraları diğer üniversitelerin bünyesinde de sürdürülmeye ba lanmı tır.
Günü-müzde astronomi çalı maları, ODTÜ, Đnönü Üniversitesi, Ege Üniversitesi, Ankara Üniversitesi, Erciyes Üniversitesi’nde
bölüm olarak astronomi çalı malarına katkı sağlayabilecek düzeyde devam etmektedir. Bu çalı mada, Türkiye’deki çağ
-da astronomi eğitimi ve ara tırmalarının tarihsel bir dökümü yapılacak ve Türkiye’de astronomi biliminin kurumsalla
-masına öncülük eden ve katkı sağlayan bilim adamlarının çalı maları değerlendirilecektir.
Anahtar kelimeler: astronomi: astronomi tarihi: Türkiye’de astronomi.
Abstract: The first university in Republic of Turkey was Istanbul University founded in 1933. After that, this institute
followed another institutes such as the astronomy institute in Ankara University in 1944, department of astronomy in Ege University in 1962-63. Also, observatories founded in Turkey such as Istanbul University Observatory in 1935, Ahlatlıbel Observatory in 1963, and lastly TUBITAK National Observatory in 1997. In this article, working on astronomy will be put on paper in Turkey from 1923 to 2004 and studies and contributions of astronomers will be given.
Key words: astronomy: history of astronomy: astronomy in Turkey.
1 XIV. Ulusal Astronomi Kongresi, Kayseri Erciyes Üniversitesi, 31 Ağustos – 4 Eylül, Kayseri 2004.
1. Giri
Osmanlı Đmparatorluğu, 1912 Balkan Sava ı ve
ardından da 1914-1918 yılları arasındaki Birinci Dünya Sava ı sonucunda adeta tükenmi ti. Böyle bir dönemde eğitim, öğretim ve bilimsel
etkinlikle-rin aksaması doğaldır. Ancak bu aksaklık, 29 Ekim
1923'te Cumhuriyet'in ilanında sonra Atatürk'ün çabalarıyla giderilmi ve çağda uygarlıklar
seviye-sine ula mak amaç olmu tur.
Atatürk, ülkeye bir yol gösterici olarak bilimi kabul etmi ve bunu da "Hayatta en hakiki mür it ilim-dir." sözü ile belirtmi tir. Atatürk'e göre, memleke-tin korunması için alınacak en önemli önlem ve hatta bir ülkenin özgür ve bağımsız olması için
gerekenler bilim ve irfandır. Cumhuriyet'in ilanın-dan sonra da Atatürk, bu dü üncesini hızla uygula-maya geçirmek istemi ve bu dü üncesine dayalı olarak 1924 yılında Đstanbul Darülfünûn'u Đstanbul
Üniversitesi olarak yeniden ekillenmi tir. Atatürk burada ısrarla üniversite ve alt birimler olarak
fa-külte adının kullanılmasını istemi tir. Böylece 1933 yılında üniversite reformuyla üniversite-lerde yeni bir yapılanma olmu ve bu reformun gerçekle tiği yıllarda yurt dı ından bilim
adam-ları getirilerek özellikle Đstanbul
Üniversitesi'n-de görev almı lardır.
Üniversitede ba latılan yenilik hareketinin bir devamı olarak, daha sonraki yıllarda önce An-kara Üniversitesi, daha sonra Hacettepe Üniver-sitesi, Đzmir'de Ege Üniversitesi ve Erzurum'da
Atatürk Üniversitesi ve yine Ankara'da Orta Doğu Teknik Üniversitesi kurulmu tur. Bu
üniversitelerde çalı an elemanlar hemen her alanda verimli çalı malar yapmı lardır.
Türkiye'de astronomi ara tırmaları 1933 üniver-site reformuyla, ilk önce Đstanbul
la-mı lar ve ilk yurt dı ı bilimsel makale 1935 yılında yayımlanmı tır.
Astronomi çalı maları, günümüzde birkaç üniversi-te ve bu üniversiüniversi-telere bağlı olarak devam
etmekte-dir. 1933 yılında Đ.Ü. Fen Fakültesi bünyesinde
Astronomi Enstitüsü ve 1936 yılında da bu enstitü için Üniversite bahçesine küçük bir gözlemevi kurulmu tur. 1944 yılında Okyay Kabakçıoğlu'nun
gayretleriyle Ankara Üniversitesi'nde Astronomi Enstitüsü açılmı ve 1963 yılında da bu enstitüye bağlı Ahlatlıbel Gözlemevi hizmete girmi tir. Ege
Üniversitesi Astronomi Bölümü ise 1962 yılında kurulmu , Ege Üniversitesi Gözlemevi de Abdullah Kızılırmak tarafından 1965 yılında tamamlanmı tır. Yine 1962 yılında Bedri Süer tarafından Orta Doğu
Teknik Üniversitesi'nde astronomi dersleri verilme-ye ba lanmı ve sonraki yıllarda Dilhan Eryurt ve Hakkı Ögelman'ın çabalarıyla Fizik Bölümü içeri-sinde Astrofizik Anabilim Dalı kurulmu tur. 1987'de Đnönü Üniversitesi'ne Zeki Aslan'ın
atanmasıyla burada astronomi dersleri verilmeye ba lanmı ve küçük bir de gözlem istasyonu kurulmu -tur.
Cumhuriyet Dönemi’nde Türkiye’deki astronomi çalı malarını dört bölümde incelemek mümkündür.
2. 1933-1943 Ba langıç Dönemi, Birinci
Ku ak Çalı malar,
Đ
stanbul Üniversitesi
Astronomi Enstitüsü’nün Kurulu u ve
Đ
lk Dönem Astronomi Çalı maları
Ba langıç Dönemi olarak adlandırdığımız I.
Dö-nem’deki çalı malar 1933-1944 yııları arasını kap-samaktadır. 1933 öncesine baktığımızda astronomi
ile çalı maların yok denecek kadar az olduğunu
söyleyebiliriz. 1867 yılında, Fransız mühendisi Coumbary’nin giri imleriyle bir gözlemevi kurul-mu , 1910 yılında gözlemevi Mehmed Fatin Gök-men tarafından yeniden yapılanmı ve 1911 yılında Kandilli Gözlemevi adıyla çalı malarına ba lamı tı. Cumhuriyet’in ilk yıllarında astronomi faaliyetleri sürdürülmesine kar ın, Cumhuriyet Türkiye’sinde astronomi çalı maları 1933 üniversite reformundan sonra ba lamı tır.
Cumhuriyet döneminde ilk büyük atılım, Đstanbul
Üniversitesi, Fen Fakültesi Astronomi Enstitüsü'nün kurulmasıyla ba lamı tır. Bugün Beyazıt'ta Đstanbul
Üniversitesi'nde yer alan Astronomi ve Uzay Bilim-leri Bölümü, 1933 yılında Đ.Ü. Fen Fakültesi
bünye-sinde Astronomi Enstitüsü adıyla Berlin Postdam Gözlemevi'nde çalı mı olan Ord. Prof. Dr. Erwin Finlay Freundlich tarafından kurulmu tur. Enstitüde, 1 Ocak 1934'de Ord. Prof. Dr. W. Gleissberg göreve ba lamı , 24 Eylül 1934 yılında Nüzhet Toydemir (Gökdoğan), 1935 yılında Dr. Tevfik Okyay
Kabakçıoğlu ve Paris Pi mi çalı malara katılmı
-lardır. Aynı yıl, Alman astronom Freundlinch tara-fından Đstanbul Üniversitesi'nde Đstanbul
Üniversite-si Gözlemevi (IUO) kurulmu tur. 1 Eylül 1938'de de
fotometri konusunda dünyaca ünlü Ord. Prof. Dr. H. Rosenberg göreve ba lamı ancak kısa süre sonra vefat etmi tir.
Enstitü 1933-1935 yılları arasını, Zeynep Hanım Konağı'nda çalı malarını sürdürmü , 1936-1937
ders yılından itibaren de Đ.Ü. Merkez
bahçesin-de yer alan ve Prof. Dr. Arif Hikmet Holtan tarafından planı çizilip, Ekrem Hakkı Ayverdi tarafından yaptırılan bugünkü binalarına ta ın-mı tır. 1958 yılında Prof. Nüzhet Gökdoğan
bölüm ba kanı olduğunda bölümün ikinci binası
bitirilmi tir.
1958'den sonraki yıllarda Astronomi Enstitüsü Bölüm haline gelmi ve YÖK'ün fakültelerdeki bölümler üzerinde yaptığı düzenlemeler sonucu
1982'de Astronomi ve Uzay Bilimleri Bölümü adını almı tır.
3. 1944-1962 Olgunla ma Dönemi,
Đ
kinci Ku ak Çalı malar, Ankara
Üniversitesi Astronomi Enstitüsü’nün
Kurulu u ve Astronomi Çalı
maları-nın Olgunla ması
Đstanbul Üniversitesi’nde Astronomi
Enstitü-sü’nün açılmasından 11 sene sonra Cumhuriyet Türkiyesi’nde Astronomi alanında ikinci önemli geli me Ankara Üniversitesi Fen Fakültesi’nde Astronomi Enstitüsü’nün kurulmasıdır. Astro-nomi Enstitüsü 1944 yılında Okyay Kabakçıoğlu'nun çabalarıyla kurulmu tur.
