• Tidak ada hasil yang ditemukan

CAMPUH KODE (CAMPUR KODE) RING WAYANG KULIT INOVATIF CENK BLONK SANE MAMURDA LATA MAHOSADHI

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Membagikan "CAMPUH KODE (CAMPUR KODE) RING WAYANG KULIT INOVATIF CENK BLONK SANE MAMURDA LATA MAHOSADHI"

Copied!
11
0
0

Teks penuh

(1)

CAMPUH KODE (CAMPUR KODE) RING WAYANG

KULIT INOVATIF CENK BLONK SANE MAMURDA LATA

MAHOSADHI

I Gusti Agung Indriyani

1

Ida Bagus Rai

1

, Sang Ayu Putu Sriasih

2

Jurusan Pendidikan Bahasa Bali

Universitas Pendidikan Ganesha

Singaraja, Indonesia

e-mail:{agungindriyani@yahoo.co.id, ibrai_cangapit@yahoo.com,

sap.sriasih@yahoo.com} @undiksha.ac.id

KUUB

Tetilik puniki matetujon nelatarang indik (1) Sapunapi soroh campuh kode (campur kode) sane wenten ring wayang kulit inovatif Cenk Blonk sane mamurda Lata Mahosadhi, (2) Punapi mawinan (kahanan) dalang nganggen basa sane lianan (campuh kode) ritatkala nglampahang wayang kulit inovatif Cenk Blonk sane mamurda Lata Mahosadhi, miwah (3) Basa napi manten sane kaanggen ritatkala nglampahang wayang kulit inovatif Cenk

Blonk sane mamurda Lata Mahosadhi. Palihan tetilikan sane kaanggen ring tetilikan

puniki inggih punika deskriptif kualitatif. Jejering ring tetilikan puniki inggih punika wayang kulit inovatif Cenk Blonk sane mamurda Lata Mahosadhi. Panandang ring tetilikan puniki inggih punika campuh kode (campur kode). Kramaning tetilikan sane kaanggen nganggen tiga kramaning inggih punika kramaning transkripsi (transkrip data), kramaning

dokumentasi, lan kramaning sadu wicara. Piranti tetilik sane kaanggen inggih punika kartu data lan sadu wicara. Data tureksa sane kaanggen inggih punika identifikasi data. reduksi data, nyorohang data lan panyutetan. Manut saking analisis data, soroh campuh

kode kapolihang 178 data, selanturnyane sane ngawinang (kahanan) campuh kode kapolihang 11 kahanan sane ngawinang, lan basa sane kaanggen wenten 4 inggih punika basa Bali, basa Indonesia, basa Inggris miwah basa kawi (jawa kuna).

Kruna Jejaton: campuh kode, wayang kulit inovatif Abstrak

Penelitian ini bertujuan mendeskripsikan (1) Jenis-jenis campur kode yang ada di wayang kulit inovatif Cenk Blonk yang berjudul Lata Mahosadhi, (2) Apa yang menyebabkan (faktor) dalang menggunakan bahasa yang berbeda (campur kode) pada saat mementaskan wayang kulit inovatif Cenk Blonk yang berjudul Lata Mahosadhi, (3) Bahasa apa saja yang digunakan pada saat mementaskan wayang kulit inovatif Cenk

Blonk yang berjudul Lata Mahosadhi. Penelitian ini menggunakan rancangan deskriptif

kualitatif. Subjek dalam penelitian ini adalah wayang kulit inovatif Cenk Blonk yang berjudul Lata Mahosadhi. Objek dalam penelitian ini adalah campur kode. Penelitian ini menggunakan 3 metode penelitian yaitu metode transkripsi (transkrip data), metode dokumentasi dan metode wawancara. Analisis data yang digunakan adalah identifikasi data, reduksi data, klasifikasi data dan kesimpulan. Menurut analisis data, jenis-jenis campur kode diperoleh 178 data, selanjutnya faktor yang menyebabkan campur kode diperoleh 11 penyebab campur kode,, dan bahasa yang digunakan ada 4 yaitu bahasa Bali, bahasa Indonesia, bahasa Inggris dan bahasa Jawa kuno.

(2)

Kata kunci: campur kode, wayang kulit inovatif

Abstract

This research is aimed to describe (1) the kinds of code mixing existing in Lata

Mahosadhi wayang innovative Cenk Blonk, (2) the cause ( factors ) mastermind use

different languages (intervening code) in the stage wayang innovative Cenk Blonk titled

Lata Mahosadhi, (3) what the languages are used at Lata Mahosadhi wayang innovative Cenk Blonk. This research uses descriptive qualitative technique. Subjects in this study is

innovative Cenk Blonk shadow puppet titled Lata Mahosadhi. The object of this research is code-mixing. This study uses three methods of research is the method of transcription, the method of documentation and interview method. Analysis of the data used is data identification, data reduction, data classification and conclusions. According to the data analysis, the types of code-mixing is obtained 178 data then the factors that cause interference code code-mixing causes acquired 11 , and the language used there are four is a Balinese language, Indonesian, English and ancient Javanese language. Keywords: code-mixing, wayang innovative

PURWAKA

Basa pinaka piranti mabebaosan ring sajeroning kahuripan. Basa nenten prasida lempas saking kauripan, santukan basa mawiguna pisan majeng ring kauripan manusa. Sinalih tunggil kawigunan basa inggih punika pinaka piranti sane kaanggen mabebaosan olih para jadma sane kaanggen nguningayang orti (informasi) majeng jadma sane lianan lan kaanggen nguningayang daging pikayunan sane dados pikobet, pabesen, miwah tetuladan olih jadma siosan. Basa sane wenten ring jagat sane jimbar puniki akeh pisan minakadi basa Indonesia, basa Inggris, basa Jepang, basa Jerman, taler basa daerah (basa Bali, basa Sunda, basa Minangkabau miwah sane siosan).

