• Tidak ada hasil yang ditemukan

TEMBANG SINOM: Guru Gatra, Guru Lagu lan Guru Wilangan

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Membagikan "TEMBANG SINOM: Guru Gatra, Guru Lagu lan Guru Wilangan"

Copied!
6
0
0

Teks penuh

BAB IV SINOM 

Watak tembang Sinom : ethes, prasaja piwulang,wewarah, grapyak, lincah

Guru Gatra, Guru Lagu lan Guru Wilangan Tembang Sinom 

Guru gatra : wilangan larik/gatra saben pada (basa Indonesia: bait). Guru wilangan : wilangan wanda (Indonesia: suku kata) saben gatra. Guru lagu : tibané swara wanda ing pungkasan ing saben gatra.

Sinom ateges kanoman, minangka kalodhangan sing paling wigati kanggoné wong anom supaya bisa ngangsu kawruh sak akèh-akèhé.

Pada 1

Ambêke kang wus utama | tan ngêndhak gunaning janmi | amiguna ing aguna | sasolahe kudu bathi | pintêre dèn alingi | bodhone dinèkèk ngayun | pamrihe dèn inaa | mring

padha-padhaning janmi | suka bungah dèn ina sapadha-padha (Tabiat mereka yang sempurna | tak

menyepelekan kepandaian orang | berguna bagi siapa saja | setiap perbuatannya menguntungkan orang lain | kepandaiannya ditutupi | kebodohannya diletakkan di

muka | dengan harapan agar diremehkan | jangan sampai ada yang mengira bahwa dirinya pandai | ikhlas ketika dihina oleh sesamanya.)

Pada 2

Ingsun uga tan mangkana | balilu kang sun alingi | kabisan sun dèkèk ngarsa | isin mênèk dèn arani | balilu ing sujanmi | nanging batin ingsun cubluk | parandene jroning tyas | lumaku ingaran wasis | tanpa ngrasa prandene sugih carita (Saya belum bisa bersikap seperti

itu | kebodohan yang saya tutupi | kepandaian kuletakkan di depan | malu jika dikira | bodoh oleh sesama | namun ternyata aku sangat bodoh | namun dalam batin | mengaku serba bisa | tidak merasa hanya banyak )

Pada 3

Tur duk ingsun maksih bocah | akèh kang amituturi | lakuning wong kuna-kuna | lêlabêtan ingkang bêcik | miwah carita ugi | kang kajaba saking ngêbuk | iku kang aran kojah | suprandene ingsun niki | têka nora nana undhaking kabisan (Dan ketika saya masih

anak-anak | banyak yang memberi nasihat | perilaku orang jaman dahulu | pengabdian yang baik | dan cerita juga | yang tak tercatat | itu yang disebut dongeng | namun demikian diriku ini | tidak bertambah keahlian.)

Pada 4

Carita gon ingsun nular | wong tuwa kang momong dhingin | akèh kang sugih carita | sun rungokkên rina wêngi | samêngko maksih eling | sawise diwasaningsun | bapak kang paring wulang | miwah ibu mituturi | tatakrama ing pratingkah kang raharja (Cerita yang kusebarkan

| [dari] petuah orang tua yang mengasuh dulu | banyak yang kaya petuah | kudengarkan siang malam | hingga sekarangpun| teringat hingga aku dewasa | ayah yang memberi ajaran | sedang ibu beri nasihat | tata krama tingkah laku yang baik.) 

Pada 5

Nanging padha èstokêna | pitutur kang muni tulis | yèn sira nêdya raharja | anggonên pitutur iki | gon ingsun ngeling-eling | pitutur wong sêpuh-sêpuh | mugi padha bisaa | anganggo pitutur bêcik | ambrêkati wuruke wong tuwa-tuwa (Namun jalankanlah | nasihat yang

tertulis | jika dirimu ingin selamat | pakailah nasihat ini | atas hal-hal yang aku sebutkan | nasihat orang-orang tua | semoga dapatlah | menjalankan nasihat baik | menjadi berkah dari nasihat orang di masa lalu.)

Pada 6

Lan aja na lali padha | mring lêluhur ingkang dhingin | satindake dèn kawruhan | angurangi dhahar guling | gone amanting dhiri | amasuh sariranipun | têmune kang sinêja | mungguh wong nêdha ing Widhi | lamun têmên lawas enggale tinêkan (Dan janganlah ada yang

lupa | kepada leluhur yang dulu | sikap perilakunya pelajarilah | mengurangi makan dan tidur | dalam melatih diri | membersihkan jiwa | agar tercapai

kehendaknya | adapun orang meminta kepada Tuhan | walau lambat pasti akan terkabul.)