Ensti-tü’nün ilk asistanı Dilhan Eryurt’dur. 1954 yılın-da Enstitünün ba ına E. A. Kreiken getirilmi tir. 1958 yılında da Ahlatlıbel Köyü yakınlarında gözlemevi kurma çalı maları Kreiken'in giri im-leriyle ba lamı ve 26 Ağustos 1963'te NATO ve
ARGE tarafından düzenlenen Yıldız Sistemleri-nin Yapısı adlı Uluslararası bir sempozyumla Ahlatlıbel Gözlemevi hizmete açılmı tır. Göz-lemevi 1964'te bağımsız bir ara tırma enstitüsü
olmu tur.
Böylece ilk ku ak astronomları diyebileceğimiz
Nüzhet Gökdoğan, Tevfik Kabakçıoğlu, Paris
Pi mi , Metin Hotinli ve Edibe Ballı’nın ardın-dan, Ankara Üniversitesi’nde Astronomi Kürsü-sü’nün açılmasıyla Dilhan Eryurt, Bedri Süer, Abdullah Kızılırmak, Rümeysa Kızılırmak gibi ikinci ku ak astronomlarının yeti meye ba
ladı-ğına tanık oluyoruz.
4. 1963-1981 Yaygınla ma Dönemi,
Üçüncü Ku ak Çalı maları, Ege ve
ODTÜ Astronomi Bölümlerinin
Ku-rulu u ve Astronomi Çalı malarının
Yaygınla ması
bölümlerinin kurulu u ile ya anmı tır. Böylece astronomi bölümleri yaygınla maya ba lamı ve bilimsel çalı malar yoğunla mı tır.
1955-1956 öğretim yılında Tıp ve Ziraat fakülteleri
kurulan Ege Üniversitesinin üçüncü fakültesi 1961-1962 öğretim yılında kurulmu olan Fen
Fakülte-si’dir. Bu fakültenin Astronomi Kürsüsü, 1962-1963 öğretim yılında Matematik Kürsüsü'nün
yöne-timinde kurulmu ve öğretim faaliyetine geçmi tir.
Ba langıçta diğer üniversite öğretim elemanları
burada ders vermi ler, 15 Ekim 1962-11 Ocak 1963 tarihleri arasında Dr. Flecktenstein, yabancı uzman olarak kürsüde çalı maya ba lamı tır. 8 Ocak 1963 tarihinde Astronomi Kürsüsü'ne Doç. Dr. Abdullah Kızılırmak ve As. Dr. Rümeysa Kızılırmak atan-mı lar ve böylece Astronomi Kürsüsü bağımsız
eklini almı tır. 1 Kasım 1965’de de Batı Almanya uyruklu Prof. Dr. Hans Kienle, kürsüdeki görevine ba lamı ve 1969-1970 öğretim yıllarında
Amerika-lı Prof. Dr. T. L. Swihart, 1971-1972 ve 1972-1973 öğretim yıllarında ise Prof. Dr. R. H. Wilson
söz-le meli öğretim üyesi olarak bu kürsüde görev
almı lardır.
Ege Üniversitesi Astronomi Kürsüsü kurulurken, okutulan astronomi derslerinin uygulamalarını yapmak, astronomi eğitimine yardımcı olmak,
gök-bilimcilere yeti me olanaklarını sağlamak, bilimsel
ara tırmaları yapmak, ulusal ve uluslararası gözle-mevleriyle bilimsel i birliği kurmak, halkın
astro-nomiye merakını giderecek faaliyetlerde bulunmak amaçlarını gerçekle tirmek için bir gözlemevi kur-ma çabalarına girilmi ve ba langıçta küçük bir gözlemevi kurulmu tur.
Gözlemevi için bölgenin seçimi, Doç.Dr. Abdullah Kızılırmak, Doç.Dr. Recep Egemen ve yabancı uzman Dr. Fleckenstein'dan kurulu bir komisyonca yapılmı ve en uygun yer olarak Bornova'nın güney doğusuna rastlayan Kemalpa a dağlarının eteğinde
Kurudağ Tepesi seçilmi tir.
Gözlemevi'nde ilk gözlem, Doç Dr. Abdullah Kızı-lırmak, Dr. Rümeysa KızıKızı-lırmak, Sezai Hazer, Ünal Akyol ve ükrü Bozkurt'un 22 Haziran 1965 gecesi "deği en yıldız" gözlemi olmu ve Gözlemevi,
1967 yılında Fen Fakültesine bağlı "Ege
Üniversitesi Rasathanesi" adıyla tüzel ki ilik kazanmı -tır.1982 yılında ise gözlemevi, Fen Fakültesine bağlı Ege Üniveristesi Gökbilimleri Ara tırma ve
Uygulama Merkezi ekline dönü türülmü tür. 1962 yılında diğer bir geli me ODTÜ’de ya anmı
-tır. Bedri Süer tarafından ODTÜ'de astronomi ders-leri verilmeye ba lanmı ve daha sonra bu üniversi-tede 1968 yılında, Dilhan Eryurt ve Hakkı Ögelman'ın gayretleriyle Fizik Bölümü içerisinde Astrofizik Anabilim Dalı kurulmu tur. 1969 yılında da bu kadroda Paris Pi mi katılır. 1990 yılında da kuramsal çalı malar yanında gözlemsel çalı maları da yürütebilmek için ODTÜ Fizik Bölümü Gözle-mevi faaliyete geçti.
5. 1982-2004 Geli me Dönemi,
Dör-düncü Ku ak Çalı maları, Kandilli
Gözlemevi’nin Bo
ğ
aziçi’ne Ba
ğ
lan-ması, TUG’un Kurulu u ve
Gözleme-vi Ba
ğ
lantılı Çalı maların Artması
Bir kurum olarak gözlemevleri ilk defa Đslâm
Dünyası'nda ortaya çıkmı tır. Astronomi tari-hinde oldukça önemli olan bu geli me sayesinde gözlem yapmanın önemi anla ılmı ve bu amaç-la hükümdaramaç-ların desteğiyle büyük gözlemevleri
kurulmu tur.
Osmanlı Đmparatorluğu’nda III. Murat
dönemin-de Đstanbul’da Tophane sırtlarında 1575 yılında
Takîyüddîn tarafından Đstanbul'da bir gözlemevi
kurulmu tu. Bu gözlemevinde 16. yüzyılın en mükemmel gözlem araçları in a edilmi ti. Ancak 1577 yılında bir kuyruklu yıldız görülmesini ve 1578'de de veba salgını ba lamasını fırsat bilen-ler, bir gözlemevinin kurulduğu her yerde
felâ-ketlerin birbirini kovaladığını, Uluğ Bey'in
ölümünü de örnek göstererek kanıtlamaya çalı mı -lar, Padi ah da bu baskılar sonucunda gözleme-vinin yıkılmasını emretmi ti. 1580 yılında da Kaptan-ı Derya Kılıç Ali Pa a bütün gözlem araçlarıyla birlikte bir gecede gözlemevini yerle bir etmi ti. Bu olay Osmanlılarda genellikle bilimsel çalı maları, özellikle astronomi çalı ma-larını olumsuz yönde etkilemi ti.
Takîyüddîn’in Đstanbul’da kurmu olduğu Đ
stan-bul Gözlemevi’nden yakla ık 300 sene sonra, 1867 yılında, Đstanbul Beyoğlu’nda
Parmakkapı’daki bir handa, Fransa’dan demiryo-lu yapımı için gelen Fransız mühendisi Coumbary’nin giri imleriyle bir gözlemevi ku-ruldu ve müdürlüğüne Coumbary getirildi;
bu-günkü Kandilli Gözlemevi’nin temelini olu tu-ran ve Rasadhâne-i Âmire adıyla tanınan bu gözlemevi, 1873’te Viyana’da toplanan uluslara-rası meteoroloji ve astronomi kongresine Os-manlı delegesi olarak Coumbary’yi gönderdi ve burada alınan kararlar uyarınca Avrupa gözle-mevleri ile resmî bağlantılar kuruldu; her yıl
hava tahmin özetleri ile Osmanlı topraklarındaki depremlere ve etkilerine ili kin raporlar yayım-landı ve 1887 yılında 20 senelik meteorolojik gözlem sonuçlarını derleyen Dersaadet Rasadhâne-i Âmire’sinin Cevv-i Havaya Dâir 20 Senelik Tarassudâtı Neticesi (1868-1887) adlı bir kitap çıkarıldı. Diğer taraftan, bu gözlemevi,
namaz vakitlerinin belirlenmesi ve duyurulması, Ay ve Güne tutulması vakitlerinin saptanması, Tophâne ve Dolmabahçe’deki kulelerin saatleri-nin ayarlanması, her sabah, Đstanbul’un hava
i lenerek değerlendirilmesi görevlerini de yürüttü.