Basa Bali wantah silih sinunggil basa daerah sane wenten ring panegara Indonesia. Basa Bali puniki kaanggen pinaka sarana ritatkala mabebaosan sajeroning krama Bali, sakadi bebaosan ring parikrama adat, bebaosan ring parikrama agama, miwah bebaosan sarahina ring kulawarga.

Kawentenan basa Bali sane kantun kamanggehang ring parikrama adat prasida kakantenang sajeroning bebaosan ring paruman desa, banjar, subak, dadia, pamaksan, miwah sekaa-sekaa lianan sane kawangun antuk krama Bali. Ring sajeroning parikrama agama, basa Bali kantun akeh kaanggen sajeroning mabebaosan, dharma wacana, dharma tula, dharma gita, miwah sane lianan.

Kawentenan mabebaosan nganggen basa Bali sayan-sayan rered ring aab sekadi mangkin. Panglimbak jagat sane kabaos aor tan pawates ngawinang basa Bali taler keni iusannyane. Basa Bali druene sane mangkin sayan polih panglimbak saking basa sane siosan. Sane mangkin akeh jadma sane nganggen Basa Bali sane madaging Campuh kode (campur kode) sareng basa sane lianan. Basa sane kaubah utawi nyampuh basa ring sajeroning basa ibu sareng basa sane siosan, pinaka selingan sane becik basa kaanggen ri kalaning basa punika nenten prasida kaubah utawi kruna serapan. Teges kode inggih punika silih tunggil warna ring sajeroning basa. Basa

(3)

sane kacutetang punika piranti verba sane kaanggen mabebaosan (Suwito, 1985: 67). Sakadi basa Bali sane madaging basa Indonesia punika sampun kawastanin campuh kode (campur kode). Nababan (1991: 32) nelatarang, campuh kode (campur kode) inggih punika pacampuhan nglangkung kalih basa lan ragam basa ring sajeroning laksana basa (speech act utawi discourse) sane nenten wenten katakonin kawentenan pacampuhan basa ring wewidangan baos.

Ring sajeroning campuh kode (campur kode) puniki nglangkung nganggen kalih kode sane kaanggen sinarengan lan nenten wenten penampen, ketahnyane kalaksanayang ri kalaning galah elah (santai) lan galah formal, nanging ring campuh kode (campur kode) kaanggen ring galah elah (santai). Ring krama Indonesia campuh kode (campur kode) sampun ketah kaanggen mabebaosan, minakadi mabebaosan nganggen basa Indonesia wenten campuhan basa Bali utawi mabebaosan nganggen basa Bali wenten campuhan basa Indonesia. Ring wewidangan sekolah ketahnyane basa Indonesia kacampuhin olih basa dura negara, basa sane kaplajahin ring sekolah (Chaer, 1994: 69). Maduluran antuk makudang-kudang panlataran punika prasida kacutetang campuh kode (campur kode) inggih punika basa sane nganggen nglangkung kalih basa sane ngranjingang warna-warna basa siki kabasa sane siosan. Campuh kode (campur kode) puniki sampun makeh kaanggen olih jadma Bali saking alit ngantos lingsir. Basa puniki sampun makeh kaanggen olih alit-alit sane wau melajahin basa Inggris, para yowana sane kaanggen ring basa gaul utawi prokem lan sane mangkin akeh kesusastraan Bali sastra sane nganggen campuh kode (campur kode).

Ngenenin indik kesusastraan Bali, kasusastran Bali sane sampun polih panglimbak aab sekadi mangkin inggih punika kasusastran Bali Purwa. Kasusastran Bali Purwa inggih punika kasusastran sane pinaka tetamian duk masane nguni sane rumaket pisan paiketannyane ring pustaka-pustaka suci agama Hindu sane marupa wayang, tembang, gancaran, babad, palawakya miwah sane lianan.

Wayang pinaka silih tunggil saking kasusastraan Bali purwa sane mateges, ring basa Jawi kruna wayang punika mateges “bayangan”. Nanging yening selehin manut teges filsafatnyane “wayang” punika prasida mateges bayangan utawi pencerminan saking parisolah sane wenten ring angga soang-soang jadma. Parisolah punika sakadi sane manut lan nenten manut minakadi watek momo angkara, kebajikan,

serakah miwah parisolah sane

tiosan. Sampun ketah kauningin sasolahan wayang kulit nenten lempas saking nilai tuntunan lan

tontonan (balih-balihan), seni

pewayangan marupa kesenian sane multi kompleks utawi total teater.