Pada 7

Pangeran kang sipat murah | jurungi khajating dasih | ingkang têmên-tinêmênan | pan iku ujaring dalil | nyatane ana ugi | iya Ki Agêng ing Tarub | wiwitane nênêdha | tan pêdhot tumêkèng siwi | wayah buyut canggah warènge atômpa (Tuhan Yang Maha Pemurah |

mengabulkan yang diminta hamba | yang sungguh-sungguh | itulah yang dikatakan dalil |

[contoh] dalam kenyataan | yaitu Ki Ageng Tarub | yang berdoa dari awal | tidak terputus

sampai kepada anak | cucu buyut canggah wareng yang menerima [terkabulnya doa].)

Pada 8

Panêmbahan Senapatya | kang jumênêng ing Matawis | iku kaparêng lan môngsa | dhawuh nugrahaning Widhi | saturune lêstari | saking brêkating lêluhur | mrih tulusing nugraha | ingkang kari-kari iki | wajib uga anirua lakunira (Panembahan Senopati | yang bertahta di

Mataram | itu yang mendapatkan anugerah | juga ingin dan meminta | kemurahan Tuhan | anak cucunya selamat | atas barokah dari para leluhur | agar lestarinya anugrah | kepada yang ditinggalkannya | wajib kau tiru laku demikian.)

Pada 9

Mring lêluhur kuna-kuna | ênggone amanting dhiri | iya sakuwasanira | sakuwate anglakoni | nyêgah turu sathithik | sarta nyuda dhaharipun | pirabara bisaa | kaya ingkang dhingin-dhingin | atirua sapratêlon saprapatan (Mencontoh leluhur di masa lalu | dalam melatih diri | sebatas

kemampuanmu | sebatas kekuatanmu menjalankannya | mengurangi tidur sedikit | dan mengurangi makanmu | lebih baik bisa kaujalankan | sebagaimana di masa lalu | tirulah sepertiga atau seperempat.)

Pada 10

Aa ta silih bêbasan | padha sinaua ugi | lara sajroning kapenak | suka sajroning prihatin | lawan ingkang prihatin | mapan suka ing jronipun | iku dèn sinaua | lan mati sajroning urip | ingkang kuna pan mêngkono kang dèn gulang (Ada juga peribahasa | agar kau

pelajari | sakit ketika sehat | gembira ketika sengsara | terhadap yang

sedang sengsara | maka berbahagialah di dalamnya | hal itu pelajarilah | dan juga mati ketika masih hidup | orang di jaman dulu itulah yang diajarkan.) 

Pada 11

Pamoring gusti kawula | pan iku ingkang sayêkti | dadine sotya ludira | iku dèn waspada ugi | gampangane ta kaki | têmbaga lawan mas iku | linêbur ing dahana | luluh amor dadi siji | mari nama kêncana miwah têmbaga (Menyatunya Tuhan dan hamba | yang sebenarnya itu |

jadinya roh suci | itu yang kau pelajari | sebagai gambaran wahai anaku | [bagai]

tembaga dan emas | dilebur dalam api | mencair jadi satu | tiada yang bernama emas atau tembaga.)

Pada 12

Ingaranana kêncana | pan wus kamoran têmbagi | ingaranana têmbaga | wus kamoran kêncana di | mila dipun wastani | mapan suwasa puniku | pamore mas têmbaga | pramila namane salin | lan rupane sayêkti puniku beda (Disebut emaspun | telah tercampur tembaga | disebut

tembagapun | telah tercampur emas | sehingga dinamai | sebagai suasa | campuran emas tembaga | sehingga nama berganti | rupanyapun berbeda.)

Pada 13

Cahya abang tuntung jênar | puniku suwasa murni | kalamun gawe suwasa | têmbagane nora bêcik | pambêsote tan rêsik | utawa nom êmasipun | iku dipun pandhinga | sorote pasthi tan sami | pan suwasa bubul arane punika (Rupa merah agak kekuningan | itu suasa murni |

apabila dalam membuat suasa | tembaganya buruk | peleburannya tidak bersih | atau emasnya muda | jika dibandingkan | sinarnya pasti tidak sama | maka jadi suasa bubul itu namanya.)