Coumbary’den sonra gözlemevinin müdürlüğüne,
tahminen 1896’da Sâlih Zeki Bey getirildi; 1906 yılı sonlarına doğru Sâlih Zeki Bey, bu görevi bırakarak
Dârü’l-Fünûn müdürlüğüne geçti. Rasadhâne-i
Âmi-re, II. Me rutiyet’in ilanından sonra (1908) Maçka Kı lası’nın kar ısına ta ındı. 1909 yılına kadar ara-lıksız olarak özellikle meteorolojik gözlemlere yö-nelik etkinliklerini yürüten Rasadhâne-i Âmire, bu tarihte patlak veren 31 Mart Olayları esnasında binası ve âletleri tahrip edildiği için çalı malarını
kısa bir süre durdurmak zorunda kaldı.
1910’da dönemin Maarif Nâzırı Emrullah Efendi tarafından 1868’den beri görev yapmakta olan ve Rasadhâne-i Âmire’nin müdürlüğüne atanan
Mehmed Fatin Gökmen (1877-1955), yeniden ku-rulması istenen gözlemevinin yeri için incelemeler yapmı ve bugünkü Đcadiye Tepesi’nde, Fransız
Meteoroloji Birliği aracılığıyla getirtilen ve birinci
sınıf bir meteoroloji istasyonunda kullanılan âletler-le 1 Temmuz 1911 tarihinden itibâren sürekli ve düzenli bir biçimde meteorolojik unsurların ölçüm ve kayıtlarını ba latmı tır.
Fatin Gökmen, Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulması-nın ardından (1923), hükümete verdiği bir öneride,
gözlemevinden ayrı bir meteoroloji te kilâtı olu tu-rulmasının gerekli olduğuna değinmi ve
gözleme-vinin Belçika’daki Uccle Kraliyet Gözlemevi gibi bir astronomi ve jeofizik gözlemevi olması için gerekli binaları yaptırmı ve âletleri satın aldırmı tır; böylece bugün de faaliyet hâlinde bulunan Kandilli Gözlemevi’nin temelleri atılmı tır.
Fatin Gökmen’in on be yıllık bir çabayla Alman-ya’dan getirterek 1935 yılında monte ettirdiği 20
milimetrelik Zeiss marka teleskop ile ömrü boyunca topladığı matematik ve astronomi ile ilgili yazma ve
basma eserlerden olu an kitaplık, bugün de büyük bir önem ta ımakta ve ara tırmacılar tarafından kullanılmaktadır. 1982 yılında Kandilli Rasathanesi, Boğaziçi Üniversitesi'ne bağlanmı ve ismi Boğaziçi
Üniversitesi Kandilli Gözlemevi (BUKOERI) ol-mu tur.
Türkiye Cumhuriyeti'nde ise bilimsel astronomi ve astrofizik çalı malarının yapıldığı ilk gözlemevi,
1935 yılında, Alman astronom E. F. Freundlinch tarafından Đstanbul Üniversitesi’nde açılmı tır.
Bu-radaki çalı maları, 1963’de Ankara Üniversitesi Gözlemevi'ndeki, 1965’de Ege Üniversitesi Gözle-mevi'ndeki, 1982’de Boğaziçi Üniversitesi Kandilli
Gözlemevi’ndeki ve 1991 yılında ise Ortadoğu
Teknik Üniversitesi Gözlemevi'ndeki çalı malar izlemi tir. 1997 yılında da özel Eyüboğlu Eğitim
Kurumları Gözlemevi hizmete girmi tir.
Bu üniversitelerdeki gözlemevlerinde çok sayıda ara tırmacı yeti mi ve uluslararası düzey yakalan-maya çalı ılmı tır. Ancak burada kullanılan teles-kopların görece küçük çaplı olması ve bu gözle-mevlerinin kuruldukları yerlerde iklim ko ullarının gözleme elveri li bulunmaması nedeniyle yeni bir
gözlemevine duyulan ihtiyaç zaman içerisinde artmı tır. Bu nedenle, uygun bir yerde ulusal bir gözlemevinin kurulması dü üncesi gündeme gelmi ve 1965’ten bu yana bu dü ünce astro-nomlar tarafından geli tirilmi tir. Bu amaç doğrultusunda, Antalya’nın Saklıkent ilçesinde
bulunan, Bakırlıtepe’de ulusal gözlemevinin in asına ba lanmı ve 5 Eylül 1997’de TÜBĐTAK Ulusal Gözlemevi adı ile hizmete
açılmı tır.
Türkiye'de bir ulusal gözlemevinin kurulması dü üncesi 1960'larda olu mu ve ilk önemli adım TÜBĐTAK bünyesinde 1979 yılında
"U-zay Bilimleri Ara tırma Ünitesi" adı altında bir birimin kurulmasıyla atılmı tır. 1983 yılında bu birim, Ulusal Gözlemevi Yer Seçimi Güdümlü Projesi'ne dönü mü ve böylece uzun süreli bir çalı ma ba lamı tır.
Proje çerçevesinde ilk a amada on yedi dağ
belirlenmi , bunlardan dördünde e zamanlı olarak çe itli astronomi gözlemleri yapılmı ve 1992 yılında TÜBĐTAK ve DPT'nin i birliği ile
Ulusal Gözlemevi'nin kurulu çalı maları res-men ba lamı tır.
1993 yılında 1900 metre yükseklikteki Saklı-kent'ten 2550 metre yükseklikteki Bakırlıtepe'ye kadar 6.5 km'lik yol ile merkez binası ve 1995 yılında da 40 santimetrelik teleskop binasının yapımına ba lanmı tır. Teleskopun montajı Ağustos 1996'da tamamlanmı ve ilk gözlem
17/18 Ocak 1997 gecesi yapılmı tır. 1998 yılı sonlarında teleskopun kalan mekanik ve optik parçalarının montajı da tamamlanmı ve bunu ince optik ayarlar izlemi tir.
TUG, TÜBĐTAK Ba kanlığı'na doğrudan bağlı
bir "enstitü" statüsünde çalı malarını sürdür-mektedir ve Yönetim Merkezi, Akdeniz Üniver-sitesi Yerle kesi'ndedir.
Bugün bu gözlemevlerinin faaliyetleri dı ında,
Đnönü Üniversitesi Astrolab Đstasyonu (IUAS),
Erciyes Üniversitesi Astronomi ve Uzay leri Bölümü, Çukurova Üniversitesi Uzay Bilim-leri ve Güne Enerjisi Ara tırma ve Uygulama Merkezi'ndeki çalı malarını da eklemek gerekir. Bu dönemde, astronomi çalı maları çe itli üni-versitelerde astronomi ara tırma merkezleri sayesinde oldukça yoğunla mı tır. 1979-1980
yıllarında Çukurova Üniversitesi’nde Hakkı Ögelman önderliğinde Güne Evi in a edilmi
ancak atıl durumda bırakılmı tır; 1991 yılında Mehmet Emin Özel ba kanlığında Uzay
Bilim-leri ve Güne Enerjisi Ara tırma ve Uygulama Merkezi (UZAYMER) olarak yeniden faaliyet-lerine ba lamı tır. 1989 yılında, Zeki Aslan tarafından Đnönü Üniversitesi Gökbilimleri
Ara tırma ve Uygulama Merkezi açılmı ve biri astrofizik, diğeri de astrometri olmak üzere iki
Gözlemevi ile yapılan bir anla ma çerçevesinde, Güne , yıldız ve gezegen gözlemlerinin yapıldığı
Danjon Astrolabı Đstasyonu kurulmu tur. Bu
istas-yon 1998'de sökülmü ve Antalya'ya ta ınmı tır. 1-2 Kasım 1997 tarihinde yapılan "Orta Öğretimde
Temel Bilimler Sempozyumu" ileEyüboğlu Eğitim
Kurumları Gözlemevi hizmete girmi ve öğ
rencile-rin fen ve matematik bilimlerencile-rine yeni bir bakı açısı kazanmalarını sağlamı tır. Đkinci Eyüboğlu
Gözle-mevi ise 1999-2000 öğretim yılında Çamlıca Đlköğ
-retim Okulu’nda açılmı tır. 1990 yılında ise Anka-ra'da DPT’nin isteği ile, TÜBĐTAK'ın bünyesinde
TÜBĐTAK - Mam Uzay Bilimi ve Teknolojileri
Bölümü Ubitek kurulmu , 1991 yılında Gebze'ye ta ınmı ve bir Uzay Bilimleri Bölümü’ne dönü tü-rülmü tür. 1993 yılında ise Anadolu Üniversite-si’nde Uydu ve Uzay Bilimleri Ara tırma Enstitüsü kurulmu tur. 1994 yılında da Kayseri Erciyes Üni-versitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Fizik Bölümü içerisinde Đbrahim KÜÇÜK tarafından astrofizik
çalı maları ba latılmı olup daha sonra 1999 yılında aynı fakültede yine Astronomi ve Uzay Bilimleri Bölümü açılmı tır.
2001 yılında ise Çanakkale Onsekiz Mart Üniversi-tesi bünyesinde Astrofizik Ara tırma Merkezi (ÇAAM) ve Ulupınar Astrofizik Gözlemevi kurul-mu (ÇUAG) ve 2002’de faaliyetlerine ba lamı tır. Bu kurumlar dı ında Türkiye’de uzaya yönelik faaliyetleri gerçekle tirmek için de Türk Uzay Ku-rumu (TUK) ve Uzay Ara tırmaları Çalı ma Grubu (SPACETURK, 1999) kurulması yönünde giri im-lere ba lanmı tır..