Ngeninin indik kawentenan wayang, wenten sane mawasta wayang wong sane kasolahang olih akeh jadma sane nganggen tapel manut tokoh sane wenten ring carita. Sajabaning punika taler wenten sane mawasta wayang kulit. Wayang kulit lumbrahnyane kakaryanin antuk kulit banteng taler kasolahang olih siki jadma sane mawasta dalang lan kairingin antuk gambelan.

Ring sajeroning wayang kulit, wenten sane mawasta wayang kulit purwa. Wayang kulit purwa sasolahannyane kantun nganggen piranti purwa sakadi nganggen sundih sentir lan nganggen pangiring gambelan. Pangiring gambelan punika durung wenten warna minakadi kantun nganggen gender kemanten taler indik basa sane

(4)

kaanggen ritatkala nyolahang wayang dalang kantun akehan nganggen basa Jawi rikala masolah. Indike punika sane ngawinang akeh pamiarsane nenten ngresep ring satua sane kacaritayang.

Duaning asapunika wenten inovasi-inovasi saking seniman Bali utamane para dalang, dadosnyane wenten wayang-wayang kulit

inovatif. Yadiastun kawastanin

wayang kulit inovatif nanging nenten lempas saking kawentenan sastrane. Kaluwihan wayang inovatif puniki, wayang sane sampun wenten warna-warna sane becik taler prasida ngawinang para pamiarsa meled miarsayang wayang punika. Warna puniki ngeninin indik sundih nenten malih nganggen sundih sentir nanging sampun nganggen sundih sane modern sane prasida ngawe warna barak, kuning, gadang, miwah sane lianan. Lianan punika pangiringnyane sane marupa gambelan Bali sampun wenten warna gambelan lan warna gendingnyane. Ring sajeroning wayang inovatif puniki taler nganggen basa sane variatif mangda prasida nudut kayun para pamiarsa sane miarsayang taler pamiarsa prasida ngaresepang sapunapi daging carita sane kasolahang. Basa sane kaanggen ring wayang inovatif puniki campuh kode (campur kode).

Sakadi sane sampun katelatarang ring ajeng, akeh bebaosan wayang kulit sane madaging basa lianan ring basa Bali. Indike punika nyihnayang kawentenan campuh kode (campur kode) ring wayang kulit. Faktor sane ngawingang kawentenan campuh kode (campur kode) puniki inggih punika pariindikan saking pamaos miwah pariindikan basa. Punika nyihnayang kawagedan dalang mabasa Bali prasida dados pariindikan sane ngawinang campuh kode (campur kode). Pariindikan campuh kode (campur kode) medal

sangkaning kawentenan

sosiolinguistik. Sajeroning

kawagedan pragina dalang mabasa

Bali sampun nyihnayang

kawentenan sosiolinguistik riantukan kawentenan sosiolinguistik punika nenten prasida lempas saking jadma, basa, miwah budaya. Wenten makudang-kudang murda wayang kulit inovatif minakadi Abimanyu Makrangkeng, Lata Mahosadhi, Gatotkaca Duta, Situ Bandha Punggel, Gatotkaca Anggugah, miwah sane lianan. Akeh murda wayang kulit inovatif sane madaging kawentenan campuh kode sampun kasolahang olih para pragina.

Nanging ring tetilikan puniki, Tetilik sane kalaksanayang pacang nilikin silih sinunggil wayang kulit

inovatif sane mamurda Lata

Mahosadhi. Wayang kulit inovatif Lata Mahosadhi puniki kasolahang olih dalang I Wayan Nardayana S.Sn, M.Fil.H ring Sanggar Cenk Blonk Belayu Tabanan. Wayang kulit

inovatif sane mamurda Lata

Mahosadhi puniki kapilih riantukan ring dagingnyane ngutamayang ajah-ajahan lan bebanyolan. Taler akeh malih nganggen basa saking dura Bali. Kawentenan campuh kode lan sastra-sastra sane kawedarang olih dalang ring lelampahan wayang kulit inovatif Cenk Blonk puniki prasida kaanggen tatuladan majeng parajanane. Wayang kulit inovatif sane mamurda Lata Mahosadhi puniki madue kalih CD. Ring wayang kulit inovatif puniki ketahnyane nyaritayang indik peperangan sane wenten ring alengka pura, pamuputne ngrereh tamba sane mawasta Lata Mahosadhi.

Malarapan pamahbah ring ajeng, taler malarapan saking murda lelampahan-lelampahan wayang inovatif Cenk Blonk sane wenten tur sampun polih katureksain olih panilik, sane akehan campuh kode (campur kode) ring silih sinunggil lelampahan wayang punika inggih

(5)

punika ring lelampahan sane mamurda Lata Mahosadhi. Duaning punika panilik marasa meled ngalaksanayang tetilik indik

“Campuh Kode (Campur Kode) ring

Wayang kulit Inovatif Cenk Blonk sane Mamurda Lata Mahosadhi”. Ring tetilik puniki iraga mangda uning soroh campuh kode sane wenten ring wayang kulit inovatif Cenk Blonk sane mamurda Lata

Mahosadhi, punapi mawinan

(kahanan) nganggen campuh kode (campur kode) ring wayang kulit inovatif Cenk Blonk sane mamurda Lata Mahosadhi, taler basa napi manten sane kaanggen ritatkala nglampahang wayang kulit inovatif Cenk Blonk sane mamurda Lata

Mahosadhi sane prasida

ngranayang campuh kode.