Pada 14

Yèn arsa karya suwasa | darapon dadine bêcik | amilihana têmbaga | olèha têmbaga prusi | binêsot ingkang rêsik | sarta mase ingkang sêpuh | rêsik tan kawoworan | dhasar sari pasthi dadi | iku kêna ingaran suwasa mulya (Jika ingin membuat suasa | agar jadi yang

baik | pilihlah tembaga | dapatkan tembaga prusi | dilebur hingga bersih | dan emasnya pun yang tua | bersih tak tercampur apapun | dari bahan yang bagus pasti berhasil | itu yang disebut suasa mulia)

Pada 15

Puniku mapan utama | têpane badan puniki | lamun arsa ngawruhana | pamore kawula gusti | sayêkti kudu rêsik | aja katempelan nêpsu | luamah lan amarah | sarta suci lair batin |

dêdimène sarira bisa atunggal (Itu sebagai umpama | atas diri ini | jika ingin

memahamii | menyatunya hamba dengan Tuhan | harus benar-benar bersih | jangan

tercampur nafsu | lawwamah dan amarah | serta suci lahir batin | sehingga jiwamu bening.)

Pada 16

Lamun ora mangkonoa | sayêktine nora dadi | mungguh ngèlmu ingkang nyata | nora kêna dèn sasabi | ewuh gampang sayêkti | puniku wong duwe kawruh | gampang yèn winicara | angèl yèn durung marêngi | ing wêtune binuka jroning wardaya (Jika tidak

demikian | yakinlah tidak akan terjadi | jika mencari ilmu yang nyata | tidak bisa disambil | sulit mudah itu sesungguhnya | itu bagi orang yang berilmu | mudah jika dibicarakan | sulit jika belum diperbolehkan | saatnya terbuka dalam hati.) 

Pada 17

Nanging ta sabarang karya | kang kinira dadi bêcik | pantês dèn talatènana | lawas-lawas bok pinanggih | den mantêp jroning ati | ngimankên tuduhing guru | aja uga bosênan | kalamun arsa utami | mapan ana dalile kang wus kalakyan (Maka atas segala tindakan | yang

dianggap baik | pantas dilakukan dengan telaten | lama-kelamaan akan bisa ketemu | mantapkanlah dalam hati | yakinlah terhadap petunjuk guru | jangan cepat bosan | jika ingin jadi mulia | karena ada dalil yang telah membuktikan.)

Pada 18

Para lêluhur sadaya | gone nênêdha ing Widhi | bisaa baboni praja | dadi ugêring rat Jawi | saking talatèn ugi | ênggone katiban wahyu | ing mula-mulanira | lakuning lêluhur dhingin | andhap-asor ênggone anamur lampah (Para leluhur semua | dalam memohon kepada

Tuhan | agar bisa penguasa negara | menjadi panutan di Tanah Jawa | karena dijalankan dengan tekun | sehingga mendapat anugerah | sebagai awalnya | yang dijalankan oleh para leluhur di masa lalu | merendahkan diri ketika bertapa.)

Pada 19

Tapane nganggo alingan | pan sami alaku tani | iku kang kinarya sasap | pamrihe aja katawis | ujub riya lan kibir | sumungah ingkang siningkur | lan êndi kang kanggonan | wahyuning karaton Jawi | tinempelan anggêpipun kumawula (Ketika bertapa berkedok | dengan jalan

sambil bertani | itu yang digunakan sebagai penyamarannya | dengan harapan agar tidak nampak | pamer dan sombong | sifat manjapun telah ditinggalkannya | dan siapa yang mendapat | Wahyu Raja di Tanah Jawa | diikuti dengan menjadi abdi.)

Pada 20

Puniku laku utama | tumindak sarta kakêlir | nora ngatingalkên lampah | wadine kang dèn alingi | panêdyane ing batin | pan jêro pangarahipun | asore ngêmu rasa | prayoga tiniru ugi | anak putu aja na tinggal lanjaran (Itu adalah sikap laku utama | bergerak dan

menyamar | tidak menunjukan apa yang sedang dijalankannya | rahasianya yang

disembunyikan | cita-citanya di dalam batinnya | sungguh dalam tujuannya | dasarnya ilmu rasa | hal demikian baik untuk ditiru | anak cucu jangan meninggalkan panutan sesepuhnya.)

Pada 21

Lawan ana kang wasiyat | prasapa kang dhingin-dhingin | wajib padha kawruhana | mring anak putu kang kari | lan aja na kang lali | anêrak wêwalêripun | marang lêluhur padha | kang minulyakkên ing Widhi | muga-muga muphangatana kang darah (Ada juga wasiat | larangan

dari jaman dulu | wajib untuk diketahui | oleh anak cucu di kemudian hari | dan jangan sampai ada yang melupakan | melanggar larangan | dari para leluhurnya | yang selalu memuliakan Tuhan | semoga bermanfaat atas keturunanku.)