Türkiye’de astronomi sevdirmek ve amatör astro-nominin yaygınla ması için astronomi toplulukları da bulunmaktadır. Günümüzde faaliyet gösteren sekiz astronomi derneği mevcuttur.
1. TAD, Türk Astronomi Derneği; 1954 yılında
kurulmu tur.
2. ASART, Ankara Üniversitesi Astronomi ve Uzay Bilimleri Bölümü Astronomi Ara tırma Top-luluğu
3. METU Astrofizik Grubu
4. EÜAT, Ege Üniversitesi Astronomi Topluluğu:
1992 yılında, üniversitenin Astronomi ve Uzay Bilimleri Bölümü akademik çalı anları ve öğ
renci-leri tarafından kurulmu tur.
5. AMAD, Amatör Astronomi Topluluğu
6. AAT, ODTÜ Amatör Astronomi Topluluğu:
ODTÜ Amatör Astronomi Topluluğu 1986 yılında
kurulmu ve bugüne kadar gökbilim alanında bir çok çalı ma yapmı tır. Esas amacı, gökbilim seven insanları bir araya getirmek, onlara gözlem yapma fırsatı vermek amatör olarak gökbilim üzerine göz-lemsel çalı malar yapmaktır.
7. Bilkent Üniversitesi Astronomi Topluluğu
8. AKAT, Ali Ku çu Amatör Astronomi
Toplulu-ğu: Ali Ku çu Astronomi Topluluğu (AKAT),
1997'de Đstanbul’da, birkaç astronomi meraklısının
bir araya gelmesiyle olu mu tur. Bir amatör
astro-nomi topluluğu olan AKAT, Đstanbul’da ve
Türkiye çapında amatör astronomiye ilgi duyan insanları bir araya getirmek, çaba ve çalı mala-rında kendilerini geli tirebilecekleri ve yardım-la abilecekleri bir pyardım-latform sunmaktır. Toplu-luk’un üye sayısı 30'un üzerindedir.
6. Sonuç
Türkiye’de astronomi alanındaki bilimsle çalı -malar 1933 yılı Üniversite Reformuyla önce
Đstanbul Üniversitesi’nde ba ladığını görüyoruz.
Bilimsel ara tırmalar öncelikle tez çalı malarıy-la ortaya çıkmı ve gözlemevlerinin kurulu uymalarıy-la Türk astronomlarının ara tırma alanları geni -lemi tir. Bu tarihten günümüze kadar hangi konular, hangi oranlarda, hangi yıllarda yapıl-mı tır? Bu tür soruların yanıtları astronomi tarihi için önemlidir. Bu yüzden Türk astronom-ların hangi konularda öncelikli olarak çalı tıkla-rının ipuçlarını veren ve 1982 yılına kadar olan çalı maları kapsayan Türkiye’de Astronomi Çalı maları, 1923-1982 adlı eser Türk astrono-mi tarihi açısından büyük önem ta ımaktadır. Çalı mamızı hazırlarken 1982 sonrası astronomi çalı malarını veren bir döküme ula amadık. Bilim tarihi çalı malarında bir takım sonuçlara ula mak öncelikle yayımlanan eserlerin tanın-masından geçmektedir. Maalesef ki Cumhuriyet Türkiyesi’nin bilim dökümü henüz tam olarak çıkarılamamı tır. Türk astronomlarının astro-nomi bilimine katkılarını ortaya çıkarabilmek için öncelikle bu tür dökümlerin yapılması el-zemdir.
A ağıdaki tablolarda görüldüğü üzere
1933-1982 yılları arasında 440’ı Türk ara tırmacılar, 77’si yabancı ara tırmacılar, 150’si ortak olmak üzere toplam 667 yayın vardır. Takım çalı ma-sını gerektiren çalı malar ve bunların sonuçları-nın ortak yayınlarda verilmesi 1955 yılından sonra ba lamı ve bu türden ortak yayınlar gide-rek artmı tır. Bu artı ın en öneml nedenleri koordineli gözlemlerin artması, astronomlar arası ileti imin çoğalması ve daha sık yapılan
bilimsel toplantılardır.
1983-1993 yılları arasında ise 50’si kitap, 178’i makale olmak üzere toplam 228 yayın yapıldığı
tespit edilmi tir. Ne var ki, 178 makalenin çoğu
Bilim ve Teknik benzeri popüler bilim dergile-rinde yayınlandığı dü ünülürse, bu dönemde
alana katkı yapan yayınların bir önceki döneme göre az olduğu anla ılmaktadır. Ancak unu da
söylemek gerekir ki, 1983-1993 yılları arasın-daki yayınların tam listesi elimizde mevcut değildir.
SI’e girdiğini ve 40 astronomun 681’nin ba vuru
aldığını belirlemi tir. Aynı türde bir ara tırma da
Ethem Derman tarafından yapılmı tır. Derman Türk astronomlarının % 95’inin kaliteli yayın ya-pamadıkları sonucuna ula mı tır.
Öyleyse Cumhuriyet’in kurulu undan günümüze kadar astronomi çalı malarını incelediğimizde
unları görmekteyiz:
1. Genel olarak kabul edilen görü e göre ülkemiz-de astronomi çalı maları 1933 Üniversite Refor-mu’yla ba lamı ve Cumhuriyet Dönemi’nde astronomi bilimine gereken önem verilerek bu tür çalı -malar desteklenmi tir.
2. Bu destek çerçevesinde, Türkiye’de 1933’ten itibaren uluslararası düzeyde astronom yeti mi ve
giderek artan bir sayıda da yeti meye devam etmektedir. Ancak Demircan ve Derman’ın çalı malarından astronomi alanında uluslararası katkılar oldukça dü ük düzeyde görünmektedir. 3. 1933 sonrasında kurulan astronomi bölüm-leriyle ba ta astronomlarımız kuramsal astro-nomi konusunda yoğunla mı lar ancak bu
ku-ramsal çalı maların gözlemsel çalı malarla desteklenmesi gerektiği bilindiğinden bu
konu-ya önem giderek artmı ve kısa sürede üniversi-telere bağlı gözlemevleri açılmı tır.
Gözlemev-leri konusundaki en önemli geli me TUG’un kurulması ve bu çalı maların hem devlet destek-li ulusal bir program hadestek-line gelmesi ve hem de uluslararası bir boyuta ta ınmasıdır.
1933-1982 Yılları Arasındaki Astronomi Çalı maları
YIL YERLĐ YABANCI ORTAK TOPLAM
1983-1993 Yılları Arasındaki Astronomi Çalı maları
YIL Kitap Makale Toplam
YERLĐ YABANCI ORTAK TOPLAM
Ortak Çalı malar
Türkiye Cumhuriyeti’nde Astronomi
Tarihi Ara tırmaları
21. Bilim Tarihi
Bilim tarihi, bilginin hangi a amalardan geçerek, bugün bilim dediğimiz bilgi türünün olu tuğunu,
bilime ne gibi ve ne zamanlar katkılar yapıldığını,
bu katkılar yapılıyorken bilim adamlarının nasıl bir uğra verdiklerini, kullandıkları yöntemleri, araç ve
gereçleri konu edinen bir disiplindir.3
Bilim tarihi alanının ortaya çıkı ında iki önemli geli menin etkili olduğu görülmektedir:
1. On altıncı yüzyıldan sonra bilimsel bilgi biriki-minin artmasıyla bilimler büyük bir hızla geli mi ve on sekizinci yüzyılın ba larından itibaren insa-noğlunun ya antısını büyük bir ölçüde deği tirmeye
ba lamı tır. Böylece, bilimsel etkinliğin doğru bir
biçimde anla ılabilmesi ve bilimsel süreçlerin daha
2 Bu yazı “Cumhuriyet Dönemi’nde Astronomi Tarihi” ba lıklı çalı madan ayrı bir çalı madır. Ancak, XIV. Astronomi Kongresi basım ko ulları nedeniyle birle tirilerek sunulmu ve basıma veril-mi tir.
3 Bilim Tarihi, Sevim Tekeli, Esin Kâhya, Melek
Dosay, Remzi Demir, Hüseyin Gazi Topdemir ve Yavuz Unat, Birinci Baskı, Doruk, Ankara 1997, s. 4.
yakından tanınabilmesi için bilim tarihine olan gereksinim artmı tır.