Manut dadalan pikobet ring ajeng, bantang pikobet ring tetilik puniki inggih punika (1) Sapunapi soroh campuh kode (campur kode) sane wenten ring wayang kulit inovatif Cenk blonk sane mamurda

Lata Mahosadhi? (2) Punapi

mawinan (kahanan) dalang nganggen basa sane lianan (campuh kode) ritatkala nglampahang wayang kulit inovatif Cenk Blonk sane mmurda Lata Mahosadhi? (3) Basa napi manten sane kaanggen ritatkala nglampahang wayang kulit inovatif Cenk Blonk sane mamurda Lata

Mahosadhi sane prasida

ngranayang campuh kode?

Tatujon tetilik puniki inggih punika (1) Prasida nelatarang soroh campuh kode sane wenten ring wayang kulit inovatif Cenk Blonk sane mamurda Lata Mahosadhi, (2) Prasida nelatarang punapi mawinan dalang nganggen basa sane lianan campuh kode ring wayang kulit inovatif Cenk Blonk sane mamurda

Lata Mahosadhi, (3) Prasida

nelatarang Basa napi manten sane kaanggen ritatkala nglampahang wayang kulit inovatif Cenk Blonk sane mamurda Lata Mahosadhi

sane prasida ngranayang campuh kode? Kawigunan tetilik kaepah dados kalih inggih punika kawigunan pamucuk miwah kawigunan panglimbak.

Sepat siku-siku inggih punika panlataran indik teori sane prasida dados geguat tetilik sajeroning muputang pikobet sane kapanggihin. Ring tetilik puniki wenten kutus (8) sepat siku-siku sane kaanggen dasar tetilik minakadi: 1) kedwibahasaan, 2) teges kode, 3) teges campuh kode, 4) soroh-soroh campuh kode, 5) dadalan campuh kode, 6) satuan lingual, 7) teges wayang, lan 8) tetilikan asoroh.

Bilingualisme ring sajeroning basa Indonesia kawastanin kedwibahasaan. Bilingualisme utawi

kedwibahasaan inggih punika

mapaiketan sareng kalih basa lintang kalih kode basa. Jadma sane prasida mabebaosan nganggen kalih

basa punika kawastanin

berdwibahasa utawi dwibahasawan. Manut Nababan (1991: 27)

bilingualisme inggih punika

ketahnyane nganggen kalih basa ring sajeroning mabebaosan (interaksi) majeng jadma siosan. Mackey, Fishman (ring Chaer lan Agustina, 2010: 84) kalih basa sane kaanggen olih sang sane mabebaosan ring sajeroning peparuman (pergaulan) majeng jadma siosan.

Ring sor puniki kaunggahang wenten kalih teges kode manut para sujana basa. Manut Suwito (1985: 67), kode inggih punika sinalih tunggilwarna ring sajeroning basa. Basa sane kacutetang punika piranti sane kaanggen mabebaosan. Lianan ring teges kode punika, Kridaklasana (2005: 87) nlatarang, yening kode prasida kade finisiang dados prelambang utawi pariindik ungkapan sane kaanggen antuk ngambarang teges punika, sistem basa ring krama, variasi basa sane kaanggen mabebaosan olih panutur.

(6)

Campuh kode sampun ketah kepanggihin ring parikrama. Mangda uning ngenenin indik campuh kode, patut kauningin indik teges kode, inggih punika silih tunggil warna ring sajeroning basa.Basa sane kacutetang punika piranti sane kaanggen mabebaosan (Suwito, 1985: 67). Kridalaksana (2001:102) maosang wenten tetiga teges kode minakadi kode pinaka sistem sane maosang indik unteng basa, kode pinaka sistem basa sane wenten ring parikrama, punika taler kode pinaka soroh-soroh ring silih tunggil basa. Lianan ring punika, kode wantah parinama sane dados pangentos basa, soroh tutur (ragam

tutur), utawi dialek. Manut

panlataran ring ajeng, prasida kacutetang kode punika wantah istilah netral sane marupa kode pinaka pangentos basa, soroh basa, utawi dialek.

Yening sampun maosang ngenenin indik campuh kode, pastika nenten lempas saking kruna alih kode. Alih kode inggih punika magentosnyane pengangge basa santukan wentennyane kawentenan punika ring antar basal lan antar ragam ring siki wangsa (Aslinda, Syafyahya, 2007:85). Alih kode wenten ring bebaosan para kramane santukan wentennyane pauwahan pangangge basa utawi dialek ka basa utawi dialek sane lianan.