Pada 22

Wiwitan kang aprasapa | Ki Agêng ing Tarub wêling | ing satêdhak turunira | tan rinilan nganggo kêris | miwah waos tan kêni | kang awak waja puniku | lêmbu tan kêna dhahar | daginge lan ora kêni | angingua marang wong wandhan tan kêna (Pertama yang

melarang | Ki Ageng Tarub berpesan | kepada anak keturunannya | tidak diperkenankan memakai keris | dan tombak yang | terbuat dari baja | sapi tak 

Pada 23

Dene Ki Agêng Sêsela | prasapane nora kêni | ing satêdhak turunira | nyamping cindhe dèn walêri | kalawan nora kêni | ing ngarêpan nandur waluh | wohe tan kêna mangan |

Panêmbahan Senapati | ing Ngalaga punika ingkang prasapa (Sedang Ki Ageng

Sela | larangannya tidak boleh | atas anak keturunannya | memakai kain jenis Cinde | dan tidak boleh | menanam labu di depan rumah | buahnya tidak boleh dimakan | Panembahan Senapati | larangannya adalah.)

Pada 24

Ing satêdhak turunira | mapan nora dèn lilani | nitih kuda ulês napas | lan malih dipun walêri | nitih turôngga ugi | kang kêkoncèn surinipun | dhahar ngungkurkên lawang | ing wuri tan anunggoni | dipun emut aja na nêrak prasapa (Atas anak keturunannya | tidak

diperkenankan | naik kuda berbulu Napas | dan dilarang juga | menaiki kuda | yang

surinya dikepang | makan sambil membelakangi pintu | [bila] di belakangnya tidak ada yang menunggunya | ingatlah jangan sampai ada yang melanggarnya.)

Pada 25

Jêng Sultan Agung Mataram | prasapane nora kêni | mring têdhake yèn nitiha | jaran bêndana yèn jurit | nganggo waos tan kêni | kang landheyan kayu wêrgu | lan tan ingakên darah | yèn tan bisa têmbang kawi | pan prayoga satêdhake sinaua (Sang Sultan Agung

Mataram | wasiatnya tidak boleh | kepada anak turunnya | naik kuda yang rewel saat berperang | tidak boleh membawa tombak | yang bertangkai kayu wergu | dan tak diakui sebagai keturunan | jika tidak bisa nembang Jawa/Kawi | oleh karena itu keturunannya belajarlah.)

Pada 26

Jêng Sunan Pakubuwana | kang jumênêng ing Samawis | kondur madêg Kartasura | prasapanipun tan kêni | nênggih kalamun nitih | dipôngga saturunipun | Sunan Prabu Mangkurat | walêr mring saturunnèki | tan linilan ngujung astana ing Bêtah (Sunan

Pakubuwana | yang bertahta di Semarang | kembali ke Kartasura | larangannya tidak boleh | yaitu menaiki | gajah atas anak keturunannya | Sunan Mangkurat | melarang anak cucunya | dilarang berziarah ke makam Butuh.)

Pada 27

Lawan tan kêna nganggoa | dhuwung sarungan tan mawi | kandêlan yèn nitih kuda | kabèh aja na kang lali | lan aja na gêgampil | puniku prasapanipun | nênggih Jêng Susuhunan |

Pakubuwana ping kalih | mring satêdhak turunira linarangan (Dan tidak boleh

memakai | keris tertutup tanpa | pendhok jika naik kuda | jangan sampai ada yang melupakannya | dan jangan ada yang menganggap enteng | larangan dari | Sang Sunan | Pakubuwana kedua | kepada anak keturunan dilarang)

Pada 28

Mangan apyun nora kêna | sinêretan dèn lilani | inguntal pan linarangan | sapa kang wani nglakoni | narajang walêr iki | yèn nganti kalêbon apyun | pan kêna ing prasapa | jinabakkên têdhaknèki | jêng susunan ingkang sumare Nglawiyan (Memakan candu tidak boleh |

menghisapnya juga dilarang | menelannya pun tidak boleh | siapapun yang berani melakukannya | melanggar larangan ini | jika sampai kemasukan candu | akan terkena hukuman | dikeluarkan dari garis keturunan | dari Sunan yang dimakamkan di Laweyan.) 