2. Aydınlanma Çağı olarak adlandırılan on
sekizinci yüzyılda, akla çok büyük bir değer
verilmi ve tarih, insan aklının geli im evrelerini anlamaya çalı an bir etkinlik veya bir soru -turma olarak görülmü tür. Bu yakla ımı benim-seyen dü ünürlere göre, bilim üreten akıl en geli mi akıldır ve bu aklın niteliklerinin kavra-nabilmesi için, bilim öncesi dönemle bilim sonrası dönemi kar ıla tıracak bir tarih alanına gereksinim vardır ve bu alan bilim tarihi olma-lıdır.4
Bilim tarihini akademik bir disiplin hüviyetini, Auguste Comte (1798-1857), Paul Tannery (1843-1904), Henri Poincaré (1854-1912) ve Pierre Duhem (1861-1916) gibi bilim tarihçile-rinin ve bilim felsefeciletarihçile-rinin etkisi ile bilim tarihi ara tırmalarına yönelmi olan George Sarton’ın (1884-1956) 1936 yılında Harvard Üniversitesi'nde bilim tarihi doktora programını kurmasıyla kazanmı tır. Sarton'a göre bilim tarihi bir ke ifler hikayesi değildir; ke ifler
geçicidir; bir süre sonra eski ke iflerin yerini yenileri alır; bir bilim tarihçisinin asıl görevi ke ifleri kaydetmek değil, bilimsel dü üncenin
geli imini, yani insan bilincinin geli imini açık-lamaktır. Ancak açıklamanın mükemmel ola-bilmesi bilimle bağlantılı olan din ve felsefedeki
geli melerin de ihmal edilmemesini, din tarihi ile felsefe tarihinden sağlanacak verilerin de
değerlendirmelere eklenmesini
gerektirmekte-dir. sürecinde, Batı’dan aktarılan dü ünsel etkinlik-lerden birisi olarak geli mi tir.5 Türkiye’deki
5 Remzi Demir, “Türkiye’de Bilim Tarihi Ara -tırmalarının Geli imine Genel Bir Bakı ”, Tür-kiye’de Bilim Tarihi Ara tırmalarının Dünü ve Bugünü, Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi, Bilim Tarihi Anabilim Dalı’nda Yapılan Çalı malar, Esin Kâhya, Melek Dosay Gökdoğan, Remzi Demir,
Hüse-yin Gazi Topdemir ve Yavuz Unat, Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi
Yayınları: 975-482, Ankara 2003, s. 9. 1935-1989 Yılları Arasında Astronomi Yayınlarının Yıllara
Göre Dağılımı
1935-1939 1940-1949 1950-1959 1960-1969 1970-1979 1980-1989
1983-1993 Yılları Arasında Astronomi Yayınları
1. Ta köprülüzâde Ahmed Efendi'nin (1495-1561), Yahyâ Nev‘î Efendi'nin (1533-1599), Kâtib Çele-bi'nin (1609-1657) ve “Saçaklızâde” lâkabıyla tanınan, Muhammed ibn Ebî Bekr el-Mar‘a î’nin (1679-1732) temsil ettiği Türk bilim tarihinin temel
kaynaklarının hazırlandığı dönem.
2. Gazeteci Mehmed Mansur, Ahmed Cevdet Pa a (1823-1895), Nâmık Kemâl (1840 - 1888), Kırımlı Aziz Bey (1840-1878), Ebüzziyâ Mehmed Tevfik Bey (1849-1913), emseddin Sâmî Bey (1850-1904), Ahmed Rızâ Bey (1858-1930), Subhi Edhem Bey (? - 1922?), Bursalı Mehmed Tâhir Bey (1861-1925), Corcî Zeydân (1861-1914), Fatma Aliyye Hanım (1862-1936) ve Mehmed Ali Aynî (1869-1945) tarafından temsil edilen, savunma ve Batı’da yazılan bilim tarihi eserlerinin kullanılmaya ba landığı dönem.
3. Sâlih Zeki Bey (1864-1921), Mehmed Fatin Gökmen (1877-1955), Abdülhak Adnan Adıvar (1882-1955), emseddin Günaltay (1883-1961), Osman Ergin (1883-1961), Franz Taeschner (1888-1967), Osman evki Bey (1889-1964) ve Ahmet Süheyl Ünver’in (1898-1986) katkılarının
bulundu-ğu Türk bilim tarihi yazıcılığı dönemi.
4. Aydın Sayılı (1913-1993) ile bilim tarihçiliğinin
Türkiye’de kurumla ması.6
Türkiye’de bilim tarihi ara tırmalarının geçmi i on dokuzuncu yüzyılın sonu ile yirminci yüzyılın ba -larına kadar geri gitmekle birlikte, Sâlih Zeki Bey (1864-1921) ile Adnan Adıvar (1882-1955) gibi bilginlerin yapmı oldukları çalı malar sonucunda, yava yava tanınmaya ve sevilmeye ba lamı tır; üniversite içine girmesi ve öğretimin bir parçası
olması içinse, Aydın Sayılı’yı (1913-1993) bekle-mek gerekmi tir.7 Sayılı, Sarton'ın yeti tirdiği en büyük bilginlerden birisidir; ülkemize çağda bilim
tarihi anlayı ını getirmi ve ara tırmalarıyla bu alanın kurumla masını sağlamı tır.8
Bilindiği üzere, Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucusu
Ulu Önder Mustafa Kemal Atatürk, Türkiye’de çağda bilimlerin yanında, bilim tarihinin de geli
e-bilmesi için Sayılı’yı, Amerika Birle ik Devletle-ri’ne göndermi ve onun, bilim tarihi alanında dö-nemin en büyük bilim tarihçisi olan George Sarton’ın denetiminde doktora yapmasını sağlamı
-tır. Bu doktora, bilindiği kadarıyla, Dünya
üniversi-telerinde verilen ilk doktoradır. Daha sonra Sayılı, Türkiye’ye dönmü ve 1955 yılında, Ankara Üni-versitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi’nde,
Bilim Tarihi Kürsüsü'nü kurarak, bu alanda dersler vermeye ve ara tırmalar yapmaya ba lamı tır.9
6 Demir, 2003, s. 9-71. 7 Demir, 2003, s. 1.
8 Bilim Tarihine Giri , s. 435-436.
9 Demir, 2003, s. 2; 1982’den 2004 yılına kadar, Felsefe Bölümü’nde yer alan Felsefe Tarihi, Sis-tematik Felsefe ve Bilim Tarihi Anabilim dalların-da zorunlu dersler 11’er adet olmak üzere e it
Đstanbul'da ise bilim tarihi ara tırmaları yapan
ve eğitimini veren ilk kürsü, 1984 yılında Đ
stan-bul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Felsefe Bölümü bünyesinde Prof. Dr. Ekmeledddin
Đhsanoğlu ba kanlığında kurulan Bilim Tarihi
Anabilim Dalı'dır. 1989 yılında Bilim Tarihi Anabilim Dalı, Bilim Tarihi Bölümü'ne dönü -türülmü ve Türkiye üniversitelerindeki ilk Bilim Tarihi Bölümü unvanını almı tır. Ancak, 1999'da lisans programı durdurularak 2000'de yeniden Bilim Tarihi Anabilim Dalı'na dönü tü-rülmü ve Felsefe Bölümü'ne bağlanmı tır.10
payla tırılmı ve sınırlama olmaksızın seçmeli ders açılması ilkesi benimsenmi ti. 2004 yılın-da Felsefe Bölümü Akademik Kurulu toplana-rak, Socrates-Erasmus programlarına ve AB’de uygulanan ECTS kredilerine uymadığı
gerek-çesiyle bu ilkeden vazgeçildi ve bölüm içeri-sinde bulunan 6 öğretim üyesinin demokratik
olarak kabulüyle (!) zorunlu derslerin e it sayı-da sayı-dağıtılması uygulamasından vazgeçildi.
Böylece Bilim Tarihi Anabilim Dalı’nın 11 zorunlu dersi 4’de indirildi ve tüm seçmeli dersleri kaldırıldı. Kaldırılan dersler içerisinde bu anabilim dalında yapılan bütün çalı maların öğrencilere aktarıldığı Osmanlı Bilim Tarihi
dersi de bulunuyordu. Zira, AB ülkelerinde, örneğin Fransa’da Fransa Bilim Tarihi dersi
yoktu; öyleyse Türkiye’de de Osmanlı Bilim Tarihi gibi özel dersler olmamalıydı.
10 Ayrıntılı bilgi için bkz.; Aykut Kazancıgil, “Türkiye’de Bilim Tarihi ve Prof. Dr. Ekmeleddin Đhsanoğlu”, Tıp Tarihi Ara
tırma-ları, 12, Đstanbul 2004, s. 77-125; Feza
Günergun, “Đstanbul Üniversitesi Edebiyat
Fakültesi Bilim Tarihi Bölümü’nün Kurulu u ve 1984-94 Yılları Arasındaki Faaliyeti”, Os-manlı Bilimi Ara tırmaları, Editör: Feza Günergun, Đ.Ü. Edebiyat Fakültesi Yayınları, Đstanbul 1995, s. 1-18; Mustafa Kaçar,
“Cum-huriyet’in 75. Kurulu Yıldönümünde Đstanbul
Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Bilim Tarihi Bölümü”, Türkiye’de Bilim, Teknoloji ve Tıp Tarihi Çalı maları (1973-1998), Editör: Feza Günergun, Ankara 2000, s. 43-79; Zeynep Durukal, “Kurulu undan Bugüne Kadar IRCICA’nın Bilim, Teknoloji ve Tıp Tarihi Çalı maları”, Türkiye’de Bilim, Teknoloji ve Tıp Tarihi Çalı maları (1973-1998), Editör: Feza Günergun, Ankara 2000, s. 107-121; Türkiye’de Bilim Tarihi Ara tırmalarının Dünü ve Bugünü, Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi, Bilim Tarihi Anabilim Dalı’nda Yapılan Çalı malar, Esin Kâhya, Melek Dosay Gökdoğan, Remzi Demir,
Hüse-yin Gazi Topdemir ve Yavuz Unat, Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi
Türkiye’de bilim tarihi ara tırmalarında, 1989 tarihinde Türk Bilim Tarihi Kurumu’nun kurulma-sı ile kurumsalla ma yolunda önemli bir adım atılmı , böylece Türkiye’de bilim tarihi alanında çalı an ara tırmacıların bir araya toplanması sağ
-lanmı tır.11
3. Türkiye’de Astronomi Tarihi Ara
-tırmaları
Astronominin ilk uygarlıklardan günümüze geli i-mini ele alan astronomi tarihi çalı maları 19. yüzyıl sonlarına kadar gitmekle birlikte ülkemizde bu alandaki çalı malar henüz yenidir.