Campuh kode inggih punika mabebaosan sane nganggen basa

Indonesia sakewanten akeh

kacampuhin sareng basa

daerahnyane, jadma punika kasengguh sampun nganggen campur kode (Aslinda, Syafyahya, 2007:87). Nababan (1991: 32) nelatarang, campuhan kode basa

(campur kode) inggihpunika

pacampuhan kirang langkung kalih basa lan soroh basa ring sajeroning tindak basa sane nenten wenten tuntutan kawentenan pacampuhan basa ring wewidangan baos. Theander (ring Chaer lan Agustina,

2010: 115) nelatarang, paristiwa baos, klausa-klausa utawi frase-frase sane kaanggen kasorohan saking klausa lan frase campuhan hybrid causes, hybrid rhases, lan soang-soang frase utawi klausa nenten prasida ngicenin dukungan kawigunan soang-soang.

Campuh kode medal yening sang sane mabaos nganggen siki basa rarismadaging kruna utawi kruna satma saking basa lianan ring bebaosannyane sajeroning asiki lengkara. Indike puniki ketah medal riantukan kawentenan wewidangan pakraman, kawagedan, miwah agama sang sane mabaos sane kasinahang ring bebaosan sane dangantalergalah miwah genah sane informal. Campuh kode puniki taler prasida medal riantukan katunaan basa utawi nenten wentennyane pangentos ring basa sane kaanggen. Punika sane ngawinang sang sane mabaos nganggen basa lianan campuh kode (campur kode).

Manut Pawiwit Basa Sane Kaambil, minakadi campuh kode ka tengah, campuh kode ka sisi, miwah campuh kode cecampuhan. Manut Wangun Kerta basa, minakadi campuh kodesajeroning wangun kruna, campuh kode sajeroning wangun frasa, campuh kode sajeroning wangun klausa.

Manut Jendra (1991 : 142) wenten tigang pariindikan sane dados dadalan utawi sane ngawinang campuh kode. Tigang pariindikan punika minakadi sang sane mabaos, basa sane kaanggen, miwah tetujon bebaosan. Indike punika malih kasaderanaang dados kalih, inggih punika sang sane mabaos dados pariindikan sakingpamaos miwah basa sane kaanggen miwah tetujon bebaosan dados pariindikan basa. Makakalih pariindikan punika prasida katelatarang sakadi puniki.

Pamaos sane sering nganggen basa Indonesia yening mabebaosan nganggen basa Bali

(7)

pastika pacang ngamedalang campuh kode ka tengah (campur kode ke dalam). Tegesnyane, basa Bali sane kaanggen pacang madaging wangunbasa Indonesia. Punika prasida medal riantukan sang sane mabaos kirang waged mabasa Bali sane ngawinang basa Bali sane kaanggen pacang sering madaging wangun basa Indonesia utawi basa Balinnyane kirang nganutin galah miwah genah. Imba lianan sakadi bebaosanpara sujana sane ngranjingang kruna-kruna saking dura negara ring bebaosannyane. Pariindikan saking pamaos sane dados dadalan campuh kodeminakadi sang sane mabaos, sang sane kairing mabaos, miwah parisolah sang sane mabaos.

Pamaos sajeroning

nganggen basannyane, sering nyampuhang basa lianan ring bebaosannyane mangda pariindikan sane jagi kawedarang gelis karesepang.Wenten makudang-kudang pariindikan saking basasane ngawinang campuh kode.Parindikan basa punika minakadi katunaan basa, ngawigunayang parinama sane lumbrah, genah miwah galah mabebaosan, unteng bebaosan, kawigunan miwah tetujon, sorohmiwah tingkat tutur basa, anggen ngamedalang bebanyolan.

Ring basa Jawa kruna wayang punika mateges “bayangan”. Nanging yening selehin manut teges filsafatnyane “wayang” punika prasida mateges bayangan utawi pencerminan saking parisolah sane wenten ring angga soang-soang jadma. Parisolah punika minakadi watek momo angkara, kebajikan, serakah miwah parisolah sane tiosan.

Wayang punika

kalampahang olih sang dalang. Dalang punika kawantu olih penabuh gambelan lan siki utawi kalih jadma

sane kadadosang tukang

magegitayan. Kawigunan dalang ring lelampahan wayang puniki

prasida ngatur makasami pamargin sasolahan wayang punika mangda mamargi antar. Kawentenan wayang sane kabaos wayang kulit Bali wenten makudang-kudang soroh, Minakadi : Wayang Parwa, Wayang Ramayana, Wayang Calonarang, Wayang Cupak, Wayang Gambuh, Wayang Arja, Wayang Tantri, Wayang Sasak, Wayang Babad.

KRAMANING TETILIK

Ring tetilikan puniki nganggen tetilikan

deskriptif-kualitatif, Jejering tetilik inggih

punika jadma, piranti, utawi genah data variabel miwah indik sane kadadosang pikobet ring tetilik (Arikunto, 2006). Ring tetilik puniki sane dados jejering tetilik inggih punika wayang kulit inovatif sane mamurda Lata Mahosadhi, sane kasolahang olih dalang I Wayan Nardayana S.Sn,

Panandang tetilik inggih punika indik sane wenten ring sajeroning jejering sane katilikin. Ring tetilik puniki sane dados panandang tetiliknyane inggih punika campuh kode, sane nyutetang indik soroh campuh kode (campur kode), punapi mawinan nganggen campuh kode (campur kode) miwah basa napi manten sane kaanggen ritatkala nglampahang wayang kulit inovatif Cenk Blonk sane prasida ngranayang campuh kode.