Pada 29

Prasapa Jêng Susuhunan | Pakubuwana kaping tri | mring satêdhak turunira | mapan datan dèn lilani | agawe kandêl ugi | wong kang seje jinisipun | puniku linarangan | anak putu wuri-wuri | aja ana kang wani nrajang prasapa (Wasiat sang Sunan | Pakubuwana Ketiga | kepada anak

keturunannya | tidak diperbolehkan | mengangkat panglima | dari bangsa asing | itu sangat dilarang | atas anak cucunya di belakang hari | jangan sampai ada yang berani melanggar wasiat ini.)

Pada 30

Wontên walêr kaliwatan | saking lêluhur kang dhingin | linarangan angambaha | wana Krêndhawahanèki | dene kang amalêri | Sang Dananjaya ing dangu | lan malih winalêran | kabèh têdhaking Matawis | yèn dolana ing wana rami tan kêna (Ada wasiat yang terlewat |

yang berasal dari leluhur masa lalu | dilarang memasuki | Hutan Krendhawahana | sedangkan yang memberi wasiat | Sang Dananjaya di masa lalu | dan ada larangan juga | semua keturunan Mataram | dilarang bermain di hutan Rami.)

Pada 31

Dene sêsirikanira | yèn têdhaking Dêmak ugi | anganggo wulung tan kêna | lawan ta kang nyirik malih | bêbêd lonthang tan kêni | kalamun têdhak Madiun | lan payung dhandhan abang | têdhak Madura tan kêni | nganggo polèng lan bathikan parangrusak (Sedangkan larangan |

atas keturunan Demak adalah | tak diperbolehkan memakai baju serba hitam | dan tidak diperkenankan pula | bersarung Lontan | bagi keturunan Madiun | serta menggunakan payung bertangkai merah | keturunan Madura | tidak boleh mengenakan kain bercorak poleng dan batik motif parang rusak.)

Pada 32

Têdhaking Kudus tan kêna | adhahara daging sapi | têdhaking Sumênêp ika | nora kêna ajang piring | watu pan datan kêni | dhahar kidang dagingipun | mapan ta linarangan | godhong palasa kinardi | ajang mangan pan puniku nora kêna (Keturunan Kudus tidak boleh |

memakan daging sapi | keturunan Sumenep itu | tidak boleh menggunakan piring | dari batu dan tidak boleh | memakan daging kijang | dan juga dilarang | menggunakan daun Plasa | untuk tempat makanan itu dilarang.)

Pada 33

Kabèh anak putu padha | eling-elingên ywa lali | prasapa kang kuna-kuna | walêring lêluhur dhingin | èstokna ing jro ngati | aja nganti nêmu dudu | kalamun wani nêrak | pasthi tan manggih basuki | sinom salin girisa ingkang atômpa (Wahai semua anak cucu | ingatlah

jangan sampai lupa | larangan dari jaman dahulu | larangan leluhur dahulu | patuhilah sampai ke dalam hati | jangan sampai mendapat halangan | jika berani melanggar | pasti tidak akan menemukan keselamatan | [dan] yang muda menjadi ingat [tembang Girisa].)

 

Referensi

Dokumen terkait

dina Kumpulan dangding Lagu Liwung Urang Bandung Karya Apung S. Wiratmadja pikeun Bahan Pangajaran Maham Rumpaka Tembang di SMA”) téh, kudu dijelaskeun sangkan nu maca

c) Lagu Jawa dalam aplikasi ini adalah tembang macapat yang terdiri dari 11. jenis tembang dan diambil satu contoh lagu dari setiap jenis

Penelitian mengenai analisis diksi dan gaya bahasa pada lirik lagu tembang kenangan ciptaan Koes Plus diharapkan dapat memberi manfaat baik teoretis maupun praktis.. Untuk

PARA pemenang pasanggiri, (dari kiri) Neneng Dina, Ujang, dan Elis saat membawakan tembang pada "Nyungsi Lagu Pasanggiri" di Bale Rumawat Universitas Pacfjadjaran, .!In.Di-

macapat : bentuk puisi Jawa tradisional, setiap baitnya mempunyai baris kalimat ( gatra ) tertentu, setiap gatra mempunyai jumlah suku kata ( guru wilangan ) tertentu, dan

mengumandangkan lagu-lagu dolanan yang di nyanyikan oleh anak-anak pada waktu itu, disamping sebagai tembang dolanan sebagai iringan ketika sedang bermain, lagu-lagu tembang

Guru membacakan syair baris demi baris dan diikuti oleh anak. Guru dan anak menyanyikan

Sehingga, bertambah sakralah penyajian tembang sunda cianjuran ketika menyajikan lagu tersebut Selain itu, teknik kaut'lebih banyak ditemukan dalam tabuhan