1900’den itibaren astronomi tarihi alanında tespit edebildiğimiz ilk eser, 1913 yılında yayımlanan
Sâlih Zeki’nin Âsâr-ı Bâkiye‘sidir (Ölmez Eserler,
2 Cilt, Đstanbul 1913).12 Türk ve Đslâm bilim tarihi
açısından çok önemli olduğu halde, ancak iki cildi
yayımlanabilen ve bugün de değerinden çok ey
kaybetmeyen bu muhte em eserde Müslüman bil-ginlerin, matematik ve astronomi alanlarındaki mevcut birikime yapmı oldukları katkılarının bo-yutları tartı ılmaktadır. Âsâr-ı Bâkıye’nin basılma-mı üçüncü cildi ise astronomi tarihine ili kindir.13 Ancak bu eser hakkında imdiye kadar çalı ma yapılmamı tır. Bunun dı ında, Sâlih Zeki’nin Yeni Kozmoğrafya (1915) ve Muhtasar Kozmoğrafya (1916) adlı eserleri de astronomi tarihiyle alakalı olarak sayılabilir.
Astronomi tarihine ili kin erken yazılardan diğerleri
ise, M. emseddin’in “Müessesatı Đlmiyeden:
Makatip ve Medaris Rasathaneler” (Sebîürre ad, Cilt 10, Sayı 53, Đstanbul 1913, s. 195-196) ve Mehmed
Fatin Gökmen’in, “Takvim ve Tarihi,” (Darülfünun Fen Fakültesi Mecmuası, Cilt I, 1916, s. 164-174) adlı makaleleridir. 1920-1929 yılları arasında ise konuya ili kin olarak tek bir makale yayımlanmı tır (Gökmen, Mehmed Fatin, “Râsıd Takiyüddin – Ke fettiği Bir Saat” Cumhuriyet Gazetesi, (I) 14
11 Gaye ahinba Erginöz, “Kurulu unun 10. Yılı-na Yakla ırken Türk Bilim Tarihi Kurumu”, Türki-ye’de Bilim, Teknoloji ve Tıp Tarihi Çalı maları (1973-1998), Editör: Feza Günergun, Ankara 2000, s. 89-121.
12 Asâr-ı Bâkıye, dört cilt olarak tasarlandığı ve hazırlandığı halde maalesef iki cildi
yayımlana-bilmi tir. Bu eserin basılmı olan bu iki cildi, Remzi Demir, Yavuz Unat ve Melek Dosay Gök-doğan tarafından yalınla tırılmı tır; Sâlih Zeki,
Âsâr-ı Bâkiye (Ortaçağ Đslâm Dünyası’nda Trigo-nometri), Cilt 1, Yayına Hazırlayanlar: Remzi Demir ve Yavuz Unat, Ankara 2003; Sâlih Zeki, Âsâr-ı Bâkiye (Ortaçağ Đslâm Dünyası’nda Hesap ve Cebir), Cilt 2, Yayına Hazırlayan: Melek Dosay Gökdoğan, Ankara 2003.
13 Üçüncü cilt hakkında ayrıntılı bilgi için bkz. Celâl Saraç, Salih Zeki Bey, Hayatı ve Eserleri,
Đstanbul 2001, s. 106-132.
Nisan 1341 (1925); (II) 17 Mayıs 1341 (1925); (III) 24 Mayıs 1341 (1925); (IV) 4-6 Haziran 1341 (1925).
Türkiye’de genel anlamıyla astronomi tarihine ili kin tek telif eser Unat tarafından yazılan Đlkçağlardan Günümüze Astronomi Tarihi’dir (Ankara 2001). Özel konulara baktığımızda,
çeviriler hariç tutulursa, bunların içerisinde en önemlileri, Sayılı tarafından yazılan ve eski uygarlıklardaki bilimsel çalı maların yanında astronomi çalı malarını da ele alan Mısırlılar-da ve MezopotamyalılarMısırlılar-da Matematik, Astro-nomi ve Tıp (Ankara 1966), yine Sayılı tara-fından Đngilizce yazılan ve Đslâm
Dünya-sı’ndaki gözlemevlerine ili kin bilgiler veren The Observatory in Islam (Ankara 1960) en önemli çalı malardandır. The Observatory in Islam, Đslâm Dünyası'nda kurulmu olan
gözle-mevleri hakkında imdiye kadar yazılmı en kapsamlı eserdir. Yine Sayılı tarafından hazırla-nan diğer bir kitap da Copernicus and His
Monumental Work'dur (Sayılı, Ankara 1973). Eserde Copernicus'un devrim yaratan Güne Merkezli Evren Kuramı’na ili kin önemli ipuç-ları verilmekte, etkileri tartı ılmaktadır. Ünver’in Đstanbul Rasathanesi (Ankara 1969) adlı kitap ise, 1575’te kurulan ve 1580’de yıkılan Đstanbul Gözlemevi hakkında ayrıntılı
bilgiler içermektedir. Bunlar dı ında, kendi tarihimizde önemli olan bazı bilim adamlarının yazdığı eserler de çevrilmi ve yayımlanmı tır.
Bunlar arasında, Takîyüddîn’in, Đslâm
Dünya-sı’nda mekanik saatlere ve saat yapımına ili kin bilinen ilk kuramsal eseri olan ve cep, duvar, masa saatlerinin yanında astronomik saatlerle gözlem saatlerini anlattığı El-Kevâkib el-Düriyye fî Bengâmât el-Devriyye (Mekanik Saat Konstrüksiyonuna Dair En Parlak Yıldızlar) adlı eserinin incelendiği On Altıncı Asırda
Osmanlılar’da Saat ve Takîyüddîn’in “Meka-nik Saat Konstrüksüyonuna Dair En Parlak Yıldızlar” Adlı Eseri (Hazırlayan: Tekeli, An-kara 1966), Ortaçağ Đslâm Dönemi’nde
astro-nomi çalı malarına ı ık tutan ve Fergânî’nin Doğu ve Batı’da el kitabı olarak kullanılmı
eserinin Türkçesi olan Unat’ın, El-Fergânî’nin The Elements of Astronomy (Harvard University, Harvard 1998) ve Osmanlılarda son dönem astronomi bilgisinin düzeyinin ele alın-dığı Seyyid Ali Pa a, Miratü'l-Alem (Evrenin
Aynası), Ali Ku çu'nun Fethiyye Adlı Eserinin Çevirisi (Ankara 2001) adlı eserleri, Dizer’in Takiyüddin (Ankara 1990) ve Gencan’la ortak hazırladıkları Muhtasar fi 'Đlm el-Tencim ve Ma'rifet Takvim (Risale-i Si Fasıl), Nasir el-Din el-Tusi, (Đstanbul 1984) adlı eserleri,
Dilgan’ın Büyük Türk Alimi Nasîrüddîn Tûsî (Đstanbul 1956) adlı eseri, Demir’in Unat ile
Takvîmü’l-Edvâr (Takvimler) (Ankara 1996) adlı eseri ve yine Demir’in Takiyüddîn’de Matematik ve Astronomi, (Ankara 2000) adlı eseri sayılabilir. Tüm bu önemli ara tırmalara kar ın, Đhsanoğlu,
e en, Đzgi, Akpınar ve Fazlıoğlu tarafından
hazır-lanan ve Osmanlı astronomları ve yazdıkları eser-lerin yurtiçi ve yurtdı ında bulunan yazmaları hakkında geni bilgi veren Osmanlı Astronomi Literatürü Tarihi (2 Cilt, Đstanbul 1997) hariç
tutulursa Türkiye'de özel olarak Osmanlı astrono-misi, Đslâm astronomisi ve Türk astronomisi gibi
geni çaplı bir eser henüz yazılamamı tır.
1900-1909 yılları arasında astronomi tarihine ili kin olarak hiçbir eser tespit edemedik. 1910-1919 yılları arasında 3 kitap 2 makale, 1920-1929 yılları arasında da sadece 1 makale yayımlanmı -tır. Tablo 1 ve Grafik 1’den görüldüğü üzere,
astronomi tarihine ili kin yayınlar, 1930 yılında sonra artı göstermi ve bu konudaki yayınların sayısındaki asıl artı ise, bilim tarihinin kurumsalla masından sonra (1960’kurumsallardan sonra) gerçekle -mi tir. 1990-1999 yılında ise yayın sayısı, bir önceki dönemin neredeyse iki katına ula mı tır. Tablo 2 ve Grafik 2 astronomi tarihine ili kin yazılmı olan yazıların ne kadarının kitap ne kada-rının makale olduğuna ili kindir. Bu alana ili kin
423 eserin 50’si kitap, 373’ü makaledir. Toplam yayının % 16'sı, Ankara Üniversitesi, Dil ve Ta-rih-Coğrafya Fakültesi, Bilim Tarihi Anabilim
Dalı'nda yapılan çalı malardır. Bu çalı maların % 34'ü Sayılı'ya (toplam yayının % 6'sı), % 27'si Tekeli'ye (toplam yayının % 6'sı), % 26'sı Unat'a (toplam yayının % 3,5'i), % 12'si Demir'e (toplam yayının % 2'si) ve % 1'i Kâhya'ya (toplam yayının % 0,2'si) aittir. Bunlar dı ında en çok yayın yapan-lara gelince, toplam yayının % 7'si Dizer'e, % 4'ü Bir'e, % 3'ü Bir ve Kayral'a, % 2'si Süheyl Ünver'e ve % 1'i Fatin Gökmen'e aittir.