Parikrama mupulang data nganggen tiga kramaning inggih punika kramaning transkripsi

(transkrip data), kramaning

dokumentasi lan kramaning sadu wicara. Piranti sane kaanggen inggih punika piranti sadu wicara lan kartu data.

Ri sampun data punika kapolihang, raris kamargiang data tureksa. Ngeninin indik pamargi data tureksa sane kalaksanayang ring sajeroning tetilik puniki, minakadi

identifikasi data, reduksi data,

(8)

PIKOLIH LAN TETEPASAN

pikolih miwah tetepasan saking tiga bantang pikobet, inggih punika (1) soroh campuh kode (campur kode) sane wenten ring wayang inovatif Cenk Blonk sane mamurda Lata Mahosadhi, (2)

Punapi sane ngawinang

(Kahanan/faktor) dalang nganggen basa sane lianan (campuh kode) ritatkala nglampahang wayang kulit inovatif Cenk Blonk sane mamurda Lata Mahosadhi, miwah (3) Basa napi manten sane kaanggen ritatkala nglampahang wayang kulit inovatif Cenk Blonk sane mamurda Lata

Mahosadhi sane prasida

ngranayang campuh kode?

Sakadi sane sampun kasinahang ring adiaya III, data sane kapolihang saking ngamargiang tetilikan puniki kasurat dumun ring kartu data. Sadurung kasurat ring kartu data, data sane kapolihang puniki nganggen kramaning

tanskripsi (transkrip data),

dokumentasi lan sadu wicara.

Saking kramaning transkrip data lan dokumentasi kapolihang data indik soroh campuh kode (campur kode) sane wenten ring wayang kulit inovatif Cenk Blonk sane mamurda Lata Mahosadhi lan basa sane kaanggen ritatkala nglampahang wayang kulit inovatif Cenk Blonk sane mamurda Lata Mahosadhi. Samaliha saking kramaning sadu wicara kapolihang data ngenenin indik punapi sane ngawinang dalang nganggen basa sane lianan (campuh kode) ritatkala nglampahang wayang kulit inovatif Cenk Blonk sane mamurda Lata

Mahosadhi, miwah napi sane

ngawinang (faktor) kawentenan campuh kode (campur kode) ring wayang kulit inovatif Cenk Blonk sane mamurda Lata Mahosadhi. Selanturnyane jagi katelatarang ring sor.

Pikolih kapertama indik soroh-soroh campuh kode ring

wayang kulit inovatif Cenk Blonk sane mamurda Lata Mahosadhi. Tetepasan indik soroh campuh kode sane wenten ring wayang kulit inovatif Cenk Blonk sane mamurda Lata Mahosadhi kapalih dados kalih manut Jendra (1991:132), inggih punika manut pawiwiwit basa sane kaambil miwah manut wangun kerta basannyane.

Manut pawiwit basa sane kaambil, soroh campuh kode sane wenten ring wayang kulit inovatif Cenk Blonk sane mamurda Lata Mahosadhi inggih punika campuh kode ka tengah miwah campuh kode ka sisi. Campuh kode ka tengah punika samian ngranjingang basa Indonesia pinaka basa pawiwit sane kaambil. Basa Bali pinaka basa utama ring wayang kulit inovatif Cenk Blonk sane mamurda Lata Mahosadhi miwah basa Indonesia ngranjing ring soroh (rumpun) basa. Indike punika manut sekadi penampen Jendra (1991:132) sane maosang campuh kode ka tengah inggih punika campuh kode sane ngranjingang basa sane asoroh (serumpun).

Sajeroning soroh campuh kode manut pawiwit basa sane kaambil, campuh kode ka tengah akeh kapolihang. Indike punika nyihnayang dalang wayang kulit inovatif Cenk Blonk sane mamurda Lata Mahosadhi waged sajeroning nganggen kalih basa inucap. Kawagedan punika nyihnayang dalang sampun nglaksanayang

kedwibahasaan. Kawentenan

campuh kode ka tengah akeh pisan kapolihang inggih punika 167 data saking campuh kode ka tengah. Indike punika ngawinang sane dados pawiwit basa inggih punika basa Indonesia.

Selanturnyane, ngenenin indik campuh kode ka sisi. Kawenten campuh kode ka sisi ring wayang kulit inovatif Cenk Blonk sane

mamurda Lata Mahosadhi

(9)

data campuh kode. Samian basa puniki mawit saking basa inggris, basa Bali miwah basa Inggris madue soroh basa sane malianan. Akidiknyane data campuh kode ka sisi sane kapolihang nyihnayang

kawagedan dalang ring

nglampahang wayang kulit. Sajeroning data campuh kode ka sisi sane kapolihang, basa inggris sane kaanggen basa inggris sane sering kapiarsayang olih para kramane sekadi power ranger, I love you miwah sorry. Saking tetilik sane kamargiang, nenten kapolihang data ngenenin indik campuh kode cecampuhan.

Manut wangun kerta basannyane campuh kode kapalih dados tiga, inggih punika campuh kode sajeroning wangun kruna, campuh kode sajeroning wangun

frasa, miwah campuh kode

sajeroning wangun klausa.