Astronomi tarihine ili kin yayınların ne kadarının metne dayalı oldukları ve hangi dilde yazıldıkları-na ili kin bilgiler ise Tablo 3, Grafik 3 ve Tablo 4, Grafik 4’de verilmi tir. Toplam 423 yayının % 24’ü Eski Türkçe ve Arapça ba ta olmak üzere klâsik dillerden biriyle yazılmı olan bilimsel me-tinlere dayalı olarak hazırlanmı tır. Yine toplam 423 yayının % 12 gibi dü ük bir miktarının Đ
ngiliz-ce yazıldığını görmekteyiz. Türkiye’de bu alanda
gerçekle tirilen bilimsel çalı maların sonuçlarını, tüm Dünya’da daha iyi bir biçimde duyurabilmek ve ülkemizdeki bilim tarihi etkinliğini ulusal
dü-zeyden uluslararası düzeye çıkarabilmek için, ya-bancı dillerden biriyle ve özellikle de Đngilizce ile
yayın yapma çalı malarına daha fazla ağırlık
ver-menin gerekli olduğu açıktır.
Astronomi tarihi literatürü incelendiğinde dikkati
çeken bir ba ka nokta ise, toplam 101 adet metin ne rine dayalı çalı manın % 56,4'ünün Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi, Bilim
Tarihi Anabilim Dalı öğretim üyelerince yapılmı
olmasıdır. Metin ne rine dayanan bu eserlerden bazıları unlardır: Đstanbul Gözlemevi ve burada
yapılan çalı maların anlatıldığı “Alâuddin
Man-sûr’un Đstanbul Rasathanesi Hakkındaki iirleri"
(Sayılı, Belleten, Cilt 20, 1956, s. 411-484); ünlü bilgin Hâzinî'nin yaptığı gözlem araçlarının
ince-lendiği “Hâzinî’nin Rasat Âletleri Üzerine
Risâ-lesi” (Sayılı, Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi, Cilt 14, 1956, s. 15-19); Đstanbul
Göz-lemevi'nde kullanılan gözlem araçlarının tasvirle-rinin verildiği “Meçhul Bir Yazarın Đstanbul
Rasathanesinin Âletlerinin Tasvirini Veren ‘Âlât-ı Rasadiye li Zîc-i ehin âhiye Adl‘Âlât-ı Makalesi" (Tekeli, Ara tırma, Cilt 1, 1963, s. 71-122); Nasîrüddin el-Tûsî, Takîyüddîn ve Tycho Brahe’nin gözlem araçlarının mukayese edildiği
“Nasîrüddin, Takiyüddin ve Tycho Brahe’nin Rasat Aletlerinin Mukayesesi” (Tekeli, Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, Cilt 16, Sayı 3-4, 1958, s. 301-393); ünlü astronom Takîyüddîn'in matematik ve ast-ronomi çalı malarının ayrıntılı olarak verildiği
Takiyüddîn’de Matematik ve Astronomi (De-mir, Ankara 2000); Ahmed Cevdet Pa a'nın Takvîmü’l-Edvâr'ının günümüz Türkçe'sine aktarımı olan Takvîmü’l-Edvâr-Takvimler (Demir ve Unat, Ankara 1996); Ali Ku çu'nun el-Muhammediyye, el-Fethiyye ve Risâle fî Hall E kâl el-Mu‘addil li’l-Mesîr adlı eserlerinin incelendiği “Ali Ku çu ve Muhammediyye,
el-Fethiyye ve Risâle fî Hall E kâl el-Mu‘addil li’l-Mesîr Adlı Eserlerinin Türk Bilim Tarihindeki Yeri” (Demir ve Unat, Dü ünen Siyaset, Sayı 16, Ankara 2002, s. 231-255); ünlü astronom Fergânî'nin Ortaçağ döneminde Batı'da ve Do-ğu'da el kitabı olarak kullanılan astronomi
eseri-nin Türkçe'ye çevirisi olan El-Fergânî, The Elements of Astronomy (Unat, Harvard 1998); Seyyid Ali Pa a'nın Miratü'l-Alem adlı eserinin günümüz Türkçe'sine aktarımı olan Miratü'l-Alem (Evrenin Aynası) (Unat, Ankara 2001) ve ilk defa hazırlanan ve eskiden kullanılan astro-nomi terimlerinin günümüz kar ılıklarının verildiği ve tanımlandığı “Eski Astronomi
Me-tinlerinde Kar ıla ılan Astronomi Terimlerine
Đli kin Bir Sözlük Denemesi” (Unat, Ankara
Üniversitesi, Osmanlı Tarihi Ara tırma ve Uygu-lama Merkezi Dergisi, OTAM, Sayı 11, Ankara 2001, s. 633-696) sayılabilir.
göz-lem araçları üzerine yapılmı tır. Bu üç konu, top-lam yayının % 57,7'sini olu turmaktadır.
Astronomi tarihi üzerine yapılan ara tırmaların % 24,6’sı Osmanlı, % 17,7’si Batı, % 16,9’u Osman-lı Öncesi Türk, % 13,3’ü Đslâm, % 7,2’si
Cumhu-riyet, % 3,6’sı Eski Çağ, % 2,4’ü Antik Çağ
dö-nemlerine aittir (Tablo 6, Grafik 6). Öyleyse bu konudaki çalı malarının % 48,7’si Türklere ili -kindir ki bu oldukça yüksek bir değerdir. Türk
astronomi tarihi çalı malarının genel bilim tarihi çalı maları arasındaki yerini belirleyebilmek için Batı astronomi çalı malarını da yaygınla tırmak gerektiği açıktır. Bu alandaki çalı malar da % 17,7
gibi iyi bir değerdedir. Buna kar ın, Cumhuriyet
Dönemi astronomi çalı maları bu değerler arasıda
% 7,2 gibi dü ük bir değere sahiptir. Bunun en
büyük nedeni Cumhuriyet’imizin 80 yıllık geçmi i olması ve bu dönem içerisinde bilimsel olayların henüz tamamlanmaması ve bilim tarihçilerinin ilgisi dahiline henüz girememesidir.
Astronomi tarihine ili kin tüm yayınların % 54,3’ü popüler dergiler dı ında ulusal ve uluslararası tebliğ dergileri, Ankara Üniversitesi - Dil ve
Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, Belleten, Bilim ve Felse-fe Metinleri, DTCF Ara tırma Dergisi, Erdem, Osmanlı, Osmanlı Bilimi Ara tırmaları, OTAM ve Türkler gibi bilimsel dergilerde yayınlanmı tır ve astronomi tarihi alanına katkı sağlamı yayınlardır
(Tablo 7, Grafik 7). Bunların % 20,3’ü kitap, % 79,7’si makaledir. Astronomi tarihine katkı sağ
-lamı bu tür yayınların % 33’ü Ankara Üniversite-si, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi, Bilim Tarihi
Anabilim Dalı çalı anlarınca yapılmı tır.
4. Sonuç
Tüm bu belirlemelerin ı ığı altında,
1. Türkiye’de astronomi tarihi çalı malarının bilim tarihi çalı maları içerisinde önemli bir yer tuttuğ
u-nu anla ılmaktadır.
2. Astronomi Tarihi ara tırmalarının % 24,6’sı Osmanlı, % 16,9’u Osmanlı Öncesi Türk, % 7,2’si Cumhuriyet Dönemi’ne ili kindir. Yani tüm ara tırmaların % 48,7’si Türk astronomi tarihine ili -kindir. Kendi tarihimizi öğrenmek açısından bu
oldukça önemli bir değerdir.
3. Ne var ki, Cumhuriyet Dönemi tüm ara tırma içerisinde % 7,2’dir. Yine de bu bir eksiklik olarak görülmemelidir. Türkiye Cumhuriyeti’nin 80 yıllık bir geçmi i vardır ve daha yeni yeni bilim tarihi ara tırmalarının konusu haline gelmeye ba lamı tır. 4. Astronomi tarihine ili kin tüm yayınların sadece % 12’si Đngilizce yazılmı tır. Bu dü ük rakamın
yükseltilmesi gereklidir. Zira Türkiye’de yapılan astronomi tarihi çalı malarının sonuçlarının tüm dünyaya duyurulması ve bu etkinliğin ulusal
dü-zeyden uluslar arası düzeye ta ınması gereklidir.