Campuh kode sane pinih akeh kapolihang inggih punika campuh kode sajeroning wangun klausa. Campuh kode ring wangun kruna puniki akeh pisan kagentosin antuk basa Bali. Nanging wenten kruna-kruna Basa Indonesia sane arang kagentosin antuk basa Bali. Minakadi kruna cinta dados kagentosin antuk tresna, kruna

setuju dados kagentosin antuk

cumpu. Campuh kode sajeroning wangun kruna kapolihang 54 data campuh kode saking 178 data campuh kode.

Campuh kode sajeroning wangun frasa taler kakantenang ring wayang kulit inovatif Cenk Blonk sane mamurda Lata Mahosadhi. Samian frasa sane ngranjing pinaka campuh kode mawit saking basa Indonesia. Sane dados ceciren campuh kode sajeroning wangun frasa inggih punika kawangun antuk kalih kruna utawi langkung miwah nenten madaging lingging (Chaer,2003:15). Imba sajeroning wangun frasa sekadi cinta sejati, bunuh diri, tanggung jawab miwah

generasi muda. Data sane

kapolihang campuh kode ring wayang kulit inovatif Cenk Blonk sane mamurda Lata Mahosadhi inggih punika 26 data.

Sane pinih untat inggih punika campuh kode ring sajeroning wangun klausa. Klausa sane ngranjing pinaka campuh kode inggih punika klausa saking basa Indonesia. Ceciren campuh kode sajeroning wangun klausa inggih punika ngranjingang kosa basa lianan ring basa sane kaanggen (basa Bali) sane marupa angkepan kruna sane sekirang-kirangne kawangun antuk jejering miwah linging. Klausa sane wenten ring wayang kulit inovatif Cenk Blonk sane mamurda Lata Mahosadhi akeh kakantenang. Klausa sane kakantenang sekadi hitam lawan putih, baik lawan buruk, Dije ade unduk I Rahwana mengalahkan segala cara. Campuh kode sane kakantenang ring campuh kode sajeroning wangun klausa inggih punika 86 data. Saking tetiga soroh campuh kode manut wangun kerta basannyane, campuh kode ring sajeroning klausa sane pinih akeh kakantenang.

Pikolih kaping kalih indik sane ngawinang (kahanan/faktor) campuh kode ring wayang kulit inovatif Cenk Blonk sane mamurda Lata Mahosadhi. Manut pikolih sane ngawinang (kahanan) campuh kode sane sampun kaunggahang wenten makudang-kudang sane ngawinang campuh kode. Sane ngawinang (kahanan) campuh kode kapolihang antuk saduwicara sareng narawakya dalang wayang kulit inovatif Cenk

Blonk sane mamurda Lata

Mahosadhi (I Wayan Nardayana S.Sn, M.Fil.H) ring rahina Anggara, 31 Mei 2016 magenah ring Desa Batan Nyuh, Kecamatan Marga, Kabupaten Tabanan .

Data sane kapolihang akehnyane 11 sane ngawinang campuh kode lan faktor campuh

(10)

kode. Saking 11 data sane kapolihang, wenten data sane pateh. Riantukan asapunika, pariindikan sane ngawinang campuh kode lan

faktor campuh kode manut

narawakia (I Wayan Nardayana S.Sn, M.Fil.H) punika kacutetang dados 6, minakadi (1) mangda dangan karesepang, yening basa sane kaanggen dangan karesepang sinah para krama sane nonton taler nenten bingung lan prasida dangan ngresepin daging carita, (2) Anggen

menarik penonton, (3) nginutin

panglimbak aab, (4) mangda kakantenang bungah, miwah (5) anggen ngamedalang bebanyolan. Saking panlataran punika sane pinih utama sane ngawinang kawentenan campuh kode inggih punika Mangda dangan karesepang olih kramane, lan kaanggen ngamedalang bebanyolan mangda sang sane nonton nenten med ritatkala miarsayang wayang kulit inovatif Cenk Blonk sane mamurda Lata Mahosadhi. Dalang wayang kulit inovatif Cenk Blonk sane mamurda

Lata Mahosadhi puniki masih

maosang yening nganggen basa sane mecampuh dalang nenten meweh ritatkala milihin basa sane kaanggen. Napi malih yening kacampuhin nganggen basa asing puniki mangda kacingak trend ring aab sekadi mangkin. Sane ngawiang dalang merasa seneng yening nglampahang wayang kulit nganggen basa sane mecampuh.

Pikolih kaping tiga indik basa sane kaanggen ritatkala nglampahang wayang kulit inovatif Cenk Blonk sane mamurda Lata Mahosadhi. Saking miragiang vidio wayang kulit puniki kakantenang basa sane kaanggen wenten 4 basa sane kaanggen, Minakadi Basa Indonesia, Basa Inggris, Basa Bali, lan Basa Kawi (Jawa Kuna).

Kapertama ngenenin indik basa bali. Ring wayang kulit inovatif Cenk Blonk sane mamurda Lata Mahosadhi sampun kacingak akeh

pisan basa bali sane kaangggen dalang irika. Basa Bali sane kaanggen inggih punika basa bali lumrah sane dangan karesepin olih sang sane mirengang (nonton). Minakadi ring wayang kulit punika tokoh jadma (rakyat) sane akehan nganggen basa bali. Imbanyane: Dugas calege pidan tuah satus maan suara, kepupungan menekang lima ngorahang setuju. Basa Bali punika pinaka basa utama sane kaanggen olih dalang ritatkala nglampahang wayang kulit inovatif Cenk Blonk sane mamurda Lata Mahosadhi.

kaping kalih basa Indonesia. Ring wayang kulit inovatif Cenk

Blonk sane mamurda Lata

Mahosadhi taler akeh nganggen basa Indonesia punika kacingak ring bebaosan-bebaosan delem, sangut, merdah, tualen minakadi: Semakin tinggi pohon itu maka semakin kencanglah anginnya, Maka orang bijaksana mengatakan guru terbaik adalah pengalaman, kalau kita ingin kaya hidup harus hemat, lan Kalu beda tujuan beda visi misi.

kaping tiga basa Inggris. Ring wayang kulit inovatif Cenk Blonk sane mamurda Lata Mahosadh taler masih kacingak ritatkala mabebaosan. minakadi ring kruna I Love You, Sorry- sorry, shoping, power ranger, miwah sane lianan. puniki mawinan prasida kacingak basa sane kaanggen macampuh.

Sane kaping pat basa kawi (jawa kuna). Basa kawi/Jawa Kuna sampun lumbrah kaanggen ritatkala nglampahang wayang Kulit inovatif, saking aab dumun kaanggen basa puniki. bebaosan sane nganggen basa puniki kaanggen olih tokoh Bhatara. minakadi kruna nira, huluning, katon nira.

KAPUSTAKAAN

Arikunto, Suharsimi. 2006. Prosedur Penelitian Suatu Pendekatan Praktik. Jakarta: Rineka Cipta.

(11)

Aslinda dan Leni Syafyahya. 2010.

Pengantar Sosiolinguistik.

Bandung: PT Refika Adi Tama. Bagiani, Ni Nyoman Sri Darma. 2013. “Struktur dan Fungsi

Geding-Gending Rare Bali

Produksi Bali Post”.Skripsi (nenten kamedalang). Denpasar:Institut Hindu Dharma Negeri Denpasar. Chaer, Abdul. 1994. Linguistik

Umum. Jakarta: Rineka Cipta. Djajasudarma, T. Fatimah. 1993.

Metode Linguistik. Bandung: PT Refika Aditama.

Jendra, I Wayan. 1991. Dasar-dasar

Sosiolinguistik. Denpasar:

Ikayana.

Kridalaksana, Harimurti. 2001.

Beberapa Ciri Bahasa

Indonesia Pengajaran Bahasa dan Sastra. Th.I, No.1 : 11-18. Moleong, Lexy J. 1990. Metodologi

Panelitikan Kualitatif.

Bandung. PT Remaja

Rosdakarya.

Nababan. 1991. Sosiolinguistik Suatu Pengantar. Jakarta: PT Gramedia Pustaka Utama. Sudjana, H. D. 2003. Manajemen

Program Pendididkan untuk

Pendidikan Sekolah dan

Pengembangannya.Bandung :

Falah Production.

Sugiyono. 2013. Metode Penelitian Kuantitatif Kualitatif dan R&D. Bandung: Alfabeta.

Suwito. 1983. Pengantar Awal Sosiolinguistik : Teori dan Problema. Surakarta: Henry Offset

Wendra, I Wayan. 2011. Buku Ajar Penulisan Karya Ilmiah. Singaraja: Universitas Pendidikan Ganesha

Referensi

Dokumen terkait

Jadi, dari keenam aspek penggunaan huruf kapital, jumlah persentase tertinggi adalah aspek “K-1” yaitu ketepatan menulis huruf kapital dalam setiap unsur bentuk

: 114/XII/SPMHATMB/1997 tanggal 19 Desember 1997 yang dibuat dan diterbitkan oleh Camat Kecamatan Medan Belawan, Kota Medan ;--- --- Menimbang bahwa sebagaimana diatur di

Produktivitas kerja adalah tingkah laku kerja karyawan yang dipengaruhi oleh pola disiplin kerja, tingkat absensi dan disiplin kerja yang ada pada perusahaan,

Pengguna anggaran yang dengan keputusan Gubernur Provinsi Lampung, mempunyai kewenangan selaku otorisator dan bertanggung jawab sepenuhnya atas pelaksanaan anggaran

Menghukum Penggugat dalam konvensi/Tergugat dalam rekonvensi untuk membayar kerugian yang telah dialami dan yang akan dialami oleh Tergugat II dalam konvensi/ Penggugat

Kecurigaan adanya unsur kriminal atau tindak pidana pada kasus kematian mendadak, atau yang merupakan kematian tidak wajar, memerlukan penyelidikan lebih lanjut dari segi

Beberapa hal yang penting untuk dilakukan dalam penanggulangan fraktur terbuka yaitu operasi yang dilakukan dengan segera, secara hati-hati, debridemen yang

Tanjungpura Pontianak sebagian besar berada pada tingkat sedang (63,24%), serta terdapat hubungan yang rendah dan signifikan antara kecerdasan visual-spasial