Yayınların Yılları
Kitap Makale TOPLAM
Yıllar
Adet Yüzde Adet Yüzde Adet Yüzde
10-19 3 6 2 0,5 5 1,2
20-29 - - 1 2,6 1 0,5
30-39 1 2 14 3,8 15 3,6
40-49 1 2 16 4,4 17 4
50-59 1 2 20 5,4 21 5
60-69 5 10 35 9,5 40 9,6
70-79 11 22 58 15,7 69 16,5
80-89 11 22 66 18 77 18,4
90-99 9 18 136 34,4 145 34,2
00-04 8 16 25 5,7 33 7
Tablo 1
Grafik 1
Yayınların Yıllara Göre Dağılım Grafiği
0 50 100 150
1910 -191
9
1920 -192
9
1930 -193
9
1940 -194
9
1950 -195
9
1960 -196
9
1970 -197
9
1980 -198
9
1990 -199
9
Yayın Yılı
Y
ay
ın
S
ay
ıs
ı
0 50 100 150 200
Kitap Makale TOPLAM
Yayın Sayısı
Kitap Makale TOPLAM
Adet Yüzde Adet Yüzde
50 12 373 88 423
Grafik 2
Metin Đncelemesine Dayalı Çalı malar
Kitap Makale TOPLAM
Metin Đncelemesine Dayalı Çalı maların Dağılımı
7
Metne Dayalı Metne Dayalı Olmayan
Yayınların Dilleri Yayınların Dillere Göre Dağılımı
6 45 0 1 34 10
Đngilizce Fransızca Türkçe (Telif) Türkçe (Çeviri)
Kitap Makale TOPLAM
Grafik 5 Yayınların Konulara Göre Dağılımı
11 4 4 5 7 0 0 5 1 13
Dönemler Kitap Makale TOPLAM
Adet Yüzde Adet Yüzde Adet Yüzde Yayınların Dönemlere Göre Dağılımı
15
Astronomi Tarihi Alanında Katkısı Bulunan Yayınların Dağılımı
50
Toplam Yayın Sayısı Alana Katkısı Olan Yayın Sayısı
Kaynaklar
A.
Kitaplar ve Makaleler
Adıvar, Adnan, Osmanlı Türklerinde Đlim, Đstanbul
1982.
Astronomi Magazin, Ege Üniversitesi Fen Fakül-tesi Yayınları, 1992-2004.
Bilim Tarihi, Đstanbul 1991-1994; Bilim ve Felsefe
Metinleri, Ankara 1992 (iki sayı).
Bilim ve Teknik, TÜBĐTAK Yayınları, 1973-2004.
Cumhuriyet Dönemi Makaleler Bibliyografyası (1923-1999), T.C. Kültür Bakanlığı Milli
Kü-tüphane Ba kanlığı Yayınları, Pusula
Yayıncı-lık ve Đleti im Ltd., Ankara 2001.
Demircan, Osman, "Türkiye Cumhuriyeti’nin 75. Yılında Astronomi Çalı maları", Türkiye Cumhuriyeti’nin 75. Yılında Bilim “Bilanço 1923-1988” Ukusal Toplantısı, II. Kitap, I. Cilt, Ankara 1999, s.145-157.
Demircan, Osman, "Türkiye'de Astronomi Çalı ma-ları", Cumhuriyetin 70. Yılında Türkiye'de Bi-lim, II, Bilim ve Teknik, Ankara 1993, s.100-107.
Dizer, Muammer ve Atila Özgüç, Türkiye’de Ast-ronomi Çalı maları, 1923-1982, Đstanbul
1983.
Dizer, Muammer, “Osmanlıda Rasathaneler,” Fa-tih’ten Günümüze Astronomi, Prof. Dr. Nüzhet
Gökdoğan Sempozyumu, 7 Ekim 1993, Đ
s-tanbul 1994.
Erzurumlu Đbrahim Hakkı, Mârifetnâme, Đ
stan-bul 1330/1912.
Eski Harfli Türkçe Basma Eserler Bibliyograf-yası (Arap, Ermeni ve Yunan Harfleriyle) 1584-1986, T.C. Kültür Bakanlığı Milli
Kütüphane Ba kanlığı Yayınları, Pusula
Yayıncılık ve Đleti im Ltd., Ankara 2001.
Günergun, Feza (Editör), Osmanlı Bilimi Ara -tırmaları, Đstanbul 1995-2002.
Günergun, Feza (Editör), Türkiye’de Bilim, Teknoloji ve Tıp Tarihi Çalı maları (1973-1998), Ankara 2000.
Hoca Đshak Efendi, Mecmûa-i Ulûm-i Riyaziye, Đstanbul 1261.
Đhsanoğlu, Ekmeleddin, Büyük Cihad’dan Frenk
Fodulluğuna, Đstanbul 1996.
Đhsanoğlu, Ekmeleddin, Ramazan e en, Cevat Đzgi, Cemil Akpınar, Đhsan Fazlıoğlu,
Os-manlı Astronomi Literatürü Tarihi (OALT), 2 Cilt, Đstanbul 1997.
Đhsanoğlu, Ekmeleddin, Ramazan e en, M.
Serdar Bekar, Gülcan Gündüz, A. Hamdi Furat, Osmanlı Coğrafya Literatürü Tarihi (OCLT), 2 Cilt, Đstanbul 2000.
Đstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi Astronomi ve Fizik Dergisi, 1989-1996.
Đstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi Mecmuası, 1935-1981.
Türkiye’de Astronomi Tarihi Alanına Katkıda Bulunan Kitaplar ve
Bilimsel Dergilerdeki Yayınlar
Kâhya, Esin, "Cumhuriyetin Yetmi be inci Yılında Bilimin Getirdikleri", Felsefe Dünyası, Sayı: 28, Aralık 1998-2, Ankara 1998, s. 23-32. Kazancıgil, Aykut ve Vural Solok, Türkiye Bilim
Tarihi Bibliyografyası (1850-1981), Đstanbul
1981.
Kekeç, Dilek, Türkiye Astronomi Bibliyografyası (1929-1994), Yayınlanmamı Lisans Tezi, Tez Danı manı; Melek Dosay, Ankara 1999. Kırbıyık, Halil, “Cumhuriyet Türkiyesi’nde
Astro-nomi ve Uzay Bilimleri Geli imi”, Yeni Türki-ye, Sayı 23-24, Ankara 1998, s. 2312-2317. Koçer, Dursun, "Cumhuriyet Türkiyesinde
Astro-nomi Biliminin 75 Yılı ve Yeni Ufuklar", Türkiye'de Bilim, Teknoloji ve Tıp Tarihi Çalı -maları (1973-1998), Türkiye Cumhuriyet'inin Kurulu unun 75. Yılı Münasebetiyle Düzenle-nen " Türkiye'de Bilim, Teknoloji ve Tıp Tarihi Çalı maları (1973-1998): Son 25 Yılın Değ er-lendirilmesi ve Yeni Ufuklar" Sempozyumu'-nun (Đstanbul, 19-20 Ekim 1998) Yeni Yayın-lar ile Güncelle tirilmi Bildiri Kitabı, Editör: Feza Günergun, Ankara 2000, s. 165-184. Seyyid Ali Pa a, Miratü'l-Alem (Evrenin Aynası),
Ali Ku çu'nun Fethiyye Adlı Eserinin Çevirisi, Hazırlayan: Yavuz Unat, Kültür Bakanlığı
Yayınları, Ankara 2001.
Tekeli, Sevim, “Osmanlıların Astronomi Tarihin-deki En Önemli Yüzyılı,” Fatih’ten Günümüze Astronomi, Prof. Dr. Nüzhet Gökdoğan
Sem-pozyumu, 7 Ekim 1993, Đstanbul 1994, s.
69-85.
Tekeli, Sevim, Esin Kâhya, Melek Dosay, Remzi Demir, Hüseyin Gazi Topdemir, Yavuz Unat ve Ayten Aydın Koç, Bilim Tarihine Giri , Nobel, Ankara 2001.
Türkiye Bibliyografyası, T.C. Kültür Bakanlığı
Milli Kütüphane Ba kanlığı Yayınları (Ocak
1989-Mart 1993).
Türkiye Makaleler Bibliyografyası, T.C. Kültür Bakanlığı Milli Kütüphane Ba kanlığı
Yayın-ları (Ocak 1989-Mart 1993).
Türkiye’de Bilim Tarihi Ara tırmalarının Dünü ve Bugünü, Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih- Kâhya, Esin, Melek Dosay Gökdoğan, Remzi
Demir, Hüseyin Gazi Topdemir ve Yavuz Unat, Ankara Üniversitesi, Coğrafya Fakülte-si, Bilim Tarihi Anabilim Dalı’nda Yapılan Çalı malar, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi
Yayınları: 975-482, Ankara 2003.
Unat, Yavuz, “Osmanlı Astronomisine Genel Bir Bakı ”, Osmanlı, Cilt 8, Yeni Türkiye Yayın-ları, Editör: Güler Eren, Ankara 1999, s. 411-420.
Unat, Yavuz, Đlkçağlardan Günümüze Astronomi Tarihi, Nobel, Ankara 2001.
B.
Web Siteleri
http://194.27.28.21/asart http://alpha.sci.ege.edu.tr http://astron.physics.metu.edu.tr http://astronomy.sci.ege.edu.tr http://fen.bilkent.edu.tr. http://fenedebiyat.erciyes.edu.tr http://newton.physics.metu.edu.tr http://tad.org
